XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ COĞRAFYA DERS KİTAPLARININ ÖĞRETİM YÖNTEM VE İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd.Doç. Dr.İlhan TURAN KTÜ Rize Eğitim Fakültesi Çayeli /RİZE İlturan@mynet.com ÖZET Bu çalışmada, açık öğretim lisesi coğrafya ders kitapları, öğretim yöntem ve ilkeleri açısından değerlendirilmiştir. Bu amaçla, Rize de açık öğretim lisesinde öğrenim gören 33 öğrenci ile mülakat yapılmıştır. Ders kitapları, nitelik, anlatım ve görsel tasarım açısından incelenmiştir. Açıköğretim lisesinin niteliği ve öğrencileri ile ilgili olarak bugün ülkemizde, oldukça az sayıda çalışma yapılmıştır. Araştırma bu özelliği ile açık öğretimin yapısı ve sorunlarına eğilme açısından da önem kazanmaktadır. Anahtar kelimeler: Açıköğretim, coğrafya ders kitapları, görsel tasarım ABSTRACT In this study, the geography course books of open teaching high school are appreciated in term of geography teaching methods and principles. For this reason, 33 students who go to open teaching high school in Rize were interwered. geography course books were examined in term of quality, phrase and visual design. In our country, very few studies concerning quality of open teaching and students there have been made. With this property, the study is very important in regard to interesting the form and problems of open teaching. Key words: Open teaching, geography course books, visual design GİRİŞ Açıköğretim lisesi, ülkemizde çeşitli nedenlerle liselere gidemeyen öğrencilere öğretim olanağı sağlamaya dönük olarak kurulmuş liselerdir. Uzaktan öğretim uygulamaları ile eğitimin, tüm yaş gruplarına ve değişik şartlarda bulunan kişilere yaygınlaştırılması sağlanmaktadır. Öğretim, bu uygulamalarda, öğrencinin içinde bulunduğu şartlara ve ihtiyaçlara göre düzenlenmektedir. Böylece bireyin belirli yaşlarda ve öğrenim düzeylerinde bulunmaları ve belirli merkezlerde toplanmaları gibi zorunluluklar ortadan kaldırılmak istenmektedir.(büyükaragöz, Çivi, 1999) Bu liselerin eğitim ve öğretimi gerçek anlamda iki temel öğe üzerine oturtulmuş durumdadır. Bunlardan birincisi, televizyonla verilen uzaktan görsel ve eşitsel eğitim, ikincisi ise ders kitaplarıdır.
Televizyon yolu ile öğretim zamana bağlı olarak gerçekleştirildiğinden, açık öğretim öğrencilerinin önemli bir bölümü çeşitli nedenlerden dolayı, bütün konuları televizyondan takip edememektedir. Bu nedenle, açık öğretim öğrencilerinin coğrafya derslerinde kullanacağı en önemli öğe ders kitaplarıdır. Açık öğretim ders kitapları, bu bağlamda ele alındığında, oldukça nitelikli ve kaliteli bir şekilde hazırlanmak zorundadır. Diğer taraftan, ders kitapları eğitim ve öğretimde oldukça önemli bir yere sahip durumdadır. Aristo nun En çok gözlerimizi severiz, çünkü onlarla öğreniyoruz sözlerinde olduğu gibi kitap, öncelikle göze hitap eden bir biçim ve nitelikte olmalıdır ki okuma zevk ve alışkanlığı vermesinin yanında, öteki çağdaş değerleri de kazandırsın (Boydaş, 2003). Öğrencilerin, toplumda her yönü ile söz sahibi olabilecek bir takım özelliklerle donatılması, onlara sunulacak kaliteli eğitim ve ders kitapları sayesinde gerçekleşecektir. Kitaplar çocuğun gelişiminde, eğitimde ve öz yapısının biçimlenmesinde katkısı oldukça büyük olan temel bir eğitim aracıdır. (Büyükalan, 2003). Bunların yanında öğretmensiz yapılan bir öğretimde, ders kitabının içeriği ve tasarımı da düzgün olmalıdır. Çünkü, bu ders kitapları aynı zamanda öğrencinin öğretmenidir de. Her şeyden önce ders kitaplarının bilgileri doğru ve ilmen doyurucu olmalıdır. Fikirleri basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru bir sıralamaya tabi tutulmuş olmalıdır (Doğanay, 2003). Ders kitabı bilimsel görünüm yanında, bilimsel içeriğe de sahip olması gerekir. Kitapta yer alan metinlerde bilimsel hataların olmaması, metinlerin hedeflere yönelik bilgi ve becerileri içermesi, konuların günlük hayatla bağlantılı olması ve öğrenci düzeyine uygun olması ders kitabının bilimsel içerik bakımından taşıması gereken niteliklerdir (Demirel, 2003). Eğer özgürce düşünebilen, sağlam kişilikli, dünyayı seven çağdaş bireyler yetiştirmeyi demokratik bir toplum yaratmak için bir amaç olarak görüyor ve bunu benimsiyorsak, bunun yolunun kitaptan geçtiğini, özellikle ders kitaplarının bu amaca ulaşmak için etkili bir araç olduğunu söyleyebiliriz (Tertemiz, Ercan, Kayabaşı, 2003). Bu özellikleri ile ders kitapları sadece açık öğretim okullarında değil, bütün öğretim kurumlarında etkili bir öğretim aracıdır. Coğrafya ders kitaplarının yazılmasında terminolojik bilgilerin doğru verilmesi coğrafya öğretiminin düzgün olarak gerçekleştirilmesinde en önemli adımı oluşturmaktadır. Bu nedenle terimler kitaplarda düzgün olarak verilmelidir ( Biricik, Balcı ve Ark 2003). Coğrafya ders kitaplarının dilinin anlaşılır olması için şu özelliklerin gerçekleştirilmesi gerekir. 1-Paragraflar birbiri ile bağlantılı ve akıcı olmalıdır. 2-Metinlerde geçen soyut kavramlar çeşitli şekiller ile anlaşılır hale getirilmelidir. 3-Anlatımda ne uzun, ne de çok kısa cümlelere yer verilmelidir (Demirkaya, Tomal, 2003).
Ders kitapları eğitim açısından, kullanma kolaylığı olan her öğrencinin ulaşabildiği bilgilerin dolaysız olarak verildiği, sürekli kullanılabilen her an başvurulabilen sözel öğretimin boşluklarını doldurabilen bir araçtır (Kılıç, Seven, 2002). Bu yönü ile ders kitapları, açık öğretim öğrencilerinin öğreniminde temel yapı taşını oluşturan öğe durumundadır. Açıköğretim liselerinde coğrafya dersleri için kitap biçiminde üç farklı eğitim aracı yer almaktadır. Bunlardan birincisi, M.E.B. Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Türkiye Coğrafyası 1 (Fiziki) Açıköğretim Ders Notu adında yayınlanan 96 sayfalı renkli ve siyah beyaz bir şekilde hazırlanan kitaptır. İkincisi siyah beyaz ve renkli şekil ve fotoğraflardan oluşan yine M.E.B. Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan, 146 sayfalı Coğrafya 1 Açıköğretim Lisesi Ders Notu adlı kitaptır. Her iki kitabın başlığı ders notu şeklinde verilmiş olmasına karşın, ilk sayfalarında ve ikinci sayfalarında, Bu kitap Anadolu Üniversitesi tarafından Uzaktan Öğretim ilkelerine göre hazırlanmıştır. Kitabın her hakkı saklıdır. Milli Eğitim Bakanlığına aittir. Açıköğretim Lisesi Ders Kitapları No316 (Türkiye Coğrafyası 1), Bu kitap Milli eğitim Bakanlığı nın17.1.1992 tarih ve 92/081 sayılı Bakanlık onuru ile derse eğitim aracı olarak kabul edilmiştir (Coğrafya 1) gibi eğitim aracının, ders notu şeklinde hazırlanan ders kitabı olduğunu açıklayan ifadeler bulunmaktadır. Tasarım olarak ta, her iki eğitim aracı bir ders notundan daha ziyade, büyük boyda bir kitap olarak hazırlanmıştır. Üçüncüsü ise, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından basımı yapılan Coğrafya Ders Notu 2 adlı eğitim aracıdır. Bu eğitim aracı, 62 sayfalı ince kağıtlara basılmış oldukça kısa bilgiler veren bir kitapçık şeklindedir. Bu araştırma ile açıköğretim liselerinde verilen coğrafya 1-2 ve Türkiye coğrafyası (fiziki) 1 kitapları ve ders notları, öğretim yöntemleri ve ilkeleri açısından incelenmiştir. Bu araştırma, bugün ülkemizde açıköğretim lisesinin niteliği ve öğrencileri ile ilgili olarak, oldukça az sayıda yapılan çalışmalardan birini oluşturmaktadır. Bu nedenle, araştırma, açıköğretimin yapısı ve sorunlarını ortaya koyma açısından bir değer taşımaktadır. YÖNTEM Bu araştırma, Rize ilinde açık öğretim lisesinde öğrenim gören yaşları 16-35 arasında değişen 15 erkek, 18 kız toplam 33 öğrenci ile mülakat yapılarak hazırlanmıştır. Ayrıca, kitaplar eğitim ve öğretime uygunluğu açısından coğrafya öğretmenlerinin görüşleri alınarak. tarafımızdan da değerlendirilmiştir. BULGULAR VE YORUM Açıköğretim lisesine giden öğrencilerin, açık öğretim ders kitapları hakkında görüş ve aşağıda belirtilmiştir. düşünceleri
Kitapların, öğrenciye görelik ilkesine uygunluğunu değerlendirebilmek için, öğrencilere ilk olarak niçin açık öğretim lisesine devam ettikleri sorulmuştur. Öğrenciler sosyal ve ekonomik nedenlerden dolayı açık öğretimi seçmek zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir. Öğrencilerin önemli bir bölümü (%66,7) lise mezunu olarak bir meslek sahibi olmak için açıköğretim lisesine gittiklerini açıklamışlardır (Tablo 1). İkinci sırada ise % 18,1 le kültürlü bilgili bir insan olmak için bu liseye devam ettiklerini açıklayan öğrenciler almaktadır. Diğerleri ise mesleğinde terfi etmek (%9,1) ve üniversiteye gitmek (%6,1) amacı ile açık öğretim lisesine devam ettiklerini söylemişlerdir. Tablo 1. Öğrencilerin, Açıköğretim Lisesine Devam Etmelerindeki Amaçlar AMAÇ Lise mezunu olarak bir meslek sahibi olmak. 12 66,7 Kültürlü, bilgili insan olmak. 6 18,1 Meslekte terfi etmek. 3 9,1 Üniversiteyi kazanmak. 2 6,1 Yapılan mülakatta ikinci olarak, öğrencilerin coğrafya dersine karşı ilgilerinin ne olduğu belirlenmiştir. Mülakat yapılan 33 öğrenciden 16 sı (%48,5), coğrafya dersine karşı çok ilgili olduğunu açıklarken 14 ü (%42,4) ise, coğrafya dersini pek sevmediğini bu nedenle coğrafya konularına fazla ilgi duymadığını açıklamıştır (Tablo 2). 3 (%9,1) öğrenci ise, coğrafyayı sevip sevmediği konusunda kararsız olduğunu açıklamıştır. Dersi sevmeyen öğrencilerle yapılan mülakatla, açık öğretim ders kitaplarının coğrafya dersini sevip sevmede, önemli bir rolünün bulunmadığı, kendi kişiliklerinin ve ilköğretimden gelen bilgi ve yeteneklerinin önemli bir etken olduğu anlaşılmıştır. Tablo 2. Öğrencilerin Coğrafya Dersine İlgileri Coğrafya konularına karşı oldukça 16 48,5 ilgiliyim. Normal bir ders gibi coğrafya konularını 3 9.1 Anlamaya çalışıyorum. Coğrafya konularına karşı ilgim oldukça 14 42.4
az. Öğrencilere, açıköğretim coğrafya ders kitaplarını ve ders notlarını sınavlarınızı geçmek için yeterli buluyor musunuz? şeklinde yöneltilen soruyu öğrencilerin %9,1 i oldukça yeterli görürken, % 66,6 sı genelde yeterli olduğunu belirtmişlerdir. %27,3 ü bazı konularda yeterli açıklamanın olmadığını açıklamışlardır. Öğrenciler, özellikle harita bilgisi ve iklim konularını ders kitaplarından yeterince, öğrenemediklerini söylemişlerdir. Tablo 3. Açık Öğretim Coğrafya Ders Kitaplarını Ve Ders Notlarını Sınavlarınızı Geçmek İçin Yeterli Bulma Durumu Bazı konularda yeterince açıklama yok. 9 27,3 Sınavları geçmek için oldukça yeterli 4 9,1 buluyorum. Sınavları geçmek için genelde yeterlidir. 20 66,6 Öğrencilere mülakatta sorulan bir diğer soru ise Açıköğretim coğrafya ders kitapları ve ders notlarından elde ettiğiniz bilgileri günlük hayatta kullanabiliyor musunuz? şeklinde bir sorudur. Öğrencilerin %42,4 ü zaman kullandığını, %6,1 i çoğu zaman, 21,2 si bazen, %18,2 si çok az kullandığını belirtirken %12,1 i ise hiç kullanmadığını belirtmektedir. Günlük hayatta çok az kullananlar ve hiç kullanmayanların oranı % 30,3 tür. Buradan açık öğretim öğrencilerinin % 30 luk bir kısmının, coğrafya dersinin günlük hayatta yerini ve önemini kavrayamadığı yargısına ulaşılabilir. Tablo 4. Açık Öğretim Coğrafya Ders Kitapları Ve Ders Notlarından Elde Ettiğiniz Bilgileri Günlük Hayatta Kullanabilme Durumu Hiç Kullanmıyorum. 4 12,1 Çok az kullanıyorum. 5 15,2 Bazen kullanıyorum. 8 24,2 Çoğu zaman kullanıyorum. 2 6,1 Her zaman kullanıyorum. 14 42,4
Öğrencilerin ders kitabı dışında hangi kaynaklardan bilgi derlediklerini belirlemek amacı ile üç soru sorulmuştur? Bunlardan birincisi, öğrencilerin açık öğretim lisesi televizyon coğrafya ders programlarını yeterince izleyip izlemedikleri ile ilgilidir. Öğrencilerin %57,5 i hiç izlemediğini, %15,2 si vakit buldukça izlediğini %27,3 ü ise çoğu zaman izlediklerini belirtmiştir (Tablo 5). Tablo 5. Açık Öğretim Lisesi Televizyon Coğrafya Ders Programlarını Yeterince İzleyebilme Durumu Hiç İzlemiyorum. 19 57,5 Vakit buldukça izliyorum. 5 15,2 Çoğu zaman izliyorum. 9 27,3 Bu bağlamda yöneltilen ikinci soru, açık öğretim lisesi programını izleyen öğrencilere ders programlarını nasıl buldukları ile ilgilidir. Toplam 14 öğrenciden 8 i oldukça iyi bulduğunu, 3 ü normal bir seviyede bulduğunu belirtirken diğer 3 ü ise iyi bulmadığını açıklamıştır. Programı iyi bulan öğrenciler, televizyonda dersleri izledikten sonra kitapları daha iyi kavradıklarını belirtmişlerdir. Tablo 6. Açıköğretim Lisesi öğrencilerinin Açık Öğretim Lisesi coğrafya ders programını izleyen öğrencilerin programla ilişkili görüşleri Oldukça iyi buluyorum. 9 64,2 Normal buluyorum. 2 14,3 İyi bulmuyorum. 3 21.5 TOPLAM 14 100 Üçüncü olarak yöneltilen soru ise, Açık öğretim lisesine hazırlanırken televizyon ve açık öğretim lisesinden verilen ders kitapları ve ders notları haricinde başka materyal ve araç kullanıp kullanmadıkları ile ilgilidir. 33 öğrenciden 21 i (61,3 ü), ders kitabı dışında hiçbir kaynak kullanmadığını belirtmektedir (Tablo 8). Bu üç sorudan açık öğretim öğrencileri için, ders kitabının tek ders aracı olduğu oldukça açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Diğer kaynakları kullanan öğrencilerde o kaynaklardan az yararlandıklarını ifade etmişlerdir.
Tablo 7. Açık Öğretim Lisesine Hazırlanırken Televizyon Ve Açık Öğretim Lisesinden Verilen Ders Kitapları Ve Ders Notları Haricinde Başka Materyal Ve Araç Kullanımı Hiçbir kaynak kullanmıyorum. 21 63,6 Coğrafya ile ilgili CD izliyorum. 4 12,1 Üniversiteye hazırlık coğrafya test kitaplarına çalışıyorum. 3 9.1 Ansiklopediden yararlanıyorum. 2 6,1 Kaynağımı yaşamın kendisinden alıyorum. 1 3,0 Coğrafya okul kitaplarından yararlanıyorum. 2 6,1 Açıköğretim ders kitaplarının dil ve anlatım yönünden nasıl buluyorsunuz. Öğrencilerin %81,8 inin ders kitaplarının dilini anlaşılır ve sade bulduğunu bu yönü ile kitapları anlamada önemli bir güçlük çekmediğini belirtmişlerdir. Öğrencilerin %18,2 ise dil ve anlatım yönünden normal bir düzeyde yazıldığını belirtmişlerdir. Öğrenciler genel olarak kitaplarda, iyi bir anlatım olduğu için okudukları cümleleri kolayca anlayabildiklerini belirtmektedir. Tablo 8. Açık Öğretim Coğrafya Ders Kitapları Ve Ders Notlarını Dil Ve Anlatım Özellikleri Hakkında Öğrenci Görüşleri Dili anlaşılır ve sade bulduğumdan dolayı kitabı anlamakta güçlük 26 81,8 çekmiyorum. Dil ve anlatım yönünden normal bir düzeyde hazırlanmış olduğunun 7 18,2 söyleyebilirim.
Mülakatta sorduğumuz bir diğer soru, Açık Öğretim coğrafya ders kitaplarını ve ders notlarını görsel tasarım (şekil, fotoğraf, grafik ) yönünden nasıl buluyorsunuz? şeklindeki soruya öğrencilerin %54,6 sı şekil ve grafikler yönünden nitelikli bulduğunu açıklarken, %12,1 i şekil ve grafiklere az yer verildiğini, %21,2 si ve grafik yönünden iyi olmadığını, belirtmiştir. Öğrencilerin %12,1 i ise daha iyi olabilirdi, şeklinde soruyu cevaplandırmışlardır. Görsel tasarımı iyi bulmayan öğrenciler, özellikle coğrafya 2 ders notunda bölge haritaları dışında hiçbir şey bulunmadığını, diğer kitaplarda daha az fotoğraflara yer verildiğini, ve kitabın şekil, grafik ve fotoğraf yönünden renklendirilmesinin gerektiğini açıklamışlardır. Tablo 9. Açık Öğretim Coğrafya Ders Kitaplarının Ve Ders Notlarının Görsel Tasarımı (Şekil, Fotoğraf, Grafik )Hakkında Öğrenci Görüşleri Şekil ve grafikler yönünden nitelikli buluyorum. 18 54,6 Şekil ve grafiklere az yer verilmiştir. 4 12,1 Şekil ve grafik yönünden iyi değil. 7 21,2 Daha iyi olabilirdi. 4 12,1 Öğrencilere coğrafya biliminin temel yapı taşlarını oluşturan coğrafi terim ve kavramları öğrenip öğrenemediklerini belirlemek için Açık Öğretim coğrafya ders kitaplarını ve ders notlarında yer alan coğrafi terim ve kavramları öğrenmekte zorlanıyor musunuz? şeklinde bir soru yöneltilmiştir. Bu soruya öğrencilerin, %24,2 si zorlanıyorum, %27,3 ü bazen zorlandığım olmaktadır şeklinde açıklarken %48,5 i zorlandığını belirtmektedir. Anlamada zorluk çeken öğrencilerin 3 tanesi zor konuları kendi yakınlarına ve dershane hocalarına sorduklarını belirtirken diğerleri ise öğrendikleri ile yetindiklerini açıklamışlardır. Tablo 10. Açık Öğretim Coğrafya Ders Kitaplarını Ve Ders Notlarında Yer Alan Coğrafi Terim Ve Kavramları Öğrenmede Zorlanma Durumu Coğrafi terim ve kavramları öğrenmekte zorlanıyorum. 8 24,2 Coğrafi terim ve kavramları öğrenmekte zorlanmıyorum. 16 48,5 Bazen zorlandığım olmaktadır. 9 27,3
Coğrafya öğretim ve öğrenim süreçleri açısından öğrencilere deprem, tektonik hareket, volkan, heyelan, göç, gibi doğal ve beşeri olayları ders kitabı ve ders notları ile kolayca öğrenebildiniz mi? şeklinde sorulan soruyu öğrencilerin %78,8 i kolayca öğrendiğini belirtirken, %18,2 si öğrenemediğini belirtmiş, %3.0 ı da çoğunu öğrendiğini söylemiştir. Kolayca öğrenen öğrenciler bu olaylarla doğada, yaşam içinde ve televizyonda zaman zaman karşılaştıklarını, bu nedenle öğrenmelerinde önemli bir sorun yaşamadıklarını ve hatta İyi ki okula gidiyorum. Yoksa bunların nedenlerini pek anlamayacaktım sözlerini içinden söylediklerini belirtirken bir kısmı okuyunca öğrenmiş oldum şeklinde açıklamışlardır. Zorlanan öğrenciler ise zaten coğrafyaya ilgi duymadıklarını belirtmişlerdir. Tablo 11. Deprem, Tektonik Hareket, Volkan, Heyelan, Göç, Gibi Doğal Ve Beşeri Olayları Ders Kitabı Ve Ders Notları İle Kolayca Öğrenebilme Durumu AMAÇ Doğal ve beşeri olayları okuyunca kitabı kolay bir şekilde anladığım için 26 78,8 öğrendim. Birkaç kez okumama rağmen öğrenemedim. 6 18,2 Çoğunu öğrendim. 1 3,0 Öğrencilere son olarak, Açık öğretim lisesi coğrafya ders kitaplarında özellikle olmasını istediğiniz şey nedir? Şeklinde bir soru yöneltilmiştir. En fazla istek %18,2 ile kapsamın genişletilmesi yönünde olmuştur (Tablo 12). Burada dikkati çeken unsurlardan en önemlisi, öğrencilerin bir kısmının konuların az ve öz olmasını istemesi bazı öğrencilerin ise kitaptaki kapsamın genişletilmesini istemesidir. Öğrencilerle yapılan mülakatlarda özellikle dersi seven örencilerin daha kapsamlı bir kitap tercih ettiğini ortaya koymuşlardır. Anlamakta güçlük çeken bir öğrenci ise anlatımın biraz daha ayrıntılı olmasını istemiştir. Tablo 12. Öğrencilerin Açık Öğretim Lisesi Coğrafya Ders Kitaplarında Özellikle Olmasını İstedikleri Nitelikler
Açık öğretim ders kitaplarının daha kapsamlı olmasını istiyorum. 6 18,2 Kitaplarda renklendirme daha düzgün olsun 2 6,1 Konular az ve öz olsun. 3 9,1 Örneklere daha çok yer verilsin. 3 9,1 Sebep ve sonuçlara daha iyi yer verilsin. 2 6,1 Daha iyi bir anlatım biçimi oluşturulsun. 4 12,1 Örnek sorulara daha çok yer verilsin. 4 12,1 Ders kitapları ile ilgili herhangi bir 6 18,2 önerim bulunmamaktadır. Şekil ve grafiğe daha fazla yer verilsin. 3 9,1 Öğrencilerle yapılan mülakatlar, üç coğrafya öğretmeni ve tarafımdan yapılan incelemeler sonucunda açık öğretim ders kitapları ve ders notları coğrafya öğretim yöntemleri ve ilkeleri açısında değerlendirildiğinde, aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmıştır. 1. Öğrenciler açık öğretim ders kitaplarını sınavlarını geçebilmek için birinci derecede öncelikli kaynak olarak görmektedirler. 2. Kitaplarda dil ve anlatım düzgün olarak verilmiştir. Anlatım sade bir şekilde yapılmıştır. 3. Kitapların, uzaktan öğrenim gören öğrencilere dönük olarak hazırlanan uzaktan öğretim ilkesine önemli derecede uyularak hazırlandığı görülmektedir. 4. Kitaplarda yer alan özet metinler, öğrencilerin ilgisini çekecek nitelikte iyi hazırlanmıştır. 5. Coğrafi terim ve kavramların tanımları düzgün bir şekilde örneklendirilerek ve şekillendirilerek anlatılmıştır. 6. Yazı büyüklükleri ve stili düzgün olarak sunulmuştur. 7. Metin kenarına yerleştirilen dikkat çekici sorular ve açıklama ve yorumlama isteyen sorular, öğrencide kitapta yer alan metni anlama açısından önemli katkılar sağlamaktadır. 8. Her ünite başında verilen, içendekiler, amaçlar ve öneriler öğrencilerin öğrenim akışında kolaylık sağlamaları yönünde önemli katkılar sağlamaktadır. 9. Coğrafi terimlerin tanımı yapılırken koyu renklerin kullanılması, öğrencinin terimleri öğrenirken onları kolay şekilde algılamalarına fayda sağlamaktadır. 10. Açık Öğretim lisesi öğrencilerinin ders kitaplarını anlama ve kavramalarında televizyonla verilen öğretimin oldukça yararlı olduğu ortaya çıkmıştır.
11. Kitaplarda yer alan şekiller öğrencilerin anlayacağı şekilde düzgün olarak çizilmiştir. Bu kitapların nitelik ve tasarımında görülen eksiklikler ve öneriler aşağıda belirtilmiştir. 1. Coğrafya 2 adında verilen ders notu kitapçık olma özelliğinden kurtarılarak iyi hazırlanmış bir kitap haline getirilmelidir. Öğrenciler, ders notunun arkasında açıklanan ders notunun dışında ders kitabı olarak belirtilen eğitim aracına bakma gereği hissetmediklerini açıklamaktadırlar. 2. Türkiye fiziki coğrafyası 1 kitabında verilen haritaların hiçbirinde ölçek kullanılmamıştır. Bu haritaların ölçekli olarak ders kitabında yer alması gerekir. 3. Kitaplar ağırlıklı olarak siyah beyaz olarak hazırlanmıştır. Bu da görsel tasarımın nitelik yönünden eksik olmasını sağlamıştır. 4. Bu kitaplarda sadece bilgi verilmiş, öğrenciyi heyecan ve ilginç bilgilerle öğretecek okuma parçalarına yeterince yer verilmemiştir. 5. Kitap hacim bakımdan küçük olmasından dolayı her cümlenin bir soru olarak bir değeri ortaya çıkmıştır. Bu nedenle öğrenciler kitapta bulunan her satırı hatta kelimeyi öğrenme zorunda kalmakta, bu da eğitimde ezberciliğin ön plana geçmesini sağlamaktadır. 6. Açık öğretim öğrencilerinin farklı yaşlarda olmasından dolayı ve bazı öğrencilerin uzun aradan sonra okula gitmelerinin söz konusu olması nedeniyle öğrenciye görelik ilkesine göre, ders kitaplarında, nitelik bakımından bazı eksikliklerin bulunduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenci görüşleri de dikkate alınarak konuların biraz daha kapsamlı olarak kitap hacminin genişletilmesi gerekir. 7. Ders kitaplarında, konu sonlarında bulunan değerlendirme sorularının sadece sınava hazırlık niteliğinde hazırlanan sorulardan oluştuğu, bu nedenle açık öğretim ders kitaplarının öğrencilerde düşünce gücünü geliştirecek, bilgilerini uygulamaya koyacak becerilerini gösterecek, soru ve araştırma tiplerinden yoksun bulunduğu belirlenmiştir. 8. Kitapların bilgi bakımdan yeterli olduğu, ancak yeterince istatistik, grafik ve fotoğraf gibi görsel materyallere yer verilmediği belirlenmiştir. Kitaplar güncel veri ve fotoğraflarla desteklenmelidir. 9. Açıköğretim lisesi müfredat programında, Türkiye fiziki coğrafyası dersine yer verildiği halde, Türkiye beşeri ve ekonomik coğrafyasına ve ülkeler coğrafyası dersine yer verilmemiştir. Bu derslerin de seçmeli dersler kapsamına alınarak açıköğretim ders kitaplarının olması öğrencilerin bilgi dağarcığını genişletmesini sağlayacağı gibi ülkesini daha iyi tanımasında da önemli katkılar sağlayacaktır. 10. Açıköğretim, ders kitapları CD si olmalıdır. Bu ders kitabı CD leri, başta soru cevap, gösteri yöntemi uygulanarak, öğrenci sanki sınıftaymış gibi sanal olarak kendi kendine bir etkinlikte bulunması sağlanacak şekilde tasarlanmalıdır.
SONUÇ Bir ülkenin eğitim standartlarının yüksek düzeye ulaşması, eğitimin niteliklerinin her kesime daha iyi bir şekilde yansıtılması ile mümkündür. Bu bağlamda, açık öğretim lisesi coğrafya ders kitapları genel olarak iyi hazırlanmış ders kitapları olsa da, bu kitapların nitelik ve kalitesinin daha da artırılması gerekir. Çünkü; eğer eğitim ve öğretim bir ülkede yaşayan bütün bireylere verilmek isteniyorsa, sürekli okula gidemeyen öğrencilere dönük olarak verilecek bir eğitim çok iyi düşünülerek ve planlanarak hazırlanmalıdır. Böyle bir eğitimde, vazgeçilmesi mümkün olmayan ders kitapları, ne kadar iyi hazırlanırsa kalitesi ve niteliği artırılırsa, bu bilgiler televizyon vasıtası ile ne kadar iyi desteklenirse, nitelikli eğitimin ve öğretimin toplumun her kesimine ulaştırılması, ancak o zaman mümkün olacaktır. Kaynaklar BİRİCİK, A., S.,BALCI, A., ELMASTAŞ, N., POLAT, S., (2003), lik ve Orta Öğretim Kurumları nda Okutulan Coğrafya Ders Kitapları Üzerine Bazı Düşünceler, Coğrafya Kurultayı, Bildiriler, Gazi Kitabevi, Ankara BOYDAŞ, N., (2003), Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Görsel Düzen Açısından Değerlendirilmesi, (2003), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Sosyal Bilgiler, Gündüz Eğitim Ve Yayıncılık, Ankara BÜYÜKALAN, S., (2003), Ders Kitabı Ve Öğretim İlişkisi Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Sosyal Bilgiler, Gündüz Eğitim Ve Yayıncılık, Ankara DEMİREL Ö., (2003), Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı, Pegem A Yayıncılık, Ankara DEMİRKAYA, H., TOMAL, N., (2003), Lise Coğrafya Ders Kitaplarının Eğitimdeki Yeri Ve Değerlendirilmesi, Türk Coğrafya Kurumu, Coğrafya Kurultayı, Bildiriler, Gazi Kitabevi, Ankara DOĞANAY, H., (2002), Coğrafya Öğretim Yöntemleri,Orta Öğretimde coğrafya Eğitiminin Esasları, Aktif Yayınevi, İstanbul KARAGÖZ, B., Çivi, C., (1999), Genel Öğretim Metotları, Öğretimde Planlama Uygulama, Beta Basım Yayım, Ankara KILIÇ, A., SEVEN, S., (2002), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Pegem A, Yayıncılık, Ankara ŞAHİN, C., YAVUZ, N., ve Ark, (2001), Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Sosyal Bilgiler, Vatandaşlık Ve İnsan Hakları Eğitimi, T.C. İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük, Nobel Yayınları, Ankara TERTEMİZ, N., ERCAN, L., KAYABAŞI Y.,(2003) Ders Kitabı Ve Eğitimdeki Önemi Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Nobel Yayıncılık, Ankara