ANKARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME / PSİKOMETRİ ANABİLİM DALI YAPILANDIRMACI ÖĞRENME KURAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI Hazırlayan Sercan Ertürk Danışman Prof. Dr. Nizamettin KOÇ ANKARA EKİM, 2005 1
YAPILANDIRMACI ÖĞRENME KURAMI Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı, bireyin bilgiyi zihninde aktif olarak kendisinin yapılandırdığını öngörür. Yapılandırmacı eğitimin en önemli özelliği, öğrenenin bilgiyi yapılandırmasına, oluşturmasına, yorumlamasına ve geliştirmesine fırsat vermesidir. Yapılandırmacılık çevre ile insan beyni arasında güçlü bir bağ kurmadır. Yapılandırmacılıkta bilginin tekrarı değil, bilginin transferi ve yeniden yapılandırılması söz konusudur. 2
Yapılandırmacılık, öğretimle ilgili bir kuram değil, bilgi ve öğrenme ile ilgili bir kuramdır. Bu kuram bilgiyi temelden kurmaya dayanır. Özünde, öğrenin bilgiyi yapılandırması ve uygulamaya koyması vardır. Yapılandırmacı öğrenme var olanlarla yeni olan öğrenmeler arasında bağ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleştirme sürecidir. Yapılandırmacılık, bilginin biriktirilmesi ve ezberlenmesi değil, düşünme ve analiz etme ile ilgilidir. 3
Yapılandırmacı öğrenmede temel alınanlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1. Bilgiyi araştırma yorumlama ve analiz etme. 2. Bilgiyi ve düşündürme sürecini geliştirme. 3. Geçmişteki yaşantılarla yeni yaşantıları bütünleştirme. Her kazanılan bilgi bir sonraki bilgiyi yapılandırmaya zemin hazırlarlar. Çünkü, yeni bilgiler önceden yapılanmış bilgiler üzerine inşa edilir. 4
Yapılandırmacı yaklaşımı temel alan eğitim programı, öğrenmenin kalıcılığını sağlayacak ve üst düzey bilişsel becerilerini geliştirecek şekilde tasarlanır. Böyle bir yaklaşımda merkezde öğrenci vardır. Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı, Öğrenci Merkezli Eğitim Programını ortaya çıkarmıştır. 5
YAPILANDIRMACI ÖĞRENME KURAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI Yapılandırmacı öğrenmede hedeflerin ve öğrenme yaşantılarının belirlenmesinde olduğu gibi ölçme ve değerlendirme etkinliklerinde de öğretmen - öğrenci işbirliği esastır. Bu yaklaşımda ölçme ve değerlendirmenin işlevi, öğrenene yardımcı olmaktır. Yapılandırmacı değerlendirmede ürün değil süreç değerlendirilir. 6
Yapılandırmacı değerlendirme, öğrenenleri birbirleri ile karşılaştırmak yerine onlara öğrenmelerini paylaşmaları ve daha fazla öğrenmeleri için fırsat verir. Yapılandırmacı değerlendirmede, değerlendirme yapılsa da öğrenme devam eder. Önceki öğrenmelerin yeni durumlara uygulanması değerlendirilir. Bu noktada ezberlenen bilgiler değil, özümsenen bilgiler değerlendirilir 7
Geleneksel Teknikler Çoktan seçmeli testler Doğru-yanlış soruları Eşleştirme soruları Boşluk doldurma soruları Kısa cevaplı yazılı yoklamalar Uzun cevaplı yazılı yoklamalar Soru -cevap Alternatif Teknikler Performans değerlendirme Öğrenci ürün dosyası (portfolyo) Kavram haritaları Proje Görüşme Yazılı raporlar Gösteri Poster Grup ve/veya akran değerlendirmesi Kendi kendini değerlendirme Yapılandırılmış grid Tanılayıcı dallanmış ağaç Kelime ilişkilendirme 8
PORTFOLYOLAR ÜRÜN SEÇKİ DOSYALARI Portfolyolar öğrencilerin gelişimini ya da başarılarını göstermek için bir araya getirilen öğrenci çalışmalarının bir koleksiyonu olarak tanımlanır. Portfolyolar, bir değerlendirme şekli değil, öğrencilerin gelişimi ve başarısı hakkında bilgi veren araçlardır. Haladyna, beş tür portfolyo tanımlamıştır. İdeal Sergileme, Gösterme Belgeleme Değerlendirme Sınıf 9
Öğrenci Ürün Seçki Dosyası Kullanımın Amacı Nedir? Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve kendi kendini değerlendirme becerisi kazanmasını sağlamak, Öğrencinin gelişimini kanıtlarla ve daha sağlıklı izleyebilmek, Müfredata bağlı olarak gerçekleştirilen yazılı ve sözlü değerlendirmeler ve standart testler dışına çıkarak, alternatif bir değerlendirme yöntemi geliştirmek, Öğrencinin gelecekteki öğrenmelerine bilgi sunmak ve ışık tutmak, Öğrencilerinin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlarını geliştirmek, 10
Öğretmene eğitsel kararlarda yardım etmek, Aile ile iletişimi sağlamak, Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmelerine yardım etmek, Öğrencilerin ekiple çalışma alışkanlığı kazanmalarını sağlamak, Ürün ve süreci değerlendirmek için bilgi toplamayı sağlamak, Programın amaçlarını değerlendirmek için eğitimcilere yardımcı olmak, Yazma, okuma ve düşünme becerileri arasında bağlantı sağlamak 11
Öğrenci Ürün Seçki Dosyası Neleri İçerir? Öğretmen tarafından hazırlanan portfolyo tanıtım rehberi Öğrencilerin ödevleri (bitmiş ya da taslak halde) Öğretmen anektodları Öğrencinin mektupları Diyagramları, fotoğrafları ve resimleri Araştırmaları, problemleri ve stratejileri Grup ödevleri ve projeleri Öğretmen kontrol listeleri Video kaset, ses kasetleri ya da CD leri Öğrencinin seçtiği özel ödevleri Değerlendirme kağıtları 12
Portfolyo Kullanmanın Sağladığı Yararlar Öğretimle değerlendirme arasındaki bağı güçlendirir. Kaliteli öğretimde değerli öğrenme kazanımları sağlar. Tasarımı oldukça kolaydır. Süreklilik ve tekrar kullanılabilirlik özelliğine sahiptir. Yeni öğretim becerilerinin geliştirilmesini destekler. Doğrudan gözlenebilir bir değerlendirme türüdür. Öğrenciler için fırsatlar yaratır. Öğretmen, öğrenci ve aile arasındaki iletişimi artırır. Gelişimsel bir perspektif sağlar. Öğrenci için nitelikli öğrenme kazanımlarını artırır. 13
Portfolyo Kullanmanın Sınırlılıkları Portfolyonun öğretmen tarafından notla değerlendirilmesi söz konusu olduğunda, öğrenci, dosyasında kendisine ait olmayan ürünleri de bulundurabilir. Eğer değerlendirme, tamamen portfolyoya dayalı yapılacaksa, öğrenciler kopya çekmeye yönelebilirler. Öğretmen sınıf dışı zamanlarında portfolyo okumak için oldukça çok zaman harcamak durumunda kalır. Öğrenci kayıtlarını saklamak daima problemdir. Nesnel olamama sorunu vardır. Üst düzey puanlama türlerinde objektifliği sağlamak oldukça zordur. 14
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Performans değerlendirme, öğrencilerin, öğrencilerin, öğrenme türleri gibi bireysel özellikleri dikkate alınarak, bunları eyleme dönüştürmelerini sağlayacak durum ve ödevler olarak tanımlanabilir. Performans değerlendirmede öğrenciler, kendi kendini değerlendirme, sınav saatleriyle sınırlandırılmaksızın daha geniş bir zaman diliminde çalışma ve tekrar yapma, oluşturulan ölçütlere göre yeterlilik derecelerini ortaya koyma olanaklarına sahip olurlar. Öğrenciler, iş birliği kurarak çalışmaya teşvik edilirler. 15
Performans Değerlendirmenin Özellikleri Performans değerlendirme, öğrencinin günlük yaşamdaki problemleri nasıl çözebileceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi ve becerileri nasıl kullanacağını göstermesi istenir. Performans değerlendirme süreç içine yayılmıştır, zamana bağlı değildir. Gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır. Performans değerlendirmeyle öğrenciler, sınav saatleriyle sınırlandırılmaksınız geniş bir zaman diliminde çalışma ve tekrar yapma, oluşturulan ölçütlere göre yeterlik derecelerini ortaya koyma olanaklarına sahip olurlar. 16
Performans ödevlerinde, tek bir cevap yoktur. Ödevi tamamlamak için değişik yollar bulunmaktadır. Bu nedenle iyi tanımlanmış bir ölçütle değerlendirilir. Performans değerlendirme, öğrencinin bilgiyi yapılandırmasını gerektirir. Her bir performans ödevi, dereceli puanlama anahtarı (rubric) ile değerlendirilmelidir. Öğrenciler performans ödeviyle birlikte dereceli puanlama anahtarı alırlar. Böylece değerlendirme sürecinde, öğrenciler kendilerinden ne beklendiğini bilerek çalışmalarını ona göre yönlendirirler. Dereceli puanlama anahtarı, öğrencinin başarısı için bir yol haritası görevi görür. 17
PROJE DEĞERLENDİRME Proje çalışmasıyla öğrenciler inceledikleri konularla ilgili yaparak-yaşayarak, inceleyerek bilgi kazanırlar. Bilgi öğrenciye doğrudan verilmediği için yapılandırmacı öğrenme kuramı için en uygun yöntemlerden biridir. Proje yöntemi öğrencinin gerçek yaşam koşullarında ve ona yakın koşullarda gerçekleştirdiği zihinsel ve fiziksel bir etkinliktir. Proje çalışması bireysel ya da grup yapılabilir. 18
Proje konusu öğrencinin okuduğu bir kitaptan, izlediği bir televizyon programından, bir gazete makalesinden veya bir ders konusundan seçilebilir. Konu tamamen öğrenci tarafından veya öğretmenin hazırlayacağı listeden seçme yoluyla belirlenebilir. Öğrenci projenin amacını, yapılacak işlerin basamaklarını, kullanılacak malzemeleri ve karşılaşılacak olası durumları önceden planlar. Gerektiğinde öğretmeninden yardım alır. Projenin değerlendirmesini öğretmen ve öğrenci birlikte yapar. Diğer öğrenciler de değerlendirmeye katılabilir. Yeterli süre olduğunda proje sınıfa sunulabilir. 19
ÖZ DEĞERLENDİRME Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme, bireyin kendi yeteneklerini, güçlü ve zayıf yönlerini kendilerinin keşfetmelerine yardımcı bir yaklaşımdır. 20
Öz Değerlendirmenin Yararları Öz değerlendirme öğrencilerin kendi öğrenme süreçlerini ve sonuçlarını yansıtmalarını teşvik etmek amacıyla daha çok formatif (izleme) değerlendirmede kullanılır. Performansının düzeyi hakkında karar vermek için kişisel ya da kişiler arası kriter koymada ve öğrencinin motivasyonunun yükselmesinde öğrencilere fırsat verir. Öğrencilerin değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına almalarını sağlar. Öz değerlendirme ile öğrenci sürecin bir parçası olduğunu hisseder. Kendilerine dışardan bakma yetisi gelişir. 21
Öz değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır: Öğrenciler kendi performanslarını değerlendirirken yanlı davranabilirler. Başlangıçta kendini değerlendirme, öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir. Yine de öğrenciler daha fazla deneyim kazandıkça aldıkları kararlar daha doğru olacaktır. 22
AKRAN DEĞERLENDİRME Akran değerlendirme, gruptaki bireylerin akranlarını derecelendirme / puanlandırma sürecidir. Akran değerlendirmede öğrenciler arkadaşlarının hazırladığı ödevleri, araştırmaları, projeleri, raporları vb. çalışmalarını değerlendirirler. Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerinin de eleştirel düşünme becerileri gelişir. 23
Akran değerlendirme sürecinde aşağıdaki olumsuz durumlar gözlenebilir: Öğrenciler yakın arkadaşlarına gereğinden fazla puan verebilir. Gruptaki baskın karakterler fazlasıyla dikkat çekeceklerinden diğer grup üyelerini gölgede bırakabilirler. Farklı gruplar ya da aynı grubun üyeleri birbirlerini önceden anlaşarak yanlı bir şekilde puanlayabilirler. 24
DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI (RUBRIC) Dereceli puanlama anahtarı, her bir çalışma için ölçütleri (ölçülecek boyutları) listeleyen ve çalışmada nelerin yapılacağını gösteren bir puanlama aracıdır. Dereceli puanlama anahtarı; değerlendirme ölçütleri, ölçüt tanımlamaları ve bir puanlama stratejisi olmak üzere üç bölümden oluşur. 1. Değerlendirme ölçütleri 2. Ölçüt tanımlamaları 3. Puanlama stratejisi 25
Rubriklerin Özellikleri; Rubrik, belirlenen hedefi (davranış, performans, v.b.) ölçmeye odaklıdır. Performansı belirlemede bir derecelendirme aralığı kullanılmaktadır. Dereceyi belirleyen düzeylerde düzenlenmiş, özel performans karakterleri içermektedir 26
Dereceli Puanlama Anahtarı Kullanmanın Nedenleri Öğretmen ve öğrenci için açık bir kalite tanımı verir. Öğrenciler derecelendirme ölçeği kullandıkça ürettikleri ürünün sorumluluğunu daha fazla duyarlar. Öğretmenlerin puanlama için harcadıkları zamanın azalmasına katkıda bulunur. Öğretmenin öğrenci çalışmalarını değerlendirmelerini basitleştirir. Öğrencilere bir ödevi tamamlarken kendi performanslarını değerlendirebilecekleri standartlar ve ölçütler sağlar. Ölçeklerde belirlenen ölçütlerin velilere bildirilmesi, çocuklarına yardımcı olacak velilere kolaylık sağlar. 27
Amaçlarına Göre Dereceli Puanlama Anahtarı 1. Bütüncül (Holistic) Dereceli Puanlama Anahtarı: Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem öğrenme ürünleri toplam puan olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır. 28
PUAN ÖLÇÜTLER 4 Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklendi. Konuyu farklı örneklerle açıkladı. Olaylar arasında farklı bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama yapılmadı. 3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklendi fakat yeterli değildi. Yazılı açıklamalar yeterliydi. 2 Konunun çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler desteklendi fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili açıklamalar yapıldı. 1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli eksikler vardı. 29
2. Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı: Burada önce performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı puanlanmasını, sonra da bu puanları toplayarak toplam puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı boyutlarına farklı notlar vermek amacıyla oluşturulur. 30
PUAN PUAN PUAN İÇERİK 4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiş. Sınır çizgileri doğru ve özenle çizilmiş. 3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş. 2 İşaretlerden bir kaçı haritada yok. Haritada olanların da bir kaçı doğru yerleştirilmemiş. 1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Olanların çoğu da doğru yerleştirilmemiş. GÖRÜNÜMÜN YETERLİĞİ 4 Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay okunuyor. 3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunmuyor. 2 Sınırlı sayıda renk kullanılmış. İşaretlerin ne olduğu haritadan zor okunuyor. 1 Renkler ya hiç yok ya da çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış. HARİTA ELEMANLARI 4 Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, anahtar bölümü (lejant), kaynağı, enlem ve boylamları haritada bulunmaktadır. 3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğu da doğru ve kolay anlaşılmaktadır. 2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok. 1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok. 31
KAVRAM HARİTALARI Kavram haritaları, bilgiyi organize etmek ve sunmak için yapılmış grafiksel araçlardır. Bu araçlar daire ya da bir çeşit kutu içine yazılmış olan kavramları içerir. Kavram haritalarında iki kavram arasındaki ilişki, üzerine ilişkiyi belirleyen ifadelerin yazıldığı doğrularla gösterilir. İlişkiyi belirleyen bağlantı ifadeleri ile iki kavram tamamlanarak anlamlı bir cümle oluşturur. 32
Kavram haritaları aşağıda verilen amaçlarla kullanılabilir: Bir konunun öğretiminde, Öğrenmeyi kolaylaştırmada, Öğrenme sürecini kontrol etmede ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarmada, Değerlendirme yapmada. 33
Kavram Haritalarını Değerlendirme Ölçütleri 1. Kavramların uygun şekilde nitelendirilmesi a. Kavramlar, en fazla üç sözcükle temsil edilmelidir. b. Kavramların yerleşimi genelden özele doğru hiyerarşik olarak sıralanmalıdır. 2. Bağlama sözcüklerinin uygun şekilde nitelendirilmesi a. Haritada kavramlarla bağlantılar arasındaki ayrım belirgin olmalıdır. b. İki kavram arasındaki bağlantılar anlamlı 34
3. Kavramların çapraz bağlanması a. En iyi haritalar, kavramlar arasındaki çapraz bağlantıları yeterli ölçüde gösterenlerdir. b. Çapraz bağlantılar, öğrencinin, birbirine bağlı çok sayıda düşünceyi bildiğini gösterir. c. Çapraz bağlantılar, yaratıcılığı ortaya çıkarır. 35
Kavram Haritası Örneği 36