Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 151 KRİZ DÖNEMİNDE KÜRESEL PERAKENDECİ AKTÖRLERİN PERFORMANSLARININ TOPSİS YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ Nhan ÖZGÜVEN (*) Özet: Perakendeclk sektöründe son yıllarda hızlı br büyüme gözlemlenmştr. Büyüme sürekllk göstermektedr. Perakendeclk sektörünün gelşmnde brçok faktör etkl olmaktadır. Etkl olan faktörler tüketc stek ve htyaçlarındak değşmler, tüketclern zaman unsuruna daha fazla önem vermeler ve duyarlı olmaları şeklnde sıralanablr. Bu çalışmada perakendeclk sektöründe Ekonomst dergsnn 2009 yılında yaptığı araştırmadak lk on sıralamasında bulunan Mgros, Carrefour ve Kpa hpermarketler değerlendrme kapsamına alınmıştır. Perakendec şletmelern performanslarını değerlendrmede kullanılan beş öneml krter dkkate alınmış olup, krz önces dönem olan 2005-2009 yılı performans değerlendrmeler TOPSİS yöntem kullanılarak değerlendrlmştr. Anahtar Kelmeler: Perakendec Sektörü, Küresel Perakendec Aktörler, TOPSIS Yöntem Abstract: In recent years, rapd growth has been observed n the retalng sector. Growth s constant. Many factors are nfluental n the development of retalng sector. The nfluental factors can be enumerated as the changes n needs and wants of customers. The customers tendency to gve more mportance and to be more senstve to tme. At ths study the Mgros, Carrefour and Kpa hypermarkets that are at frst ten rankng n the study of magazne Ekonomst for 2009 n retalng sector are taken nto consderaton. Fve man crteras that are used to evaluate performance n retaler busnesses are regarded and the performance evaluaton of 2005-2009 years whch are per-crss years were evaluated by usng Topss Method. Key Words: Retaler Sector, Global Retaler Actors, TOPSIS Method I. Grş Perakendeclk kavramı breyler arasında değşmn başlaması le ortaya çıkmıştır. Perakendeclğn sektör olarak gelşm se, Avrupa da çalışan kadın sayısının, şehre göçün ve çekrdek ale sayısının artması le gelşmştr. Bu gelşmenn sonucu olarak tüketclern tüketm yapısı ve satın alma alışkanlıkları da değştrmştr. Bu gelşmelern yansıması le brlkte perakende satış noktaları ve aracı yapıları da değşm göstermştr. Tüketclern alışverş alışkanlıklarının değşm göstermes, büyük kentlere doğru göçlern artış göstermes, kred kartı kullanımının yaygınlaşması, uygulanan promosyonlar, tüketclern alışverşe ayırdığı zamanın daha kısıtlı hale gelmes, tüketc gruplarının çnde otomobl sahb olanların sayılarının artış göstermes, her türlü ürünü br arada bulma avantajı vb. değşmler büyük perakendec şletmelern terch edleblrlğn arttıran öneml unsurlar arasında yer (*) Dr. Dokuz Eylül Ünverstes İİBF İşletme Bölümü
152 Nhan ÖZGÜVEN almaktadır. Bu faktörlern etks le Türkye gb gelşmekte olan ülkelerde perakendeclk sektörü son yıllarda büyük gelşme göstermştr. Bu gelşmeye paralel olarak da bu alanda faalyet gösteren şletme sayısı gderek artış göstermştr. Hem Türk şletmelernn hem de yabancı ortaklı şletmelern kurdukları perakendec mağazacılık şletmeler pazar paylarını arttırmak çn sürekl mağaza zncrlerne yen halkalar eklemşler ve bunun sonucu olarak da pazara arzları artmıştır. Fakat pazar arzlarının artış göstermes uzun vadede şletmelern aleyhne sonuç vermeye başlamıştır. Çünkü müşterlern seçm yapablme olanakları artmıştır (Gavcar, Ddn, 2007: 24). Perakendeclern sayılarının artması le brlkte performanslarının değerlendrlmes konusu öneml hale gelmştr. Perakendeclk sektörünün performansını değerlendrmek çn, zaman çnde perakende şletmelerdek kapaste değşklklernn ölçülmes gerekmektedr. Perakende sektöründe kapaste değşklğnn ölçümünde se, Perakendeclk Kapaste Rasyosu denlen rasyolardan yararlanılmaktadır. Ayrıca Mağaza Ölümlülük Oranları da performans değerlendrme de öneml br krter olarak kullanılmaktadır (Tek, Orel, 2006: 18). Performans değerlendrme de brçok krter le hareket edldğ çn çok krterl karar verme yöntem kullanılmaktadır. Çok krterl karar verme yöntemler, karar verme problemlernde ntel ve ncel krterlere dayalı, kolay uygulanablen ve farklı problemler çn ortak çözümler sunablen yöntemlerdr. İşletme uygulamalarında brçok problem çözümü çn kullanılmaktadır. Ayrıca özellkle ürün, ş gören ve şletme performansının belrlenmesnde ve dğer performans karşılaştırmalarında da sıkça kullanılmaktadır (Eleren, 2007: 48). Topss yöntem, brden fazla karar vercnn çok sayıda krtere göre belrszlk altında alternatfler değerlendrerek alternatfler sıralamasına dolayısıyla da seçme yönelk kararını doğru vermesne yardımcı olmaktadır (Dündar, Ecer, Özdemr, 2007: 1). II. Perakende Sektörünün Genel Durumu Perakendeclk sektöründe modern ve geleneksel perakendeclern oluşturduğu kl yapı bulunmaktadır. Ancak organze perakendeclkte her geçen gün yen perakendecler ortaya çıkmaktadır. Türkye dek en güçlü perakendec aktörlern mağaza sayıları da değşmekte ve her geçen gün artmaktadır. Perakendeclk sektöründe büyük ölçekl mağazacılık ve dğer organze perakendeclk, gıdadan dğer tüketm ürünlerne kadar br dz alana kadar uzanırken, bazen bell br sektörde de uzmanlaşma görülmektedr. Gıda, büyük perakendeclkte önde gelen sektör durumundadır. Bu noktada Türk toplumunun tüketm harcamalarında gıda ve çeceğn %40 a yakın br ağırlığa sahp olmasının etks büyüktür. Bu alanda franchse fast-food restoranlarından oluşan zncrler, organze perakendeclğn servs perakendeclğ ayağını oluştururken, süpermarket (Mgros, Gma vb.), hpermarket (CarrefourSA, Real vb.), organze
Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 153 alışverş merkezler (Akmerkez, Cevahr, Ege Park, M1 vb.), bölümlü mağazalar (Boyner, YKM, Mudo vb.) ve ndrml mağazalar (BİM, Şok vb.) dğer ayaklarını oluşturmaktadır (Tek, Orel, 2006: 26). Perakendec mağazalar özellkle son yıllarda yabancı şrketlern de ülkeye gelmesyle brlkte çok hızlı br gelşme göstermştr. Bu hızlı gelşme le beraber hpermarket markası uygulaması da yaygınlaşmıştır. Türkye çn nspeten yen br kavram olmakla brlkte, tüketclern güven duydukları, sürekl alışverş yaptıkları marketn adında yan ürünler satın almaya yöneldkler görülmektedr (Savaşçı, 2003: 96). Perakende Türkye nn son yıllarda en hızlı büyüdüğü sektörlerden br oldu. Özellkle alışverş merkez yatırımlarıyla perakende sektörü kayıt altına alınırken, yerl markalar görülmemş büyüme oranları yakaladı. Aynı rüzgar gıdadan elektronğe, moblyadan hazır gyme yabancıların da Türkye ye gelmesn sağladı. 2007 yılı sonunda toplam 150 mlyar dolarlık crosuyla perakende; enerj, eğtm ve sağlığın ardından Türkye de dördüncü büyük sektör oldu. 2008 yılında se 70 mlyar ı organze olmak üzere sektör, 165 mlyar dolar büyüklüğe ulaşmış olacak. 2007 de metrekarede yüzde 27 büyüyen organze perakende sektörü 2008 yılında kasım ayı sonuna kadar yüzde 17 büyüme oranına ulaştı. 2008 yılında sektörün crosu yüzde 13 cvarında büyürken, 2009 yılında hedefledğ yüzde 10 büyüme hedefn gerçekleşmemştr. Yaklaşık yüzde 8-9 cvarında br büyüme gerçekleşmştr (www. perakende. org. Erşm Tarh: 01.01.2010). Türk perakende sektöründe en büyük pay se toplam satışların yaklaşık %52,8 n (72,3 mlyar ABD Dolar cvarı) oluşturan gıda perakendeclerne attr. Organze perakende sektörünün gıda perakende sektörü çndek payı se henüz 16 mlyar ABD Dolar sevyelerndedr. Bu rakam n çne tüm hpermarketler, süpermarketler ve yerel zncrler de dahldr. (www. Ampd.org). Cro artışının, metrekare artışının gersnde kalması, sektörün en büyük problemlernden brdr. Cushman&Wakefeld n raporuna göre Türk perakende sektörü Avrupa da 7 nc, dünyada se 10 uncu büyüklüktedr. Delotte un yayınladığı Perakendenn Küresel Güçler 2008 raporunda se; Türkye gıda harcamalarında Avrupa nın en büyük 5 nc, gıda dışı harcamalarda se 8 nc büyük pazarıdır. 2009 yılıda perakende sektöründe yen dnamkler ve yen gerçekler ön plana çıkmıştır. Perakendecler (sürdürüleblrlk, optmzasyon, transformasyon) kavramları üzerne odaklanmaktadır. 2009 yılında bol seçenek ve uygun fyatlar le tüketc perakendeclern odak noktası olmuştur. Gerçekleşen küresel ve yerel krzn etksyle tüketmde küçülme olmuştur. Ancak öncelkl ev, otomobl, beyaz ve kahvereng eşya gb yüksek lg duyulan ürünler etklenyor. Hızlı tüketm ürünlernde se tüketc daha blnçl alışverş yapacak, parasının karşılığını alacağı ürünler terch edecektr. Türkye de gıda perakende sektörünün hacm 85 mlyar dolar. 2008 küresel mal sarsıntıların yaşandığı, dünyadak ekonomk yapıların tartışıldığı br yıl oldu. Türkye de de özellkle krzn çok fazla
154 Nhan ÖZGÜVEN hssedldğ pazarlara hracat yapan, tcar lşk çnde olan şletmeler bu dalganın etksn hssetmeye başladı. 2009 yılı hem dünyada hem de Türkye de, krz etklernn oldukça yoğun hssedldğ uzun br dönem olmuştur. Böyle br dönemde Türkye perspektfnde organze perakende sektörünün genel ekonomye katkısı her zamanknden çok daha öneml olacaktır. Herkesn bu dönemde taleb canlı tutmaya, sthdamı arttırmaya ve dğer malyetlern azaltmaya htyacı bulunmaktadır (www. perakende. org. Erşm Tarh: 01.01.2010). 2010 a lşkn farklı öngörüler bulunmakla beraber, perakende sektörü yen yılı ymser br bakış açısıyla değerlendrmektedr. Markalar, ülkeler çn önem taşımaktadır. Bazı ülkeler sanayler le ekonomk güce ulaşırken, bazıları se marka, tasarım ve hzmetle aynı gücü elde etme çabasındadır. Bu bağlamda Türkye, sanaysyle olduğu kadar, markaları ve markalarının hzmet verdğ perakende sektörüyle de güçlenme yolunda lerleyen ülkelerden brdr. Markalaşma ve tasarımda yen br rol üstlenen Türkye nn, söz konusu unsurlarla kazandığı brkm sanaysne aktardığı ve ekonomk anlamda dünya gücü olmayı hedeflemektedr. Bu bağlamda sektör crosunun 2010 da 199 mlyar doları aşacağı tahmn edlmektedr (http://www.kobsektor.com/ Ekonom/3704. html Erşm Tarh: 01.01.2010). III. Araştırmanın Yöntem Ve Metodolojs Çalışmanın yöntem olarak çok krterl karar verme yöntemlernden br olan Topss yöntem terch edlmştr. Çalışmada, 2005 2009 yılları dkkate alınmıştır. A.Verler Çalışma kapsamına perakende sektöründe öneml rol oynayan üç dev perakendec aktör (Mgros, Carrefour, Tesco-Kpa) dkkate alınmıştır. Verler 2005-2009 dönemn kapsamaktadır. Bu yılların terch edlmesnn temel neden; fnansal ekonomk krz önces dönem olmasıdır. Çalışmada kullanılan verler İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) web stesnden (www.mkb.org.tr) lgl perakendeclern fnansal tabloları ve faalyet raporları dkkate alınarak oluşturulmuştur. Perakendeclern performanslarını değerlendrmede kullanılan beş temel krter dkkate alınmıştır. Bu krterler ve verlerle elde edlen oranlar kullanılmıştır. Rasyoların belrlenmesnde yazın taraması sonucu (Tek, Orel, 2006; Lee, Tzavelas, 1968; Lasc, 1979) elde edlen oranlar le araştırmacının görüşler dkkate alınarak belrlenen oranlar dkkate alınmıştır. Bu rasyolar şöyledr (Tek, Orel, 2006: 18);
Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 155 1) E/C Rasyosu: Mağaza Sayısı Nüfus 2) PE/C Rasyosu: Çalışan Sayısı Nüfus Bu rasyoların farklı bçmler de bulunablmektedr. 3) Yen Açılan Mağaza Sayısı Mağaza Sayısı Sıralanan rasyolara lave olarak perakendeclk sektöründe performans değerlendrme krter olarak dkkate alınablecek dğer rasyolar şunlardır; 4) Pazarlama Satış ve Dağıtım Gderler Toplam Gderler 5) Net Kar Net Satışlar Bu çalışmada perakende sektöründe Ekonomst dergsnn 2009 yılında yaptığı araştırmada (www. ekonomst.com; www.delotte.com) lk üç sırada yer alan dev perakendecler sıralanan krterlerden elde edlen oranlara göre Topss yöntem le performans değerlendrmes yapılmıştır. B. Topss Yöntem TOPSİS (Tecnque for Order Preference by Smlarty to Ideal Soluton) çok krterl karar verme yöntemlernden brsdr. TOPSİS yöntem deal çözüm çn gerekl olan yakınlığı bulurken, hem poztf deal çözüme uzaklığı hem de negatf deal çözüme uzaklığı dkkate almaktadır. Bulunan uzaklıkların brbr le karşılaştırılması le terch sıralaması yapılmaktadır (Janko, Bernroder, 2005: 16). İdeal çözüm, tüm krterlerler sağlandıktan sonra terch edlen alternatflern bu krterler olması gereken yan deal sevyelerde yerne getrmesdr. Eğer deal çözüm uygulanamaz ya da ulaşılamaz olursa, o zaman deal çözüme en yakın noktanın seçlmes gerekmektedr. Poztf-deal, çözüme en yakın çözüm olurken, negatf-deal, çözüme en uzak çözüm olmaktadır. Topss yöntem, poztf-deal çözüme benzerlk ndeks olarak tanımlanmaktadır. Buna göre poztf-deal çözüme en yakın nokta veya negatfdeal çözüme en uzak noktanın kombnasyonudur. Daha sonrada deala en
156 Nhan ÖZGÜVEN benzer alternatf seçlmektedr. TOPSIS yöntemnde aşağıdak adımlar zlenmektedr (Kaya, 2005; Herşçakar, 2000; Yurdakul, İç, 2003); 1. ADIM: Karar matrs oluşturulmaktadır. Karar matrs çersnde alternatfler (a 1 a n ) şeklnde alt alta sıralanmakta ve her br krtern alternatflere göre gösterdkler özellkler (y 1k.y nk ) olarak lstelenmektedr. Alternatfler Özellkler y 1 y 2 y 3 a 1 y 11 y 12 y 1k a 2 y 21 y 22 y 2k a 3 y 31 y 32 y 3k 2. ADIM: Karar matrsndek krterlere at puan veya özellklern kareler toplamının karekökü alınarak matrse at normalzasyon şlemnn gerçekleştrlmes gerekmektedr. yj Zj = n = 1.n; j= 1 k (1) 2 ( y ) = 1 j 3. ADIM: Normalze edlmş karar matrsnn elemanları krterlere verlen önem doğrultusunda ağırlıklandırılır. Burada ağırlıkların belrlenmesnde karar vercnn sübjektf görüşler yer almaktadır. X = wz. = 1.n; j= 1 k (2) j j (w j her br j. krtern ağırlığı) 4. ADIM: m ve m - deal noktaları tanımlanır. Burada ağırlıklandırılmış matrste (D) her br kolonda maksmum ve mnmum değerler tespt edlr. * * * * m = x1, x2... x k (maksmum değerler) (3) m = x1, x2,... x n (mnmum değerler) (4) 5. ADIM: İdeal noktaların tanımlanmasının ardından beşnc aşamada maksmum deal noktaya olan uzaklık aşağıdak formülle hesaplanır;
Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 157 k * * = j j j= 1 S ( x x ) = 1..n (5) 6. ADIM: Daha sonra altıncı aşamada mnmum noktaya olan uzaklık aşağıdak formülle hesaplanmaktadır; k = j j j= 1 S ( x x ) = 1..n (6) 7. ADIM: Her br alternatfn görecel sıralaması ve puanı aşağıdak formüle göre hesaplanmaktadır; * S * C = 0 C * 1 = 1..n (7) S + S IV.Topss Yöntem İle Perakendeclern Performanslarının Değerlendrlmes Perakende sektöründe mağaza sayısı, çalışan sayısı, net kar gb krterlere göre lk sıralarda yer alan dev aktörlern performansları, performans değerlendrmede kullanılan rasyolar yardımıyla analz edlmştr. Çalışmada 2005-2009 yıllarındak verler dkkate alınmıştır. Çalışmada Mgros, Carrefour ve Tesco-Kpa olmak üzere üç dev perakendec le lgl elde edlen oranlar şunlardır; Tablo 1: 2005 Yılı İçn Krterlere At Karar Matrs 2005 KRİTERLER PERAKENDECİLER Kapaste Rasyosu PE/C Rasyosu Paz. Mağaza Devr Rasyosu Net Kar/Net Satışlar MİGROS 1,09 1,65 0,10 0,03 0,69 CARREFOUR 1,2 9,69 0,16 0,05 0,09 TESCO-KİPA 9,78 2,88 0,14 0,02 0,26 NORM 9,91 10,24 0,23 0,06 0,74 Sat. Dağ. Gd/ Toplam Gderler Karar matrs belrlendkten sonra karar matrsnn normalzasyonu gerçekleştrlmektedr. 2005 yılı karar matrsne lşkn normalzasyon değerler Tablo 2 de gösterlmştr.
158 Nhan ÖZGÜVEN Tablo 2: Karar Matrsnn Normalzasyon Değerler 2005 KRİTERLER Perakendecler Kapaste Rasyosu PE/C Rasyosu Mağaza Devr Rasyosu Net Kar/Net Satışlar Paz. Sat. Dağ. Gd/ Toplam Gderler Mgros 0,11 0,161 0,426 0,487 0,929 Carrefour 0,121 0,946 0,681 0,811 0,121 Tesco-Kpa 0,987 0,281 0,596 0,324 0,350 Toplam 1,218 1,388 1,703 1,622 1,400 Karar matrsnn normalzasyon değerler belrlendkten sonra analz dönem çn çalışmada kullanılan krterler ve bu krterlere verlen ağırlık değerler Tablo 3 te gösterlmştr. Krterler eşt değerle ağırlıklandırılmıştır. Tablo 3: Krterlern Ağırlık Değerler Krterler Ağırlık Vektörü Kapaste Rasyosu 0,2 Pe/C Rasyosu 0,2 Mağaza Devr Rasyosu 0,2 Net Kar/Net Satışlar 0,2 Pazarlama Dağıtım Ve Satış Gderler/Toplam Gderler 0,2 Toplam 1 Ardından krterlere verlen önem düzeylerne göre normalze matrs çarpımı yapılarak D, ağırlıklandırılmış matrs elde edlr. 2005 yılına at ağırlıklandırılmış matrs Tablo 4 te gösterlmştr. Tablo 4: 2005 Yılı İçn D Ağırlık Matrs İle İdeal Verlern Tespt Edlmes 0,022 0,032 0,085 0,097 0,186 D 0,024 0,189 0,136 0,162 0,024 0,197 0,056 0,119 0,065 0,070 m * 0,022 0,189 0,136 0,097 0,024 m - 0,197 0,056 0,085 0,162 0,070 Ağırlıklandırılmış D matrsnde amaca hzmet etmeye göre m * ve m - (maksmum ve mnmum) değerler belrlenmş ve buradan S * ve S - değerlernden faydalanılarak performans puanları ve perakendeclern
Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 159 sıralamaları tespt edlmştr. Tablo 5 de perakendeclern hesaplanan performans değerler gösterlmektedr. Perakendecler M * M - Tablo 5: Perakendeclern 2005 Yılı İçn Sıralamaları Ve Hesaplanan Performans Puanları 2005 S Değer Puan Sıralama (C) Mgros 0,231 0,221 0,489 2 Carrefour 0,065 0,229 0,779 1 Tesco-Kpa 0,228 0,103 0,312 3 Tablo 5 e göre 2005 yılında en y performansı Carrefour göstermş, knc sırayı Mgros ve üçüncü sırayı Tesco-Kpa almıştır. V. Bulgular 2005 yılına at Topss yöntem le performans değerlendrme yukarıda tablolar le ayrıntılı olarak gösterlmştr. Dğer yıllara lşkn tablolar adım adım verlmemş olup, sadece (C) puan değerler tablo 6 da gösterlmştr. Tablo 6: 2005 2009 Yılları Puan Değerler Ve Banka Sıralamaları Yıllar Bankalar (C) Puan SIRALAMA 2005 2006 2007 2008 2009 Mgros 0,489 2 Carrefour 0,779 1 Tesco-Kpa 0,312 3 Mgros 0,415 3 Carrefour 0,582 1 Tesco-Kpa 0,507 2 Mgros 0,508 1 Carrefour 0,481 2 Tesco-Kpa 0,344 3 Mgros 0,572 1 Carrefour 0,537 2 Tesco-Kpa 0,453 3 Mgros 0,473 3 Carrefour 0,523 2 Tesco-Kpa 0,538 1 2005-2009 yılları arasında perakendeclern performansları değerlendrldğnde 2005 ve 2006 yılı çn Carrefour önde gelrken, 2007 ve 2008 yılarında Mgros ön plana çıkmış olup, 2009 yılında Tesco-Kpa performans açısından lk sırada yer almaktadır. 2005 ve 2006 yıllarında Carrefour performans değernn yüksek çıkmasının neden Gma ve End
160 Nhan ÖZGÜVEN ndrm marketlernn Carrefour tarafından satın alınmasından kaynaklanablmektedr. Bu brleşme le beraber Carrefour perakende sektöründe lder konuma gelmştr. Carrefour perofrmans değerlernn yüksek çıkması bu brleşmeden kaynaklanmaktadır. 2008 yılı Mgros un kuruluşunun 55. yıldönümü olduğu çn Mgros müşterlere yenlkler sunmuş olup, tüketc haklarında değşklkler yapmıştır. Mgros, çeştl formatlarda ve stratejk noktalarda öneml mağazalar açarak, karlılık ve büyüme odaklı stratejs le beraber perakende sektörünün en büyük brleşmesn Tansaş'la gerçekleştrmştr. 2007 ve 2008 yıllarında Mgros un performans değernn yüksek çıkmasında Tansaş le olan brleşme etkl olmuştur. Ayrıca 2007 yılında format zengnlğne 5M de eklenmştr. Heryıl mağaza sayısına yenlern lave etmştr. 2009 yılında Tesco-Kpa nın performansı en yüksek değerde çıkmıştır. Bunun neden olarak fnansal ekonomk krzn patlak veröes le beraber fyat konusunda daha duyarlı tüketclere yönelk olarak çeştl ndrml fyat uygulamaları bulunmaktadır. Ayrıca Ne Alırsan 1 TL Kampanyası le daha fazla tüketcye ulaşmaktadır. Bu kampanya Tesco-Kpa çn geleneksel hale gelmştr. Kampanyanın en öneml özellğ, kaltel ürünler ucuz fyat le tüketclere sunulmaktadır. Yaklaşık 11 yıldır devam eden br kampanya olmasına rağmen, son yıllarda daha yaygın hale gelmştr. Bu da karlılığa, satışlara ve dolayısıyla performansa olumlu etkler olmuştur. VI. Sonuç Perakende sektörü dnamk br yapıdadır. Sürekl gelşmekte ve değşmektedr. Perakendeclern performanslarındak değşmler tüm sektörü olumlu yönde etklemektedr. Breysel şletmeler ne kadar olumlu olurlarsa, perakendeclk kesm de dğer koşullar sabt kalmak koşulu le verml ve etkn olacaktır. Türkye de perakendeclk sektörü son yıllarda büyük gelşme göstermştr. Bu gelşme le beraber faalyet gösteren mağaza sayısı da gderek artış göstermştr. Yerl şrketler ve yerl şrketler le ortaklık yapan ya da satın almaya gden küresel şrketler perakendec mağazacılık formatlarını değştrmştr. Ayrıca pazar paylarını arttırmak çn sürekl mağaza zncrlerne yen halkalar eklemşler ve bunun sonucu olarak da pazara arzları artmıştır. Bunların sonucu olarak perakende sektörü büyük br rekabet ortamına grmştr. Özellkle yabancı şrketlern gelmes le beraber rekabet günden güne şddetlenmektedr. Bu çalışmada çok krterler karar verme yöntemlernden TOPSIS yöntem aracılığıyla dev perakendeclern performanslarının yıllar tbaryle karşılaştırmalı olarak ncelenmes amaçlanmıştır. Perakendecler le lgl verler, lteratürde en fazla kullanılan krterler le performans puanları hesaplanmıştır. Çalışmada her br krtere eşt puan verlmştr. Bu puanlara göre ağırlıklandırılmıştır. Bu kapsamda Türkye de faalyet gösteren üç perakendec aktör bell krterler tbarıyla değerlendrlmştr. Elde edlen bulgulara göre,
Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı: 2, 2011 161 2005 ve 2006 yıllarında Carrefour ön planda, 2007 ve 2008 yıllarında Mgros önde ve son olarak 2009 yılında Tesco-Kpa lk sırada yer almaktadır. Perakendeclern performanslarını arttırablmeler çn, mağaza sayılarını arttırmaları, müşter lşklerne daha fazla önem vermeler, ürün çeştllğne gtmeler, mağaza formatlarında değşklğe gtmeler önerleblmektedr. Kaynaklar Dündar Süleyman, Ecer Fath, Özdemr Şuayb (2007) Fuzzy Topss Yöntem İle Sanal Mağazaların Web Stelernn Değerlendrlmes, Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt. 21, Sayı. 1, ss.1-19 Eleren Al, (2007) Markaların Tüketc Terch Krterlerne Göre Analtk Hyearş Sürec Yöntem le Değerlendrlmes: Beyaz Eşya Sektöründe Br Uygulama, Yönetm ve Ekonom Dergs, Clt:14, Sayı:2, ss.1-18 Gavcar Erdoğan, Ddn Salha, (2007) Tüketclern Perakendec Markalı Ürünler Satın Alma Kararlarını Etkleyen Faktörler: Muğla İl Merkez nde Br Araştırma, Zonguldak Ünverstes, Sosyal Blmler Dergs, Clt 3, Sayı 6, ss.21-32 Global Powers of Retalng (2009), http://publc.delotte.com/meda /0460/2009GlobalPowersofRetal_FINAL2.pdf Erşm Tarh: 02.12.2009 Herşçakar E., (1999) Gem Ana Makne Seçmnde Çok Krterl Karar Verme Yöntemler AHP ve SMART Uygulaması, Gem İnşaatı ve Denz Teknolojs Teknk Kongres 99- Bldr Ktabı, ss.1-20 Janko Wolfgang, Bernroder Edward, (2009) Mult-Crtera Decsson Makng: An Applcaton Study of Electre And Topss, www. A. Wu- Wen.Ac.At/ Bernrod/Lehre/Semnare/Ws04/A7-Topss- 0107503.Pdf Erşm Tarh: 15.12.2009 Kaya Yılmaz, (2004) Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemlernden TOPSIS ve ELECTRA Yöntemlernn Karşılaştırılması, Havacılık ve Uzay Teknolojler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez Perakende Sektöründek Ekonomk Değşmeler, (http://www.kobsektor.com/ Ekonom/3704.html Erşm Tarh: 01.01.2010). Perakende Sektörünün 2008 ve 2009 yıllarının Genel Değerlendrmes (2009), www. perakende. org. Erşm Tarh: 01.01.2010. Perakende Sektöründek Aktörler (2009) www.ekonomst.com. Erşm Tarh: 12.03.2009. Savaşçı İpek, (2003) Perakendeclkte Yen Eğlmler: Perakendec Markalar n Gelşm ve Türkye dek Uygulamalar, Yönetm ve Ekonom Dergs, Clt 10, Sayı:1, ss.1-18
162 Nhan ÖZGÜVEN Tek Baybars Tek, Orel Fatma, (2006) Perakende Pazarlama Yönetm, Brleşk Matbacılık, İzmr Ekm 2006. Türk Perakende Sektörünün Değşm ve Ekonom Üzerndek Etkler, (2007), http://www.ampd.org/mages/tr/pwc_turkce.pdf Erşm Tarh: 01.01.2010. Yurdakul Mustafa, İç Tansel Yusuf, (2003) Türk Otomotv Frmalarının Performans Ölçümü ve Analzne Yönelk TOPSIS Yöntemn Kullanan Br Örnek Çalışma, Gaz Ünverstes Mühendslk Mmarlık Fakültes Dergs, Vol. 18, No:1, ss.1-18