MALTA HAÇI MEKANİZMASININ KİNEMATİĞİ ÜZERİNE Yrdımcı Doçent Doktor Yılmz YÜKSEL 1. GİRİŞ Tekstil Mklnlrmd hmmddeyi mmul mdde hline getirirken çoğu kere bir çok teknik iş belirli bir sıry göre rdrd ypılmktdır. Bu esnd durklmlı hreket meknizmlrın ihtiyç duyulmktdır. Bunlrın en tnınmışlrı ise mlt hçı meknizmlrıdır, Mlt hçı meknizmlrının ypımı için bunlrın kinemtiğinin incelenmesi gerekmektedir, Aşğıdki çlışm bu mc yöneliktir, m MALTA HAÇI MEKANİZMASI KİNEMATİĞİ Meknizm, sbit uzuv, krnk ve yuvlr ship mlt hçı olmk üzere genelde üç.üzuvludur. Mlt hçı miline döner mfsllıdır. Bekleme fzınd dönmesine mnî olunmk üzere tmbur vey diğer kilitleme meknizmlrıyl birlikte öngörülür; sbit uzuv» Thrik mil indeki dönme hreketinin krnk rcılığıyl mlt hçın iletilmesi krnk it muylu ve bun döner mfsllı toprlkl sğlnır. Muylu ve toprlğı mütehrrik uzvun yuvsındn dışrd bulunduğu zmn rlığınd mlt hçı hreketsiz, bşk bir deyimle bu uzuv durklm konumunddır. Mlt hçı meknizmsı krnk mili ekseni ile mütehrrik uzuv mili ekseninin konumlrın göre düzlemsel vey hcimsel olur. Düzlemsel olnlrınd mil eksenleri prlel konumddır. Düzlemsel mlt hçı meknizmsınd krnk muylusu mütehrrik uzuvun yuvsın dıştn girer ve dıştn çıkrs dış. mlt hçı, (Şekil l,) içten girer dıştn çıkrs iç mlt hçı, meknizmsı söz konusu olur (Şekil l.b). Semboller r k : d : l o ß : o n : x : O) * v ; tt B : ) dış mlt hçı b) iç mlt hçı Krnk Yrıçpı Mfsllr rsı mesfe Krnk ve Mlt hçının konum çılrı Krnk çısı Mlt hçı tksimt çısı Yuv syısı d : rv krnkın çısl hızı * 2 <* Thrik zmn ornı 0 Bekleme çısı ( B=36Ö«2 j
n yuvlı mlt hçınd, rdrd gelen iki yuvnın eksenleri rsındki tksimt çısının ölçümü + 2 ß o.= 360 (1 bğıntısıyl belirlenir. Mlt hçı meknizmsınd hreketin srsıntısız olmsı için toprlğın yuvy girmesi ve çıkmsı sınır konumund toprlk merkezinin hreket doğrultusu yuv ekseniyle çkışmsı gerekmektedir, Bu koşuldn + 2 («0 n Q ) =180 (2 yzılbilir. (1) ve (2) bğıntılrındn + 2 q o r»(n+2-j- 180. (3 elde edilir. Bu formüllerdeki çift işretlerden üstteki dış mlt hçı, lttki ise iç mlt hçı meknizmsı için lınmıştır. Toprlğın yuvy girme sınır konumund (Şekil 2) rk=d.sin& Q olduğundn meknizmnın sbit uzuvdki dönme eksenleri rsındki mesfe 11 * 4 d- x.r k ( 4 olrk bulunur, Bu bğıntıd (5 b) Şekil 2. Sınır konumlrın dışındki bir konumd A toprlk merkezinin B mfslın olr uzklığı (Şekil 3) labj-r 'î+x*+2xcos olup g dönme çısının y bğımlı fonksiyonu cosß- x±cos olur. Bu ifdeden mlt hçı meknizmsının dönüşüm fonksiyonu X± COS cos ( ({ (; Dlrk bulunur. dt ve çısl ivmesi (8) yrdımıyl d krnk milinin çısl hızı * mm l+\ +2X COS (S
d ß d t X[ İA Xj sin Cl+x+2 (10) şekil 3 Mlt hçı meknizmsının en büyük çısl hızı, d t mx x ± 1 (11) îlup, dış mlt hçı meknizmsınd en büyük ivme krnk kolu çısının *= rc cosv f l + x^ + 2 _u 4X 4X eğerinde orty çıkr. İç mlt hçı meknizmsınd ise en büyük ivme * = 180 + 90 için hesplnmktdır. ; n Dış ve iç mlt hçı meknizmsın it kinemtik değerler çizelge 1 ve çizelge 'de toplnmıştır, 3. SONUÇ 1. Mlt hçı meknizmsı, diğer durklmlı meknizmlr kıysl, dh koly mâl edilir. 2. Endüstride dh çok dış mlt hçı meknizmsın rslnırs d çizelge 2'den nlşılbîleceği gibi kinemtik çıdn iç mlt hçı meknizmsı dh uygundur, 3-1 G $ bekleme çısı birden fzl kränk kullnılrk küçültülebilir. Bir mlt çı meknizmsınd krnk syısı V 1 ise u'nun en büyük değeri u*= 2n n-2 olur. AYNAKLAR 1) Albert, CD,; Rogers, F.S. Kinemtics of Mchinery, John Wiley Inc. London Chpmn nd Hll'Ltd., 1947 2) Köseoglu,M. Meknizm Tekniği Ders notlrı; î.t.ü. Mkin Fkültesi, 1979 3) Psin, F, Meknizmlrın Konstrüksiyonu, Mtb Teknisyenleri Bsımevi, İstnbul ;i2)
(4) Shigley s E.J: Uicker, JJ ; Theory of Mchines nd Mechnisms, Newyork, McGrw-Hill 1980 Interntionl Compny (5) Volmer» J: Getriebetechnik, 3. Auflge, Veb, Verlg Technik» 1975 (6) Yılmz.Y. Dış Mlt Hçı Meknizmsı l.t.ü, Dergisi, Cilt 40» Yıl 40, Syı 2, 1982