h PDF vrson of an undd manuscrp has bn pr rvwd and accpd for publcaon. Basd upon h publcaon ruls of h journal h manuscrp has bn formad bu no fnalzd y. Bfor fnal publcaon h manuscrp wll b rvwd for gally proof. Çankırı Karakn Ünvrss İksad v İdar Blmlr Faküls Drgs Çankırı Karakn Unvrsy Journal of h Faculy of Economcs and Admnsrav Scncs Rl Dövz Kuru Harklrnn Frma Prformansına Eks: ürk Frmaları Üzrn Amprk Br Çalışma Güray AKAİ Sorumlu Yazar Dumlupınar Ünvrss İksad v İdar Blmlr Faküls İksa Bölümü guray.akaln@dpu.du.r Ergn UZGÖRE Dumlupınar Ünvrss İksad v İdar Blmlr Faküls İksa Bölümü rgn.uzgorn@dpu.du.r Öz Bu çalışmada dövz kuru frmaların yaramış olduğu kama dğr v srmay/mk oranı l frmaların yur ç saışları hracaları oplam saışları v karlılıkları arasındak uzun dönml lşk 993-009 yılları çn konomrk modllrl araşırılmışır. Çalışmada ld dln bulguları şöyl sıralamak mümkündür: Durbn-Hausman şbüünlşm sn gör dğşknlr arasında uzun dönml br lşk mvcuur. Common Corrlad Effc (CCE) uzun dönml kasayı ahmncs l ld dln uzun dönml kasayı ahmnlrn gör dövz kurundak arış hracaı v oplam saışları olumsuz klmk kn frmalar arafından yaraılan kama dğr arışı hracaı yurç saışları oplam saışları v karlılığı pozf klmkdr. Son olarak srmay/mk oranındak arışın s karlılığı pozf kldğ blrlnmşr. Anahar Klmlr: Rl Dövz Kuru Frma Prformansı Panl Vr Analz. JE Sınıflandırma Kodları: M9 F3 C3. h Impac of Ral Exchang Movmns on Frm Prformanc: An Emprcal Sudy on urksh Frms * Absrac h man purpos of hs sudy s o xamn h long rm rlaonshp bwn h ral xchang ra addd valu crad by h frms capal-labor rao and frms domsc sals xpors oal sals and profably for h 993-009 prod by usng conomrc mhods. h fndngs oband n hs sudy can b lsd as follows: Accordng o Durbn-Hausman Congraon s hr s a long-rm rlaonshp bwn varabls. h rsuls whch oband from h Common Corrlad Effc (CCE) smaor ndca ha an ncras n h xchang ra has ngav mpac on xpors and oal sals whl an ncras n addd valu crad by h frms has posv ffcs on xpors domsc sals oal sals and profably. Fnally s obsrvd ha an ncras n capal-labor rao has posv ffcs on profably. Kywords: Ral Exchang Ra Frm Prformanc Panl Daa Analyss. JE Classfcaon Cods: M9 F3 C3. * Exndd absrac s prsnd a h nd of h arcl. Aıfa bulunmak çn C hs papr Akaln G. & Uzgörn E. (06). Rl Dövz Kuru Harklrnn Frma Prformansına Eks: ürk Frmaları Üzrn Amprk Br Çalışma. Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Glş / Rcvd: 5.09.05 Kabul / Accpd: 4..05 Çvrmç Erşm / Avalabl Onln: 05.0.06
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94.grş Dünyada mydana gln kürsllşm ğlmlr v dolayısıyla car hacmndk arış ndnyl dövz kurunda yaşanan dğşmlrn konomnn prformansı üzrndk ksnn daha blrgn v önml hal gldğ görülmkdr. Özllkl Bron Woods ssmnn önmn yrms l brlk brçok glşmş v glşmk olan ülk srbs dalgalanan dövz kuru ssmn rch mşr. Bu ülklr Kasım 000 v Şuba 00 krzlrndn sonra ürky d dahl olmuşur. ürky nn 00 yılında amamn srbs dövz kuruna gçms sonucu yaşanan glşmlrn yan dövz kurundak dğşmlrn makro konomk büyüklüklr ks daylı br şkld nclndğ hald dövz kurundak dalgalanmaların mkro düzyd klrnn araşırılması sınırlı kalmışır. Bu ksklkn harkl grçklşrln çalışmada dövz kurundak dğşmlrn frma prformansı üzrndk ksn ölçmk amaçlanmışır. Bu bağlamda çalışmada İsanbul Sanay Odası nın (İSO) yayınlamış olduğu lk 500 sanay frması çrsnd 993-009 yılları arasında sürkl bulunan 60 frma nclnmşr. Frma prformansının gösrgs olarak yurç yurdışı v oplam saışlar l karlılık l alınmışır. Bu çalışma sonucu ld dlck bulgulardan harkl dövz kurundak dğşmlrn frma prformansları üzrndk klrn ayrışırablm olanağı yaraılablcğ düşünülmkdr. Buna k olarak lraür nclndğnd dövz kuru dğşmlrnn ürky d faaly gösrn frmalar üzrn ksn nclyn çok az sayıda çalışma olması bu çalışmanın movasyonunu oluşurmakadır. Bu bölümü zlyn knc v üçüncü bölümd sırasıyla çalışmaya yön vrn ork alyapı v lraür araması sunulmakadır. Dördüncü bölümd çalışmada kullanılan vr s v modl hakkında blg vrlmk olup konomrk yönmlr l ld dln sonuçlar ablo şklnd sunulmuşur. Son bölümd s konomrk analzlrd ld dln sonuçlar ürky y özgü durumlar göz önünd bulundurularak ksad açıdan yorumlanmışır.. or Enflasyon oranı faz oranı ödmlr dngsndk dğşmlr srmaynn uluslararası boyua harkllk kazanması knolojk glşmlr v spkülasyonlar dövz kurlarında dğşmlr ndn olmakadır. Dövz kurlarındak dğşmlr s fyalar gnl svys faz oranları mal v hzmlr olan alp l doğrudan yaırımlar aracılığıyla gnl konomnn prformansını klmkdr (Acaravcı v Özürk 003 97-98). Frmalar grk gnl konom üzrnd ndn olduğu klr grks d yabancı para brm üzrndn grçklşrdklr faalylr ndnyl dövz kuru dğşmlrndn klnrlr (Muluay v uraboğlu 03 60-6). Kurdak dalgalanmalar frmaları olumlu ya da olumsuz klmk v bu durum kur ksn açıklık olarak anımlanmakadır. Kur ksn açıklık dövz kurunun dğşms sonucu mydana glblck
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 poansyl kar v zararları fad dr. Kur ksn açıklık; şlm ks muhasb ks v çvrm ks olmak üzr 3 farklı şkld oraya çıkablmkdr. Ancak bu çalışmanın çrğ ndnyl şlm ks önm kazanmakadır. İşlm ks; frmalar arafından yabancı para brm cnsndn grçklşrln şlmlr sonucu oraya çıkan karı vya zararı açıklamakadır (Koçak 006 63-64). ürky nn bnmsmş olduğu büyüm srajs ndnyl hraca yapan frmalar konomk yapı çnd krk önm sahpr. Bu ndnl dövz kurundak dğşknlğn frmaların prformansı üzrnd yaraığı knn oraya çıkarılması polka yapıcıları çn önm aşımakadır (Fung v u 009 86-87). Dövz kurunda yaşanan dğşmlrn frmalar üzrnd yaraığı klr şöyl sıralanablr. *Blrszlk: car anlaşma arhndk dövz kuru l ödm arhndk dövz kuru farklı olacağından dolayı dış car faalynd bulunan konomk ajanların glck ld dcklr kar l lgl blrszlk oraya çıkar. Sonuç olarak dış car hacm azalma gösrr. Ancak buna karşılık rskn kaçınma drcsnn dövz kuru blrszlğnn hraca üzrndk klrn blrlmd önml br rol oynadığı da savunulmakadır. Örnğn rsk svmyn br hracaçı çn dövz kuru dğşknlğnn arması bklnn hraca glrnn marjnal faydasını arıracakır. Çünkü hracaçı bu durumda hraca glrnn azalmasından kaçınmak çn daha fazla ürm yapmayı rch dckr (Acaravcı v Özürk 003 98-99). *Dış car üzrndk ks: Rl dövz kurunun yükslmsn rl dğr kaybı dnr. Rl dğr kaybı olduğunda nsp fya ( * P /P) yükslr v böylc yurçnd ürln mallar yur dışında ürln mallara kıyasla ucuzlar kn yurdışında ürln mallar s yurçnd ürln mallara kıyasla pahalılaşır. Bunun sonucunda frmaların yur dışı v oplam saışları arar. Dğr arafan rl dğr kazancı s yukarıda anlaılanın am rs br k yaraır. Rl dğr kaybı v rl dğr kazancının frmaların prformansı üzrndk ksnn büyüklüğü s hraç v hal mallarının alp snklklrn bağlıdır (Hllr 99 4-4). *Yaırım kararları üzrndk k: Uluslararası car l uğraşan frma yönclrnn dövz kurunda yaşanan dğşmlrn kalıcı mı yoksa gçc m olduğu konusunda sabl öngörülrd bulunamamaları halnd yaırım kararları rlnmkdr (Baum vd. 00-3). *Rkab gücü ks: Dövz kurlarında mydana gln dğşmlr frmaların rakplr karşısındak rkab güçlrn d klyblmkdr. Dövz kuru dğşmlrnn frmaların nlklrn gör rkab gücü v dolayısıyla nak akışları üzrndk ks olumlu vya olumsuz olablmkdr (unaboylu 008 36-37). Buna k olarak dövz kurundak dğşm frmaların kullandığı hal grd fyalarını da dğşrrk rkab güçlrn klr (Forbs 00 -) *Ekonomk k: Kur dğşmlrnn şrkn glr gdr vya brkmş borç v alacaklarındak ksn fad dr. Dğr br dyşl konomk k kur 3
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 dğşmlrnn şrkn glckk nak akımları üzrndk ksdr. Kur dğşmlr glr akımlarının bu günkü rl dğrn dğşrmkl şrkn dğrn d klmş olur (Koçak 006 5). ork olarak nclndğnd dövz kurundak dğşmlrn hracaçı frmalar üzrndk ksnn spsfk olarak v k boyuu bakımından blrlnmdğ görülmkdr. Bu ndnl dövz kurunun ksn ölçmk çn daha çok amprk br çalışma yapılması grğ bulunmakadır. 3. Amprk raür araması Joron (990) fnans skörü dışında faaly gösrn 87 A.B.D. frması çn 97-987 dönmlr arasında panl vr analz l dövz kurundak dğşmlrn frmalar üzrndk ksn araşırmışır. Çalışmanın bulgularına gör frmaların %5. s dövz kuru dğşmlrndn olumsuz klnmkdr. Ayrıca frmaların yurdışı saışları arıkça dövz kuru dğşmlrndn daha fazla klndklr d blrlnmşr. Chambrlan How v Poppr (997) çalışmalarında rl dövz kurundak günlük dğşmlrn Japon bankalarının grlr üzrn olan ksn araşırmışlardır. Çalışmanın sonuçlarına gör rl dövz kurundak dğşmlr l frma grlr arasında zayıfa olsa br lşk mvcuur. H v g (998) Doukas Hall v ang (999) v ydahl (999) yapmış oldukları çalışmalarda rl dövz kurundak oynaklığın Japon v İsvç frmalarının dğrlrn kldğn sp mşlrdr. Solano (000) 99-997 dönm çn 7 sanay frmasının dövz kurundan nasıl klndğn panl vr analz l araşırmışır. Eld dln bulgulara gör frmaların %0 s dövz kurundak dğşmlrdn klnmkdr. Eklnm yönü hraca l pozf hala l s ngafr. Forbs (00) 997-000 dönm çn 4 ülkdn 3.500 yakın frmanın dövz kuru arışından nasıl klndğn araşırmışır. Çalışmada 997-000 yılları arasında mydana gln büyük dövz kuru arışının ks araşırılmış olup sonuç barı l yrl paranın dğrn yrms sonucu büyük frmaların pyasadak paylarını v saışlarını arırıldığı blrlnmşr. Kıymaz (003) 99-998 dönm çn 09 ürk frmasının dövz kurunda yaşanan dğşmlrdn n yönd klndğn panl vr analz l araşırmışır. Çalışmada ld dln bulgulara gör dövz kurundak dğşmlr frmaların yarısına yakınını olumsuz klrkn yarıdan fazlasını s pozf klmkdr. Yücl v Kur (003) yapıkları çalışmada 5 ürk frmasının 000-00 dönmlrnd dövz kurunda yaşanan dğşmlrdn n yönd klndklrn 4
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 araşırmışır. Çalışmada ulaşılan sonuçlara gör frmaların sadc nd anlamlı v pozf lşk bulunmuş kn bu frmaların 9 u hracaçıdır. Fung v u (006) yapmış oldukları çalışmada 99-00 dönmlr arasında ayvan mala sanaysnd şlm görn frmaların rl dövz kurundan n yönd klndklrn panl vr analz l araşırmışlardır. Çalışmanın bulgularına gör rl dövz kurundak arış frmaların hraca yurç saış v oplam saışlarını pozf klmkdr. Dodg Grffn v Wllamson (006) yapmış oldukları çalışmada ürky dahl 8 ülkdn 7.99 frmanın 975-999 yılları arasında dövz kurunda yaşanan dğşmlr duyarlılığını panl vr analz l araşırmışlardır. Çalışmanın sonuçlarına gör ürk frmalarının %4.5 üm frmaların s %8. snn dövz kurunda yaşanan dğşmlr karşı duyarlıdır. Baggs Baulu v Fung (00) Kanada-Amrka doları parsndk aşırı dalgalanmalar sonrasında hzm sköründ şlm görn frmaların saış v ayaka kalma durumlarını 986-997 dönmnd Kanada dolarında yaşanan lk 6 yıldak yaklaşık %30 luk dğr arışı ardından da knc 6 yılda yaşanan bnzr dğr azalışını göz önün alarak nclmşlrdr. Çalışmanın bulgularına gör Kanada dolarının dğrlnms daha az ürknlğ sahp frmaların pyasadan çklmsn v skörl ürknlğn armasına yol açmakadır. Faalyn dvam dn frmaların oplam saışları s hracalarındak azalış l ç pyasadak saışlarında yaşanan arışa bağlı olarak dğşmkdr. Kızıl v Erdal (0) 003-00 yıllarını kapsayan dönm çn ürky dk büyük ölçkl 0 frmanın kurlardak dğşmlrdn nasıl klndğn araşırmışlardır. Çalışmadan ld dln sonuçlara gör nclnn dönmd ürk lrası rl anlamda dğr kazansa da frmaların yurç yurdışı v oplam saışları armışır. Chunga v Sngupa (03) 000-00 yılarına a dönm çn Hndsan da fnans dışında faaly gösrn frmaların dövz kurunda yaşanan glşmlrdn n yönd klndklrn araşırmışır. Çalışmada ld dln bulgulara gör mll para brmnn dğrlnms frmaların hracaını olumsuz klmkdr. Ayrıca hzm sköründ faaly gösrn frmaların s daha fazla klndklr sonucuna ulaşılmışır. raürd yr alan çalışmalar nclndğnd rl dövz kuru arışının frmaların prformansını pozf kldğ yönünd br görüş brlğ olduğu söylnblr. Bu bağlamda rl dövz kurundak arış frmaların hracalarını v oplam saışlarını pozf klmkdr. Dövz kurundak dğşmlrn frma düzynd ksnn araşırıldığı çalışma sayısının kısılı olması ndnyl yapılan bu çalışmanın lraür kakısı s hm güncl konomrk yönmlr kullanıyor olması hm d rl dövz kurunun frma düzyndk klrn araşırıyor olmasıdır. 5
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 4. Amprk Uygulama 4.. Vr S Çalışmadak vr s hazırlanırkn İsanbul Sanay Odası nın (İSO) yayınlamış olduğu lk 500 sanay frması raporlarından ürky Cumhury Mrkz Bankası-Elkronk Vr Dağıım Ssm ndn (CMB-EVDS) v ürky İsask Kurumu ndan yararlanılmışır. Vr s kapsamında 993 v 009 dönm çn yıllık üm vrlrn ulaşılabln v sürkl lk 500 frma arasında yr alan 60 frma dkka alınmışır. Br sonrak bölümd anıılacak olan modllrd yr alan dğşknlr EX (rl hraca) DS (yur ç rl saışlar) S (oplam rl saışlar) PR (rl kar/zarar) RER (rl dövz kuru) v VA (frmanın yaramış olduğu rl kama dğr) olarak anımlanmışır. Yur ç saışlar oplam saışlardan hracaın çıkarılması l ld dlmşr. Çalışmada kullanılan vrlrn amamı kaynaka nomnal olup rl dğrlr dönüşürülmsnd 003 baz yıllı Yur İç Ürc Fya Endks kullanılmışır. Yur İç Ürc Fya Endks UİK arafından Ürc Fya Endks (ÜFE) v opan Eşya Fya Endks (EFE) aylık ndkslr kullanılarak 98 yılına kadar gry çklmşr. Son olarak modl konrol dğşkn olarak srmay/mk oranı da dahl dlmşr. Srmay mk oranı s ldk vrlrn kısılı olması ndnyl akf varlıklar/çalışan sayısı olarak hsaplanmışır. 4.. Modl Çalışmada önclkl dövz kurunun frma prformansı üzrndk ks amprk olarak araşırılmışır. Kullanılan modln ork alyapısı Krugman (979) arafından oluşurulmuş olup Fung (008) arafından glşrlmşr. Bu bağlamda çalışmada rl dövz kurunun frmaların rl hracaı yur ç rl saışları oplam rl saışları v rl kar/zarar üzrn ks araşırılacak olup analzd kullanılan modllr aşağıda blrlmşr: EX DS S RER VA K j 3 PR RER VA K j 3 RER VA K j 3 RER VA K j 3 () () (3) (4) 6
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 4.3. Panl Vr Analz 4.3.. Yaay Ks Bağımlılığın s Edlms Panl vr modllrnd gnllkl yaay ks bağımsızlığı varsayımının yapılması gçrl olan br durumdur. Ancak bu varsayım çn panl vrnn çok büyük br yaay ksn oluşması grkmkdr. Yaay ks boyuunun () küçük zaman boyuunun () büyük olduğu panl modllrnd kslr arasında cdd korlasyonlar oraya çıkablr (Psaran 004 ). Haa rmlrnd oraya çıkan bu ks bağımlılığı brkaç ndndn kaynaklanablr. Bu ndnlrn brs panl modllrnd orak knn v mkânsal knn hmal dlms br dğr s sosyo konomk ağlar arasındak lşklrn hmal dlmsdr. Yaay ks bağımlılığının dkka alınmaması durumunda glnksl panl ahmnclr l yapılan ahmnlr yanılıcı haa uarsız paramrlr ürblrlr (Chudk v Psaran 03 ). Bu ndnl yaay ks bağımlılığının hm dğşkn bazında hm d modl bazında sınanması önm kazanmakadır. Dğşkn bazında sınanmasının ndn; srnn durağanlığını s drkn kullanılan brnc nsl slrn yaay ks bağımsızlığı alında sınama yapması v bunun sonucunda brnc p haaya düşülms olasılığıdır. Bu olasılık ndnyl çalışmada lk olarak dğşknlr bazında yaay ks bağımlılığı olup olmadığı Brusch-Pagan (980) CDM s Psaran vd. (004) CDM s v Psaran vd. (004) CDM3 slr l araşırılmışır. Yaay ks bağımlılığını s mk çn Brusch and Pagan (980) aşağıdak agrang Çarpanı s sasğn önrmşr. M CD p (5) j Burada (p ) OS (ordnary las squars) ahmncs arafından brm düzynd j ld dln haaların korlasyon kasayısıdır. Brush-Pagan agrang çarpanı s üm yaay ks brmlrn kalınılarına a korlasyon marsnn brm mars olduğu hpoz br başka fad l brmlr arası korlasyonsuzluk ml hpoz l sınanmakadır (aoğlu 03 5). Ancak bu s sahp olduğu dağılım ndnyl v n küçük olduğu durumlarda uygulanablr. Dolayısıyla n büyük olduğu durumlarda boyu bozulmalarına yol açablr v ld dlck sonuç grçğ yansımayablr (Psaran 004 5). Bu sorunu çözmk çn Psaran (004) arafından glşrln agrang çarpanı s kullanılablr. j CD M / ( ) j pj (6) 7
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Bu s hm hm d kn uarlı sonuçlar vrmkdr. Ayrıca küçük olduğu durumlarda s Psaran (004) aşağıdak yaay ks bağımlılık sn önrmşr. CD M 3 ( ) / j pj (7) Bu s d yaay ks bağımsızlığı ml hpozn sınamakadır (azlıoğlu vd. 0 4). Çalışma kapsamında yapılan analzlrd hr üç s kullanılmış olup sonuçlar ablo d vrlmşr. ablo : Dğşkn Bazında Yaay Ksk Bağımlılık s Sonuçları Dğşknlr S DS EX PR VA K/ RER CD M 77.500 CD M 60.85 CD M3 0.0 o: 33.99 9.689-4.65 j j j p 69.879 7.356-5.95 68.0 7.4-5.777 3.346.358-5.380 33.6 4.45-6.096.68 8.84.85 y d y y u modlnd gckm sayısı (p ) olarak alınmış olup olasılık dğrlr paranz çnd vrlmşr ablo nclndğnd üç snd H0 hpozn rddğ görülmkdr. Frmalar arafından alınan kararların ya da yaşanan dğşmlrn dğr frmaları da klms sonucu şaşırıcı olmamalıdır. Dolayısıyla üm dğşknlrd yaay ks bağımlılığı sp dldğndn dğşknlrn durağanlığının knc nsl brm kök slr l sınanması daha doğru olacakır. 4.3... Panl Brm kök slr Srlr arasında uzun dönml br lşknn var olup olmadığını nclmk çn önclkl srlrn durağanlığı v aynı drcdn ş büünlşk olup olmadığı araşırılmalıdır. Bu amaçla çalışmada Psaran (006) arafından glşrln ks açısından gnşllmş ADF (Cross Sconally Augmnd Dcky Fullr-CADF) panl brm kök s kullanılmışır. Bu sn n büyük özllğ yaay ks bağımlılığını dkka alması v > yada > kn d çok güvnlr sonuçlar vrmsdr. Bununla brlk hrojn br s olarak hr yaay ks çn ayrı ayrı sonuçlar vrmkdr. CADF panl brm kök s aşağıdak modl dayanmakadır.... ;... (8) y y u 8
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 üm panl a s sasğ olan CIPS s CADF şklnd hsaplanır. Çalışmada ld dln CADF panl brm kök snn sonuçları ablo d vrlmşr. Gckm Uzunluğu ablo : CADF Brm Kök s Sonuçları Sab Olasılık dğrlr Gckm Uzunluğu Sabv rnd Olasılık dğrlr Svyd S 0.999.000 DS 0.908 3 0.98 EX 0.999 3 0.996 PR 0.33 0.90 K/ 0.785 0.9 VA 0.998.000 RER.000.000 Brnc Fark S 0.09 0.04 DS 0.046 0.00 EX 0.0 0.00 PR 0.000 0.004 K/ 0.07 0.08 VA 0.000 0.000 RER 0.043 0.005 o: Maksmum gckm uzunluğu 4 olarak alınmış v opmal gckm uzunlukları Schwarz blg krrn gör blrlnmşr. Panl sasğ CADF sasklrnn oralamasıdır. Yapılan brm kök analz sonucu ld dln bulgulara gör dğşknlrn amamı hm sabl modl hm d sabl rndl modld brm kök çrmkykn brnc farkları alındığında durağan hal glmkdrlr. Dolayısıyla srlr aynı drcdn şbüünlşk olduklarından srlr arasındak uzun dönml br lşknn olup olmadığı şbüünlşm analz l araşırılablr. 4.3.. Panl Eşbüünlşm s Çalışmanın bu aşamasında panldk srlrn uyum drcsnn I() olduğundan harkl şbüünlşm araşırması yapılacakır. Ancak bunun öncsnd modl bazında yaay ks bağımlılığın olup olmadığına bakılması grkmkdr. 9
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Yukarıda kullanılan hr üç yaay ks bağımlılık s modl çnd kullanılmakadır. Modl çn ld dln sonuçlar ablo 3 d vrlmşr ablo 3: Modl Bazında Yaay Ks Bağımlılık s Sonuçları CD M 36.5 CD M 39.86 CD M3 05.40 o: j j j p Modl Modl Modl 3 Modl 4 0.93 5.49 9.3 3.45 647.70 537.6 6.64 309.969 499.90 y d y y u modlnd gckm sayısı (p ) olarak alınmış olup olasılık dğrlr paranz çnd vrlmşr Dğşknlrd olduğu gb hr modld d yaay ks bağımlılığı bulunduğundan bu çalışmada yaay ks bağımlılığını dkka alan v aynı zamanda açıklayıcı dğşknlrdn bazılarının I(0) olmasına da mkan vrn Wsrlund Durbn Hausman şbüünlşm s kullanılmışır. Önclkl blrmk grkr k bu s uygulayablmk çn bağımlı dğşkn brm kök çrmldr. Bu s knd çnd k sask barındırır. Bunlar Durbn Hausman grup v Durbn Hausman panl sasklrdr. Bunlardan lk yan Durbn Hausman grup sasğ oorgrsf paramrnn hrojn olduğunu varsayar v bu varsayım alında sonuç ürr. Br dğr olan Durbn Hausman panl sasğ oorgrsf paramrlrn homojn olduğunu varsayar v bu varsayım alında sonuç ürr. Hr k s sasğ d H0 hpoznn rdd durumunda üm panl çn ş büünlşmnn varlığını şar dr (Wsrlund 007 96-99). Çalışma çn ld dln bulgular ablo 4 d vrlmşr. İsask Durbn-H Group Sa. Durbn-H Panl Sa ablo 4: Durbn Hausman Eşbüünlşm s Sonuçları Modl Modl Modl 3 Modl 4 -sasğ -sasğ -sasğ -sasğ (W) (W) (W) (W) 0.405 3.943 3663.45 47.04 0.8.975.9 30.406 o: Olasılık dğrlr paranz çnd vrlmşr. Ban gnşlğ bandwh wy-ws yönmn gör sçlmşr. s sonuçlarına bakıldığında kurulan dör modl çnd hm hrojnlk hm d homojnlk varsayımı alında şbüünlşm vardır. Bunun anlamı k durağan 0
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 olmayan dğşkn arasında uzun dönml durağan br lşknn varlığıdır. Bu s sonucunda ld dln bulguların uarlılığının dsklnblms çn çalışmada ayrıca Kao (999) v Pdron (999) şbünlşm slr d kullanılmışır. Kao 999 yılında DF v ADF slrn kullanarak panl vr analz çn br şbüünlşm s sunmuşur. Modl şu şkld düşünülblr (Asrou v Hall 007: 37); (9) Kao ya gör şbüünlşm sn bağlı haa rm şu şlğ çrmkdr; Burada (0) yukarıdak dnklmdn ahmn dlmş haa rmdr. Kao aşağıdak rgrsyon dnklm l ahmn dln br ADF s d önrmkdr; DF sndk gb bu s d sıfır hpoz şbüünlşm olmadığı yönünddr. (Asrou v Hall 007: 373). Çalışmada kullanılan br dğr s s Pdron şbüünlşm sdr. Pdron (999 00 v 004) arafından önrln panl şbüünlşm slr amprk analzlrd yaygın bçmd kullanılmakadır. Pdron yaklaşımında lk olarak aşağıdak rgrsyon modl EKK yönm l ahmn dlmkdr. burada y bağımlı dğşkn x açıklayıcı dğşknlr α sab klr v rnd gösrmkdr. Pdron snd y v x n brnc drcdn büünlşk olduğu yan dğşknlrn düzylrnd durağan olmadıkları ancak brnc farklarında durağan oldukları varsayılmakadır. Eşlk () d β panldk hr br yaay ks çn dğşbldğ çn şbüünlşm vkörü panl oluşuran yaay kslr arasında hrojndr. (azlıoğlu 00 9). Bu s d sıfır hpoz şbüünlşm olmadığı yönünddr. Pdron bu hpozlrn sınanması çn yd şbüünlşm sasğ glşrmşr. Bunların lk dördü ks-ç (whndmnson) dğrlr kslr-arası (bwndmnson) panl şbüünlşm slr olarak adlandırılmaka v aşağıdak gb hsaplanmakadır: Ks ç panl şbüünlşm slr: () (). Panl ν sasğ Z v
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94. Panl ρ sasğ: Z 3. Panl sasğ: pp Z / (Paramrk olmayan) 4. Panl sasğ: S Z * * / * * (Paramrk) Kslr arası panl şbüünlşm slr: 5. Grup ρ sasğ: Z ~ 6. Grup sasğ: pp Z / ~ (Paramrk olmayan) 7. Grup sasğ: S Z * * / * ~ (Paramrk) Kao v Pdron şbüünlşm s sonucu ld dln bulgular ablo 5 d vrlmşr. ablo 5 nclndğnd Kao şbüünlşm s d kurulan dör modl çn Durbn Hausman s gb dğşknlr arasında uzun dönml br lşk yokur şklndk H0 hpozn rddmkdr. Buna karşılık Pdron s s knd çnd barındırdığı farklı sasklr ndnyl karışık bulgular oraya koymuşur. Ancak Pdron (999) özllkl küçük örnklmlr çn panl-adf v grup-adf s sasklrnn daha anlamlı sonuçlar vrcğn gösrmşr. Dolayısıyla hr üç şbüünlşm snn sonuçları brlk düşünüldüğünd srlr arasında uzun dönml br lşknn varlığı kabul dlblmkdr. Çalışmada uzun dönml lşknn varlığı kabul dldğndn bu aşamadan sonra uzun dönml kasayıların ahmn yapılmışır.
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 ablo 5: Kao v Pdron Eşbüünlşm s Sonuçları s Modl Modl Modl 3 Modl 4 Pdron (Whn-Dmnson) Panl v-sasğ 8.347 Panl rho- sasğ 3.05 (0.999) Panl PP- sasğ -8.963 Panl ADF- sasğ -8.73 Wghd sasc Panl v- sasğ 0.837 (0.0) Panl rho- sasğ 5.8 (.000) Panl PP- sasğ -3.49 Panl ADF- sasğ -.36 (0.00) (Bwn Dmnson) Group rho- sasğ 8.543 (.000) Group PP- sasğ -3.5 (0.00) Group ADF- sasğ -.535 (0.06) Kao - sasğ -.908 (0.08) 7.765-0.58 (0.398) -6.8 7.430 (.000).88 (0.034) 5.640 (.000) -4.46-6.038 8.497 (.000) -3.586 -.97 (0.00) -9.48 7.379 0.55 (0.600) -5.0-5.095 4.9 5.748 (.000) -3.44-3.08 (0.00) 8.58 (.000) -.895 (0.00) -0.873 (0.9) -3.777 -.064 (0.856) 4.06 (.000) -.655-9.08 -.644 (0.949) 4.445 (.000) -0.36-9.9 7.0 (.000) -.780-0.6-5.708 o: Kao v Pdron slrnd maksmum gckm uzunluğu 4 olarak alınmış v opmal gckm uzunluğu Akak blg krrn gör blrlnmşr. Olasılık dğrlr paranz çnd gösrlmkdr. Ban gnşlğ bandwh wy-ws yönmn gör sçlmşr. 4.4.3. Eşbüünlşm Kasayılarının CCE ahmncs l Eld Edlms Uzun dönml kasayıların ahmn mk çn Psaran (006) arafından glşrln Common Corrlad Effc (CCE-Orak İlşkl Eklr) uzun dönml kasayı ahmncs modl kullanılmışır. Bu ahmncnn dğrlrndn farkı hm yaay ks bağımlılığı dkka alması hm d > durumunda güvnlr sonuçlar vrmsdr (Psaran 006 967). Bu modl a ahmnclr konomrk modl 3
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 dahl dlmyn fakörlrn ksn hr br yaay ks brmn a zaman vkörü l çoğalılmış rgrsyon dnklmlr l dkka almakadır (Eraaş v Başçı 03 ). CCE yönm aşağıdak hrojn panl vr rgrsyon modln dayanmakadır: y d x (3) burada f (4) Dnklmd yr alan d n* şklndk gözlnbln (sab rnd mvsmsl kuklalar) klr msl dn vkördür f s m* şklndk gözlnmyn klr msl dn vkördür. CCE ahmnclr bağımsız dğşknlr v gözlnmyn orak klrn durağan v dışsal olduğunu varsaymakla brlk bunların durağan I(0) brnc drcdn şbüünlşk I() olduğu durumlarda da uarlıdır (Psaran 006 969). Aynı zamanda CCE ahmncs ookorlasyon v dğşn varyans alında asmpok olarak sandar dağılım gösrmk v bu şarlar alında da uarlıdır. Modld panln büünün lşkn sonuçlar çn kullanılan sask Orak İlşkl Eklr Havuzlanmış (Common Corrlad Effcs Poold (CCEP) sasğdr v aşağıdak gb hsaplanmakadır. b X M X X M y (5) p w w Kullanılan modllr a CCE ahmncsyl ld dln uzun dönm şbüünlşm kasayıları ablo 6 d vrlmşr. ablo 6: Uzun Dönml Kasayı ahmnlr RER VA K/ Modl -0.73 (0.040) 0.00 (0.004) -.90 (0.65) Modl 0.8 (0.69) 0.6.688 (0.86) Modl 3 -.30 (0.07) 0.03 7.65 (0.9) Modl 4-0.0 (0.877) 0.470 3.50 o: Olasılık dğrlr paranz çnd vrlmşr. 4
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Modl çn sonuçlar dğrlndrldğnd srmay mk oranın rl hraca üzrnd sasksl olarak anlamlı br ks yok kn frmaların yaramış olduğu rl kama dğr v rl dövz kurunun rl hraca üzrndk ks sasksl olarak anlamlıdır. Buna gör yaraılan rl kama dğr arışı rl hracaı olumlu klrkn rl dövz kurunun arması frmaların rl hracaını olumsuz klmkdr. Rl dövz kuru arışının rl hraca üzrndk ksnn ngaf olmasının ndn mrkz bankasının rl dövz kurunu dolaylı koasyon yönm l hsaplanmasından kaynaklanmakadır. Bundan dolayı rl dövz kurunun arışı nn dğr kazandığı anlamına glmkdr. Srmy mk oranının rl hraca üzrndk ksnn anlamsız olması s frmaların sahp olduğu kısa vadl v uzun vadl yabancı kaynaklara ulaşılamaması ndnyl n akflrn kullanılmamasından kaynaklanablr. Modl çn sonuçlar dğrlndrldğnd dövz kuru v srmay mk oranı çn ld dln kasayıların sasksl olarak anlamsız olduğu frmaların yaramış olduğu rl kama dğr çn ld dln kasayının s sasksl olarak anlamlı olduğu görülmkdr. Buna gör frmalar arafından yaraılan rl kama dğrdk br arış frmaların yurç rl saışlarını pozf klmkdr. Modl 3 çn ld dln uzun dönml kasayılara bakıldığında s srmay mk oranı çn ld dln kasayı sasksl olarak anlamsız kn rl dövz kuru v rl kama dğr çn ld dln kasayı sasksl olarak anlamlıdır. Frmaların yaramış olduğu rl kama dğr arışı frmaların oplam rl saışlarını pozf klrkn nn dğrnn arması anlamına gln dövz kuru arışı s oplam rl saışları olumsuz klmkdr. Son olarak modl 4 d ld dln kasayılar nclndğnd dövz kuru çn ld dln kasayının sasksl olarak anlamsız olduğu rl kama dğr v srmay mk oranı çn ld dln kasayıların s sasksl olarak anlamlı olduğu v böylc frma karlılığının pozf klndğ blrlnmşr. 5. Sonuç ürky nn 00 yılında amamn srbs dövz kuruna gçms sonucu yaşanan glşmlrn yan dövz kurundak dğşmlrn makro konomk büyüklüklr ks daylı br şkld nclndğ hald dövz kurundak dalgalanmaların mkro düzyd klrnn araşırılması sınırlı kalmışır. Ancak ürky nn bnmsmş olduğu büyüm srajs ndnyl hraca yapan frmalar konomk yapı çnd krk önm sahpr. Bu ndnl dövz kurundak dğşknlğn frmaların prformansı üzrnd yaraığı knn oraya çıkarılması polka yapıcıları çn önm aşımakadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı ülk konoms çnd önml br yr sahp Brnc 500 Büyük Frma çnd bulunan 60 frmanın prformansının dövz kurundak dğşmlrdn nasıl klndğn blrlmkr. Bu amaçla çalışmada dövz kuru frmaların yaramış olduğu kama dğr v frma srmay/mk oranının frma yur ç saışları hracaları oplam saışları 5
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 v karlılığı arasındak uzun dönml lşk 993-009 dönm çn konomrk modllr kullanılarak araşırılmışır. Dnamk panl vr yönmlr l ld dln sonuçlar şöyl sıralanablr: Durbn-Hausman şbüünlşm sn gör dğşknlr arasında uzun dönml br lşk mvcuur. Common Corrlad Effc (CCE) uzun dönml kasayı ahmncs l ld dln uzun dönml kasayı ahmnlrn gör dövz kurundak arış hracaı v oplam saışları olumsuz klmk kn frmalar arafından yaraılan kama dğr arışı hracaı yurç saışları oplam saışları v karlılığı pozf klmkdr. Son olarak srmay/mk oranındak arışın s karlılığı pozf kldğ blrlnmşr. Güncl konomrk yönmlr kullanılarak ld dln sonuçlar dğrlndrldğnd or l uyumlu oldukları görülmkdr. Buna gör rl dövz kurunun yükslms yan nn dğr kazanması frmaların uzun dönmd rkab güçlrnn azalmasına rl hraca v oplam rl saışlarının düşmsn ndn olmakadır. Frmaların yurdışı saışları l lgl sonuçlar dış car açığını kapamayı hdflyn br ülk olarak ürky çn önmldr. Bu açıdan çalışmanın sonuçları frma yönclrnn kurdak dğşmlr karşı alacakları pozsyon kadar para polkasını yönnlr çn d önmldr. Frmalar arafından yaraılan kama dğrn büyüklüğü hm ülk konoms çn hm d frma karlılığı çn oldukça önmldr. Özllkl ürky d olduğu gb ürmn halaa bağımlılığının yüksk olduğu br konomd hracaa dayalı büyüm srajsn sürdürülblr olmasının k yolu yaraılan kama dğrn arırılmasıdır. Bu bağlamda çalışmada ld dln sonuç bu durumu doğrulamakadır. Yaraılan rl kama dğr arışı rl hracaı yur ç rl saışları oplam rl saışları v rl karlılığı pozf klmkdr. Ayrıca srmay/mk oranındak arışların s rl hraca yur ç rl saışlar v oplam rl saışlar üzrnd sask br ksnn olmadığı sp dlmşr. Bu durumun çalışmada frmaların kısa v uzun vadl yabancı kaynakları l lgl vrlr ulaşılamaması ndnyl srmay/mk oranının n akf varlıklar/çalışan sayısı yrn akf varlıklar/çalışan sayısı şklnd dkka alınmasından kaynaklandığı düşünülmkdr. Dolayısıyla yapığımız çalışma srmay mk oranının frma prformansı üzrndk ks çn ksn yargılarda bulunmaya mkan sağlamamakadır. Çalışmanın bu konudak yrszlğ lrd yapılacak çalışmalar çn movasyon kaynağı oluşurablr. Kaynakça Asrou D. v Hall S.G. (007). Appld Economrcs: A Modrn Approach Usng Evws and Mcrof Rvsd Edon. wyork: Palgrav Macmllan. Acaravcı A. v Özürk İ. (003). Dövz Kurundak Dğşknlğn ürky İhracaı Üzrn Eks: Amprk Br Çalışma. Rvw of Socal Economc & Busnss Suds (4) 97-06. 6
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Baggs J. Baulu E. v Fung. (00). Ar Srvc Frms Affcd by Exchang Ra Movmns?. Rvw of Incom and Walh 56() 56-76. Baum C.F. Çağlayan M. v Barkoulas J.. (00). Exchang Ra Uncrany and Frm Profably. Journal of Macroconomcs Fall 3(4) 565-576. Brusch.S. v Pagan A.R. (980). h agrang Mulplr s and Is Applcaons o Modl Spcfcaon n Economrcs. Journal of h Rwv of Economc 47(6) 39-53. Chambrlan S. How J.S. v Poppr H. (997). h Exchang Ra Exposur of U.S. and Japans Bankng Insuons. Journal of Bankng and Fnanc 87-89. Chunga Y.W. v Sngupab R. (03). Impac of Exchang Ra Movmns on Expors: An Analyss of Indan non-fnancal Scor Frms. Journal of Inrnaonal Mony and Fnanc 39 3-45. Chudk A. v Psaran M.H. (03). Common Corrlad Effcs Esmaon of Hrognous Dynamc Panl Daa Modls wh Wakly Exognous Rgrssors. Fdral Rsrv Bank of Dallas Globalzaon and Monary Polcy Insu Workng Papr o. 46 Dallas. Dodg C. Grffn J. v Wllamson R. (006). Masurng h Economc Imporanc of Exchang Ra Exposur. Journal of Emprcal Fnanc 3(4) 550-576. Doukas J. Hall P.H. v ang.h.p. (999). Prcng of Currncy Rsk n Japan. Journal of Bankng and Fnanc 3-0. Eraaş F. v Başçı H.. (03). Dış Borç v Ekonomk Büyüm İlşks: Yüksln Pyasa Ekonomlr Örnğ. Marmara Ünvrss İ.İ.B.F. Drgs 35() 07-30. Forbs K.J. (00). How Do arg Dprcaons Affc Frm Prformanc?. BER Workng Papr o. 9095. Fung. v an.j. (009). h Impac of Ral Exchang Ra Movmns on Frm Prformanc: A Cas Sudy of awans Manufacurng Frms. Japan and h World Economy 85 96. H J. v g.k. (998). Forgn Exchang Exposur of Japans Mulnaonal Corporaons. Journal of Fnanc 53 733-753. 7
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Hllr B. (99). h Macroconomc Dba: Modls of h Closd and Opn Economy Oxford: Blackwll. Joron P. (990). h Exchang Ra Exposur of U.S. Mulnaonals. h Journal of Busnss 63 33-345. Kao C. (999) Spurous Rgrsson and Rsdual-Basd ss for Congraon n Panl Daa. Journal of Economrcs 90-44. Kıymaz H. (003). Esmaon of Forgn Exchang Exposur: An Emrgng Mark Applcaon. Journal of Mulnaonal Fnancal Managmn 3 7-84. Kzl C. v Erdal F. (0). Skörl Rl Dövz Kurunun Frma Prformansına Eks ürky Ekonom Kurumu Uluslararası Ekonom Konfransı ÜRKİYE. Krugman P. (979). Incrasng Rurns Monopolsc Compon and Inrnaonal rad. Journal of Inrnaonal Economcs 9 469 479. Koçak S. (006). Dövz Kurundak Dğşklklrn Ekonomk Eklr. Yayınlanmış Yüksk sans z Kahramanmaraş: Süçü İmam Ünvrss Sosyal Blmlr Ensüsü. Muluay A.H. v uraboğlu.. (03). Dövz Kuru Dğşmlrnn Frma Prformansına Eklr: ürky Örnğ. BDDK Bankacılık v Fnansal Pyasalar 7 () 59-78. azlıoğlu Ş. (00). Makro İksa Polkalarının arım Skörü Üzrndk Eklr: Glşmş V Glşmk Olan Ülklr İçn Br Karşılaşırma Yayınlanmış Dokora z Kaysr: Ercys Ünvrss Sosyal Blmlr Ensüsü. azlıoglu S. b F. v Kayhan S. (0). uclar Enrgy Consumpon and Economc Growh n OECD Counrs: Cross-Sconally Dpndn Hrognous Panl Causaly Analyss. Enrgy Polcy 39 665-66. ydahl S. (999). Exchang Ra Exposur Forgn Involvmn and Currncy Hdgng of Frms: Som Swdsh Evdnc. Europan Fnancal Managmn 5 4-57. Pdron P. (999). Crcal valus for Congraıon ss n Hrognous Panls wh Mulpl Rgrssors. Oxford Bulln of Economcs and Sascs Spcal Issu 0305-9049. 8
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Pdron P. (00). Purchasng Powr Pary ss n Congrad Panls. Rvw of Economcs and Sascs 83 77-93. Pdron P. (004). Panl Congraon Asympoc and Fn Sampl Proprs of Poold m Srs ss wh an Applcaon o h Purchasng Powr Pary Hypohss. Economrc hory 0597-65. Psaran M.H. (007). A Smpl Panl Un Roo s n h Prsnc of Cross- Scon Dpndnc. Journal of Appld Economrcs 65 3. Psaran M.H. (006). Esmaon and Infrnc n arg Hrognous Panls wh a Mulfacor Error Srucur. Journal of Economrca 74 967 0. Psaran M.H. (004). Gnral Dagnosc ss for Cross Scon Dpndnc n Panls. Journal of Appld Economrcs 0 64-309. Solano P.M. (000). Forgn Exchang Exposur on h Spansh Sock Mark: Sourcs of Rsk and Hdgng. ancasr Unvrsy Accounng & Fnanc 98-8. unaboylu A.. (008). Dövz Kuru Rsk v Frma Dğr l İlşks: İMKB Şrklr Üzrn Br Uygulama. Yayınlanmış Dokora z Ankara: Ankara Ünvrss Sosyal Blmlr Ensüsü. Wsrlund J. (007). Panl Congraon ss of h Fshr Effc. Journal of Appld Economrcs 3 93-3. Yrdln. F.. (03). Panl Vr Ekonomrs.. Baskı İsanbul: Ba. Yucl. v Kur G. (003). Forgn Exchang Ra Snsvy and Sock Prc: Esmang Economc Exposur of urksh Frms. Madrd: Europan rad Sudy Group. 9
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 h Impac of Ral Exchang Movmns on Frm Prformanc: An Emprcal Sudy on urksh Frms.Inroducon Exndd Absrac Snc h nroducon of h flxbl xchang ra sysm frms wh nrnaonal xposur hav bn concrnd abou xchang ra flucuaons whos mpac on frms prformanc hav bcom mor sgnfcan wh globalzaon rnds and ncrasng nrnaonal rad volum. Many dvlopd and dvlopng counrs hav adopd h floang xchang ra sysm snc h Bron Woods sysm bcam lss mporan. Among hs counrs s urky whch movd o a fully floang xchang ra n 00 afr s bankng crss n ovmbr 000 and Fbruary 00. Afr urky 's ranson h mpac of xchang ra flucuaons on h counry s macro-conomc aggrgas hav bn xamnd n dal alhough hr has bn lmd nvsgaon of h mpac on h mcro lvl. hs howvr should no b dsrgardd as xchang ra changs and hr mpac on busnsss s mporan gvn urky s growh sragy. In hs conx hs sudy ams o masur ffcs of xchang ra changs on frm prformanc. In hs sudy 60 of h op 500 ndusral frms bwn h yars of 993 and 009 as rankd by h Isanbul Chambr of Indusry (ICI) wr xamnd. Domsc forgn and oal sals as wll as profably wr usd as ndcaors of frm prformanc.. Mhod In crang h daa s usd n hs sudy w wr abl o draw daa from rpors on h op 500 ndusral frms as publshd by h ICI Elcronc Daa Dlvry Sysm (EDDS) of h Cnral Bank of h Rpublc of urky and h urky Sascal Insu. h nx scon wll nroduc h followng varabls n four modls: Ral Expor (EX) Domsc Ral Sals (DS) oal Ral Sals (S) Ral Prof/oss (PR) Ral Exchang Ra (RER) and Addd Valu Crad by Frms (VA). Capal / abor Rao (K / ) was also ncludd as conrol varabls. In hs conx h four modls shown blow wr bul and xamnd usng panl daa analyss. EX DS S RER K VA j 3 PR RER K VA j 3 RER K VA j 3 RER K VA j 3 () () (3) (4) 0
Çankırı Karakn Ünvrss İİBF Drgs hp://dx.do.org/0.8074/cnubf.94 Prmarly h xsnc of cross-sconal dpndnc bwn h varabls was nvsgad wh Brusch-Pagan (980) CD M s Psaran al. (004) CD M s and Psaran al. (004) CD M3 s n h applcaons scon. Saonary proprs of h varabls wr nvsgad usng scond gnraon CADF panl un roo ss dvlopd by Psaran (007). hs was followd by an analyss of h xsnc of long-run qulbrum rlaons among h varabls by mployng h Durbn-Hausman congraon s dvlopd by Wsrlund (007) Kao congraon s dvlopd by Kao (999) and Pdron congraon s dvlopd by Pdron (999). Fnally long-rm coffcns wr oband wh h Common Corrlad Effc (CCE) smaor dvlopd by Psaran (006). 3. Rsuls and Dscusson hs sudy oband h followng fndngs usng dynamc panl daa analyss. Frs hr xss cross-sconal dpndnc bwn ach varabl. hs fndng ndcas ha an conomc shock or polcy chang ha occurs n on frm wll also affc h ohr frms. Scond accordng o h cross-sconally augmnd (CIPS) panl un roo s all srs hav a un roo a lvl form whl h s sascs for h frs-dffrncs srongly rjc h null hypohss; hs mpls ha h varabls ar saonary n h frs-dffrnc form. hrd congraon ss show ha hr s a long-rm rlaon bwn varabls. Fourh h rsuls oband from h CCE smaor ndca ha an ncras n h xchang ra has ngav mpac on xpors and oal sals whl an ncras n addd valu crad by frms has posv ffcs on xpors domsc and oal sals and profably. Fnally s obsrvd ha an ncras n capal-labor rao has posv ffcs on profably. 4. Concluson Whn h rsuls oband by usng conomrc analyss ar valuad hy ar sn o b compabl wh h hory. Accordng o hs h ral apprcaon of h urksh ra () has ld o a dcras n ral xpors and oal sals n h long rm. hs fndngs ndca ha h compvnss of frms s affcd by changs n h xchang ra. Frms forgn sals ar crucal for urky as h counry ams o clos s rad dfc. From hs prspcv hs sudy s rsuls ar valuabl o frm managrs who ar rsponsbl for akng posons agans xchang ra flucuaons as wll as o govrnors of monary polcs. h rsuls oband n hs sudy also confrm ha h magnud of h addd valu crad by frms s vry mporan no only for h frms profably bu also for h naonal conomy. An ncras n h ral addd valu crad by h frm has a posv ffc on ral xpor domsc and oal ral sals and ral profably. hrfor h frms goal should b o ncras hr addd valu. Fnally h long-rm mpac of capal /labor rao on ral xpor domsc and oal ral sals s no sascally sgnfcan.