------ ----- -- - ---- ------------- - --- Yıl: 23 Sayı: 0-02 PREHSTORYA O ARKEOlOJ O ESKçAG TARH - Sahb ve Genel Yayın Yönetmen Nezh BAŞGELEN Sorumlu Yazı İşler Müdürü Erdem YÜCEL \ Dış İlşkler Koordnatörü ve Projeler Edtörü Dr. Br"nJOHNSON Proje Araştırma ve Blmsel Etknlk Haberler Aynur GÜRLEMEZ Redaksyon AlAKKAYA Chrs LIGHTFOOT Aksel TBET Yayın Hazırlık ve Dzg Emel YAŞKABAK Muzaffer AYSU Serdar KıRAN Muhasebe LeventURAZ Oya YILMAZ İdar Hzmetler Ayhan DEMİRCİ AlÖRDEKBAY Basın Danışmanı EngnAKYÜZ Baskı Kanaat Basımev Yönetm Yer ve Yazışma Adres Hayrye Cad. Çorlu Apt. 3/4 80060 Beyoğlu - İstanbul TeL.: (O 22) 293 03 78 (Pbx) Fax: (o 22) 245 68 77 E-mal: arkeolojsanat@superonlne.com Kapak Fotoğrafı: Ömeroba Dalörg Yapılan (Foto. Nezh Başgelen 980) Ü< ayda br yayımlanır. Yayımlanan yazılardak blmsel görüş ve düşünceler yazanna attr. Yazı ve her türlü görsel malzemenn yayın hakkı saklıdır. İznsz kullanılamaz.. MART.;. HAZİRAN 200 SANAT TARH O ETNOGRAFYAO NUMsMATK "Ancak memleketmzn hemen her tarafında emsalsz defneler halnde yatmakta olan kadm medenyet eserlernn lerde tarafımızdan meydana çıkarılarak lm br surette muhafaza ve tasnfler ve geçen devrlern sürekl hmal yüzünden pek harap br hale gelmş olan abdelern muhafazaları çn müze müdürlüklerne ve hafryat şlernde kullanılmak üzere arkeoloj mütehassıslarına kat ' lüzum vardır." Gaz Mustafa Kemal çndekler 3 Anadolu Gymnaso~an ve Stratonkea Gymnasonu ı. Hakan Mert 9 Kırklarel - Aşağı Pınar Açık Hava Müzes Zeynep Eres 37 Henenstk Dönem' e Damgasını Vuran Yaratıcı Felsefe Sstemler: Epkurosçuluk ve Stoacılık -ll Murat Arslan 4 Ankara' dak A.sar-ı Atka ve Meban- Kadme Hakkında Rapor / Ankara' dak Antk Eserler ve Esk Bnalar Hakkında Rapor Th. Makrd (çev: Mehmet Kanar) 5 Edremt Evler Erol Özkan 57 Ahmet Teküdar Han ve Argun Han'ın Hülagu Han Tpndek El-Cezre Darplı Drhemler / Hulagu Khan Type Drhams Struck n AI-Jazrah-By Ahmad Tekudar Kha.~ and Arghun Khan Haluk Perk - Hüsnü Oztürk 60 Türkye Bl~ler A~adems Kültür'Sektörü (TUBA-TURSEK) Projes
- --~._~._--------------- -- HELLENİSTİK DÖNEM'E DAMGASıNı VURAN YARATıCı FELSEFE SSTEMLERİ: EPIKUROSÇULUK VE STOACıLIK -- ı- I MURAT ARSlAN Stoacılık da aynı Epkurosçuluk gb nsanın mutluluğunu amaçlardi. Fakat Stoacılar bu mutluluğu Epkurosçular gb hazda değl 99 blgelk ve erdemde -erdem termnn Stoacı anlamında 'oo - ararlardı 0. Stoacılara göre yalnızca erdem term tam anlamıyla yyd ve akılla uyumlu br bütünlük çndeydıoı. Kötülük nsanı mutsuz erdem mutlu edeceğ çn blge kş duygularına hakm olablr ve kötülüğü ruhundan çı kartıp atablrd. Bu yüzden Stoacılar doğaya uygun yaşamaya çalışırlardı; çünkü doğa nsanı erdeme ve akılla uyumlu br yaşama götürürdü lo3 Yaşama sanatı nesnelern doğasının üzerne sağlam br blgyle oturtulmalıydl. Böylelkle doğru düşünmesn ve doğaya uygun davranmasını öğrenen ahlakı akla dayandıran nsan hçbr davranışında yanılmaz bütün bedensel tutkularına hakm olablrd 04. Şöyle k: Doğayı bütün genşlğnde göreblen onun her gün değşen yüzünü seyredeblen ve yalnızca kendn değl bütün dünyayı koskoca evrende küçücük br nokta olarak düşüneblen nsan her şeyn gerçek değern anlayablrd. Breysel br öğret olarak Stoa Felsefes'nde de kend kendne yeteblme ve kendnn efends olma deal vardı lo5 vermeye çalışmışlar ve nsanın sosyal deal olan kozmopolt br dünya yurttaşlığı ülküsü oluştu rulmaya gayret _ etmşlerdr. De_\!~t görüşü açısın dan se bütün dünyayı çne alan evrensel br devlet gerekldr ve bu devlet doğdukları ve çnde yaşadıkları topraklarında güneş batmayan Roma lmparatorluğu 'dur 08. M.ö. IL-I. yüzyıllarda Rhodos'lu Panatos (M.ö. ca. 85-09) ve Apamea'lı Posedonos (M.ö. 35-5) Stoacı öğretyle Platon ve Arstoteles'n düşünceleryle brleştrdler.pamtos'un Romalı ünlü komutan P. Cornelus Scpo Aemlanus Afrcanus'un (M.ö. 85/4-29) arkadaşı olması ve onun özellkle Babll Stoacı flozof Dogenes'ten etklenmes Stoa Felsefes'nR Roma'ya yerleşmesnde etkl olmuştur '09. Hellenlern teork olduğu ölçüde pratk olan Romalılar bu öğrety eklektzm'den" o ve karışık düşüncelerden arındırıp sadeleştrerek Romalılaştırmışlar ve onu kendlerne uygun ve yararlı br bçme sokarak kullanmaya başlamışlardır ııı. Çünkü bu dönemde Stoa Felsefes'yle Roma'nın hakm syasal eğlm olan mparatorluk yönetm arasında tam br uyum olduğu gözlemlenmektedr' Il...) 4 olarak uygarlı Stoacılık Epkurosçuluk'tan farklı ğı reddetmeyerek yüksek br nsanlık anlayışı benmsemş nsanın toplum çndek yaşamına önem vererek onun dünya ve devletle olan lşklernde yardımcı olmayı ödev saymış ve onu poltkanın çnde yer almaya teşvk etmştr lo6 Böylece ahlak felsefesnde lk kez ödev fkr ortaya atılmış ve yüksek düzen karşısında sorumluluk duygusunu Stoa yaşam felsefesnn temel prensplernden br halne gelmştr 07 Ayrıca Stoacılar Hellenstk Dönem'le brlkte şekllenen tarh ve sosyalgelşmeıern -bf-soucu -olarak nsanların olduğu görüşü benmsemş brbrlernn kardeş ler mllet dn dl ve etnk köken ayrımına son Panatos br yandan Esk Stoacı öğretlerden özellkle ahlak anlayışındak sertlğ yumuşatarak sadeleştrrken öte yandan Stoacıhk'tak teork lgler çoğaltmıştır. Bu dönemde Orta Stoa Akadema ve Lykeon'dan etklenerek Platonk ve Arstotelesç düşünceler kabul etmş böylece Esk Stoacılık 'tan uzaklaşmıştırllj. Aynı şeklde dönemn kuşkucularından da etklenen Panatos kuşkucu Karneades'n etksnde kalarak Orta Stoa'ya htyatlı br çekngenlk de getrr. Esk Stoacıların değer verdkler kahnlk anlayışından kuşku duyarak dışsahtklere Esk Stoa'nın vermş olduğu değer nkar ederek rasyonalst br düşünce anlayışını benmsyordu. Stoa'nın fzk öğretsnde 37.;;_...
. Kameades kökler Herakletos'a kadar dayanan evrenn peryodk olarak ateşe döndüğü düşüncesn l4 ve evrenn br yanma sürec olduğu gb temel düşünceler reddederek Arstoteles'n evrenn sınırsız olduğu görüşünü kabul eder ll5. Gerçekte Panatos temellern -attığı OrtaStoa'Felsefes'ne uzlaştıncılık getrmştr fakat böylelkle Stoacılık çok daha az "dealstk" br öğret halne gelmştr 6 Panatos'un en öneml öğrencs olan Posedonos se onun tam tersne ssteml br dünya görüşü gereksnmesn dogmatk -kuramsal- olarak karşılıyor ve rasyonalst -akılcı- anlayışından çok emprk -deneymc- düşünce anlayışını benmsyordu. Çünkü Posedonos felsefey poztf blgye dayandırmak ve blmlerle sıkı bağlantı halne getrmek styordu 7. Ona göre evren canlı br organzmaydı ve bu organzma çersnde yer alan her şey brbrne bağlıydı. Posedonos da aynı hocası gb Akadema ve Perpatosçular'ın öğretlernden etklenerek nsandak ruh kavramını Platon-Arstoteles felsefesnn çerçevesnde ele almakta ve ruhu "akllı" (= lostl<on) ve~akıllı~olmayan (;; alogstkon) olmak üzere kye ayırmaktaydı" s. Aynca ruhun ölümsüzlüğüne nanıyordu. Ruh nsan bedenne grmeden önce de vardı ve nsan öldükten sonra da var olmaya devam edecekt. Fakat önce yeryüzünde br temzlk geçrecek sonra da gökyüzüne yükselerek orada her şeyn tam blgsne erşmş olarak mutlu br yaşam sürecekt 9. Böylelkle Posedonos öğretmen Panatos'tan aynlarak kahnlğ kabuletmş; _ tekrar duygu öğretsn benmsemş; evrenn peryodk olarak ateşe döndüğü Stoacıyangın ' öğretsn yenden ler sürmüş -bu anlamda Esk Stoacılığa dönmüş- ve Orta Stoa'yı kuşkuculuktan kurtarrnıştır llo. Genel olarak Stoacılık ve Epkurosçufuk akımlanna bakıldığında aslında bunlar arasında gerçekten çok az farklılık olduğunu görülürııı; çünkü hem Zenon hem de Epkuros materyalsttler -maddec-; tann kavramına yen br anlam getrerek ve nsanlar üzerndek ölüm korkusunu slmeye çalışarak ölümden sonrak yaşamı yan cennet-cehennem kavramlannı dışlamışlardır 22 Bu bakımdan her k felsefe sstem de dnle çarpışmıştır fakat bu çarpışma en açık şeklde Epkurosçuluk'ta kendn bell etmştr 23 Epkurosçular ve Esk Stoacılar ruhun mutlak ölümsüzlüğü düşüncesn reddettler. Onlara göre ruh vücut çndek vücut gbdr; bu brlktelk mükemmel br bçmde ruhun ve bedenn brbr çnde kaynaşması ve kanşması sonucunda oluşmuştur ve aynı rüzgann ısıyla brleşmesne benzer br bütünlük göstermektedr. Fakat nsan öldüğü zaman ruh da etknlğn ve gücünü kaybederek dağılırdııı; ölümsüzlük se sadece Tann'ya özgüydü 25 Hem Stoacılık'ta hem de Epkurosçuluk'ta gördüğümüz kşsel mutluluğa ruhsal nuzura'-erşme ve nsanın kend kendne yeteblme deal vardı 26 Kadın erkek yaşlı genç ve özgür köle aynmı yapmaksızın bütün nsanlan brbrlerne eşt ve kardeş sayıyorlar 27 tüm nsanlar çn adalet steyen hukuk anlayışını benmsyorlar herkes tek br devlet altında brleştrmeye yönelten kozmopolt yaklaşımı desteklyorlar ve dönemn sosyal syasal ve kültürel bakış açısını açıkça gözler önüne seryorlardılls. Her k felsefe sstem de pratk felsefeye kuramsal felsefeden daha çok önem veryorlardı 29 ; yan her Posedonos 38
-- -j --- -.J türlü sosyal ekonomk ve darı sorumluluğun ötesnde nsanın bağımsızhğınıve - mutluluğunu ön planda tutuyorlardı l3o Ahlaksal açıdan yoğunlaşan ve felsefelern ahlak ve yaşayış blgelğ üzerne kuran bu k felsefe sstem metafzksel Öğretlern kend başlanna yen kavramlar ve kurgular üreterek yenden yaratmak yerne Sokrates önces Öğretlerden ödünç alarak bunlar üzerne oluşturdular. Stoacılık Herakletos'un dünya görüşünden evrenblmnden ve fzğnden yararlanırken J3l ; Epkurosçuluk Leukppos ve Demokrtos'un atomculuğuna başvuruyordu 32 Aynca daha ler gderek ahlaksal açıdan ürettkler felsefe sstemlernde ble Sokrates sonrası öğretlerden yararlandıklan oluyordu. Bu anlamda Stoacılar ahlaksal açıdan önceler Sokrates'n öğrenclernden olan ve Kynzm'n kurucusu Antsthenes'n felsefesnden ve dönemn Kynzm temslclernden Krates'n doktrnlernn etksnde kalarak dışandan gelen bütün etklerden bağımsızlığı steklern bastırılmasını öğren- --- mşlel ve süregelen geleneksel nanç ve davranış :~ - - - - - bçm-lerje-lşkn y-~n -fkrler-l-er sürmüşlenftr. - Ayrıca Stoacılar Kynkler'den farklı olarak syasal j yaşamı ve devlet hor görerek aşağılamamışlar ve L-- '._- -- -blge_ dblnsanıın hı em kd ends he.mdde -htaplkuffıu ]' _- açısın an yatar oacağı üşüncesın en are et e kamusal görevlerde etkn görevler almışlardır. Epkurosçular se gene Sokrates'n öğrenclern olan Arstppos'un hazcılığınının etksnde kalmışlardırm. fakat esas tbaryle her k okul da başlangıçta Sokrates önces ve sonrası felsefe l r ------ Sahates Antsthenes akımlanndan etklenmş olsalar ble kendlerne has özgün felsefe sstemlern oluşturmuşlar ve hçbr zaman takltçlk yoluna gtmemşlerdr l34 Dört büyük Hellen okulundan br olarak kabul -echlen na~c:j;plkuiqsç u_- Q5u:ı:;:::kej9şlyJ~ ~he~en: ; ~;~-~_ hemen aynı zamanda kuittfa:ı.-sroa-'ükulu gb doğrudan doğruya syasal konularla uğraşmarrlışm -ve syaset ancak anlak -ögrehsnl lglendrdgolçüde-akkate almıştf 3ô "Bubakımaan "Re------ - lenstk dönernde-'rbmalılarmrafınuanlgyle -kar-- şılrımamış ve natta dışlandğı zamanlar dah 0- muşturm. Dğer yandan bu okulun syasal yönler bütün lg alanı an nı poltka dışında yönlendrmş olan Akadema le Lykeon'dan daha çoktur. fakat Stoacılık her türlü koşula uyum sağlayablen yapısı ödev-görev anlayışı ve bütün halklan bünyesnde toplayan evrensellk lkes dsplnyle her çeşt nsana sesleneblmştr. Aynca devlet düşünces bakımından Hellenstk Devrn ve dönemn en büyük mparatorluğunun -Roma lmparatorluğu'nun- syasal deolojsn ve düzen anlayışını yönlendren en temel felsefe sstem halne gelmey başarmıştırljb. Sonuç olarak Epkuros ve Zenon'un felsefesnn anlaşılması br yandan Hellenstk Dönem nsanının çevresnde cereyan eden ekonomk sosyal darı ve kültürel olaylara karşı sergledğ tutumunun aydınlığa kavuşturulmasına yardımcı olurken dğer yandan da Hellenstk Dönem'le brlkte felsefenn hem kozmopoltleşmş. olan halk _hem de syası ktdar sahpler tarafından ne şeklde karşılandığını yansıtması açısından değer taşımaktadır l39 39 r!
.o. - DlPNOTLAR 99. Dog. Laett. v. 44 v.dd.; aynca bk. ANGUS 928: 246.. 00. Stoaclaragöre erdem teonf vepr.fk-o[mak üere kye aynlırdı. Teork erdem eşya hakkında dogru blg ednmek pratk erdem se akla uygun davranmaku. Stoacılar teork ve pratk erdem elde ederek ve bunlan brbrleryle brleştrerek blgelge ve dolayısıyla mutluluga ulaşmaya çabaladılar. Blgyle eylemn brlg düşünces Stoacı ögretnn ana özellg olup; "ahl~kça yetkn olma" anlayışı blge dealnde ortaya konmuştur. Çünkü Stoacı felsefede blgelk erdeml olmakur ve blge kş aynı zamanda erdeml kşdr. Felsefe olmaksızın erdem de olmaz ve felsefe erdemn erdem yoluyla ögrenmdr. Sen. Ep.. 89. 8; Dog. Laett. v. 92; konuya lşkn olarak bk. Ar. Dd. 6 d-g; Galen. 65 t; AN GUS 928: 235; FRlTZ 957: 965; HANÇERLIOCLU 995 6 : 6; GÖKBERK 998 9 : 94. LO. Dog. Laert. v. 87 v.dd.; aynca bk. Ar. Dd. 4 h; HANÇERLIOCLU 993 8 : 382 v.d.; 995 6 : 6; COP LESTON 996 2 : 2. 02. Dog. Laert. v. 89; aynca bk. COPLESTON 996 2 : 23. 03. Ar. Dd. 63 a-b; aynca bk. MOMMSEN 930': II. 402 v.d.; HANÇERLIOCLU 995": 6 v.d.; COPLES _ TON-996 2 :-2. -"~.-_''....~ c' 'c--.' -.' "'-'_.'.. O:4:- HANÇERHGGblJ- 993 8 :. 333; GÖKBERK.998 9 :_. - - 92.. --- -=::"-=:7'_~="'":':.._.. "::-"'~-"" - 05. Sen. Ep.. 9. 9; konuya lşkn olarak bk. ANGUS.. -928:.:236; BARNEs-986;;3:;"fQU:n:-l.99~BAN -. -'ÇERLIOCLU 993 8 : 383';COPLESION 99~2~ r24.-' 06. Dog. Laett. v. 2; aynca bk. BARNES 986: 372. 07. Cc. de fn. v. 56; Dog. Laert. v. 25; ıo8 v.d.; aynca bk. ANGUS 928: 242; GÖKBERK 99W: 95. 08. Cc. de fn.. 63-64; de repo. 8;. 23; leg.. 23; Sen. de Oto v. ; konuya lşkn olarak bk. ANGUS 928: 236; 240; MOMMSEN 930': III. 402 v.dd. ;. _ ~ HANÇERLIOClU 993 8 : 383; ACAOCULLARI 996 2 : 48 v.d. n. 40 v.d.; COPLESTON 996 2 : 25 v.d. - - 09. LAPlDGE 989: 385. 0. Farklı çag ve üsluplardan seçlp devşrlen ögelern yen l:ır tasanm ya da ürun oluşturmak çn ele alınma - sı olgusudur. ' '.. - lll. HANÇERLIOCLU 995 6 : 7; COPLESTON 996 2 : 45; GÖKBERK 998 9 : ıo3. 2. ACAOCULLARI994: 399 3. COPLESTON 996 2 : 45; GÖKBERK 998 9 : 03. 4. SVFI 20. 5. COPLESTON 996 2 : 45; GÖKBERK 998 9 : ıo3. 6. Panatos'un uzlaştıncılıgını felsefe ögetler üzerne kaleme aldıgı "Kanıl ar Üzerne" (= Pen Areseon) adlı. esennde açıkça fadeetmektedr. COPLESTON 996 2 : 45 vd.; GÖKBERK 998 9 : ıo3. 40 7. GÖKBERK 998 9 : ıo3 v.d. 8. GÖKBERK 998 9 : 04. 9. Sen. Ep.. 04. 22; Dog. Laert. v. 57; aynca bk. GÖKBERK 998 9 : 04. ' 20. COPLESTON 996 2 : 46 v.dd.; GÖKBERK 998 9 : ıo4 v.d. 2. BARNES 986: 374. 22. Sen. Ep.. 24. 7; 26. 7-0; Sen. Prov. v. 8-9; aynca bk. ANGUS 928: 23; 246; BARNES 986: 375 v.dd.; POLLlTI 990': 8; HANÇERLIOClU 995 6 : 3; GÖKBERK 998 9 : 93. 23. Sen. Ep. 24. 7; aynca bk. GÖKBERK 998 9 : 83; 88 v.dd. 24. Epk. Ep.. 63; Lucr.. 328 v.dd. ; 446-474; 698-72; V. 60-62; aynca bk. Dog. Laert. v. 57= SVF. 8; BRINK 957: 325. 25. BARNES 986: 375 v.d.; ACAOCULLARI994: 392 n. 73; GÖKBERK 998 9 : 94. 26. Sen. Ep.. 9. 9; aynca bk. COPLESTON 996 2 : 9. 27. Sen. Ep.. 7. 3; 3. II n. 49; 7. 27; 2. 4; Ad Marc. 25. 5; Cc. de repo v. 26; Epk. Ep. v. ll; 26-27; aynca bk. SVF 79; ANGUS 928: 233; 236; MAN NING 989: 520 v.dd.; HANÇERLIOCLU 993 8 : 383; 995 6 : 3. 28. POWTI 990': 0 v.dd.; ACAOCULlARl 994:. 399. - -_._-- 29.ANGUS 928: 243; GÖKBERK'-9989~: 8:3~-"----' 30. ANGUS 928: 236; ACAOCULLARI 994: 393; :-; GÖKBE~ J9989:. 8I:Y4d.~ 9L y:-dcl~~--.ö:'c_'=c_ ' '='='=-:C'.c. l3. Cc. de nat.'deor..-39;'ael : I '-' 33; E.ıs : '''PE xv.--:-'t~ 2; SVF 20. 32. Cc. Acad.. 39; de nato deor.. 9; 23-24; 57; Galen.. 4. n. 3; SVF 98; 20; 7; 53; LI 593-595; 666 v.dd.; 66; 620; II 74; aynca bk. LAPIDGE 989: 382 v.d.; 387 n. 29 v.d. 33. BARNES 986: 269 v.dd.; POLLITI 990 4 : 7 v.dd.; ACAOCULLARI 994: 402; HANÇERLIOGLU 995 6 : 2 v.d.; COPLESTON 996 2 : 8; 25; 36 v.d. 34. COPLESTON 996 2 : 8; 25; 36 v.d. 35. BARNES 986: 372. 36. Plut. Pyrrh. 20. 6; VaL. Max. v. 3. 6; aynca bk. FER GUSON 990: 226 d.; ACAOCULLARl994: 385:- 37. Cc. de fn.. 3. 9; ad Brot. 35. 3; Suet. de Gramm. 6; AuL. GelI. Nocl. Attc. v. ll; xv. ll; Anth. PaL. 547 A. 38. LAPIDGE 989: 385 v.dd.; YILDIZ 990: 22; ACAOCULLARI 994: 404. 39. ACAOCULLARl994: 399 v.dd. *Not: Bu makalede kullanılan resmler R. R. R. SMITH HelIenstc Sculpture 99 London ve J J. POLLITI. Art n the Helenstc Age 990' New York adlı alınmıştır. ktaplardan f j