Mustf Keml Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi Journl of Agriulturl Fulty of Mustf Keml University Arştırm Mklesi Reserh Artile Geliş Trihi: 11.04.2018 Kul Trihi: 7.05.2018 ISSN:1300-9362 23(1):49-57 (2018) Orignum minutiflorum O. Shwrz & P.H. Dvis ve Rosmrinus offiinlis L. Uçuu Yğlrının Bzı Ynı Otlr Krşı Fumignt Potnsiyellerinin Arştırılmsı Tüly CUNEDİOĞLU İlhn ÜREMİŞ Mustf Keml Üniversitesi Zirt Fkültesi Bitki Korum Bölümü, HATAY Özet Çlışmd, Orignum minutiflorum ve Rosmrinus offiinlis itkilerinden elde edilen uçuu yğlrın ynı ot (Amrnthus hyridus L., Amrnthus retroflexus L., Ehinohlo olonum (L.) Link., Portul olere L., Physlis ngult L., Solnum nigrum L., Sinpis rvensis L. ve Urti urens L.) tohumlrının çıkışı üzerine oln iyo-herisidl etkinliği frklı dozlrd (2.0, 4.0, 8.0, 16.0, 32.0 L/d) in vivo koşullrd elirlenmiştir. Her iki itkiden elde edilen uçuu yğlrın ynı ot tohumlrının çıkışlrının engellenmesi üzerine oln etkinliği dozlrın rtışın ğlı olrk yükselmiştir. Ynı ot tohumlrının çıkışının engellenmesi üzerine O. minutiflorum itkisinden elde edilen uçuu yğın etkinliği R. offiinlis den elde edilen uçuu yğın etkisinden dh yüksek düzeylerde gerçekleşmiştir. O. minutiflorum uçuu yğı kullnıln dozlrd ynı ot tohumlrının çıkışını en düşük (2.0 L/d) ve en yüksek (32.0 L/d) dozlrd % 9.5 (S. nigrum) il % 96.9 (P. olere) ornınd engellerken, u orn R. offiinlis için % 14.9 (S. nigrum) il % 96.1 (P. olere) ornlrınd gözlenmiştir. Her iki uçuu yğ kullnıln en yüksek dozd (32.0 L/d) ynı ot tohumlrının çıkışını tmmen engellemede şrılı olmmıştır. Anhtr kelimeler: Orignum minutiflorum, Rosmrinus offiinlis, uçuu yğ, ynı ot Investigtion of Fumignt Potentil of Orignum minutiflorum O. Shwrz & P.H. Dvis nd Rosmrinus offiinlis L. Essentil Oils Aginst Some Weeds Astrt In this study, the io-heriidl (llelopthi) effets of different doses (2.0, 4.0, 8.0, 16.0, 32.0 L/d) of essentil oils from Orignum minutiflorum nd Rosmrinus offiinlis on inhiition of seeds germintion of weed speies (Amrnthus hyridus L., Amrnthus retroflexus L., Ehinohlo olonum (L.) Link., Portul olere L., Physlis ngult L., Solnum nigrum L., Sinpis rvensis L. nd Urti urens L.) were determined in vivo onditions. The effiies of oth essentil oils on inhiition of germintion of seeds of weeds inresed y inresing onentrtions of the essentil oils. The essentil oil of O. minutiflorum severely ffeted the germintion perentge of the weed speies nd showed more llelopthi potentil in omprison to essentil oil of R. offiinlis. O. minutiflorum oil inhiited germintion of weed seeds etween 9.5% (S. nigrum) nd 96.9% (P. olere) t the lowest (2.0 L/d) nd highest (32.0 L/d) doses, respetively. R. offiinlis oil inhiited germintion of weed seeds etween 14.9% (S. nigrum) nd 96.1% (P. olere) t the lowest (2.0 L/d) nd highest (32.0 L/d) doses, respetively. Both essentil oils t the highest doses (32.0 L/d) filed to inhiit seeds of weed speies totlly. Key words: Orignum minutiflorum, Rosmrinus offiinlis, essentil oil, weeds Giriş Dünyd mevut itkilerin yklşık 7000 kdrı ynı ot olrk kul edilmekte olup unlrın d 200-300 kdrı trımsl üretimi iddi ölçüde tehdit etmektedir (Ptterson, 1985).
Ülkemizde ise ynı ot olrk elirlenen tür syısı 1800 kdr olup (Uluğ ve rk., 1993), unlrın d yklşık 100 ü trım lnlrınd önemli olmktdır. Bunlrdn; Amrnthus retroflexus L. (kırmızı köklü tilki kuyruğu), Amrnthus hyridus (melez horoz iiği), Ehinohlo olonum (enekli drın), Portul olere L. (semiz otu), Physlis ngult L. (fener otu), Solnum nigrum (köpek üzümü), Sinpis rvensis (yni hrdl) ve Urti urens (ısırgn otu) yygın ve yoğun ynı otlr olrk ildirilmektedir (Orel, 1996; Uygur, 1997; Gönen, 1999; Uludğ ve Üremiş, 2000, Üremiş ve rk., 2014; Göklp, 2015). Ynı otlrın kültür itkisinde oluşturduğu zrr, ynı ot ve kültür itkisinin tür ve yoğunluğun göre değişmekte olup % 31.62 ürün kyın neden olmktdır. (Derke ve rk., 1994). Trımsl üretimde şrı hstlık, zrrlı ve ynı otlrın etkili ir şekilde kontrolüne ğlıdır. Zrrlı orgnizmlr krşı müdelede şvuruln yöntemlerin şınd genellikle kimysllrın kullnılmsı gelmektedir. Bu yöntemin seçilmesinde irçok etken vrdır. Bunlrın şınd, kıs zmnd sonuç lınmsı, mliyetinin z olmsı ve uygulm kolylığı ilk kl gelenlerdir (Özer ve rk., 2001). Ank u çözüm geçii olmkt ve doğl dengenin ozulmsın neden olmktdır (Krt ve rk., 1986). Ayrı, ynlış seçilen ve ynlış zmnd uygulnn kimysllr ürünlerde klıntı sorununu oluşturmktdır. Bu durum, ürünlerimizin ihrç edildiği noktlrdn geri dönmesine neden olduğu gii, tüketiinin kıs vey uzun dönemdeki geri dönüşümü olmyn sğlık sorunlrının orty çıkmsın neden olmktdır (Üremiş, 2006; Efil, 2012). Trımın sürdürüleilmesi ve çevrenin korunilmesi için kimysl yönteme lterntif ve çevre dostu müdele yöntemlerini rştırmk ve uygulmy ktrmk ir zorunluluk olmktdır. Ülkemiz için önemli oln ynı otlrın müdelesinde kimysl müdelenin yerini lileek, Entegre Müdele ilkelerine uygun, çevre dostu yöntemlerin önemli yrrlrı ulunmktdır. Bu lterntif yöntemlerden iri de lleloptik mddelerin ynı otlrın, zrrlılrın ve itki hstlıklrının müdelesinde kullnılmsıdır (Uludğ, 2006). Allelokimysllr lıı itkiye direkt olrk geçeildiği gii toprkt irtkım değişikliklere uğrdıktn sonr d ulşilir. Aynı zmnd llelokimysllr tşınm sırsınd toprktki mikroorgnizmlr (kteri, mntr v.) trfındn değişikliğe uğrtılilirler. Bu kimysllrın çevredeki ömürleri kıs olduğundn irikim ypmzlr. Bunlr ikinil kimysllr olup itkinin frklı kısımlrınd oluşmktdır (Zimdhl, 2007; Sertky ve rk., 2010). Alleloptik kimysllr itkilerin nlı dokulrındn uhrlşrk dışrıy gz vey uçuu mdde olrk slınilirler. Yğmur, çiğ gii tmosfer çökelekleri etkisiyle itki ypısındki toksinler çözülerek u kimysllrı meydn getireilirler. Toprğ dökülen kimysl ileşikler toprğın üst ktmnlrınd filtre edilerek u kimysllrı oluşturilirler (Özer ve rk., 2001). Uçuu yğlr; kteri, fungus, nemtod ve ynı otlrı doğrudn temsl vey gz hlinde temsl öldüreilirler (Sertky ve rk., 2010; Sertky, 2013. Uçuu yğlrın kteri ve funguslr krşı etki meknizmsı tm olrk ilinmemekle erer etki meknizmlrı hkkınd frklı teoriler öne sürülmektedir. Bu ileşiklerin hüre duvrındn hüre içine girdiğini ve hüre içinde zı metolizm olylrını engelleyerek (Mrino ve rk., 2001) vey hüre duvrının ypısını ozrk etkili olduğu düşünülmektedir (Ultee ve rk., 2002). Bu özelliklerden dolyı uçuu yğlr son yıllrd tiri olrk stıln sentetik kimysllr krşı potnsiyel lterntif ileşikler olrk gösterilmektedir (Uremis ve rk., 2009; Atk ve rk., 2016). Uçuu yğlrın miktrlrı ve içerikleri elde edildikleri itki kısımlrın (kök-rizom, gövde, kuk kısmınd, çiçek, yprk, meyve, dl v.), itkinin gelişme dönemine, iklime, mevsime, toprk tipine ve diğer irçok fktöre ğlı olrk değişeilmektedir (Bydr, 2005). -50-
Çlışmd, sütçüler kekiği (Orignum minutiflorum O. Shwrz & P.H. Dvis) ve ieriye (Rosmrinus offiinlis L.) den elde edilen uçuu yğlrın Amrnthus hyridus L. (melez horoz iiği), Amrnthus retroflexus L. (kırmızı köklü tilki kuyruğu), Ehinohlo olonum (L.) Link. (enekli drın), Portul olere L. (semiz otu), Physlis ngult L. (fener otu), Solnum nigrum L. (köpek üzümü), Sinpis rvensis L. (yni hrdl) ve Urti urens L. (ısırgn otu) tohumlrının fumigsyonundki etkileri orty konrk unlrdn iyo-herisit olrk yrrlnilme potnsiyeli rştırılmıştır. Mteryl ve Yöntem Sütçüler kekiği (Orignum minutiflorum O. Shwrz & P.H. Dvis) (ORIMI) ve ieriye (Rosmrinus offiinlis L.) (ROSOF) den Su Destilsyonu (Hydrodistilltion - HD) yöntemiyle elde edilen uçuu yğlr çlışmnın n mterylini oluşturmuştur. Çlışmd, Amrnthus hyridus L. (AMAHY) (melez horoz iiği), Amrnthus retroflexus L. (AMARE) (kırmızı köklü tilki kuyruğu), Ehinohlo olonum (L.) Link (ECHCO) (enekli drın), Physlis ngult L. (PHYAN) (fener otu), Portul olere L. (POROL) (semizotu) Sinpis rvensis L. (SINAR) (yni hrdl), Solnum nigrum L. (SOLNI) (köpek üzümü) ve Urti urens L. (URTUR) (ısırgn otu) tohumlrı kullnılmıştır. Deneme Toprğının Hzırlnmsı Amik Ovsı nın en yygın toprk serilerinden Mhmutlu serisi ve Topoğzı serilerinden 0-30 m derinliğinden lınn toprklr denemelerde kullnılmıştır. Mhmutlu Serisi, mollisol toprk sınıfınd (ordosund) yer ln, ph sı 7.63 oln ve killi tın ünyede toprk özelliklerine shiptir. Topoğzı serisi ise, ineptisol toprk sınıfınd (ordosund) yer ln, ph sı 8.08 oln ve kil ünyeli toprk özelliklerine shiptir (Kılıç ve rk., 2007). Arştırmd kullnıln toprk killi tınlı ypıy ship olduğundn 1/3 ornınd yıknmış ve elenmiş dere kumu ile krıştırıldıktn sonr ve etüvde 70 ºC de 48 st sterilize edilerek toprkt mevut ynı ot tohumlrı yok edilmiştir. Uygulm Dozlrı ve Uygulnk Çözeltilerin Hzırlnmsı Fumigsyon çlışmlrınd uçuu yğlrın ynı ot tohumlrın etkilerini elirlemek mıyl; Orignum minutiflorum L. (ORIMI) ve Rosmrinus offiinlis L. (ROSOF) uçuu yğlrı, 0, 2, 4, 8, 16 ve 32 L/d dozlrd; İlçsız kontrol olrk ylnız % 70 etnol + sf su + Tween-20 krışımı uygulnmıştır. ORIMI ve ROSOF uçuu yğlrı 0, 0,125, 0,25, 0,5, 1 ve 2 ml himde lınrk 7 ml % 70 etnol ve 200 μl Tween-20 ile çözülerek üzerine dozlr göre sırsı ile 192,875, 192.75, 192.5, 192 ve 191 ml sf su ilve edilerek 200 ml ye tmmlnıp, uçuu yğ krışım içinde homojenize edilmiştir. Kontrol olrk uçuu yğ içermeyen 7 ml % 70 etnol, 193 ml sf su ve 400 μl Tween-20 içeren 200 ml çözelti uygulnmıştır. Ynı Ot Denemeleri Çlışmd; AMAHY, AMARE, ECHCO, PHYAN, POROL, SINAR, SOLNI ve URTUR tohumlrı kullnılrk küvetlerde ypy tohum nksı oluşturulmuştur. Ynı ot tohumlrının dormnsisi toprğ krıştırılmdn öne kırılmıştır (Buhler ve Hoffmn, 1999). Çlışmd ele lınn her ynı ot için 1000 grm steril toprkt 50 det ynı ot tohumu toprğ krıştırılmıştır. Belirtilen ornd ynı ot tohumu içeren toprklr 0.25 m uzunluğund, 0.25 m genişliğinde ve 0.1 m derinliğindeki küvetlere yerleştirilerek prseller oluşturulmuştur. Toprk nemi yklşık % 5 olk şekilde toprğ su sırt pülveriztörü ile püskürtülerek nem durumu yrlnmıştır. Modifiye edilmiş hvlı oy tnsın konuln 200 ml uçuu yğ çözeltisi mikro prsellere enjekte edilmiştir. Uygulmdn sonr küvetler plstik torlr konulmuş, torlrın ğzı sıkı kptılrk 25 o C sıklıktki ışıksız yetiştirme odsın yerleştirilmiştir. Uygulmdn 6 gün sonr plstik torlr çılmış, her ir küvetten çıkn toprk yrı yrı plstik ir örtü üzerinde homojen ir şekilde krıştırıldıktn sonr 0.25 x 0.50 x 0.10 m lik küvetlere 2-3 m yükseklikte -51-
serilerek çıkış çlışmlrınd kullnılmıştır. Çıkış çlışmlrı ynı otlrın optimum çimlenme sıklığın yrlnmış inkütörlerde ypılmıştır. Çlışmd kullnıln kinler; AMAHY, AMARE, ECHCO, PHYAN, POROL ve SOLNI için, 12 st 28 ºC sıklık ve tmmen krnlık / 12 st 32 ºC sıklık ve ydınltmlı olrk yrlnmıştır. SINAR, URTUR için 23 ºC sıklık 12 st tmmen krnlık / 12 st ydınlık olrk yrlnmıştır. Küvetler; toprklrın küvetlere konduğu günden 7, 14 ve 21 gün sonr çıkn ynı otlr yrı yrı syılrk kydedilmiştir. Çıkış çlışmlrı 4 tekerrürlü ve 2 tekrrlmlı olrk tesdüf prselleri deneme desenine göre kurulmuştur. Ypıln isttistik nlize göre iki tekrrlm rsınd isttistiki olrk frk görülmediğinden veriler irleştirilerek kullnılmıştır. Fumigsyon etki ornı şğıdki formüle göre hesplnmıştır. Sonuçlr SPSS isttistik progrmınd (ANOVA) isttistiki nliz uygulnmış, elde edilen ortlm değerler rsındki frklılıklr Dunn Çoklu Krşılştırm Testi (P 0.05) kullnılmış ve gruplndırılmıştır. Fumigsyon Etki Ornı (%) = [(K Ç)/K] x 100 K: Kontrold çıkış (det) Ç: Uçuu yğ uygulnn tohumlrd çıkış (det) Bulgulr ve Trtışm Orignum minutiflorum (ORIMI)ve Rosmrinus offiinlis (ROSOF) itkilerinden elde edilen uçuu yğlrın 2, 4, 8, 16 ve 32 L/d dozlrının ynı otlrın tohumlrın fumigsyonun etkilerinin elirlenmesi için yürütülen çlışmd, frklı dozlrın itki üyüme üzerine oln etkinlikleri kontrolden elde edilen değerler ile krşılştırılmış ve u dozlrın itki gelişimine etki ornlrı hesplnrk ortlmlrı ulunmuştur. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrın frklı dozlrı ile ypıln uygulmlrd, dozlrın tmmı ynı otlrın tohumlrının çıkışlrını frklı ornlrd etkilemiştir (Çizelge 1). Amrnthus hyridus AMAHY tohumlrın ypıln uygulmlrın tmmınd dozlr rsınd isttistiki frklılıklr oluşmuş olup her iki uçuu yğ için 3 grup ulunmuştur. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etki 2 L/d doz uygulmsınd (% 53.0±3.1), en yüksek etki 32 L/d doz (% 84.2±2.7) uygulmsınd elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmlr sonuund en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı (% 54.2±3.3), en yüksek etki 32 L/d doz (% 79.4±3.1) uygulmsıyl elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrı ypıln uygulmlrın AMAHY tohumlrının çıkışının engellenmesi üzerine etkisine kılk olurs her iki uçuu yğ uygulmsınd d doz rtışı ile irlikte tohum çıkışını engelleme ornı rtmıştır. Ank, ORIMI uçuu yğı yüksek dozd (32 L/d) % 84.2±2.7 etki gösterirken, ROSOF uçuu yğı ynı dozd % 79.4±3.1 gii dh düşük ir etki göstermiştir. Her iki uçuu yğ uygulmsınd d doz rtışı ile tohum çıkışını engelleme ornı d rtmış ve irirlerine enzer sonuçlr elde edilmiştir. AMARE tohumlrı üzerine ypıln uygulmlrın tmmınd tohum çıkışının engellenme ornı uçuu yğın doz rtışın prlel olrk rtmış, dozlr rsınd isttistiki frklılıklr ulunmkt olup ORIMI 3 grupt, ROSOF ise 2 grupt toplnmıştır. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etkiyi 2 L/d uygulmsı (% 67.9±4.1), en yüksek etki ise 32 L/d (% 95.2±1.5) doz uygulmsındn elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmsı ile (% 67.9±3.1), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 87.9±2.5) uygulmsıyl elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın AMARE tohumlrının çıkışlrının engellenmesi üzerine etkisine kılk olurs her iki yğ uygulmlrınd doz rtışı ile tohum çıkışını engelleme ornı rtmıştır. Ank, ORIMI itki uçuu yğının en yüksek dozd (32 L/d) (% 95.2±1.5) AMARE tohumlrının çıkışı üzerine oln etkisi ROSOF itki uçuu yğının ynı dozd uygulmsınd çıkışı engelleme ornındn (% 87.9±2.5) dh yüksek olduğu ulunmuştur. Burd her iki uçuu yğ uygulmsınd d doz rtışı ile tohum çıkışını engelleme ornı d rtmış ve irirlerine ykın sonuçlr elde edilmiştir. -52-
Çizelge 1. Frklı dozlrd toprğ uygulnn ORIMI ve ROSOF uçuu yğlrının ynı otlr fumigsyon etkileri (%) Tle 1. Fumigtion effets of ORIMI nd ROSOF essentil oils pplied to the soil t different doses on weeds Ynı Uçuu yğlr ve kullnım dozlrı (L/d) Otlr Orignum minutiflorum AMAHY AMARE ECHCO PHYAN POROL SINAR SOLNI URTUR AMAHY AMARE ECHCO PHYAN POROL SINAR SOLNI URTUR 2 4 8 16 32 53.0±3.1 C 67.9±4.1 B 60.1±4.3 BC d 15.9±3.9 E 84.2±3.1 A 19.6±3.8 E 9.5±2.3 E 37.1±5.7 D 54.2±3.3 C 67.9±3.1 B 61.3±1.6 BC d 82.3±2.9 A 86.4±2.5 A d 15.9±3.4 E d 14.9±2.8 E 29.5±9.4 D 67.9±3.5 B 84.9±2.3 A 72.5±2.9 B 53.5±3.8 C 89.7±2.5 A 30.0±1.9 D 25.1±2.8 D 48.2±3.9 C 61.5±2.2 C 72.7±2.7 B 63.5±2.4 BC d 87.2±1.7 A 89.4±1.6 A d 18.5±4.1 E d 23.2±5.8 E 44.7±5.1 D 78.8±2.4 B 90.9±1.3 A 77.4±3.5 B 59.9±3.6 C 90.0±2.2 A 7.6±4.4 C 36.7±5.7 D 60.7±2.5 C Rosmrinus offiinlis 70.3±4.5 B 82.3±2.9 A 69.4±2.6 B 89.9±1.9 A 92.1±1.1 A 32.8±5.6 CD 31.5±5.5 D 44.2±5.4 C 82.7±2.9 B 93.1±1.6 A 82.0±3.2 B 69.7±2.3 C 95.8±1.1 A 60.6±4.3 D B 48.3±2.6 E 68.6±3.9 CD 73.0±3.3 B 84.7±1.4 AB 75.2±3.6 B 94.8±1.2 A 93.6±1.3 A 43.5±6.9 C 40.9±5.9 C 44.4±6.0 C *Aynı stırd frklı küçük hrflerle gösterilen ortlmlr Dunn Çoklu Krşılştırm Testine göre (P 0.05) önem seviyesinde iririnden frklıdır. **Aynı sütund ynı üyük hrflerle gösterilen dozlr rsınd Dunn Çoklu Krşılştırm Testine göre (P 0.05) ir frk yoktur. 84.2±2.7 C 95.2±1.5 AB 89.8±2.5 ABC 83.2±3.6 C 96.9±1.4 A 63.9±2.2 D 64.5±6.1 D 86.5±3.3 BC 79.4±3.1 BC 87.9±2.5 AB 80.5±4.0 BC 96.0±1.0 A 96.1±0.8 A 70.8±4.4 CD 58.7±2.3 E 68.3±5.4 D -53-
ECHCO tohumlrın ypıln uygulmlr sonuund, urd ypıln uygulmlrın tmmınd dozlr rsınd isttistiki frklılıklr oluşmuş olup her iki uçuu yğ için 3 grup ulunmuştur. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlr sonuund en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı ile (% 60.1±4.3) en yüksek etki 32 L/d doz (% 89.8±2.5) uygulmsıyl elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmsı ile (% 61.3±1.6), en yüksek etki ise 32 L/d (% 80.5±4.0) doz uygulmsınd elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın ECHCO tohumlrının çıkışının engellenmesi üzerine etkisine kılk olurs her iki uçuu yğ uygulmsınd d doz rtışı ile tohum çıkışını engelleme ornı rtmış ve irirlerine enzer sonuçlr elde edilmiştir. PHYAN tohumlrın krşı ypıln uygulmlr göre, u uygulmlrın tmmınd dozlr rsınd isttistiki frklılıklr oluşmuş olup her iki uçuu yğ için 4 grup ulunmuştur. ORIMI ile ypıln uygulmsı (% 15.9±3.9), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 83.2±3.6) uygulmsındn elde edilmiştir. ROSOF ile ypıln uygulmsı ile (% 82.3±2.9), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 96.0±1.0) uygulmsındn elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın PHYAN tohumlrının çıkışının engellenmesi üzerine oln etkisine kılk olurs, her iki yğ uygulmsınd, doz rtışı ile irlikte tohum çıkışını engelleme ornı rtmıştır. Ank, ORIMI uçuu yğ uygulmlrının tohum çıkışını engelleme ornı dozlr göre % 15.9±3.9-83.2±3.6 ornlrınd değişirken, ROSOF uçuu yğ uygulmlrının çıkışı engelleme ornı % 82.3±2.9-96.0±1.0 rsınd değişmiştir. Bun göre ROSOF uçuu yğının etkinliğinin ORIMI ye göre dh fzl olduğu görülmüştür. POROL tohumlrın ypıln uygulmlrın tmmınd dozlr rsınd isttistiki frklılıklr oluşmuş olup her iki uçuu yğ için 3 grup ulunmuştur. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlr netiesinde en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı ile (% 84.2±3.1), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 96.9±1.4) uygulmsıyl elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmsı ile (% 86.4±2.5), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 96.1±0.8) uygulmsıyl elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın POROL tohum çıkışını engellemesi üzerine etkisine kılk olurs her iki uçuu yğ uygulmsınd doz rtışı ile irlikte u orn rtmıştır. Ank, ORIMI uçuu yğ uygulmlrının tohum çıkışını engelleme ornı dozlr göre % 84.2±3.1-96.9±1.4 rsınd değişirken, ROSOF uçuu yğı doz uygulmlrı sonuu çıkışı engelleme ornı % 86.4±2.5-96.1±0.8 rsınd değişmektedir. Bun göre ORIMI uçuu yğının tohum çıkışını engelleme ornı ile ROSOF uçuu yğının tohum çıkışını engelleme ornlrı rsınd önemli frk ulunmmktdır. SINAR tohumlrın ypıln uygulmlrın tmmınd etki ornı doz rtışın prlel olrk rtmış, dozlr rsınd isttistiki frklılıklr ulunmkt olup ORIMI 3 grupt, ROSOF ise 4 grupt toplnmıştır. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı (% 19.6±3.8), en yüksek etki 32 L/d doz (% 63.9±2.2) uygulmsındn elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı (% 15.9±3.4), en yüksek etki 32 L/d doz (% 70.8±4.4) uygulmsıyl elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın SINAR tohumlrının çıkışının engellenmesi üzerine etkisine kıldığınd her iki yğ uygulmsınd iririne prlel sonuçlr elde edilmiştir. SOLNI tohumlrın ypıln uygulmlrdn sonr, urd ypıln uygulmlrın tmmınd, dozlr rsınd isttistiki frklılıklr ulunmkt olup ORIMI 3 grupt, ROSOF ise 4 grupt toplnmıştır. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlr sonuund en düşük etki 2 L/d doz -54-
uygulmsı (% 9.5±2.3), en yüksek etki 32 L/d doz (% 64.5±6.1) uygulmsıyl elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etkiyi 2 L/d doz uygulmsı (% 14.9±2.8), en yüksek etki 32 L/d doz (% 58.7±2.3) uygulmsıyl elde edilmiştir. Burd her iki uçuu yğ uygulmsınd d doz rtışı ile tohum çıkışını engelleme ornı d rtmış ve irirlerine enzer sonuçlr elde edilmiştir. URTUR tohumlrın ypıln uygulmlrın tmmınd dozlr rsınd isttistiki frklılıklr ulunmkt olup ORIMI 3 grupt, ROSOF ise 2 grupt toplnmıştır. ORIMI uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı ile (% 37.1±5.7), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 86.5±3.3) uygulmsındn elde edilmiştir. ROSOF uçuu yğı ile ypıln uygulmlrd en düşük etki 2 L/d doz uygulmsı ile (% 29.5±9.4), en yüksek etki ise 32 L/d doz (% 68.3±5.4) uygulmsıyl elde edilmiştir. ORIMI ve ROSOF dn elde edilen uçuu yğlrl ypıln uygulmlrın URTUR tohum çıkışının engellenmesi üzerine etkisine kıldığınd her iki yğ uygulmsınd d doz rtışı ile irlikte u orn rtmıştır. Ank ORIMI uçuu yğ uygulmlrının tohum çıkışını engelleme ornı dozlr göre % 37.1±5.7-86.5±3.3 rsınd değişirken, ROSOF uçuu yğı doz uygulmlrı sonuu çıkışı engelleme ornı % 29.5±9.4-68.3±5.4 rsınd değişmektedir. Bun göre ORIMI uçuu yğının tohum çıkışını engelleme ornı ROSOF uçuu yğın göre dh etkili ulunmuştur (Çizelge 1.). Ynı ot tohumlrının çıkışlrı üzerine fumigsyon etkileri, ORIMI uçuu yğı en düşük uygulm dozu oln 2 µl/petri dozund POROL (% 84.2±3.1), AMARE (% 67.9±4.1), ECHCO (% 60.1±4.3) ve AMAHY (% 53.0±3.1) d % 50 nin üzerinde etkili olup SOLNI (% 9.5±2.3), PHYAN (% 15.9±3.9) ve SINAR (% 19.6±3.8) üzerindeki etkisi ise % 20 nin ltınd klmıştır. Bu yğın en yüksek uygulm dozu oln 32 µl/petri dozund etki % 50 nin üzerinde olup POROL ve AMARE üzerinde % 90 ın üzerinde olmuştur. ROSOF un en düşük uygulm dozu oln 2 µl/petri dozund SOLNI (% 14.9±2.8), SINAR (% 15.9±3.4) ve URTUR (% 29.5±9.4) etkisi % 50 nin ltınd klmış, nk diğerlerine etkisi % 50 nin üzerinde gerçekleşmiştir. En yüksek uygulm dozund (32 µl/petri) etki tüm ynı otlrd % 50 nin üzerinde olmuş POROL (% 96.1±0.8) ve PHYAN (% 96.0±1.0) d etki % 90 ın üzerine çıkmıştır (Çizelge 1). Uçuu yğ içeren itkilerden distilsyon yöntemi ile elde edilen uçuu yğlr çevre ve insn sğlığın zrr vermeyen kimysl ileşikler olup, yüksek ornd ntikteriyel, ntifungl, ntinemtosidl, ntimikroiyl olmlrı nedeni ile iyo-pestisit olrk dlndırılmktdır. Kullnım lnlrı ve ornlrı d rtmktdır. Bitkisel kökenli uçuu yğlrdn ypıln iyo-pestisitler hstlık, zrrlı ve ynı otlrı yok etmekten dh çok onlrı kontrol etmede kullnılmktdır. Ayrı, uçuu yğlrdn üretilen iyopestisitler oldukç düşük klıntıy ve yn etkiye shiptirler. Günümüzde gelişen teknoloji yeni tekniklerin gelişimine ve dolyısı ile yeni iyo-pestisitlerin orty çıkmsın olnk sğlmıştır. Biyopestisitlerin çevre ve insn sğlığı çısındn syısız üstünlüğe ship olmlrı çok syıd rştırmının ilgisini çekmekte ve her geçen gün yeni iyo-pestisitler piysy sürülmekte ve yüksek dereede toksik oln kimysllrl yer değiştirmektedir (Pinto ve rk., 2006). Toprğ uygulnn ORIMI uçuu yğı ynı otlrın çıkışını frklı ornlrd inhie etmiştir. En düşük dozd (2 L/d) AMAHY, AMARE, ECHCO, POROL un çıkışını % 50 nin üzerinde engellenmiştir. Ank en yüksek dozd( 32 L/d) tüm ynı otlrd etki % 50 nin üzerinde gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçlr göre toprğ uygulnn ORIMI uçuu yğı yüksek dozd (32 L/d) oldukç iyi sonuç vermiştir. Özellikle POROL tüm dozlrd % 80 in üzerinde etkilenmesi eklentileri desteklemektedir. ROSOF un etkisi de ORIMI ile enzer gerçekleşmiştir. Sdee PHYAN etki ORIMI den frklı olrk yüksek ornd (% 82.3) olmuştur. Sonuçlr, Üremiş ve rk. (2014) in çlışmlrın prlel olrk değerlendirileilir. Bitkisel kökenli uçuu yğlrın itki hürelerinde yıkım neden olrk proteinlerin hüre dışın -55-
slınımın neden olrk, mino sit sentezine engel olrk, hüre için zorunlu minositlerin sentezinde görev ln enzimleri etkisiz hle getirerek vey fotosentez için gerekli pigment oluşumunu engel olrk itki ölümüne yol çtığı ilinmektedir. Bu özelliklerinden dolyı uçuu yğlrın, tohum çıkışın etkileri ve toprktki ynı ot tohumlrının etkisiz hle getirilmesinde fumignt olrk kullnımının üzerinde durulmktdır. Elde edilen sonuçlr ışığınd, rştırmd ele lınn uçuu yğlrın ynı ot müdelesinde kullnıln herisitlere lterntif olileeği ve gerek ülkemizde gerekse dünyd üretim lnlrı rtn orgnik trımd kullnılileeği nk, uygun formulsyon ve uygulm yöntemlerinin rştırılmsınd yrr görülmektedir. ORIMI ve ROSOF uçuu yğlrının toprğ uygulnmlrınd her iki uçuu yğ 32 L/d dozd tüm ynı otlr yüksek etki göstermiştir. Elde edilen verilere göre itkisel kökenli uçuu yğlrın ynı ot müdelesinde lterntif ir uygulm olileeği düşünülmektedir. Özellikle ORIMI uçuu yğı orgnik trım ypılmk istenen serlrd solrizsyonl irlikte ynı otlrın kontrolünde şrı ile kullnılileek potnsiyele ship olduğu elirlenmiştir. Uçuu yğlrın trım lnlrınd doğrudn herisit olrk kullnılilirliği uygun formulsyon ve uygulm tekniklerinin ulunmsın ğlıdır (Dudi ve rk., 1999). Bitkisel kökenli uçuu yğlrın genel özellikleri göz önüne lınrk u konuyl ilgili lortuvr, ser ve özellikle trl çlışmlrın rttırılmsı gerekmektedir (Efil, 2012). Teşekkür Çlışmyı destekleyen MKÜ Bilimsel Arştırm Projeleri Komisyonun (MKÜ-BAP 10128) teşekkür ederiz. Kynklr Atk M, Mvi K, Uremis I, 2016. Bio-heriidl effets of oregno nd rosmry essentil oils on germintion nd seedling growth of red whet ultivrs nd weeds. Romnin Biotehnologil Letters, 21 (1) 11149-11159. Bydr H, 2005. Yyl kekiği (Orignum minutiflorum O. Shwrz et. P.H. Dvis)'nde frklı toplm zmnlrının uçuu yğ içeriği ve uçuu yğ ileşenleri üzerine etkisi. Akdeniz Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 18: 175-178. Buhler DD, Hoffmn ML, 1999. Andersen s guide to prtil methods of propgting weeds nd other plnts. Weed Si. Soiety of Ameri, 2nd edition, 248p, Allen Press. Derke EC, Dehwe HW, Weer A, 1994. Crop Prodution nd Crop Protetion. Elsevier, 808p., Amsterdm. Dudi N, Poljkoff-Myer A, Myer AM, Putievsky E, Lerner HR, 1999. Essentil oils, s llelohemils nd their potentil use s ioheriides. J. Chem. Eol., 25: 1079-1089. Efil F, 2012. Mernköşk (Orignum mjorn L.) ve Dğ Kekiği (Orignum syrium L.) Uçuu Yğ ve Hidrosollerinin Ynı Otlr Krşı Biyo-Herisidl Potnsiyellerinin Belirlenmesi. Mustf Keml Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisns Tezi, 114 s., Hty. Göklp Ö, 2015. Mrdin de Buğdy Ekim Alnlrınd Sorun Oln Ynı Otlr ve Buğdy Ürününe Krışn Ynı Ot Tohumlrının Belirlenmesi. Mustf Keml Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisns Tezi, 64s., Hty. Gönen O, 1999. Çukurov Bölgesi Yzlık Ynı Ot Türlerinin Çimlenme Biyolojileri ile Bilgisyr ile Teşhise Yönelik Morfolojik Krkterlerin Sptnmsı. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst. Doktor Tezi, 233s., Adn. Krt Ş, Göven, MA, Mrt C, 1986. Güneydoğu Andolu ölgesinde ynıotlrın zrrın yşyn öek türleri üzerine ilk inelemeler. Türkiye I. Biyolojik Müdele Kongresi (12-14 Şut 1986, Adn) Bildiriler, 186-194. Kılıç Ş, 2007. Amik Ovsının Detylı Toprk Etüdleri, Verimlilik Çlışmsı ve Arzi Kullnım Plnlnmsı. DPT Projesi, Proje No:2002 K-120480 (Yyınlnmmış). -56-
Mrino M, Bersni C, Comi G, 2001. Impedne mesurements to study the ntimiroil tivity of essentil oils from Lmiee nd Composite. Interntionl J. Food Miroiology, 67: 187-195. Orel E, 1996. Çukurov Bölgesi Buğdy ve Mısır Ekim Alnlrınd Bzı Ekolojik Fktörlerin Göstergesi Olileek Ynı Ot Türlerinin Sptnmsı. Ç.Ü. Fen Bil. Ens. Yüksek Lisns Tezi, 133 s., Adn. Özer Z, Kdıoğlu İ, Önen H, Tursun N, 2001. Heroloji (Ynı ot ilimi) Genişletilmiş 3. Bskı. Gziosmnpş Üniversitesi, Zirt Fkültesi Yyınlrı, No: 20, Tokt. Ptterson DT, 1985. Comprtive Eophysiology of Weeds nd Crops. Weed Physiology I (ed., Duke, S.O.), Bo Rton, Florid: CRC Press, 101-129. Pinto E, Pin-Vz C, Slgueiro L, Gon MJ, Oliveir SC, Cvleiro C, Plmeir A, Rodrigues A, Oliveir JM, 2006. Antifungl tivity of the essentil oil of Thymus pulegioides on Cndid, Aspergillus nd dermtophyte speies. J. Medil Miroiology 55: 1367-1373. Sertky E, Ky K, Soylu S, 2010. Chemil omposition nd insetiil tivities of the essentil oils from severl mediinl plnt ginst the ottonfly, Bemisi ti. Asin Journl of Chemistry, 22 (4) 2982-2990. Sertky E, Ky K, Soylu S, 2010. Ariidl tivities of the essentil oils from severl mediinl plnts ginst the rmine spider mite (Tetrnyus innrinus Boisd.) (Arin: Tetrnyhide). Industril Crops nd Produts, 1 (1) 107-112. Sertky E, 2013. Fumignt toxiity of the essentil oils from severl mediinl plnt ginst en weevil, Anthoselides otetus (Sy) (Cleopter: Bruhide). Asin Journl of Chemistry, 25 (1) 553-555. Ultee A, Bennik MHJ, Moezelr R, 2002. The phenoli hydroxyl group of rvrol is essentil for tion ginst the food-orne pthogen Billus ereus. Appl. Environ. Miro., 68: 1561 1568. Uludğ A, 2006. Türkiye de llelopti rştırmlrı ve uygulmlrı üzerine genel ir kış. Allelopti Çlıştyı (13-15 Hzirn 2006, Ylov), 37-46, ABKMAE, Ylov. Uludg A, Uremis I, 2000. A perspetive on weed prolems in otton in Turkey. Proeedings: The Inter-Regionl Coopertive Reserh Network on Cotton, A joint Workshop nd Meeting of the All Working Groups (20-24 Septemer 2000, Adn-Turkey) 194-199. Uluğ E, Kdıoğlu İ, Üremiş İ, 1993. Türkiye nin Ynı Otlrı ve Bzı Özellikleri. T.K.B. Adn Ziri Müdele Arştırm Enstitüsü, Yy. No: 78, 513 s., Adn. Uygur S, 1997. Çukurov Bölgesi Ynı Ot Türleri, Bu Türlerin Konukçuluk Ettiği Hstlık Etmenleri ve Dğılımlrı ile Hstlık Etmenlerinin Biyolojik Müdelede Kullnılm Olnklrının Arştırılmsı. Ç.Ü. Fen Bil. Ens., Doktor Tezi, 148 s., Adn. Üremiş İ, 2006. Türkiye de Brssiee fmilysındn itkilerin lleloptik etkileri üzerine ypıln çlışmlr. Allelopti Çlıştyı (Türkiye de Allelopti nin Kullnımı Dün, Bugün, Yrın) (13-15 Hzirn 2006, Ylov) Bildiriler: 23-35. Uremis I, Arsln M, Sngun MK, 2009. Heriidl potentil of essentil oils on the germintion of some prolem weeds. Asin J. Chem., 21 (4) 3199-3210. Üremiş İ, Arsln M, Yıldırım AE, Soylu S, 2014. Bzı kekik uçuu yğlrının ynı ot müdelesinde toprk fumigntı olrk kullnılilme olnklrının elirlenmesi. Türkiye V. Bitki Korum Kongresi (3-5 Şut 2014, Antly) Bildiriler: 380. Zimdhl RL, 2007. Fundmentls of Weed Siene [third edition]. Ademi Press, 666 p. -57-