Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 38 Volume: 8 Issue: 38 Haziran 215 June 215 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 137-9581 YOKSULLUK VE MEDYA: YOKSULLARIN BAKI AÇISINDAN YOKSULLUUN MEDYADA TEMSL POVERTY AND MEDIA: REPRESANTATION OF POVERTY IN MEDIA FROM THE PERSPECTIVE OF THE POOR Adem DOAN * Öz Küresel bir sorun olan yoksulluun medyada temsili önemli bir tartıma konusudur. Bu çalımanın temel amacı, medyada yer alan haber ve programlarda yoksulluun temsilini "yoksulların bakı açısından" deerlendirmektedir.bu çalımanın verileri, Elazı merkezde bulunan 37 mahallede ikamet eden 2 kiilik bir örneklem gurubu üzerinde yapılan alan aratırmasıyla elde edilmitir. Aratırmanın sonuçlarına göre; yoksullar, yoksulluun medyada temsili noktasında memnuniyet içerisindedirler. Yoksullar medyaya güven duyduklarından dolayı medyada yoksulluun temsilinin mevcut yapıda devam etmesi gerektii yönünde bir kanaate sahiptirler. Yoksullar medyada özelliklede televizyondan yayınlanan haber ve programlara güven duygusuyla bakmakta ve dolayısıyla bu yayınların etkisinde kalmaktadır. Bu veriler dorultusunda yoksullar üretilen gerçeklii, farkına varmadan, asıl gerçeklik olarak kabul etmektedirler eklinde bir deerlendirmede bulunmak mümkündür. Anahtar Kelimeler; Yoksulluk, Medya, Medya Temsili. Abstract The represantation in media of poverty that is a global problem, is an important debate issue. The main aim of this study is to evaluate represantation of poverty in media news and programs from the perspective of poor.the data of this obtained from the field research which performed on a sample group that 2 people living in centre of Elazı. According to the results of the study, poor people in sample group are pleased about represantation of poverty in media. Poor people thinks that it is necessary to continue existing structure of represantation poverty because of they trust the media. Poor people especially trust news bad programs in television therefore they effected by this broadcasting. In line those data, poor people accept produced reality as actual reality. Keywords: Poverty, Media, Media Representation. GR Yoksulluk, gündelik yaantımızın her aamasında karımıza çıkan bir olgudur. Dünyanın küreselleen yapısı içerisinde birçok ülke bu sorunla mücadele etmek durumunda kaldıından küresel bir problem olarak her geçen gün yeni boyutlarıyla gündemdeki yerini korumaktadır. Yoksulluun, günümüzde azgelimi ülkelere özgü olmakla kalmayıp küresellemesi, onu insanlık için temel bir sorun olarak kodlamaktadır (lhan, 213: 236) Yoksulluk, nedenleri, sonuçları ve ortaya çıkardıı etkiler dolayısıyla sadece yoksul olanları deil toplumun her kesimini ilgilendirmektedir. Bauman ın (211: 146) ifadesiyle, yoksulların görünümü yoksul olmayanları zapturapt altına tutar ve hizaya sokar. Böylece onların hayatlarında belirsizlii daimi hala getirir. Bu çerçevede yoksulluk toplumun her kesimi için önemli bir tartıma konusudur. Toplumsal bir sorun olan yoksulluun medyada temsili de tartıma konusudur. Sosyal olayları dilsel pratikler, göstergeler ve simgeler sistemi ile biçimlendirerek, yeniden üreterek anlamlandıran medya gündeminde yoksulluk bir yandan yok sayılarak görmezden gelinirken dier yandan da gündemine aldıı haber ve programlarla yoksulluu görselletirerek sunmaktadır. * Yrd. Doç. Dr, Fırat Üniversitesi, letiim Fakültesi - 887 -
Medyada yoksulluk, genellikle ya çaresizlik, muhtaçlık temsiliyeti ile kadın ve çocukla birlikte sunulmakta ya da tehlikeli sınıflar, çeitli sosyal problemlerin sebebi gruplar olarak sunulmaktadır. Yoksulluu ortaya çıkaran sistemsel nedenlere ilikin deerlendirmelerden çounlukla kaçınılmaktadır. Medyayı bir endüstri olarak gören ve iletiim araçlarına özel teebbüslerin sahip olma tarzlarını inceleyen ekonomi politik yaklaımda da belirtildii gibi medya zengin patronların elindedir (Gıddens:28:646).Medya patronları kurulu düzenin ya da ideolojinin istek ve beklentileri yanında kendi çıkarları dorultusunda da toplumu, toplumsal olayları veya sorunları iletmektedir. Bugüne kadar medyada yoksulluun temsili üzerine yapılan çalımalar medya yayınlarının incelenmesi çerçevesinde yapılmı, yoksulların bakıı akademik çalımalarda ihmal edilmi ya da dikkate alınmamıtır. Yoksulluu yaayan bireylerin, yoksullukla ilgili olarak medyada yayınlanan haber ve programları algılayıı, medyada yeniden üretilerek sunulan yoksulluun onlar tarafından nasıl deerlendirildii önem arz etmektedir. Bu çalımada yoksullukla ilgili literatür bilgiler deerlendirildikten sonra yoksulluun medyada temsili yoksulların bakı açısından analiz edilmitir. 1.YOKSULLUK Yoksulluk, insanlık tarihi boyunca var olan günümüzde ise ekonomik ve sosyal krizlerle birlikte etkisi her geçen gün artan ve yeni boyutlar kazanan sosyal bir gerçekliktir. Yoksulluk, bugün gelimekte olan ülkelerin yanı sıra gelimi ülkelerin de çözmek için gayret ettii, uluslararası kuruluların çözüm senaryoları ürettii küresel bir sorun haline gelmitir. Doan (29:579), yoksulluun tüm zamanların ve özellikle küresel toplumun önemli bir toplumsal sorunu olduunu ifade eder. Yoksulluu açıklama giriimleri iki ana balık altında deerlendirilmektedir (Giddens, 28: 397); yoksul kiileri kendi yoksullukları için sorumlu gören kuramlar ile yoksulluun toplumdaki yapısal güçler tarafından üretildiini ve yeniden üretildiini düünen kuramlar. lk görüe göre yoksulluk; bireylerin toplum içerisindeki beceri yoksunluu, ahlaki ya da fiziksel zayıflık, güdü eksiklii ya da ortalamanın altında yetenek yüzünden baarıya ulaamayan insanların bir özellii olarak deerlendirilmekte ve yoksulluun kaynaı olarak bireyin bu olumsuz özellikleri gösterilmektedir. Yoksulluu açıklama giriimlerinden ikincine göre ise bireylerin üstesinden gelemeyecekleri ölçüde gelien yoksulluun daha geni toplumsal süreçler tarafından oluturulduunu vurgulamaktadır. Yoksulluk kavramı üzerinde tüm çevrelerin birletii bir tanım bulunmamaktadır. Ülkelerin gelimilik dereceleri, igücü yapılarındaki farklılıklar, geleneksel dayanıma kurumlarının varlıını sürdürüp sürdürmemesi ve daha bir dizi etken, yoksulluk konusunda tek bir yaklaım gelitirilmesini engellemektedir (Öztürk ve Çetin, 29:2664).Bu nedenlerle böylesi bir kavrama ilikin farklı tanımlar ve farklı yaklaımlar bulunmaktadır. Yoksulluk genel olarak dar çerçevede "insanların temel ihtiyaçlarını karılayamama durumu" olarak tanımlandıı gibi farklı bakı açılarıyla da kavram tanımlanmıtır. TÜK in tanımlamalarına göre; yoksulluk; nsanların temel ihtiyaçlarını karılayamama durumudur. Yoksulluu dar ve geni anlamda olmak üzere iki türlü tanımlayan kurum, Dar anlamda yoksulluu (AÇLIK), açlıktan ölme ve barınacak yeri olmama durumu olarak ifade etmekte, geni anlamda yoksulluu da gıda, giyim ve barınma gibi olanakları yaamlarını devam ettirmeye yettii halde toplumun genel düzeyinin gerisinde kalmak eklinde tanımlamaktadır (Ensari, 21: 9). 1.1.Yoksulluun Nedenleri Yoksulluun birçok nedeni bulunmakla birlikte genelde yoksulluk gibi sosyal olayların sebeplerinin kaynaklarına inildiinde üç boyut görülmektedir (Seyyar, 23:47):Birinci boyut; demokratik, sosyal ve iktisadi süreçler ve deiimler kinci boyut; yoksulluk, sosyoekonomik politikaların yetersizlii. Üçüncü boyut ise, kiilerin bireysel tercihleri, tutum ve davranılarıdır. Yoksulluun kaynakları arasında u faktörler sayılabilir (Öztürk ve Çetin, 29: 2668-2669; Aktan, 22:152): Olumsuz ekonomik konjonktür, çözülen geleneksel yapılar ve sosyal güvencesizlik, uluslararası finans sermayesinin etkisi ve ekonomik krizler, gelir daılımın uçurumlaması, demografik yapıdaki deiim ve artan göç hareketleri, enformel sektörün geliimi ve sendikasızlatırma politikaları, adaletsiz vergi sistemi, yüksek faiz ve rant ekonomisi, doal afetler, çalıamayacak durumda olan özürlü sayısının fazla olması, bireyler arasındaki yetenek farklılıkları, miras yoluyla elde edilen gelirler, piyasada tekellemenin olması, devlet tevikleri, enflasyon ve isizlik. - 888 -
Bu genel deerlendirmelerin ııında yoksulluun nedenlerini genel olarak isizlik, kentleme, göç, yolsuzluk, hızlı nüfus artıı, kayıt dıı istihdam, gelir daılımındaki eitsizlik ve bölgelerarası farklılıklar olarak ifade etmek mümkündür. 1.2.Yoksulluun Toplumsal Sonuçları Yoksulluk, toplumda birçok sorununun ortaya çıkmasına neden olmakta bazı hallerde ise sorunların temelini tekil etmektedir. Yabancılama, gecekondulama, suç, çocuk içilii ve sosyal dılanma gibi toplumsal etkileri bulunan sorunlarda yoksulluk baat faktör olarak deerlendirilmektedir. Yoksul insanlar, çevrelerinde istenmeyen, kabul edilmeyen insanlar olarak deerlendirildiklerinde ya da böyle hissettiklerinde dılanmılık ve deersiz görülme duyguları artmakta, topluma yabancılamaktadırlar. Yabancılamanın yansıması toplumda huzurun bozulmasına, güven duygusunun kaybolmasına, iddet eilimlerinin artmasına neden olabilmektedir.gelimekte olan ülkelerin hemen hepsinde gecekondulama toplumsal bir sorun olarak karımıza çıkmaktadır. Gecekondu sakinleri kentlerde bazı kültürel ve toplumsal sonuçlara neden oldular. Buna göre, ehirler adeta köyleti, kentin yeni yoksulları ortaya çıktı, suç ve suça teebbüs eilimleri arttı, belediye hizmetleri arttı, salık hizmetleri younlatı, himayeci ilikiler yoksulların istismarı yoluyla suçlara yeni boyutlar getirmitir (Doan, 29:574). Gecekondu bölgeleri yoksulluk mekânları olduu kadar burada yaayanlar da potansiyel suçlu olarak deerlendirilmektedir. Toplumsal düzene hâkim olan kurallara aykırı olarak ortaya konulan davranılar olarak tanımlanabilen suç, yoksulluun da aralarında bulunduu çeitli faktörlerin ortaya çıkardıı bir olgudur.yoksulluk ve suç üzerine yapılan çeitli aratırmalarda bu iki olgu arasında etkisellik deerlendirilmeye çalıılmıtır. Kızmaz'a göre (23:285) Amerika, ngiltere ve Kanada'da yapılan çalımaların birçounda yoksulluk ile suç arasında anlamlı bir iliki bulunmutur. Çocuk içilii tüm dünyada yoksulluun tetikledii toplumsal bir sorun olarak görülmekte ve çeitli ulusal ve uluslararası organizasyonlar bu sorunun çözümü için önemli projeler hazırlamakta ve ciddi kaynaklar aktarmaktalar. Ancak, küresel yapı içerisinde bu sorunda kronikleerek devam etmektedir. Yoksulluun en acı sonuçlarından biri bebek ve çocuk ölümlerini arttırmasıdır. Yoksulluk toplumun her kesiminde ve her ya grubunda etkileri bulunmasına ramen en büyük etkiyi çocuklar üzerinde göstermektedir. Çocuklar yoksulluu daha derinden hissettii için, Dünya Bankası yoksullukla mücadelesinde çocuk yoksulluu ile mücadeleye verdii önemi artırmıtır (Durgun,211:144).Yoksulluun bebek ve çocuk ölümler üzerinde etkisi yetersiz beslenme, enfeksiyon hastalıklarının yaygınlıı, temiz içme suyu ve kiisel hijyen sorunu, kalabalık aile yaamı ve sigara içimi gibi olumsuz ev içi fiziksel ortam gibi faktörlere balıdır (Hatun ve ark, 23:254).Yoksulluun ortaya çıkardıı sorunlardan biri de sosyal dılanmadır. Yoksulluk, sosyal güvencesi olmayan bireylerin ekonomik ve sosyo-kültürel kaynaklara ulaamaması (Boybek, 29:28) ve sosyal çevresi ile iletiimini kaybetmesi neticesinde sosyal dılanma sorunu olarak ifade edilebilmektedir 2.YOKSULLUK VE MEDYA Sosyal yaantımızın her alanında etkileri bulunan medya, toplumun önemli bir kesimi üzerinde derin bir etkisi bulunan yoksulluu yok ederek ya da yoksulluk gerçeini yeniden üreterek sunmaktadır. Bu çerçevede medya, yoksulluun önlenmesinde bir araç olarak kullanılarak, yaptıı haber ve programlarla yönetimleri harekete geçirerek yoksulluk sorununun çözümü için önemli bir görevi ifa ettii gibi; yoksulluu görmezden gelerek ya da yoksulluu ekonomi-politik çerçevenin dıında sunarak bu sorunun çözülememesine ya da devam etmesine de yol açabilmektedir. Gıddens a göre (28:647) Modern toplumlardaki demokratik tartıma, kültür endüstrisinin geliimi ile engellenmitir. Ticari çıkarlar kamunun çıkarlarının önüne geçerken, siyasi alan da parlamento ve medya ile yönetilen ve sahneye konulan bir tiyatro oyunu olumutur. Kamuoyu açık ve mantıklı bir tartıma yoluyla deil reklamlarda olduu gibi yönlendirme ve denetimle biçimlendirilmektedir. Modernleme süreci hiç üphesiz dier tüm alanlarda olduu gibi medyada da etkili olmutur. Medya, kapitalist sistemin, egemen güçlerin ve hakim iktidarın söylemlerini yerine getiren, kendisine verilen görevleri de gerçeklii yeniden ina ederek sunan bir yapıya dönümütür. Toplumun sesi ve gözü olarak kamusal bir görev yapması gereken medya, kamunun deil belli çevrelerin beklentilerini ve çıkarlarını koruyan bir araç haline gelmitir. Genellikle güçlü sermaye yapısının mülkiyetinde olan veya kontrolünde faaliyet yürüten medyada yoksulluun temsilinin oldukça sorunlu olduu birçok bilim adamının yaptıı aratırmalarda görülmektedir. Aksoy a göre (21;3231) yoksulluun medyadaki temsilinde yoksulluun yoksandıı, - 889 -
görmezden gelindii ancak bununla tezat olarak yoksul ve/veya yoksullukla ilgili fotoraflar kullanılarak yoksulluun seyirlik hale getirildii, haber fotoraflarında sıklıkla kadın fotorafı kullanılarak yoksulluun kadınlatırıldıı ve sıklıkla suçla ilikilendirildii görülmektedir. Yoksulluun sebepleri üzerinde durmayan medya için yoksulluk, alayan bir kadın, okuyamayan bir çocuk, tinerci bir genç figürleriyle ilikilendirilerek, gerçekliin üretilmesi için bir meta anlamı taımaktadır. Yoksul çocukların medya da temsili üzerine bir aratırma yapan Bora ya göre (25) çocuk yoksulluu, basında birkaç biçimde ele alınıyor: En sık rastladıımız, yoksul çocukların maduriyeti üzerinden kurulan anlatılar, ikincisi, buna balı olarak, devletin (ya da çeitli kuruluların) yoksul çocuklara el uzatması hakkındaki haberler. Üçüncüsü, yoksul çocukların "tinerci" türünden nitelemelerle temsili-ki bunlara çok genel olarak "fobik temsiller" diyebiliriz. Yoksulluun medya temsili üzerine Bullock vd. nin (21: 23) yaptıı Media Images of the Poor adlı çalımada fakirlerin medyadaki görünümlerine ilikin olarak; medyada sınıf sınırlarının bulanıklatırılması, yoksulluun yoksanması, yoksulluun görselletirilmesi, yoksulluun suçla ilikilendirilmesi, yoksulluun ırkla ilikilendirilmesi, yoksulluun kadınlatırılması eklinde fakirlie ilikin medya imajları altı balık altında niteliksel olarak deerlendirilmitir. ngiltere de medyanın yoksulluu nasıl ele aldıı ve medyadaki yoksulluk temsillerinin izleyicilerin/yurttaların yoksullua dair fikirleri üzerindeki etkisinin incelendii The Media, Poverty and the Public Opinion balıklı bir dier aratırma raporunda (McKendrick vd., 28) ise kamuoyunun yoksullua dair kanaatlerinin olumasında ve ekillenmesinde medyanın önemli bir rolü olduu vurgulanmaktadır. Bunların dıında yoksulluun suçla ilikilendirildii ve medyada nasıl gösterildiinin aratırıldıı (Huhmann ve Brotherton, 1997) çalımalar bulunmaktadır (Aksoy, 21; Gökalp ve ark., 21). 2.1. Bir Temsil Aracı Olarak Medya Temsil kavramının sözlük anlamına bakıldıında göstergelerin, anlamlarının yerine geçirilmesi süreci; bir eyin yerini tutmak, simgesi ya da iareti olmak, onun örnei olarak bulunmak; bir eyi göstermek, belirgin özellikleriyle yansıtmak; bir eyin yeniden sunumu olarak tanımlandıı görülmektedir (Mutlu, 24: 278). Temsil" medyanın ürettii pratikler olan haber, tartıma programı, belgesel, reklam gibi program türlerinde medyanın olayları nasıl sunduu, sorunları nasıl aktardıı, sunumda hangi öeleri öne çıkardıı, hangi öeleri göz ardı ettii, söylemlerinin neler içerdii, nelerin betimlendii ile ilikilidir. Mutlu ya göre (24:18) Medyanın önemli bir yanı dier endüstrilerden farklı olarak temsil yani gösterge deeri yüksek bir ürün üretiyor olmasıdır. Bunun içinde Baudrillard ın da belirttii gibi tüketimin toplumunda nesnelerin tüketilebilmesi için önce göstergeler haline gelmesi salanmaktadır. Medya temsil deerini aırlıklı olarak dil üzerine kurmaktadır. Ancak, renkler, biçimler, göstergeler, ritüeller, sözcükler de belli kurumları, kavramları, kiileri temsil etmektedir. Bu temsiller, temsil edilenlerin gerçek hayattaki yerini ve onlara atfedilen anlamı yansıtmakta olup farklı temsiller bir araya gelerek kiilerin dünyaya, topluma, insanlara bakıını biçimlendirmektedir (Tanrıöver,27:153). Medyada kurulan temsiller, özellikle haber gibi kaynaını gerçekten alan program türleri toplumsal gerçeklik i herhangi bir çarpıtma, bozma veya manipüle etme gibi bir deiiklie uratmaksızın, bir cam saydamlıında, nötr, effaf ve tarafsız ekilde medyadan yansıttıkları iddiasını taırlar. Oysa medya dolayımıyla okuyucu/izleyicilere ulaan ve gerçek olarak öne sürülen bilgiler birer temsildir. E deyile, gerçein bilgisi gerçein kendisi deildir, gerçei temsil etmektedir (Gökalp ve ark, 21;155). Medya, temsil ederken gerçeklii yeniden ina ederek sunar. Hall'e göre (1999,88) Medya gerçeklii yalnızda yeniden üretmiyor aynı zamanda tanımlıyor da. Gerçeklik, dilsel pratikler yoluyla desteklenip üretilmekte ve temsil edilmektedir. Ama, temsil etme yansıtmadan çok farklı bir nosyon. Aktif bir seçme, sunma, yapılandırma ve biçimlendirme iini ima eder. Söz konusu olan bir anlam pratii ve anlam üretimidir. Bu nedenle medya ile verilen mesajların sadece açık anlamları bazında deil, aynı zamanda ve daha da önemlisi ideolojik yapılanıı bazında analiz edilmesi gerekir. Medya profesyonelleri haberlerde veya haber programlarında gerçekliin temsilini ideolojik bir perspektiften izleyicinin de farkında olmadan kurgulayarak sunmaktadırlar. Film, dizi film gibi televizyon programlarında gerçekliin yeniden üretiminin ya da gerçekliin kurgulanarak sunumun farkında olabilen birey haber programlarında ise farkında olmadan etkilenebilmektedir. 2.2. Yoksulluun Medyada Temsili Yoksulluk çok önemli ve geni kitleleri etkileyen toplumsal bir sorun olmasına ramen yoksulluun medyada temsili konusunda son zamanlarda bir takım aratırmalar yapılmaya balanmıtır. - 89 -
Yoksulluun medya temsilinde fobik, patetik, Sözde-nesnel, simgesel yok edilme temsil kategorileri öne çıkmaktadır (Gökalp ve ark,.21;158).fobik olarak ifade edilen ve korku ile ve nefret uyandıran temsil kategorisinde, yoksul insanlar suçun, korkunun ve kötülüün, toplumda sorunlu bireylerin kaynaı olarak gösterilmekte ve bu sunumla yoksulluk suçlulukla, suçlularda yoksullarla özdeletirilmektedir. Acıma duygusunun uyandırılmak istendii Patetik temsil kategorisinde yoksul bireylerin yaadıı intihar, aile içi iddet, kadına iddet gibi trajik olaylar, dramatize edilen bir sunumla duyarlılık ve acıma duygusu uyandırılmaktadır. Sözde-nesnel olarak deerlendirilen ve nesnellik iddiası taıyan, betimsel temsil kategorisinde haber öyküleri ya da sunumu yapılan mesajlarda hem yoksullua neden olan alt yapı sorunlarından genel istatistiki verilen öne çıkarılmakta hem de ziyade bireysel deil, yoksullukla iç içe yaayan geni guruplara göndermede bulunulmaktadır.sembolik yok edilmede ise dramatik haber öyküleri içerisinde yoksulluun ve yoksulların ihmal edildii, gazete sayfalarından giderek silindii ve sembolik olarak yok edildiini söyleyebilmek mümkündür. 3. METODOLOJ 3.1 Aratırmanın Amacı ve Önemi Yoksulluun, nedenleri, sonuçları ve yoksulluk haberlerinin medyada sunumu üzerine bazı çalımalar yapılmı olmasına ramen bu medya mesajlarının yoksullar tarafından algılanıı üzerinde durulmamıtır.bu çalımanın temel amacı, medyada yer alan haber ve programlarda yoksulluun temsilini "yoksulların bakı açısından" deerlendirilmektedir. Bu amaçla, Elazı kent merkezinde yaayan yoksullar üzerinde yapılan bu çalımada yoksulluun medya da temsiline ilikin bakı açıları da deerlendirilecektir. Günümüzün sosyal bir gerçei olan yoksulluk televizyon, gazete, dergi, radyo ve internet medya araçlarında çeitli boyutlarıyla temsil edilmektedir. Bu temsillere yoksulların bakıını ortaya koymak, onların bu temsilleri nasıl algıladıını deerlendirerek medyanın ürettii gerçeklik ile algılanan gerçeklik arasında farkı ortaya koymak önemlidir. 3.2. Yöntem Bu çalımada yöntem olarak alan aratırması esas alınmı; aratırmadan elde edilen veriler yüz yüze anket teknii ile toplanmıtır. Bu çerçevede öncelikle literatür taramasının ardından teorik kısım ve yine mevcut literatür ile güncel deerlendirmeler ııından anket formu hazırlanmıtır. Anket formu öncelikli olarak 1 kiilik kontrol grubuna uygulanmı, gerekli görülen düzeltmeler yapıldıktan sonra örneklem grubuna uygulanmıtır. 3.3. Evren ve Örneklem Aratırmanın evreni Elazı merkezde bulunan 37 mahallede ikamet eden yoksullardır. Bu mahallelerde yaayan yoksullar arasında belirli bir örneklem grubu oluturmak amacıyla, Elazı Yoksulluk Haritası Projesinin veri tabanının yararlanılmıtır. Bu proje,yoksulların, sorun kümeleri yanı sıra ya, cinsiyet, hane büyüklüü gibi birtakım sosyal faktörlere göre kategorize edilmesine imkân ( Yaar, 29:263 ) tanımaktadır. Örneklem seçiminde Amaçlı Sistematik Örneklem uygulanmıtır.anket formu, yoksulların youn olarak yaadıı 11 mahallede toplam 215 kiiye uygulanmı, geçersiz anketlerin iptal edilmesi sonucu 2 kiilik bir örneklem gurubuna ulaılmıtır. 3.4.Verilerin Toplanması ve Deerlendirilmesi Anket uygulamasında anketler katılımcılarla yüz yüze yapılmıtır. Soru formunun objektif bir ekilde cevaplanması amacıyla katılımcıların kimlik bilgileri alınmamı ve anket doldurma aamasında katılımcılara hiçbir ekilde müdahale edilmemitir. Soru formlarının cevaplanmasının ardından elde edilen veriler SPSS 16, istatistik analiz programına bire bir aktarılmı ve frekans analizleri yapılmıtır. Analiz sonucunda elde edilen veriler tablo olarak Word programına aktarılmıtır. 3.5 Aratırmanın Hipotezleri Yoksulların evinde en az bir kitle iletiim aracı bulunmaktadır. Aile bireylerinin birbirleriyle iletiimde kullandıı iletiim aracı ile yaa göre farklılık göstermektedir. Genç ya grubu cep telefonu, üst ya grubu ise ev telefonunu kullanmaktadır. Yoksullara göre yoksulluu en fazla ileyen medya türü televizyondur Yoksullar, yoksulluun medyanın en iyi ekilde anlattıını düünmektedir. Ya ile yoksulluun medyada temsiline bakı arasında anlamlı bir iliki vardır. Ya arttıkça, medyada yoksulluun temsiline ilikin olumlu bakı oranı da artmaktadır. Yoksullar, yoksulluu konu alan haberlerin yoksul bireylerin yardıma almasına katkı saladıına inanmaktadır. - 891 -
Yoksullar, Medyaya güven duymaktadır. 3.6 Aratırmanın Sınırlılıkları Bu çalıma, Elazı merkezde yaayan ve "Yoksulluk Haritası Projesi" veri tabanında kayıtlı bulunan yoksulları kapsamaktadır. Elazı Yoksulluk Haritası Projesi, Elazı Sosyal Yardımlama ve Dayanıma Vakfı'nın da çalımalarında baz aldıı ve her yıl güncellenen bir projedir. 3.7. ARATIRMANIN BULGULARI VE DEERLENDRME 3.7.1.Katılımcıların Sosyo-Demografik Özelliklerine likin Bulgular Ankete katılan katılımcılardan 16 kii (53,) erkek, 94 kii (47,) kadındır. Katılımcıların ya daılımları ise u ekildedir; 6 kii (3,) 18-25, 78 kii (39,) 26-35, 87 kii (43,5) 36-45, 29 kii ( 14,5) 46 ve üzeri ya aralıında bulunmaktadır. Katılımcıların örenim durumlarının daılımı u ekildedir; 38 kii ( 19,) okuma yazma bilmiyorken, 87 kii ( 43,5) ilkokul, 6 kii ( 3,) ortaokul, 14 kii (7,) lise, 1 kiinin (,5) ise lisans mezunu olduu saptanmıtır. Katılımcıların meslek daılımlarına bakıldıında 83 kii ( 41,5) ev hanımı, 6 kii (3,) isiz, 37 kii ( 18,5) serbest meslek, 19 kii (9,5) esnaf, 1 kii (,5) memur olduunu belirtmitir. Katılımcıların çalıma durumları deerlendirildiinde 28 kii ( 14,) Çalııyorum, 92 kii (46,) olursa çalııyorum, 8 kii (4,) Çalımıyorum cevabını vermitir. Yoksullar arasında çalıamama ya da dier bir ifadeyle i bulamama durumu önemli bir sorundur. siz, çalıma arzu, istek ve gücünde bulunup, piyasadaki geçerli olan ücret sınırlarında çalımak istedii halde i bulamayan birey olarak tanımlandıına göre yoksulluun önemli sebeplerinden biri olarak isizlik bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Çalııyorum diyenlerin (14) yoksulluunun sebebi ise kayıt dıı ya da düük ücretle çalıtıklarından dolayı hayatlarını idame ettirecek gelir düzeyinde (mutlak yoksul) olamamalarıdır. Katılımcıların gelir durumları incelendiinde; 68 kii (34,) 2 TL ve altı gelir düzeyine sahip olduunu belirtirken, 7 kii (35,) 2-3 TL arası, 27 kii (13,5) 3-6 TL arası, 2 kii (1,) 6 TL ve üzeri, 15 kii (7,5) ise hiçbiri cevabını vererek gelir gurubunu belirlemitir. Buna göre katılımcıların 9 nı asgari ücretin altında bir gelir düzeyine sahiptir. Türkiye statistik Kurumu nun deerlendirmelerine göre dört kiilik bir ailenin açlık sınırı 94 TL olduuna göre yoksullar açlık sınırının da altında yaamaktadırlar. 3.7.2.Aratırmanın Deikenlerine likin Bulgular Tablo 1: Katılımcıların ikametlerinin mülkiyet durumu f Kendi evim 17 8,5 Kira 183 91,5 Toplam 2 1, Yoksulların mülkiyet çerçevesinde bir ev veya ikamet edebilecekleri bir mekana sahip olamamaları temel sorunlarından biridir. Bu çerçevede Tablo 1 incelendiinde katılımcıların sadece 8.5 nin kendi evinde ikamet ettii geri kalan 91.5 inin ise kira ödeyerek ikamet ettii görülmektedir. Genel olarak mülkiyet anlamında ev sahibi olma oranının düük olduunu tabloya da bakarak söyleyebiliriz. Tablo 3: Katılımcıların ikamet ettikleri ev durumları f Müstakil ev 28 14, Apartman dairesi 23 11,5 Gecekondu 148 74, Evi yok 1,5 Toplam 2 1, Katılımcıların ikamet ettikleri evlerinin fiziksel durumunun belirlendii Tablo 3 e göre yoksulların çok büyük bir kısmı gecekondularda yaamaktadır. Gecekondulama, kentsel yoksulluun tezahür ettii alanların baında gelmektedir. Salıksız bir kentleme ve kentsel yoksulluun göstergelerinden biri olan gecekondulama olgusunu özellikle Elazı ın kenar mahallelerinde görebilmek mümkündür. Çeitli nedenlerden dolayı komu illerden ya da ilçelerden gelenler ehir merkezinin kenar semtlerinde bu mekânlarda ikamet etmektedirler. Kültürel ve sınıfsal farklıın mekândaki yansıması olarak ifade edilen gecekondulama yoksulluun hem sebep hem de sonuçlarından biridir. Tablo 4: Katılımcıların evde yaadıkları kii sayısı - 892 -
f 1 kii 3 1,5 2-4 kii 82 41, 5-8 kii 15 52,5 9 ve üzeri 1 5, Toplam 2 1, Tablo 4 te katılımcıların bir evde birlikte yaadıkları kii sayısı ifade edilmitir. Katılımcılardan 3 kii (1,5) tek yaadıklarını belirtirken, 82 kii (41,) bir evde 2 ila 4 kii yaadıklarını, 15 kii (52,5) bir eve 5 ila 8 kii yaadıklarını, 1 kii (5,) ise bir evde 9 ve üzeri kii sayısı ile yaadıklarını belirtmilerdir. Hızlı nüfus artıı yoksulluun sebeplerinden biri olarak bu tabloda da karımıza çıkmaktadır. Aile planlaması yönteminin uygulanmaması, eitim seviyesinin düüklüü dolayısıyla bilinçli bir aile yapısının oluturulamaması çocuk sayısının fazlalıını ortaya koymaktadır. Yine yoksul aileler genellikle geni aile eklinde ikamet ettiklerinden hanede yaayan kii sayısı fazla olmaktadır. Hanede yaayan kii sayısı fazla, hanenin toplam geliri düük olunca yoksulluk kendini daha da derinden hissettirebilmektedir. Tablo 5: Hanede çalıan kii sayısı f 1 kii çalııyor 159 79,5 2 kii çalııyor 25 12,5 3 kii ve üzeri Çalıan yok 16 8, Toplam 2 1, Katılımcıların ikamet ettikleri hanede çalıan kii sayısının ortaya konulduu Tablo 5, yoksulluun yapısını ortaya koymaktadır. Katılımcılardan 79.5 i hanede bir kiinin, 12.5 i ise iki kiinin çalıtıını ifade etmektedir. Katılımcılardan 16 kii (8,) hanede hiçbir çalıan olmadıını belirtmitir. Tabloyu genel olarak deerlendirdiimizde katılımcıların yarıdan fazlasında çalıan sayısı maksimum bir kiidir. Yoksulluun önemli nedenlerinden biri olan isizlik burada da kendisini göstermektedir. Tablo 7:Katılımcıların Alıveri Yaptıı Mekanlar f Pazar 21 1,5 Manav 3 1,5 Market 23 11,5 Bakkal 84 42, Neresi denk gelirse 69 34,5 Toplam 2 1, Katılımcılar yaadıkları mekânların da etkisiyle en fazla Bakkal dan (42) alıverilerini yapmaktadırlar. Bakkal gibi geleneksel alı veri mekânlarında, yoksullar nakit ödeme yapmadan veresiye denilen ve belirli bir süre sonra ödeme yapabilecek ekilde alı veri yapma imkânları vardır. Yine Pazarlar, aırlıklı olarak sebze ve meyve gibi günlük tüketim malzemelerinin çok düük fiyatla satıa sunulduundan yoksulların en fazla alıveri yaptıkları yerler arasında yer almaktadır. Katılımcıların 34,5 nin neresi denk gelirse eklinde cevap vermesi gelir düzeyleri düük olduundan dolayı ihtiyaçlarını karılamak için fiyat olarak uygun yerleri tercih ettiklerinin bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Tablo 8:Katılımcıların Evlerinde Hangi Kitle letiim Araçlarının Bulunduu f TV 194 97, Radyo 6 3, nternet - - Dier - - Toplam 2 1, Tablo 8 de katılımcıların evlerinde bulunan kitle iletiim araçlarının daılımı görülmektedir. Buna göre 194 kii (97,) evlerinde kitle iletiim araçlarından sadece televizyonun bulunduunu belirtirken, 6 kii (3,)ise radyonun olduunu bunun dıında internet ve dier seçenei iaretlenmemitir. Katılımcıların hemen hemen hepsinin evinde televizyonun bulunduu söylenebilir. Mora (28:35) toplumun önemli bir kesimini oluturan ekonomik gelir düzeyi düük, teknolojik bilgi donanımı eksik, yoksul ve yalı halkın, internetten yararlanma olanaına sahip olmadıı için özellikle televizyona yöneldiini belirtmektedir. Bu tabloya göre televizyon yoksullar için bilginin, haberin, elencenin, dolayısıyla umudun, hayalin, temel kaynaı olarak görülmektedir. Yoksul ailelerin ikametlerinde salıklı yaamı idame ettirmek için yerlerde halı, oturma grubu ya da soba olmayabiliyor ancak televizyon her hanenin vazgeçilmez bir unsurudur. - 893 -
Televizyonun ina ettii/ürettii gerçeklik izleyici kitlesi olarak yoksullar üzerinde de bu nedenle etkili olabilmektedir. Tablo 9:Aile Bireylerinin Birbirleriyle letiimi Hangi Araçla Kullandıkları f Cep telefonu 15 52,5 Ev telefonu 91 45,5 Mektup Dier 4 2, Toplam 2 1, Günümüzün en çok kullanılan iletiim aracı olan cep telefonunun yoksullar arasında da en çok tercih edilen iletiim aracı olduu belirlenmitir. Tablo 9 a göre kentsel yoksullar aile bireyleri ile iletiim kurarken 15 kii ( 52,5) cep telefonunu kullandıını belirtirken, 91 kii (45,5) ev telefonu ile görütüünü bildirmitir. Mektup seçeneinin ise hiçbir katılımcı tarafından tercih edilmedii belirlenmitir. Katılımcılardan 4 kii (2,) dier seçeneini internet üzerinden e-mail aracılııyla iletiim kurduklarını ifade etmilerdir. Yoksullar bu çalımaya göre cep telefonu ve ya ev telefonu ile sonuç olarak telefon ile iletiim kurmaktadır. Tablo 1: Aile bireylerinin birbirleriyle iletiim aracı ve ya arasındaki iliki (1) Aile bireyleri birbirleriyle iletiimi hangi araçları kullanarak salamaktadır? χ 2 p =, 5 >, 43 Cep telefonu Ev telefonu Mektup Dier Toplam (2) Ya 18-25 26-35 36-45 46 ve üzeri Toplam 5 48 41 11 15 4,8 45,7 39, 1,5 1, 1 3 42 18 91 1,1 33, 46,2 19,8 1, 4 4 1, 1, 6 78 87 29 2 3, 39, 43,5 14,5 1, Aile bireylerinin birbirleriyle kullandıkları iletiim aracı ve ya arasındaki ilikiyi gösteren Tablo 1 de dört farklı ya gurubunun Aile bireyleri birbirleriyle iletiimi hangi araçları kullanarak saladıkları belirlenmitir. Buna göre, cep telefonu 18-25 ve 26-35 ya grubunda daha fazla kullanılan iletiim aracı olurken; 36 ve üzeri ya grubunda ise ev telefonu aile üyeleriyle iletiimde tercih edilmektedir. Genç ya ve genç orta ya grubu teknolojik gelimelere daha uyumlu ve meraklı olduundan cep telefonu kullanımının daha fazla olduu bu ya grubunda görülmektedir. Tablo 11: Katılımcılara Göre Yoksulluu En Fazla leyen Medya Türü f TV 198 99, Gazete 2 1, Radyo nternet Dier Toplam 2 1, Televizyon kendine has teknik özellikleri ve anlatım araçlarıyla olayları aslında yeniden kurgulayarak yeni bir gerçeklik yaratır. Yoksulluk konusunda medyanın yoksullua dair oluturduu imgelerin gerçek yaamdaki yoksullukla tamamen benzemese de toplum içindeki deer yargılarına paralel olarak üretildii açıktır. Tablo 11 de katılımcıların yoksulluu en fazla ileyen medya türüne ilikin deerlendirmeleri yer almaktadır. Katılımcıların neredeyse tamamı ( 99,) yoksulluu en fazla televizyonun ilediini ifade etmektedirler. Katılımcıların bu deerlendirmesi hiç üphesiz evlerinde bulunan (97 televizyon) kitle iletiim aracı ile ilikilidir. Yoksulların evlerinde internet gibi alternatif medyaya ulaım imkanı salayacak alt yapının bulunmaması, neredeyse sadece televizyon üzerinden tüm dünyalarının ekillenmesi bu sonucu dourmaktadır. Tablo 12:Katılımcılara Göre Yoksulluun Medyada Temsili f Yoksulluu en iyi ekilde anlatıyorlar 118 59, - 894 -
Çok fazla ajitasyon yapıyorlar 45 22,5 Medya yoksulluu kullanıyor 29 14,5 Yeterince samimi deil 8 4, Toplam 2 1, Medya toplumsal dier sorunlar gibi "yoksulluk sorunu" üzerine de haber ve programlar yapmakta, yayınlar gerçekletirmektedir. Ancak, medyanın yoksulluun temsilinde bazı problemlerin yaandıı, sunulan gerçeklerin asıl gerçek deil, üretilen gerçek olduu da kabul edilen bir durumdur. Tablo 12 de, medyada yoksulluun temsiline yoksulların bakı açısına ilikin önemli bir veri yer almaktadır. Katılımcıların bir bölümü (59) medyanın yoksulluu en iyi ekilde anlattıı eklinde olumlu bir görüe sahip iken, bir bölümü ise çok fazla ajitasyon yapıldıı (22.5), medyanın yoksulluu kullandıı (14.5) ve medyanın samimi olmadıı (4) eklinde olumsuz bir görüe sahiptirler. Tabloyu genel olarak incelediimizde katılımcıların yarıdan fazlasının kitle iletiim araçlarının yoksulluu en iyi ekilde iledii görüü hâkimdir. Bu durumda yoksulların yarısından fazlasının (59) yoksulluun medya temsilinden memnun olduklarını söylemek mümkün ise 41 dolayında bir kesimin ise temsilde rahatsız olduu görülmektedir. Yoksulluun medyadaki temsilinde yoksulluun yoksandıı, görmezden gelindii ancak bununla tezat olarak yoksul ve/veya yoksullukla ilgili fotoraflar kullanılarak yoksulluun seyirlik hale getirildiini söyleyebiliriz. Ancak, yoksulların tamamının deerlendirmesi bu ekilde deil; pozitif bir yaklaım içerisinde bulunan önemli bir yoksul kesiminin olduunu da kabul etmek gerekir. Ancak, bu deerlendirmeler elbette ki, toplumsal bilinçle ilgilidir. Yoksulların eitim düzeylerinin düük olması medya alılmamalarını da salıklı ve realist bir bakı açısıyla gerçekletirmelerine engel tekil etmektedir. Muhalif bir okuma yerine egemen bir okuma söz konusudur. Tablo 13 incelediinde bu durum daha açık bir ekilde görülecektir. Tablo 13: Ya ve Yoksulluun Medyada Temsilinin Deerlendirilmesi (1) Ya χ 2 p =, 5 >, 298 18-25 26-35 36-45 46 ve üzeri Toplam Yoksulluu en iyi ekilde anlatıyorlar 2 33,3 52 66,7 47 54, 17 58,6 118 59, Çok fazla ajitasyon yapıyorlar 1 16,7 12 15,4 23 26,4 9 31, 45 22,5 (2) Yoksulluun Medyada Temsili Medya yoksulluu kullanıyor 2 33,3 11 14,1 13 14,9 3 1,3 29 14,5 Yeterince samimi deil 1 16,7 3 3,8 4 4,6 8 4, Toplam 6 1, 78 1, 87 1, 29 1, 2 1, Ya ve yoksulluun medyada temsili arasındaki ilikiyi gösteren Tablo 13 te de görülecei üzere katılımcılardan ya düzeyi arttıkça medyaya yönelik olumlu bakı da artmaktadır. Genç ya (18-25) ya grubunun yoksulluun medya da temsiline ilikin olumlu bakıı 33.3. düzeyinde iken; 26-35 ya grubunda bu oran 66.7, 36-45 ya grubunda 54, 46 ve üzerinde ise 58.6 olarak görülmektedir. 18-25 ya grubu 66.7 oranında yoksulluun medyada temsiline ilikin olumsuz bir bakı açısına sahiptir. Bu durumda eitim düzeyi ve toplumsal bilinçle ilikili olarak deerlendirilmektedir. Tablo 14:Katılımcıların TV de Yayınlanan Yardım Programlarını Deerlendirii f Herkese örnek olmalı 73 36,5 Sürekli yapılmalı 64 32, Gerçekten yoksul insanlara ulaıyorlar 25 12,5 Yapılan programlara inanmıyorum 38 19, Toplam 2 1, Katılımcılara televizyonlarda yayınlanan yardım programlarını dier bir ifadeyle yardım programlarında yoksulluun temsiline bakılarını örenmek amacıyla "TV de yayınlanan programlarını nasıl deerlendiriyorsunuz?" sorusu da sorulmutur. Katılımcıların televizyonda yayınlanan yardım programlarına ilikin bakı açılarının yansıtıldıı Tablo 14 e göre katılımcılarda 36,5 i televizyonda yayınlanan yardım programlarının herkese örnek olması gerektiini belirtirken, 32, ı sürekli yapılmalı, 12,5 i gerçekten yoksul insanlara ulaıyorlar, 19, ı yapılan programlara inanmıyorum eklinde cevap vermitir. Genel olarak katılımcılardan olumlu deerlendirme yapılmı ve televizyonda yayınlanan yardım programlarının yoksulluu temsilinde bir memnuniyetin olduu gözlemlenmitir. Televizyonda yayınlanan yardım programları bir yandan yoksul insanların dramlarını görsel unsurlar, dil ve müzik kullanarak - 895 -
etkileyici bir anlatımla sunarak seyirlik bir hale getirirken dier yandan da yoksullara umut aılamamaktadır. Televizyon kanallarında yayınlanan yardım programlarında da görülecei üzere yoksullar, madur veya ihtiyaç sahibi insanlar olarak sunulmakta, sosyal yardımlama, dayanıma ve hayır vurgusu slami terminolojiye uygun sözcüklerle yapılmaktadır. Tablo 15: Katılımcılara Göre Yoksulluu Konu Alan Haberlerin, Yoksul Bireylerin Yardım Almasında Etkili Oluu f Evet 117 58,5 Kısmen 57 28,5 Hayır 26 13, Toplam 2 1, Yoksulların ikametlerinde en önemli kitle iletiim aracı olarak televizyon bulunmaktadır. Yoksullar, televizyondan bilgi ve haber almakta aynı zamanda elenme ihtiyacını da karılayabilmektedir. Tablo 15 te de görüldüü üzere katılımcıların 58.5 i yoksulluu konu alan haberlerin yoksul bireylerin yardım almasında etkili olduunu, 28.5 i kısmen etkili olduunu, 13 ü ise etkili olmadıını ifade etmektedir. Buna göre katılımcılar genel olarak yoksullukla ilgili ne kadar çok haber yapılırsa, madur insanlar o kadar çok yardım alabilirler görüünde oldukları söylenebilir. Tablo 16: Örenim durumu ve Yoksulluu konu edinen haberlerin yoksul bireylerin yardım almasında etkili olma durumu arasındaki iliki (1) Örenim durumu χ 2 p =, 5 <, 18 Okuma-yazma Bilmiyor lkokul Ortaokul Lise Lisans Toplam (2) Yoksulluu konu edinen haberlerin yoksul bireylerin yardım almasında etkili olması Evet Kısmen Hayır Toplam 18 47,4 48 55,2 45 75, 6 42,9 117 58,5 14 36,8 27 31, 12 2, 3 21,4 1 1, 57 28,5 6 15,8 12 13,8 3 5, 5 35,7 26 13, 38 1, 87 1, 6 1, 14 1, 1 1, 2 1, Örenim durumu ve yoksulluu konu edinen haberlerin yoksul bireylerin yardım almasında etkili olma durumu arasındaki ilikiyi gösteren Tablo 16 ya göre eitim düzeyi arttıkça yoksulluu konu alan haberlere bakı da olumsuzluk düzeyi artmakta, iyimserlik azalmaktadır. Hiç üphesi bu durum medya yayınlarının algılanmasının eitim düzeyi ile ilikisini ortaya koymaktadır. Çünkü, medya daha eitim düzeyi düük bireyler üzerinde daha olumlu bir etki ve izlenim uyandırırken, eitim düzeyi arttıkça bu oran artmaktadır. Çünkü, eitim düzeyinin artmasıyla birlikte bir yandan bireylerin medyaya ilikin daha realist okuma yapmaları dier yandan televizyon dıındaki alternatif bilgi kaynaklarına ulamaları mümkün olabilmektedir. Tablo 17:Katılımcıların Yardım Kurulularına likin Yardım Haberlerini Nereden Aldıkları f TV 142 71, Gazete 1,5 Radyo nternet Arkadalarım 4 2, Mahalle Muhtarı 53 26,5 Dier Toplam 2 1, Yoksulların çeitli ihtiyaçların giderilmesinde yardım kurulularının önemi büyüktür. Daha önceki tablolarda da görüldüü üzere Elazı'da yoksulların neredeyse 7'e yakını yardım kurulularından sürekli veya bazen yardım aldıı dikkate alındıında yardım kurulularının yardım daıtım sürecine ilikin haberler de önem kazanmaktadır. Tablo 17 de katılımcılar yardım kurulularına ilikin yardım haberlerini nereden aldıklarını belirtmilerdir. Buna göre, katılımcıların 71 i yardım kurulularına ilikin yardım haberlerini televizyondan aldıklarının belirtirken, 26,5 u ise mahalle muhtarından haber aldıklarını belirtmilerdir. Yardım kurulularına ilikin yardım haberleri kitle iletiim araçları içerisinde en fazla - 896 -
televizyon tarafından ilenmektedir. Katılımcıların hemen hemen hepsinin evinde televizyonun olduunu ve bu ekilde haberdar oldukları görülmektedir. 26.5 lik bir kesime ise, mahalle muhtarının kanat önderlii yaparak bilgilendirme görevinde bulunduunu görmekteyiz. Mahalle muhtarları özellikle resmi yardım kurulularının yardım daıtımlarında referans olarak kabul ettikleri kiilerdir. Bazı hallerde Belediyeler ve Valilikler muhtarlıklardan yardıma muhtaç insanların listesini alarak yardımlarını bu listede yer alan yoksullara ulatırmaktadırlar. Bu nedenle muhtarla mahallelerde yaayan yoksullar için önemli bir haber kaynaı olmasının yanında aynı zamanda referanstır. Tablo 18: Katılımcılara Göre Medya Yoksulluu lemeli Mi? f Evet, her zaman 121 6,5 Bazen 66 33, Hayır 13 6,5 Toplam 2 1, Katılımcıların medyada yoksulluun ilenmesine ilikin deerlendirmelerinin yer aldıı Tablo 18 e göre, yoksulların önemli bir bölümü (93.5) medyanın yoksulluu ilemesi gerektiini dier bir ifadeyle haber ve programlarında yoksulları konu edinmesi gerektii ifade etmektedirler. Bu durum dier verilerle birlikte (Tablo 12, Tablo 14, Tablo 15, Tablo 17) deerlendirildiinde yoksulların medyanın yoksullara ilikin deerlendirmelerine olumlu bir bakı açısına sahip ve yoksulların konu alan haberlerin yararlı oldukları düüncesine dayanmaktadır. Bu deerlendirmeler ııında yoksullar medyada yoksulluun temsilinden memnundur diyebiliriz. Tablo 19:Medyanın Güvenilirlik Durumu f Güvenilir 118 59, Az güvenilir 71 35,5 Güvenilmez 11 5,5 Toplam 2 1, Medyanın haber ve programlarından duyulan memnuniyeti "güven" düzeyinde de görmek mümkündür. Tablo 19 da katılımcılardan 59, u kitle iletiim araçları güvenilirdir düüncesini belirtirken sadece 5.5 i güvenilmez olduunu ifade etmektedir. Katılımcıların genel olarak kitle iletiim araçlarına güvendikleri sonucuna ulaabiliriz. Tablo 2: Yoksulluun önlenmesinde kitle iletiim araçlarının deerlendirilmesi ve Kitle iletiim araçlarının güvenilir bulunması arasındaki iliki (1) Yoksulluun önlenmesinde kitle iletiim araçlarını nasıl deerlendiriyorsunuz? χ 2 p =, 5 >, Yoksulluu en iyi ekilde anlatıyorlar Çok fazla ajitasyon yapıyorlar Medya yoksulluu kullanıyor Yeterince samimi deil Toplam (2) Kitle iletiim araçlarını güvenilir buluyor musunuz? Güvenilir Az güvenilir Güvenilmez Toplam 18 1 118 91,5 8,5 1, 8 17,8 2 6,9 118 59, 35 77,8 21 72,4 5 62,5 71 35,5 2 4,4 6 2,7 3 37,5 11 5,5 45 1, 29 1, 8 1, 2 1, Yoksulluun önlenmesinde kitle iletiim araçlarının deerlendirilmesi ve Kitle iletiim araçlarının güvenilir bulunması arasındaki ilikiyi gösteren Tablo 2 ye göre medya yoksulluu en iyi ekilde anlatmaktadır diyenler aynı zamanda medyaya da güven duymaktadır. SONUÇ Medyanın, önemli bir toplumsal sorun olan yoksulluu sunumu da tartımalı bir konudur. Ülkemizde olduu gibi dünyanın çeitli ülkelerinde birçok bilim adamı medyada yoksulluun temsili veya sunumu üzerine yaptıı çalımalarda medyanın yoksulluu yok saydıı ya da yoksulluu yeniden ina ederek, görselletirerek sunduu eklinde deerlendirmelerde bulunmaktadırlar.ancak, bu deerlendirmelerde yoksulların, medyada yoksulluun temsiline bakıları göz ardı edilmektedir. Medya-yoksulluk-temsil üçlemesiyle ilgili farklı bir deerlendirme yapabilmek amacıyla bu çalımada yoksulların bakı açısından, yoksulluun medyada temsili analiz edilmeye çalıılmıtır. Elazı merkezde yaayan kentli yoksullar üzerinde yapılan çalıma literatüre önemli bir katkı salayacaktır. - 897 -
Yoksul bireyler medyayı özellikle de televizyonu yakinen takip etmektedirler. Yoksulların evinde birçok ihtiyaç malzemesinin eksiklii görülürken televizyon yoksul evlerin vazgeçilmezi olarak karımıza çıkmaktadır. Yoksulların neredeyse tamamının evinde televizyon bulunmaktadır. Yoksullar, en fazla televizyonu takip ettiklerinden dolayı yoksulluun en fazla televizyonda temsil edildiini, televizyonun haber ve programlarıyla yoksulluu ilediini ifade etmektedirler. Yoksullara göre yoksulluun televizyonda temsili oldukça olumlu bir ekilde gerçeklemektedir. Bilimsel aratırmaların aksine yoksulluun medyada özelliklede televizyonda temsilinden yoksullar memnuniyet duymaktadır. Elbette, bu memnuniyet yoksulların medyanın sunduu üretilmi gerçeklii anlayabilecek bilinç düzeyinde olmamalarından, eitim seviyesinin düüklüünden kaynaklı olmakla birlikte, sonuç olarak medyaya güvenmekte, medyanın yoksullukla ilgili yaptıı haber ve programları yararlı bulmaktadırlar. Yoksulluu önlenmesinde medya sunumu ile cinsiyet ve ya grupları arasında farklılık deil benzerlik bulunmaktadır. Yani hem farklı cinsiyet grubunda hem de farklı ya grubunda olanlar genel olarak medyanın yoksulluu en iyi ekilde yansıttıını ifade ederek, yoksulluun medya temsilinden memnuniyet duyduklarını belirtmektedirler. Benzer bir durum medyaya güven düzeyinde de belirlenmitir. Yoksullar medyaya genellikle güven duymaktadır. Bu çerçevede yoksullar medyada özelliklede televizyondan yayınlanan haber ve programlara güven duygusuyla bakmakta ve dolayısıyla bu yayınların etkisinde kalmaktadır. Bu veriler dorultusunda yoksullar üretilen gerçeklii, farkına varmadan, asıl gerçeklik olarak kabul etmektedirler eklinde bir deerlendirmede bulunmak mümkündür. Yoksullar televizyonda yayınlanan yardım programlarını da beendiini, dier programlara örnek olarak sürekli yapılması gerektiini düünmektedir. Yoksulluu konu alan haberler, yoksullara göre yoksulun yardım almasında etkili olabilmektedir. Yoksulluk dramını ortaya koyan haberler, yardım severleri yardıma davet ederek habere konu olan yoksul ya da yoksulların ihtiyacının giderilmesine katkı salayabilmektedir. Yoksullar medyaya güven duyduklarından dolayı medyada yoksulluun temsilinin mevcut yapıda devam etmesi gerektii yönünde bir kanaate sahiptirler. Yoksullar aile içi iletiimde aırlıklı olarak cep telefonunu ikinci sırada ise ev telefonunu kullanmaktadırlar. Eitim durumu yükseldikçe artan cep telefonu kullanımı ya gruplarında ise genç ya grubunda (18-35) tercih edilmektedir. Yalılar ve eitim durumu düük olanlar ise ev telefonunu kullanarak birbirleriyle iletiim kurmaktadır. Sonuç olarak, bilimsel ve akademik çevreler her ne kadar medyada yoksulluun temsilini sorunlu olarak görseler dahi yoksullar, yoksulluun medyada temsili noktasında memnuniyet içerisindedirler. KAYNAKÇA AKSOY, Seyhan (21).Yoksulluun Türkiye Yazılı Basınında Sunumu, Journal of Yasar University, 3221-3236. AKTAN, C.Can (22).Yoksulluk Sorunun Nedenleri ve Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Yoksulluk, Deniz Feneri Yayınları, Cilt 1, stanbul, 152 153. BAUMAN, Zygmunt (211). Bireysellemi Toplum, Çev. Yavuz Alogan, stanbul: Ayrıntı Yay. BAUDRLLARD, Jean(1997). Tüketim Toplumu, Çev.H.Deliçaylı-F.Keskin, stanbul: Ayrıntı Yay. BORA, Aksu (25).Yoksul Çocukların Medyada Temsili, http://www2.bianet.org/bianet/bianet/7342-yoksul-cocuklarin-medyada-temsili BOYBEK, Semiha (29). Sosyal Yardım Uygulamaları ve Çocuk çilii Arasındaki liki: Keçiören Örnei, Babakanlık Sosyal Yardımlama Ve Dayanıma Genel Müdürlüü Uzmanlık Tezi, Ankara. BULLOCK, Heather E., Karen Fraser Wyche, and Wendy R. Williams(211). "Media images of the poor." Journal of Social Issues 57.2 (21): 229-246. DOAN, smail (29). Sosyoloji, Ankara: Pegem Yayınları. DURGUN, Özlem (211).Türkiye de Yoksulluk Ve Çocuk Yoksulluu Üzerine Bir nceleme, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi / 211 Cilt: VI Sayı: I, 143-154. ENSAR, Sıdık(21). TÜK in Yoksulluk Analizleri Üzerine Maliye Finans Yazıları, Yıl:24, Sayı: 87, 9-15. GIDDENS, Anthony (28). Sosyoloji, Çev: Cemal Güzel, stanbul: Kırmızı. GÖKALP, Emre; Ergül, Hakan; Cangöz, ncilay (21)., Türkiye de Yoksulluun ve Yoksulların Ana Akım Basında Temsili, Sosyoloji Aratırmaları Dergisi C:13, S:1, 145-182, HALL, Stuart (1999). deolojinin Yeniden Kefi: Medya Çalımalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüü, Medya ktidar deoloji, Mehmet Küçük (çev.), Ankara: Ark, 78-119 HATUN ükrü, Etiler Nilay, Gönüllü Erdem (23).Yoksulluk Ve Üzerindeki Etkileri, Çocuk Salıı ve Hastalıkları Dergisi, S:46, 251-26 LHAN Süleyman (212).Küreselleme Ve Yoksulluk: Çok Uluslu irketlerin Aır Faturası, e-journal of New World Sciences Academy, Volume:7, Number:3,235-243 KIZMAZ, Zahir (23). Ekonomik Yapı ve Suç: Bazı aratırma Bulguları Üzerine Genel Bir Deerlendirme, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2),279-34. MCKENDRCK John H., Stephen Sinclair, Anthea Irwin, Hugh O Donnell, Gill Scott and Louise Dobbie (28). The media, poverty and public opinion in the UK, 1-72, http://eprints.ulster.ac.uk/25223/1/a_irwin_jrf_media_poverty.pdf MORA, Necla (28). Medya Çalımaları Medya Pedagojisi ve Küresel letiim, stanbul:altkitap MUTLU, Erol. (24). letiim Sözlüü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. ÖZTÜRK, Mustafa ve Çetin, Iıl (29)., Dünyada ve Türkiye de Yoksulluk ve Kadın, Journal of Yaar University, 3(11), 2661-2698. SEYYAR, Ali (23)., Sosyal Siyaset Açısından Yoksullua Karı Mücadele, Yoksulluk; Deniz Feneri Yardımlama ve Dayanıma Dernei, Yoksulluk Sempozyumu (31 Mayıs- 1Haziran), Cilt: 2, stanbul: Deniz Feneri Yayınları. TANRIÖVER, Uur H. (27)., Medyada Kadınların Temsil Biçimleri ve Kadın Hakları hlalleri. S. Alanku, (Derl.), Kadın Odaklı Habercilik içinde (149-165). IPS, stanbul: letiim Vakfı Yayınları. YAAR, M. Ruhat (29). Elazı Yoksulluk Haritası Projesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, 249-264. - 898 -