! "#$#%$#%&$#' #$$ ÜNVERSTE ÖRENCLERNN ÇEVRE DUYARLILIKLARININ NCELENMES Ar. Gör. Burcu ÇABUK Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi lköretim Bölümü Okulöncesi Eitim Anabilim Dalı Öretim Elemanı Ar. Gör. Ö. Cem KARACAOLU Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Eitim Programları ve Öretim Anabilim Dalı Öretim Elemanı ÖZET Aratırma, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi örencilerinin çevre duyarlılıına ilikin görülerinin belirlenmesi amacıyla 439 örenci ile yürütülmütür. Yapılan bu aratırmada örencilerin bazı kiisel özelliklerinin (cinsiyet, ya, devam ettikleri program ve sınıf) çevre duyarlılıklarına ilikin görülerinde fark yaratıp yaratmadıı incelenmitir. Aratırmada literatür taraması yoluyla gelitirilen 24 soruluk anket kullanılmıtır. Bu anket aracılııyla örencilerin, çevre duyarlılıı davranılarına ve örgün eitim kurumlarında aldıkları çevre eitiminin yeterliliine ilikin görüleri belirlenmeye çalıılmıtır. Anketin geçerlii için uzman görüü alınmı ve güvenirlik çalımaları yapılmı olup verilerin analizinde bilgisayar ortamında SPSS kullanılmıtır. Örenci görülerine göre örgün eitim kurumlarında hava, su ve toprak kirlilii konusunda yeterli eitimin verilmedii ve bazı kiisel özelliklere göre örencilerin çevre duyarlılıkları arasında fark olduu aratırma sonuçları arasında yer almıtır. Anahtar Kelimeler: çevre, çevre duyarlılıı, örgün eitim kurumları, üniversite örencileri. ABSTRACT This research was conducted among 439 students with the aim of identifying the ideas of the students in the Faculty of Educational Sciences in Ankara University about environmental sensitivity. In this study, the differences between the personal characteristics of these students, such as gender, age, department and class that he/she attended and their environmental sensitivity were examined. In the research, a questionnaire has a 24 guestion which was developed by reviewing the literature was used. The environmental sensitivity of the students and the ideas of the university students about the sufficiency of the environmental education in organized education were determined using this questionnaire. The study of validity and reliability of the questionnaire was performed and SPSS was used in the analysis of the data. According to the students' opinions, the fact that sufficient education as to air, water and soil pollution in organized (formal) educational associations is not given and that there are differences among the students' environmental awareness have taken place in the results of the research. Key Words: environment, environmental sensitivity, organized education, university students.
GR Çevre, en genel anlamıyla, bir canlının yaam ortamı olarak tanımlanmaktadır. Ekolojik anlamda, bireyle ilikili canlı-cansız her eyi kapsayan bir terimdir (Berkes ve Kılalıolu, 1993, 42). Bu tanım doal ve yapay çevreyi içermektedir. Doal çevre, içinde doa etkinliklerinin ve doa güçlerinin olutuu, insan etkisinin görülmedii veya önemli ölçüde deitirilemeyen çevredir. nsanlar toplumsal yaamlarında doal çevredeki kaynakları kullanarak, teknolojiyi gelitirerek, ekonomik etkinliklerde bulunarak doal çevreden farklı olan yapay çevreyi olutururlar ve yapay çevre içindeki yaam koullarını gelitirmeye çalıırken doa ile sürekli bir etkileim halindedirler (Ertan, 1991, 66-68). Teknolojik ilerlemelerde ve sanayilemede dikkatsizce ve duyarsızca davranılması, dünyadaki ekolojik dengeleri alt üst etmi, bunun sonucunda kirlenme, canlı türlerinin yok olması, enerji kaynaklarının tükenmesi, kullanılabilir tarım alanlarının azalması, nükleer tehlike, hızlı nüfus artıı gibi çevre sorunları ortaya çıkmıtır (Borden, 1985, 56). nsan ve doa arasındaki bu etkileim, insanın yeryüzünde yaamaya ve kendisine ait yapay çevre oluturmaya balamasından bu yana sürekli doa aleyhine gelimektedir. Doal çevre ve yapay çevre arasında adeta bir sava yaanmaktadır. Bir yandan doal çevre daralmakta, dier yandan yapay çevre büyümektedir (Ertan, 1991, 66-68). Yapay çevrenin büyümesi küçük yalardan itibaren bireylere fark ettirilmeli ve çevreye duyarlı davranılar gelitirmek amacıyla eitim verilmelidir (Çabuk, 2001, 76; Dinçer, 1999, 31). Çevre sorunları, yaamla ilgili gereksinimlerin karılanmasını güçletiren veya olanaksızlatıran engellere ilikin sorunlardır. Bu engellere çevre kirlilii denilmektedir (Çevre Bakanlıı, 1991, 47). Hızla artan dünya nüfusu, plansız endüstrileme ve salıksız kentleme, nükleer denemeler, bölgesel savalar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarım ilaçları, yapay gübreler ve deterjan gibi kimyasal maddeler yoluyla çevre kirlilii giderek artmaktadır. Bunun sonucu olarak büyük oranda kirlenen hava, su ve toprak, canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulamıtır (Çevre Bakanlıı, 1998, 60). Çevre kirlilii; su, hava ve toprak kirlilii olmak üzere üç balık altında ele alınabilir. Her geçen gün üretim, doal kaynakların tüketimi, nüfus artıı, savalar, bilinçsiz teknolojik gelimelerle kirletilen hava, su, toprak ve yok edilen ormanlar sonucu oluan hastalıklar ve ölümlerle, dünya, insan salıını ve insanlıın geleceini tehdit eden özellikler kazanmaktadır (Batak, 1997, 28). Salık ve gelecek için etkileim içinde bulunulan çevrenin korunması, tüm insanların kendini sorumlu hissetmesi gereken bir konudur. Bu sorumluluu taıyan, bilinçli ve nitelikli insan yetitirme görevini üstlenen okula, dolayısıyla da okulun i görenleri olan eitimcilere bu konuda daha fazla sorumluluk dümektedir. Çünkü, bireylerin çevreye karı olan bu sorumluluu gelitirebilmesinin en etkili yolunun eitim olduu düünülebilir. Çevre eitimi; insanları çevre konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve kalıcı davranı deiiklii kazandırmak için toplumun tüm kesimlerini kapsamalıdır. Çevre eitiminin temel amacı eitim ve öretim sürecinden geçen kiilerin çevre konusunda sorumlu davranılar sergileyebilmelerine olanak salayıcı ve tevik edici bilgi, beceri ve deer yargıları ile donanmı vatandalar olarak yetimelerine yardımcı olmaktır (DPT, 1994, 33-38). Çevre eitiminin salanabilecei üç temel alan ev, yerel toplum ve okuldur. Çevre eitimi, çocu- un evinde ve yakın çevresinde balamalı ve örgün eitim kurumlarında verilen eitimle gelitirilmelidir (Tozlu 1997, 48-50; Çabuk, 2001, 40). Sanayi devriminden bu yana çevre sorunları ihmal edilmitir. Doal estetiin bozulması, tarihi varlıklara zarar verilmesi, hayvan ve bitki türlerinin zarar görmesi ve yok olması sonucunda, salık sorunları gündeme gelmeye balamıtır. Bu nedenlerden dolayı insanlarda çevreye karı duyarlılık artmaya balamı, yaanabilir bir çevrenin nasıl oluturulacaı ve nasıl korunacaı gündeme gelmitir (Avanolu, 1998, 59). 20. yüzyılın sonuna doru yaanan çevre kirliliinin sınır tanımaması, dier yandan iletiim araçlarının çok hızlı gelimesi sonucu, dünyanın bir ucunda yaanan bir olayın, dier ucunda kısa sürede duyulması, bütün dünyada önemli bir çevre duyarlılıının olumasının nedenlerinden biridir (Geray, 1992, 327). Çevreye duyarlı bireylerin yetitirilebilmesi amacıyla çevre ile ilgili konularda aktif katılım salayıcı ve olumsuzluklara karı tepki gösteren bir eitim sistemi gelitirilmelidir. Birbirine saygılı, insancıl deerlere sahip bireylerin yetitirilmesine önem verilmelidir. Böylece çevrenin tüm öelerinin tam ve doru olarak bilinmesi ve çevreye sahip 190
çıkılması salanabilir (Glover ve Deckert, 1998, 30-39). Çevre duyarlılıı, çevre sorunlarına karı olumlu giriimlerde bulunmaya istekli olma biçiminde tanımlanabilir (Çalıkan, 2002, 3). Bu durumda bireylerde çevre duyarlılıının gelitirilmesi, bilinç düzeyinin arttırılmasıyla mümkün olabilir. Bilinç düzeyinin arttırılması da her düzeye uygun olarak verilecek olan çevre eitimi ile söz konusu olabilir (Türksoy, 1991, 22-31, Çelikkıran 1997, 48, Kapyla ve Wahlstrom, 2000, 31-37; Gökda, 1994, 37-48). Bireylerin çevreye yönelik davranılarının, birerin çevre duyarlılıının yansıması olduu söylenebilir. Bu balamda bireylerin çevre duyarlılıı, yeil alan sorunlarına, çevre kirliliine, nüfus artıına ve ekolojik dengeye ilikin davranılarına bakılarak belirlenebilir. Çevre sorunları ile çevre duyarlılıı ve çevre eitimi arasında dorudan bir ilgi görülebilmektedir. Çevre sorunlarının çözümünde, bireyin duyarlılıının ve aldıı çevre eitiminin yeterlili- inin etkisi göz ardı edilemez. Ailede ve tüm örgün eitim kurumlarında verilecek olan çevre eitiminin balangıç noktasının belirlenmesi için, bireyin çevreye karı göstermi olduu davranılara ve aldıı çevre eitiminin yeterli olup olmadıına bakılmalıdır. Gelecek nesillerin yetitirilmesinde önemli görevler üstlenecei kabul edilen eitimcilerin ve öretmen adaylarının çevreye karı göstermi olduu davranılarına ve aldıkları çevre eitiminin yeterli olup olmadıına ilikin görülerinin belirlenmesi bu balamda önem taımaktadır. Aratırmanın Amacı Aratırmanın genel amacı, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi örencilerinin çevre duyarlılıına ilikin görülerinin belirlenmesidir. Bu genel amaç dorultusunda u sorulara cevap aranmıtır: 1. Örencilerin çevre duyarlılıkları, a) cinsiyetlerine, b) ya gruplarına, c) örenim gördükleri programlara, d) kaçıncı sınıfta örenim gördüklerine göre farklılamakta mıdır? 2. Örenciler çevre kirliliine karı duyarlılık göstermekte midir? Örencilerin; a) hava kirlilii, b) su kirlilii, c) toprak kirlilii, d) yeil alan sorunları, e) nüfus artıı ve ekolojik denge konularında göstermi oldukları davranılara ilikin görüleri nelerdir? 3. Örencilerin örgün eitim kurumlarında yeterli çevre eitim alıp almadıklarına ilikin görüleri nelerdir? Yöntem Aratırma, mevcut durumu ortaya koyan ve betimsel nitelik taıyan bir çalımadır. Aratırma ilikisel tarama modeli ile yapılmıtır. a. Veri Kaynakları: 2001-2002 öretim yılında Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi, 1., 2., 3. ve 4. sınıfta örenim gören örencilerinden oluan 439 kiilik grup, aratırmanın çalıma grubunu oluturmutur. b. Veri Toplama Aracı: Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi ndeki örencilerinin çevre duyarlılıına ilikin görülerini belirlemek amacıyla, aratırmacılar tarafından gelitirilen anket kullanılmıtır. Anket, 24 sorudan ve iki bölümden olumaktadır. Birinci bölümde örencilerin kiisel özelliklerine ilikin sorulara, ikinci bölümde örencilerin çevreye karı duyarlı olup olmadıklarına ve örgün eitim kurumlarında aldıkları çevre eitiminin yeterli olup olmadıına ilikin görülerini almaya yönelik sorulara yer verilmitir. Anketin kapsam ve görünü geçerlii hakkında uzman görüü alınmı, 64 kiilik bir örenci grubuna ön uygulaması yapılmı ve güvenirlik düzeyi belirlenmitir. Anketin güvenirlii için alfa iç tutarlık katsayısı testi kullanılmıtır. Alfa güvenirlik katsayısı (α) 0,81 olarak bulunmutur. Alt faktörlerin yapı geçerlilii için faktör analizi testi kullanılmıtır. Faktör analizi sonucunda deneme formu için belirlenen 24 maddeden tümünün uygun olduu belirlenmitir. c. Verilerin Çözümlenmesi: Aratırmada kullanılan veri toplama aracı sonuçlarından elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS (Statistical Packet For Social Scieces) programı kullanılarak uzman yardımıyla çözümlenmitir. Cinsiyetin ve yaın, örencilerin çevre duyarlılıklarında fark yaratıp yaratmadıına bakmak üzere ilikisiz t testi yapılmı, programlara ve sınıflara göre örencilerin çevre duyarlılıklarında fark yaratıp yaratmadıına bakmak üzere parametrik olmayan test olan Kruskal 191
Wallis H testi yapılmıtır. Örencilerin çevre duyarlılıklarına ve örgün eitim kurumlarında aldıkları çevre eitiminin yeterliliine ilikin davranılarını incelemek üzere frekans ve yüzdelerden yararlanılmıtır. Bulgular Bulguların sunumunda izlenen sıra (1) örencilerin bazı kiisel özelliklerine göre çevre duyarlılıı konusundaki davranılarına ilikin görüleri arasındaki farkın incelenmesi, (2) örencilerin görülerine göre çevre duyarlılıı konusundaki davranılarının incelenmesi, (3) örencilerin örenim gördükleri örgün eitim kurumlarında yeterli çevre eitimi alıp almadıklarına ilikin görülerinin incelenmesi eklindedir. (1) Örencilerin Duyarlılıının Bazı Kiisel Özelliklerine Göre Farklılaıp Farklılamadıının ncelenmesi Örencilerin cinsiyetlerine göre çevre duyarlılıkları arasındaki farkın incelenmesi için yapılan ilikisiz t testi sonucu Çizelge 1 de sunulmutur: Çizelge 1: Cinsiyete Göre Örencilerin Çevre Duyarlılıkları Arasındaki Fark Cinsiy N _ X S Sd t p et Erkek 152 42,34 6,92 437 3,71 0,000 Kadın 287 44,42 6,71 Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin cinsiyetlerine göre çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir fark vardır [t (437) =3,71, p<0.05]. Bayan örencilerin aritmetik ortalaması (44,42), erkek örencilerden (42,34) daha yüksektir. Bayan örencilerin erkek örencilere göre çevreye karı daha duyarlı davranılar gösterdikleri söylenebilir. Örencilerin yalarına göre çevre duyarlılıkları arasındaki farkın incelenmesi için yapılan ilikisiz t testi sonucu Çizelge 2 de sunulmutur: Çizelge 2:Yaa Göre Örencilerin Çevre Duyarlılıkları Arasındaki Fark Ya 21 ve aaısı 22 ve yukarısı N _ X S Sd t p 284 43,39 5,59 155 44,29 5,73 437 1,59 0,111 Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin ya gruplarına göre çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir fark yoktur [t (437) =1,59, p>0.05]. Her ne kadar fark anlamlı olmasa da yaları 22 ve daha yukarısı olanların ortalaması (44,29), 21 ve daha aaısı olanların aritmetik ortalamasından (43,39) daha yüksektir. Örencilerin örenim gördükleri programlara göre çevre duyarlılıkları arasındaki farkın incelenmesine ilikin Kruskal-Wallis H Testi sonucu Çizelge 3 de sunulmutur: Çizelge 3: Programlara Göre Örencilerin Çevre Duyarlılıkları Arasındaki Fark PROGRAM N Sıralama Ort. 2 P EPÖ 10 237,60 HE 12 281,75 BÖTE 76 199,39 OÖO 118 257,87 PDR 57 189,09 SÖ 68 221,55 SBÖ 98 197,92 21,99 0,001 Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin örenim gördükleri programlara göre çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir fark vardır [ 2 =21,99, p<0.05]. Sırasıyla, Halk Eitimi (HE) Programı örencilerinin aritmetik ortalaması (281,75), Okulöncesi Öretmenlii (OÖÖ) Programı örencilerinin aritmetik ortalaması (257,87), Eitim Programları ve Öretim (EPÖ) Programı örencilerinin aritmetik ortalaması (237,60) ve Sınıf Öretmenlii (SÖ) Programı örencilerinin aritmetik ortalaması (221,55) dier bölümlerdeki örencilere göre yüksektir. Halk Eitimi, Okulöncesi Öretmenlii, Eitim Programları ve Öretim, Sınıf Öretmenlii bölümlerinde örenim gören örencilerin çevreye karı daha duyarlı olduu söylenebilir. Örencilerin devam ettikleri sınıflara göre çevre duyarlılıkları arasındaki farkın incelenmesine ilikin Kruskal-Wallis H Testi sonucu Çizelge 4 de sunulmutur Çizelge 4: Sınıflara Göre Örencilerin Çevre Duyarlılıkları Arasındaki Fark SINIF N Sıralama 2 P Ort. 1. 106 208,74 7,935 0,04 2. 85 193,68 3. 144 229,17 4. 104 240,30 192
Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin devam ettikleri sınıfa göre çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir fark vardır [ 2 =7,935, p<0.05]. 4. sınıf örencilerinin ortalaması (240,30) alt sınıflardaki örencilerin ortalamasından daha yüksektir. 4. sınıfta örenim gören örencilerin dier sınıflarda örenim gören örencilere göre çevreye karı daha duyarlı olduu söylenebilir. (2) Örencilerin Görülerine Göre Çevre Duyarlılıı Konusundaki Davranılarının ncelenmesi Örencilerin kendi görülerine göre çevre duyarlılıı konusundaki davranılarını incelemek üzere, anket yoluyla elde edilen veriler, frekanslardan ve yüzdelerden yararlanılarak yorumlanmıtır. Hava kirlilii, su kirlilii, toprak kirlilii, ekolojik denge, çevre çalımalarına katılım ve örgün eitim kurumlarında aldıkları çevre eitimine ilikin örenci görüleri ayrı ayrı deerlendirmeye alınmıtır. Örencilerin hava kirliliine karı duyarlılıklarına ilikin sorulara verdikleri cevapların frekansları ve yüzdeleri Çizelge 5 de sunulmaktadır: Çizelge 5: Hava Kirliliine Karı Duyarlılıklarına likin Örenci Görülerinin Daılımı (%48,5), asla toplu taım araçlarını kullanmadıklarını ifade eden 131 (%29,8) örencidir. Örencilerin 274 ü (%62,4) konuurken ve çeitli araçları kullanırken dier insanların etkilenmemesine her zaman dikkat etmekte ve duyarlılık göstermekte, bunun yanı sıra örencilerin 145 i (%33) bu konuya bazen dikkat etmektedir. Örencilerin 284 ü (%64,7) dier insanları hava kirlilii konusunda duyarlı olmaları için bazen uyardıklarını ifade ederken, 109 u (%24,8) her zaman uyardıklarını belirtmektedir. Bu boyutta, örencilerin çounun (%62,4) duyarlılık gösterdiklerini ifade ettikleri davranıın, konuurken ve çeitli araçları kullanırken dier insanların etkilenmemesine dikkat etmek olduu söylenebilir. Örencilerin su kirliliine karı duyarlılıklarına ilikin sorulara verdikleri cevapların frekansları ve yüzdeleri Çizelge 6 da sunulmaktadır: Çizelge 6: Su Kirliliine Karı Duyarlılıklarına likin Örenci Görülerinin Daılımı Maddeler Her zaman Bazen Asla N % N % N % 1. Ozon tabakasına zararlı maddeleri içeren tüketim mallarını (deodorant ve dier spreyleri) 76 17,3 286 65,1 77 17,5 kullanmamaya dikkat eder misiniz? 2. Kendi aracınız olsa bile, hava kirliliine yol 95 21,6 213 48,5 131 29,8 açmamayı dikkate alarak toplu taım araçları kullanır mısınız? 3. Konuurken ve çeitli araçları kullanırken dier 274 62,4 145 33,0 20 4,6 insanların etkilenmemesine dikkat eder misiniz? 4. nsanları, hava kirlilii konusunda duyarlı 109 24,8 284 64,7 46 10,5 olmaları için uyarır mısınız? Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin 286 sı (%65,1) ozon tabakasına zararlı maddeleri içeren tüketim mallarını günlük yaamında bazen kullanmaktadır. Hava kirliliine yol açmamayı dikkate alarak toplu taım araçlarını kullanma konusunda, bazen kullanmaya dikkat eden 213 Maddeler Her zaman Bazen Asla N % N % N % 5. Temizlik maddelerini, zararlı kimyasal maddeler 126 28,7 226 51,5 87 19,8 içerip içermediine dikkat ederek mi satın alırsınız? 6. Su kullanımında her 236 53,8 161 36,7 42 9,6 koulda tutumlu musunuz? 7. Motor yaı, boya gibi zararlı kimyasal 145 33,0 186 42,4 108 24,6 maddelerin kanalizasyona karımamasına özen gösterir misiniz? 8. nsanları, su kirlilii konusunda duyarlı 205 46,7 201 45,8 33 7,5 olmaları için uyarır mısınız? Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin 226 sı (%51,5) temizlik maddelerini, zararlı kimyasal maddeler içerip içermediine bazen dikkat ederek satın aldıklarını, 126 sı (%28,7) bu konuya ilikin her zaman duyarlı olduklarını ifade etmitir. Su kullanımında her koulda tutumlu olup olmama konusuna ilikin örencilerin 236 sı (%53,8) her zaman duyarlı olduklarını, 42 si (%9,6) asla 193
tutumlu olmadıklarını ifade etmitir. Zararlı kimyasal maddelerin kanalizasyona karımamasına özen gösterme konusunda örencilerin 186 sı (%42,4) bazen, 145 i (%33) her zaman duyarlı oldukları, 108 i (%24,6) asla duyarlı olmadıkları yönünde görü bildirmitir. Dier insanları su kirlilii konusunda duyarlı olmaları için uyarıp uyarmadıklarına ilikin örencilerin 205 i (%46,7) her zaman, 201 i (%45,8) ise bazen duyarlılık gösterdiklerini belirtmitir. Bu boyutta, su kullanımında her koulda tutumluluun örencilerin yarıdan fazlasının (%53,8) duyarlılık gösterdikleri bir davranı olduu söylenebilir. Motor yaı, boya gibi zararlı kimyasal maddelerin kanalizasyona karımamasına özen gösterir misiniz? maddesi en çok asla cevabının verildii (%24,6) maddedir. Bunun sebebinin ise örencilerin önemli bir kısmının, motor yaı, boya gibi kimyasal maddelerin kanalizasyona karıtırılmasının su kirliliine neden olacaını bilmemesi olduu söylenebilir. Örencilerin toprak kirliliine karı duyarlılıklarına ilikin sorulara verdikleri cevapların frekansları ve yüzdeleri Çizelge 7 de sunulmaktadır: Çizelge 7: Toprak Kirliliine Karı Duyarlılıklarına likin Örenci Görülerinin Daılımı Her zaman Bazen Asla Maddeler N % N % N % 9. Yazı yazdıınız kaıtların her iki yüzünü de kullanmaya özen gösterir misiniz? 280 63,8 132 30,1 27 6,2 10. Kaıt peçete kullanımında her koulda 208 47,4 181 41,2 50 11,4 tutumlu musunuz? 11. Yetiebilmesi için uygun koulları dikkate alarak fidan diker misiniz? 124 28,2 249 56,7 66 15,0 12. Atıkların çöp kutusuna ulamasına dikkat 308 70,2 116 26,4 15 3,4 eder misiniz? 13. Atıkları, yeniden deerlendirilebilmeleri için uygun geri dönüüm kutularına atar mısınız? 139 31,7 261 59,5 39 8,9 14. Çöpleri atarken sınıflandırır mısınız? 70 15,9 233 53,1 136 31,0 15. Çevrenizdeki insanları, toprak kirlilii konusunda duyarlı olmaları için uyarır mısınız? 138 31,4 233 53,1 68 15,5 Çizelgede görüldüü gibi, kaıtların her iki yüzünü de kullanmaya özen gösterip göstermediklerine ilikin olarak örencilerin 280 i (%63,8) her zaman duyarlı olduklarını, 27 si (%6,2) duyarsız olduklarını ifade etmilerdir. Örencilerin 208 i (%47,4) kaıt peçete kullanımında her koulda tutumlu olduklarını ifade ederken, 181 i (%41,2) bazen tutumlu olduklarını belirtmitir. Örencilerin 249 u (%56,7) uygun koulları dikkate alarak bazen, 124 ü (%28,2) her zaman fidan diktiklerini ifade etmitir. Örencilerin 308 si (%70,2) atıkların çöp kutusuna ulaması konusunda her zaman duyarlılık gösterdiklerini ifade etmilerdir. Örencilerin 261 i (%59,5) bazen, 139 u (%26,4) her zaman geri dönüüm kutularını kullandıklarını ifade etmektedir. Örencilerin 233 ü (%53,1) çöpleri bazen sınıflandırdıklarını, 136 sı 194
(%31) asla çöpleri sınıflandırmadıklarını, 70 i ise (%15,9) çöplerini atarken her zaman sınıflandırdıklarını ifade etmektedir. Örencilerin 233 ü (%53,1) dier insanları toprak kirlilii konusunda duyarlı olmaları için bazen uyarmaktadır. Örencilerin büyük bir çounluunun (%70,2) duyarlılık gösterdiklerini ifade ettikleri davranı, atıkların çöp kutusuna ulamasına dikkat etmek olduu söylenebilir. Yazı yazılan kaıtların her iki yüzünün kullanılmasına özen gösterilmesinde ve kaıt peçete kullanımında örencilerin önemli bir oranının duyarlı olduklarını ifade etmesi, örencilerin toprak kirliliine karı duyarlı oldukları eklinde yorumlanabilecei gibi, bunun ekonomik nedenlerden kaynaklandıı yorumu da yapılabilir. Örencilerin ekolojik dengeye ilikin sorulara verdikleri cevapların frekansları ve yüzdeleri Çizelge 8 de sunulmaktadır: Çizelge 8: Ekolojik Dengeye likin Örenci Görülerinin Daılımı Her zaman Bazen Asla Maddeler N % N % N % 16. Evli olsaydınız/iseniz, ekolojik dengeyi göz önüne alarak nüfus planlamasına dikkat eder misiniz? 305 69,5 81 18,5 53 12,1 17. nsanlık için, insanlar ve hayvanlar üzerinde her türlü deney yapılmasını uygun görüyor musunuz? 54 12,3 209 47,6 176 40,1 18. Çevrenizdeki insanları, ekolojik dengenin korunması konusunda duyarlı olmaları için uyarır mısınız? 134 30,5 263 59,9 42 9,6 Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin 305 i (%69,5) ekolojik dengeyi göz önüne alarak nüfus planlamasına her zaman dikkat ettikleri/edecekleri ve duyarlı oldukları yönünde görü bildirmitir. Örencilerin 209 u (%47,6) insanlık için insanlar ve hayvanlar üzerinde her türlü deney yapılmasını bazen uygun gördüklerini belirtmilerdir. Örencilerin 263 ü (%59,9) dier insanları ekolojik dengenin korunması konusunda duyarlı olmaları için bazen, 134 ü (%30,5) ise her zaman uyardıklarını ifade etmilerdir. Örencilerin bu konuda duyarlılık gösterdikleri söylenebilir. Örencilerin büyük bir çounluunun (%69,5) duyarlılık gösterdiklerini ifade ettikleri davranıın, ekolojik dengeyi göz önüne alarak nüfus planlamasına dikkat etmek olduu söylenebilir. Örencilerin çevre konusunda yapılan çalımalara katılıp katılmadıklarına ilikin sorulara verdikleri cevapların Frekansları ve yüzdeleri Çizelge 9 da sunulmaktadır: Çizelge 9: Çevre Konusundaki Çalımalara Katılıma likin Örenci Görülerinin Daılımı Maddeler Her zaman Bazen Asla N % N % N % 19. Çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalımalara katılıyor musunuz? 38 8,7 311 70,8 90 20,5 20. Çevre konusunda çalıan gönüllü kuruluların çalımalarına katılıyor musunuz? 40 9,1 229 52,2 170 38,7 195
Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin büyük bir çounluu (%70,8) çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalımalara bazen katıldıklarını ifade etmilerdir. Örencilerin 229 u (%52,2) çevre konusunda çalıan gönüllü kuruluların çalımalarına bazen, 170 i (%38,7) asla katılmadıklarını ve 40 ı (%9,1) ise her zaman katıldıklarını ifade etmektedir. Örencilerin önemli bir oranının (%38,7) çevre konusunda çalıan gönüllü kuruluların çalımalarına asla katılmadıı söylenebilir. (3) Örencilerin Örenim Gördükleri Örgün Eitim Kurumlarında Yeterli Çevre Eitimi Alıp Almadıklarına likin Görülerinin ncelenmesi Örencilerin örenim gördükleri örgün eitim kurumlarında yeterli çevre eitimi alıp almadıklarına ilikin sorulara verdikleri cevapların frekansları ve yüzdeleri Çizelge 10 da sunulmaktadır: Çizelge 10: Örgün Eitim Kurumlarında Aldıkları Çevre Eitimine likin Örenci Görülerinin Daılımı Maddeler Evet Kısmen Hayır 21. Hava kirlilii konusunda bilinçlenmeniz için yeterli eitim N % N % N % aldıınıza inanıyor musunuz? 50 11,1 187 42,6 202 46,0 22. Su kirlilii konusunda bilinçlenmeniz için yeterli eitim aldıınıza inanıyor musunuz? 46 10,5 171 39,0 222 50,6 23. Toprak kirlilii konusunda bilinçlenmeniz için yeterli eitim aldıınıza inanıyor musunuz? 41 9,3 159 36,2 239 54,4 24. Ekolojik denge konusunda bilinçlenmeniz için yeterli eitim aldıınıza inanıyor musunuz? 52 11,8 197 44,9 190 43,3 Çizelgede görüldüü gibi, örencilerin 202 si (%46) imdiye kadar örenim gördükleri kurumlarda hava kirlilii konusunda, 222 si (%50,6) su kirlilii konusunda, 239 u (%54,4) toprak kirlilii konusunda yeterli eitim almadıklarını ifade etmektedir. Örgün eitim kurumlarında ekolojik denge konusunda yeterli eitim alıp almama konusunda ise örencilerin 197 si (%44,9) kısmen yeterli eitim aldıklarını, 190 ı (%43,3) ise yeterli eitim almadıklarını ifade etmektedirler. Her kategoride (hava, su, toprak kirlenmesi ve ekolojik denge) örencilerin önemli bir kısmının, bilinçlenmeleri için yeterli eitim almadıklarını ifade ettikleri söylenebilir. Sonuç 1. Cinsiyete göre örencilerin çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir farkın olduu bulunmutur. Bayan örencilerin erkek örencilere göre çevre duyarlılıkları daha yüksektir. Ya gruplarına göre örencilerin çevre duyarlılıı arasında anlamlı bir fark yoktur. Örencilerin örenim gördükleri programlara göre çevre duyarlılıkları arasında anlamlı bir farkın olduu saptanmıtır. Halk Eitimi, Eitim Programları ve Öretim, Okulöncesi Öretmenlii, Sınıf Öretmenlii Programı örencilerinin dier programlarda örenim gören örencilere göre çevre duyarlılıı daha yüksektir. Örencilerin devam ettikleri sınıfa göre çevre 196
duyarlılıkları arasında anlamlı bir farkın olduu saptanmıtır. 4. sınıf örencileri, alt sınıflardaki örencilere göre daha fazla çevre duyarlılıına sahiptir. 2. Örencilerin çounun, ozon tabakasına zararlı maddeleri içeren deodorant vb. gibi tüketim mallarının kullanılmaması ve toplu taım araçlarının kullanılması konusunda duyarlı olmadıkları belirlenmitir. Örencilerin çou, dier insanları, hava kirlilii konusunda duyarlı olmaları için bazen uyarmaktadır. Bunun yanı sıra örencilerin çok az bir kısmı da dier insanları asla uyarmamaktadır. Örencilerin bu konuya ilikin en çok duyarlılık gösterdiklerini ifade ettikleri davranı ise, konuurken ve çeitli araçları kullanırken dier insanların etkilenmemesine dikkat etmektir. 3. Temizlik maddelerini, zararlı kimyasal maddeler içerip içermediine dikkat ederek satın alma konusunda örencilerin yeterince duyarlı olamadıkları belirlenmitir. Motor yaı, boya gibi zararlı kimyasal maddelerin kanalizasyona karımamasına özen gösterme konusunda örencilerin bir kısmının duyarlı oldukları, örencilerin yarıya yakınının dier insanları, su kirlilii konusunda duyarlı olmaları için her zaman uyardıkları saptanmıtır. Evde, okulda, yurtta ve dier toplu yaam alanlarında su kullanımına ilikin tutumluluk konusunda, örencilerin çounun duyarlılık gösterdikleri belirlenmitir. 4. Örenciler kaıtların her iki yüzünü de kullanmaya özen göstermektedir. Örencilerin her koulda yani evde, okulda, yurtta ve dier toplu yaam alanlarında kaıt peçete kullanımında önemli oranda tutumlu davrandıkları belirlenmitir. Örenciler, uygun koulları dikkate alarak zaman zaman fidan dikmektedir. Örencilerin bir kısmı asla fidan dikmemektedir. Çöpleri kaıt, plastik, cam vb eklinde sınıflandırma konusunda örencilerin her zaman duyarlılık göstermedikleri belirlenmitir. Örencilerin bir çounun, dier insanları, toprak kirlilii konusunda duyarlı olmaları için bazen uyarmakta oldukları belirlenmitir. Örencilerin büyük bir çounluunun duyarlılık gösterdiklerini ifade ettikleri davranı, atıkların çöp kutusuna ulamasına dikkat etmeleridir. 5. Örencilerin ekolojik dengeyi göz önüne alarak her zaman nüfus planlaması konusunda duyarlılık gösterdiklerini veya gostereceklerini ifade ettikleri ortaya çıkmıtır. Örencilerin çou, insanlık için, insanlar ve hayvanlar üzerinde her türlü deneyin gerektiinde yapılmasını uygun görmektedir. Örencilerin çou, dier insanları, ekolojik dengenin korunması konusunda duyarlı olmaları için bazen uyarmaktadır. 6. Örencilerin büyük bir çounluunun çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalımalara bazen katıldıklarını ifade ettikleri belirlenmitir. Bunun yanı sıra örencilerin çok az bir kısmı da her zaman katılmakta olduklarını ifade ettikleri belirlenmitir. Örencilerin görülerine göre, çevre konusunda çalıan gönüllü kuruluların çalımalarına katıldıkları, örencilerin önemli bir kısmının da asla katılmadıı belirlenmitir. 7. Örenci görülerine göre örgün eitim kurumlarında hava, su ve toprak kirlilii konusunda yeterli eitim verilmemektedir. Örencilerin önemli bir kısmının; hava, su, toprak kirlenmesi ve ekolojik denge konusunda bilinçlenmeleri için yeterli eitim almadıklarını ifade ettikleri saptanmıtır. Öneriler 1. Erkek örenciler, üniversite düzeyinde yapılan gönüllü çevre çalımalarına katılmaları için tevik edilmelidir. 2. Çevre konusunda konferans, panel, seminer gibi bilimsel çalımalara örenci katılımı salanmalı ve bu çalımalarda öncelikle çevreye zararlı kimyasal maddeler, toplu taım araçlarının çevre açısından yararları, çöplerin sınıflandırılması ve geri dönüüm kutuları konularına yer verilmelidir. 3. Fakülte düzeyinde planlı aaçlandırma etkinlikleri düzenlenmeli ve bu konuda gönüllü ve resmi çevre dostu kurum ve kurulularla temasa geçilmelidir. 4. Örgün eitim programlarında çevre eitimine yer verilmelidir. En azından öretmenler ve yöneticiler hava, su, ekolojik denge ve özellikle toprak kirlilii konusunda bilinçlendirilmeli ve tüm öretim kademelerine uygun olarak çevre duyarlılıına ilikin bilimsel etkinlikler sunulmalıdır. 197
KAYNAKLAR Avanolu, Y. (1998). Yönetici, öretmen ve velilerin ilkokul Çevre-Salık-Trafik- Okuma ders programına ilikin görülerinin deerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Adana. Batak, F. (1997). Okulöncesi dönem çocuunda çocuktan-çocua eitim. Hacettepe Üniversitesi Salık Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Berkes F. ve Kılalıolu M. (1993). Ekoloji ve çevre bilimleri. Ankara: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı yayınları. Borden, R. J. (1985). Personality and ecolojical concerns. Ecolojical beliefes and behaviour. Greenwood, Westport. Çabuk, B. (2001). Okulöncesi dönem çocuklarının çevre ile ilgili farkındalık düzeyleri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Çalıkan, M. (2002). Yetikinlerde çevre duyarlılıını etkileyen etmenler. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Çelikkıran, A. (1997). Çevre sorunları ve eitim. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Çevre Bakanlıı. (1991). 2000 li yıllara doru çevre. Ankara: Çevre Bakanlıı yayınları. Çevre Bakanlıı. (1998). Çevre notları. Ankara: Çevre Bakanlıı Yayınları. Devlet Planlama Tekilatı. (1994). Çevre eitimi, insan gücü ve katılım planlaması. VII. Be Yıllık Kalkınma Planı Özel htisas Komisyonu. Ankara. Dinçer, Ç. (1999). Okulöncesi dönem çocuklarının çevresel farkındalıklarını artırma yolları. Çevre ve nsan. 44; 28-31. Ertan, B. (1991). Türkiye'de çevre hakkının geliimi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Glover, J. M. ve Deckert, L. (1998). What works in environmental education? Parks and Recreation, 33(11), 30-39. Geray, C. (1992). Çevre için eitim. (Der. Kele, R.). nsan çevre toplum. stanbul: mge Kitabevi. Gökda, D. (1994). Ortaöretim programlarında çevre. Kirlenen ça. Cogita dergisi. 2 (2); 37-48. Kapyla, D. ve Wahlstrom, J. (2000). Evaluating the Effectiveness of Residential Environmental Education Program The Journal of Environmental Education. 31(2), 31-37. Tozlu, A. (1997). lkokul çaındaki çocukların çevre salıı bilgileri ve etkileyen faktörler. Hacettepe Üniversitesi Salık Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Ankara. Türksoy, Ö. (1991). Çocuk ve çevre duyarlılıı eitimi. Yaadıkça Eitim Dergisi. (19); 22-31. 198