BÝREY DERSHNELERÝ SNF ÝÇÝ DERS UYGULM FÖYÜ (TM-TS) DERSHNELERÝ LYS COÐRFY - 29 ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar çalýþýlmalýdýr. ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - ÝKLÝM BÝTKÝ ÖRTÜSÜ ÝLÝÞKÝSÝ dý Soyadý :... Bu kitapçýðýn her hakký saklýdýr. Tüm haklarý bry Birey Eðitim Yayýncýlýk Pazarlama Ltd. Þti. e aittir. Kýsmen de olsa alýntý yapýlamaz. Metin ve sorular, kitapçýðý yayýmlayan þirketin önceden izni olmaksýzýn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayýt sistemiyle çoðaltýlamaz yayýmlanamaz. Ýklim ve bitki örtüsü birbirine baðlý iki kavramdýr. Genel olarak herhangi bir bölgedeki bitki örtüsünün daðýlýþýný belirleyen temel faktör... özellikleridir. Her iklimin kendine has bir doðal bitki örtüsü vardýr. Örnek; kdeniz ikliminin bitki örtüsü...dir. Ekvatoral iklimin bitki örtüsü... yaðmur ormanlarýdýr. Sert karasal iklimin bitki örtüsü... yapraklý ormanlardýr. Harita-1: Yeryüzündeki baþlýca bitki kuþaklarý Örnek Soru 1: þaðýdakilerden hangisi iki ayrý bölgenin benzer iklim özelliklerine sahip olduðunu gösteren en saðlam kanýttýr? ) Birbirine komþu olmalarý B) Yükseltilerinin ayný olmasý C) Bitki örtülerinin ayný olmasý D) yný enlemler arasýnda yer almalarý E) yný boylamlar arasýnda yer almalarý (1981/ÖSS) Ýklim Bölgeleri Sýcaklýk Durumlarýna Göre Yaðýþ Durumlarýna Göre... Kuþak Ýklimleri... Ýklimler... Kuþak Ýklimleri Yarý... Ýklimler... Kuþak Ýklimleri... Ýklimler Yarý... Ýklimler Tablo-1: Ýklim bölgeleri 1
Harita-2: Sýcaklýk kuþaklarý Sýcaklýklarýna Göre Ýklim Tipleri Sýcak Kuþak Ýklimleri lýman Kuþak Ýklimleri Soðuk Kuþak Ýklimleri... Ýklim... Ýklimi... Ýklimi... Ýklim... Ýklimi... Ýklim... Ýklimi... Ýklim... Ýklimi (Kutup altý)... Ýklimi Tablo-2: Sýcaklýklarýna göre iklim tipleri. SCK KUÞK ÝKLÝMLERÝ Sýcaklýk her mevsim...tir. Yýllýk sýcaklýk ortalamasý... C nin üzerindedir. Güneþ ýþýnlarýnýn geliþ açýsý yýl içinde az deðiþtiði için yýllýk sýcaklýk farklarý...dýr. Mevsimler belirgin...dir. Genel olarak tek mevsim (yaz) özellikleri görülür. Ýklim tipleri, sýcaklýk durumundan çok,... durumuna göre ayýrdedilir. Dünya nýn en fazla yaðýþ alan Muson ve Ekvatoral iklimleri ile en az yaðýþ alan subtropikal çöl iklimleri, sýcak kuþak iklim bölgesinde yer alýr. 1. EKVTORL ÝKLÝM Yaklaþýk olarak... Kuzey ve... Güney enlemleri arasýnda kalan yerlerde 1 metreden daha alçak alanlarda görülür. Güney merika daki... Havzasý nda, frika da... Havzasý nda ve... Körfezi kýyýlarýnda,... adalarýnda belirgin olarak görülür. Harita-3: Ekvatoral iklimin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý 2
Sýcaklýk Özellikleri Yýllýk sýcaklýk ortalamasý...... C dir. Yýllýk sýcaklýk farký...... C dir. Bu durumun nedenleri; Güneþ ýþýnlarýnýn yere düþme açýsýnýn yýl boyunca... deðiþmesi,... yýl boyunca yüksek olmasýdýr. Her mevsim yaðýþlý olduðundan yaðýþ rejimi...dir. Bu durumun nedenleri; Sürekli yükselici hava hareketlerinin olmasý (sürekli termik alçak basýnç merkezi) 35 lize rüzgarlarýnýn karþýlaþma alaný olmasýdýr. Yaðýþlarýn tamamý... (yükselim) kökenlidir. Güneþ ýþýnlarýnýn daha... açýlarla düþtüðü (Mart Nisan ve Eylül Ekim) dönemlerinde sýcaklýðýn artmasýna baðlý olarak yaðýþlar da artar. Yýllýk yaðýþ miktarý 2 mm nin üzerindedir. Mutlak nem miktarý ve baðýl nem oraný yüksektir. 3 25 2 15 4 3 2 1 1 5 O Ş M N M H T E E K 1 2 3 Grafik-1: Ekvatoral iklimin sýcaklýk ve yaðýþ grafiði Uyarý: Sýcaklýk farkýnýn az ve yaðýþýn fazla olmasý nedeniyle Ekvatoral iklimde kimyasal çözünme etkilidir. Örnek Soru 2: Ekvatoral bölgelerin bol yaðýþ almasýný saðlayan etken aþaðýdakilerden hangisidir? ) Yer þekillerinin elveriþli olmasý B) Denizlerin karalardan fazla yer tutmasý C) Yükselici hava hareketlerinin olmasý D) Buharlaþmanýn çok hýzlý olmasý E) Bitki örtüsünün çok gür olmasý (1988/ÖYS) Örnek Soru 3: Yandaki grafikte, Ekvatoral iklimin görüldüðü bölgelerdeki yýllýk yaðýþ daðýlýþý verilmiþtir. Bu bölgelerde yaðýþ miktarýnýn yýl içinde iki kez yükselmesi ne ile açýklanabilir? ) Nemli hava kütlelerinin etkili olmasýyla B) Sürekli rüzgar kuþaðýnda bulunmasýyla C) Güneþ ýþýnlarýnýn Ekvator a dik gelmesiyle D) karsu seviyelerinin yükselmesiyle E) Sürekli alçak basýnç alanýnda bulunmasýyla mm 3 2 1 O Þ M N M H T E E K (1989/ÖYS) Doðal Bitki Örtüsü Yýl boyunca sýcaklýðýn ve nemliliðin fazla olmasýna baðlý olarak... yapraklý gür ormanlar görülür. Bu ormanlar bütün yýl yeþil kalan, uzun boylu (4 5 m) aðaçlardan oluþur. Bu ormanlara tropikal yaðmur ormanlarý denir. Resim-1: Tropikal Yaðmur Ormanlarý Uyarý: Ekvatoral iklimde 1 metreler arasýnda sýcaklýk ve nemlilik fazla olduðu için nüfus seyrektir. Nüfusun yoðun olduðu yerler daha serin olan 1 metreden sonra baþlar. 3
2. SVN (YZLR YÐÞL TROPÝKL) ÝKLÝM Harita-4: Savan ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý Her iki yarýmkürenin... ve... paralelleri arasýnda görülür. Ekvatoral iklim bölgesiyle... iklim bölgeleri arasýnda geçiþ tipi özelliðindedir. Güney merika da; Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Bolivya ve Praguay ýn büyük bir bölümünde, frika da; Nijerya, Sudan, Tanzanya, Zambiya, ngola nýn büyük bir bölümünde, Orta merika nýn iç kesimlerinde, vustralya nýn... kesimlerinde belirgin olarak görülür. Sýcaklýk Özellikleri Yýllýk sýcaklýk ortalamasý... C nin üzerindedir. Yýllýk sýcaklýk farký 5 8 C arasýnda deðiþir. Ekvatoral iklime göre, sýcaklýk farkýnýn biraz fazla olmasýnýn nedeni güneþ ýþýnlarýnýn geliþ açýsýndaki deðiþimin biraz daha... olmasýdýr. Sýcaklýðýn arttýðý yaz döneminde yaðýþlar... sýcaklýðýn nispeten azaldýðý kýþ dönemi ise... geçer. Yaðýþlarýn tamamý... kökenli olup, yaðmur þeklinde düþer. Yýllýk yaðýþ miktarý 1 15 mm arasýnda deðiþir. 35 3 25 2 15 4 3 2 1 1 1 5 2 O Ş M N M H T E E K 3 Grafik-2: Savan ikliminin sýcaklýk ve yaðýþ grafiði Doðal Bitki Örtüsü Yaðýþlý dönemde yeþeren, kurak dönemde kuruyan yüksek boylu (1 1,5 metre) ot topluluklarýdýr.... adý verilen bu ot topluluklarý arasýnda yer yer deðiþik türden aðaç topluluklarýna da rastlanýr. karsu boylarýnda galeri ormanlarý adý verilen bitkiler görülür. Resim-2: Savan Bitki Örtüsü 3. MUSON ÝKLÝMÝ...... enlemleri arasýnda özellikle sya nýn... ve... görülür. Hindistan, Tayland, Malezya, Çin, Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerde görülür. Harita-5: Muson ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý 4
Sýcaklýk Özellikleri Yýllýk sýcaklýk ortalamasý etkili olduðu ülkeye göre deðiþmektedir. Genel olarak sya nýn güneyindeki Hindistan, Malezya gibi ülkelerde yýllýk sýcaklýk ortalamasý... nin üzerinde iken daha kuzeydeki Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerde...... C civarýdandýr. Yýllýk sýcaklýk farký 5 15 C arasýnda deðiþir. Yaz mevsimi bol..., kýþ mevsimi...týr. Bu durumun nedeni, Muson rüzgarlarýnýn yazýn..., kýþýn... esmesi ile ilgilidir. Yýllýk yaðýþ miktarý 2 mm nin üzerindedir. Dünya da en fazla yaðýþý alan yer Muson iklim bölgesinde bulunur. (Hindistan da Çerapunçi yöresi 12. mm yaðýþ alýr.) Daðlýk kesimlerde yaz musonlarý...(orografik) yaðýþlara neden olur. 7 6 5 4 3 4 3 2 1 2 1 O Ş M N M H T E E K 1 2 3 Grafik-3: Muson ikliminin sýcaklýk ve yaðýþ grafiði Doðal Bitki Örtüsü Yaðýþsýz dönemde yapraðýný döken...dýr. z yaðýþ alan iç kesimlerde ise yer yer savanlara rastlanýr. 4. ÇÖL ÝKLÝMÝ Çöl iklimi üçe ayrýlýr: a)... Çöller b)... Kuþak Çölleri c)... Kuþak Çölleri a. Tropikal Çöller Dönenceler ile... enlemleri çevresinde görülür. Bu durumun nedeni, dinamik... basýnç merkezine baðlý olarak oluþan... hava hareketlerinin havanýn nem açýðýný artýrmasýdýr.... frika daki Büyük Sahra Çölü... Yarýmadasý ndaki çöller... ve... arasýndaki Tar Çölü... nýn iç kesimlerindeki Gibson ve Victorya Çölü Harita-6: Çöl ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý Güneybatý frika daki Namibya çölleri bu þekilde oluþmuþ çöllerdir. Sýcaklýk Özellikleri Yýllýk sýcaklýk ortalamasý...... C arasýndadýr. Günlük sýcaklýk farký çok...dýr. 35 4 Gündüz 5 C yi geçen sýcaklýklar, gece sýfýrýn altýna inebilir. Bu duruma baðlý olarak kayaçlarda mekanik (fiziksel) çözülme fazladýr. 3 25 3 2 Uyarý: Tropikal çöllerde yýllýk sýcaklýk farký çok fazla deðildir. 2 1 15 Belirli bir yaðýþ rejimi...tur. Yýllýk yaðýþ miktarý 2 mm nin altýndadýr. Yaðýþlar... oluþumludur. Baðýl nem oraný yýl boyunca...tür. 5 Resim-3: Muson Ormanlarý 1 1 5 2 O Ş M N M H T E E K 3 Grafik-4: Tropikal çöl ikliminin sýcaklýk ve yaðýþ grafiði
Doðal Bitki Örtüsü Doðal bitki örtüsü bakýmýndan son derece fakirdir. Kurakçýl... ve dikenli... (kaktüs) yetiþir. Resim-4: Sahra Çölü nden bir görünüm b. Orta Kuþak Çölleri Harita-7: Orta Kuþak ta þiddetli karasallýk sonucu oluþan çöllerin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý Orta Kuþak ta çevresi yüksek daðlarla kaplý, denize... alanlarda görülür. Bu durumun nedeni, þiddetli... ve nem miktarýnýn...dýr.... sya da; Özbekistan da Kýzýlkum Çölü, Türkmenistan da Karakum Çölü, Çin de Gobi ve Taklamakan çölleri bulunmaktadýr. Ýran da Deþt-i Lût ve Deþt-i Kebir çölleri bulunmaktadýr. Sýcaklýk Özellikleri Yýllýk sýcaklýk ortalamasý...... C dir. Yýllýk ve günlük sýcaklýk farklarý çok...dýr. Belirli bir yaðýþ rejimi...tur. Yýllýk yaðýþ miktarý 2 mm nin altýndadýr. Yaðýþlar... oluþumludur. Baðýl nem oraný yýl boyunca...tür. Doðal Bitki Örtüsü Doðal bitki örtüsü bakýmýndan son derece fakirdir. Kurakçýl... ve dikenli... (kaktüs) yetiþir. 35 3 25 2 15 4 3 2 1 1 1 5 2 O Ş M N M H T E E K 3 Grafik-5: Orta Kuþak çöl ikliminin sýcaklýk ve yaðýþ grafiði c. Soðuk Kuþak Çölleri... ve çevresi yaðýþ azlýðýndan dolayý soðuk kuþak çöller olarak adlandýrýlýr. Uyarý: 1. Soðuk su akýntýlarýnýn etkisiyle Þili deki tacama Çölü, Güneybatý frika daki Kalahari Çölü ve Batý vustralya çölleri oluþmuþtur. 2. Çöl olmayan tek kýta vrupa dýr. 6
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - 1.. Savan. Çöl. Ekvatoral. Muson Yukarýda verilen iklim tiplerinden hangilerinin, yaðýþ rejiminin düzenli olduðu söylenebilir? ) Yalnýz B) Yalnýz C) ve D) ve E) ve 2. Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangilerinde ormanlarýn bulunduðu söylenemez? Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri 4. þaðýda, bir merkezin aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþ grafiði verilmiþtir. Buna göre, bu merkezin aþaðýdaki coðrafi koordinatlarý verilen yörelerden hangisinde yer aldýðý söylenebilir? ) C) 35 3 25 2 15 1 4 5 7 8 1 E) B) D) 5 4 5 KONU TESTÝ 4 3 2 1 1 1 5 2 O Ş M N M H T E E K 3 1 2 3 4 5 3 2 3. ) ve B) ve C) ve D) ve E) ve Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangilerinde mekanik çözülmenin daha fazla görüldüðü söylenebilir? ) ve B) ve C) ve D) ve E) ve 7Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri 4 5. Yýllýk sýcaklýk ortalamasý 2 C nin üzerindedir. En fazla yaðýþ yaz mevsiminde görülür. Yaðýþlarýn tamamý konveksiyoneldir. V Yukarýda bazý özellikleri verilen iklim tipi haritada numaralandýrýlan yörelerin hangisinde görülür? ) B) C) D) E) V
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - 6.. Nemliliðin fazla olmasý. Tropikal yaðmur ormanlarýnýn geniþ yer kaplamasý. Güneþ ýþýnlarýnýn yere düþme açýsýnýn yýl boyunca çok az deðiþmesi. Kimyasal çözünmenin fazla olmasý Ekvatoral iklim bölgelerinde, yýllýk sýcaklýk farkýnýn az olmasýnda yukarýdakilerden hangilerinin daha fazla etkili olduðu söylenebilir? ) ve B) ve C) ve D) ve E) ve 7. Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangisinde yaz kuraklýðýnýn yaþandýðý söylenemez? Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri KONU TESTÝ 9. þaðýdakilerden hangisi, bir yerin Sýcak Kuþak ta yer aldýðýný kesinlikle kanýtlar? ) Konveksiyonel yaðýþlarýn görülmesi B) Bitki örtüsünün orman olmasý C) Yaðýþ rejiminin düzenli olmasý D) Yýllýk sýcaklýk ortalamasýnýn 15 C nin üzerinde olmasý E) Yaðýþ miktarýnýn fazla olmasý 1. Ekvatoral iklimde 1 metre arasýnda, nüfusun seyrek olmasýndaki temel etken aþaðýdakilerden hangisidir? ) Sýcaklýðýn ve nemliliðin yüksek olmasý B) Yaðýþ miktarýnýn fazla olmasý C) Ormanlarýn geniþ yer kaplamasý D) Yer þekillerinin engebeli olmasý E) karsu rejimlerinin düzenli olmasý 11. þaðýdakilerden hangisi, savan ile muson ikliminin benzer özelliklerinden biridir? ) ve B) ve C) ve D) ve E) ve 8. þaðýda, bir iklim tipinin aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþ grafiði verilmiþtir. 35 4 3 3 25 2 2 1 15 1 1 5 2 O Ş M N M H T E E K 3 Grafikteki bilgilere göre, bu iklim tipi ile ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisi söylenemez? ) En fazla yaðýþ yaz mevsiminde düþer. B) Yýllýk sýcaklýk ortalamasý 2 C nin üzerindedir. C) Yýllýk sýcaklýk farký azdýr. D) Yýllýk yaðýþ miktarý 1 mm nin üzerindedir. E) Yaðýþ rejimi düzenlidir. 8Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri Birey Dershaneleri ) Bitki örtüleri B) Yaðýþ miktarlarý C) Yaðýþ rejimleri D) Yýllýk sýcaklýk farklarý E) Yaðýþ tipleri 12. þaðýdaki haritada, dünya üzerindeki bazý çöl alanlarý gösterilmiþtir. V Buna göre, yukarýdaki haritada numaralandýrýlan çöllerin hangisinin oluþumunda alçalýcý hava hareketlerinin etkili olduðu söylenemez? ) B) C) D) E) V 1-B 2-D 3-B 4-C 5-E 6-B 7-B 8-E 9-D 1-11-C 12-