ÜRETİM YÖNETİMİ BÜTÜNCÜL BİR YAKLAŞIM İLE GİRİŞİMCİLİK EĞİTİMİ TÜBİTAK1601 YENİLİK VE GİRİŞİMCİLİK ALANLARINDA KAPASİTE ARTIRILMASINA YÖNELİK DESTEK PROGRAMI Öğr. Gör. Dr. Kerem HAZNECİ
Dersin İçeriği Üretim Yönetimi nin kapsamı, fonksiyonları, Rekabetçi üretim sistemleri İşletmelerde verimliliğin önemi, Talep tahmini, Envanter yönetimi, Süreç yönetimi, Üretim planlaması ve proje yönetimi, Tedarik zinciri yönetimi, Lojistik yönetimi, Kalite kontrolü, Tam zaman prensibi ve yalın üretim,
Üretim Yönetimi nin kapsamı, fonksiyonları Üretim Kavramı Üretim; işletmenin amaçlarına ulaşabilmesi için insan gereksinimlerini karşılayacak mal ve hizmetleri oluşturma işlemi ve sürecidir.
Üretim; malların, şekil, mekan, zaman ve mülkiyet faydalarının artırılmasıdır. Şekil faydası: Bir malın fiziksel ve kimyasal yapısı üzerinde bir takım değişiklikler yapmak
Bir malın; Mekan faydası: Daha çok ihtiyaç duyulan mekana taşınması ve orada bulundurulması; kullanıma sunulmasıdır. Zaman faydası: Ona ihtiyaç duyulan zamanda ortaya sürülmesidir. Mülkiyet faydası: İhtiyacı olana aktarılması ve sahiplenilmesinin sağlanmasıdır.
Üretim, malların üretildiği, var edildiği bir süreçtir. Üretim yönetimi ise, üretim süreçlerini ilgilendiren tüm kararların alınması ile ilgili disiplindir.
Üretim sürecinde etkili olan unsurlar, üretim yönetimi literatüründe, kısaca "6M " kavramı ile ifade edilmektedir. Materials Machinery Methods Men Money Minutes Malzeme Makina Metod İnsan Para Zaman 6M kavramı, tüm üretim yönetimi anlayış ve uygulamalarını tanımlamaya ve geliştirmeye yeterli temel kurgu olarak düşünülmelidir.
En genel tanımı ile üretim yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki mamulün istenilen niteliklerde (kalitede), istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir.
Üretim Yönetiminin Amaçları Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar ve kalite açısından en iyi şekilde karşılanması, Stok düzeyinin mümkün olduğu kadar düşük tutulması veya stok devir hızının artırılması, İşletmenin insangücü ve makina kaynaklarından yararlanma derecesinin yükseltilmesi.
Üretim Yönetiminin Fonksiyonları Yönetim, üretim amacı ile biraraya getirilen faktörlerin yönetilmesi planlanması, örgütlenmesi, koordinasyonu, kontrolü.
Planlama Malzeme, Gereksinim Planlaması Kapasite Planlaması Metot Etüdü Rotalama veya iş seyrinin planlanması Programlama
Örgütleme Yönetimce hazırlanan planlar doğrultusunda hedefler belirlendikten sonraki fonksiyon öngörülen işlemleri gerçekleştirecek olan işgücü ve malzeme kaynaklarının örgütlenmesidir.
Yönlendirme Yönlendirme üstlerin astlarını etkilediği bir eşitsizlik sistemi olarak tanımlanmaktadır. Sözkonusu sistemde, yetkili yöneticiler örgütsel hedeflere ulaşmak için işgücüne yön vermektedirler.
Kontrol Her kademedeki yöneticiler, ilgi alanlarındaki işlerin yolunda gitmesinin sorumluluğunu taşımalıdır. Bu amaçla gerçekleştirilen fonksiyon kontrol olarak isimlendirilmektedir. Yönetimin kontrol fonksiyonu, en basit şekliyle, arzulanan sonuçlara doğru performansın yaklaştırılmasını sağlar.
İşletme örgütlenmesi-işletim Yönetimi Üç Ana Fonksiyon Örgütlenme Finansman Üretim/İşlemler Yönetimi Pazarlama Tüm işletme örgütlerinde bu yapı mevcuttur. Bu yapı işletmenin türüne yada çeşidine göre farklılaşmaz.
Tarihsel Gelişim İngilizcede "imalat/üretim" kelimesinin karşılığı olan "manufacture", latince kökenli manus (el) ve gelmektedir. factum (yapmak) kelimelerinin birleşiminden meydana Üretim kavramı, ilk çağlardan günümüze kadar; bir şey oluşturmak, meydana getirmek veya ürünün fiziksel özelliklerini değiştirmek gibi anlamları taşımıştır.
iş bölümü (Adam Smith 1776 and Charles Babbage 1852) standart parçalar(whitney 1800) bilimsel yönetim(taylor 1881) montaj hattı(ford/sorenson/avery 1913) gantt şemaları(gantt 1916) hareket etüdü(frank and Lillian Gilbreth 1922 kalite kontrol(shewhart 1924; Deming 1950) bilgisayar(atanasoff 1938) kritik yol yöntemi(dupont 1957)
malzeme ihtiyaç planlaması (Orlicky 1960) bilgisayar destekli tasarım (CAD 1970) esnek imalat sistemi(fms 1975) kalite ödülleri(1980) bilgisayarla bütünleşik imalat(1990) Globalization(1992) Internet (1995)-------------------------
Üretim Yönetimi nelerle uğraşır? Üretim yönetimi bir çok farklı faaliyeti içeren kapsamlı bir disiplindir. Üretim yönetiminin uğraş alanlarını anlamak için kendimizin bir küçük işletme açacağını ve burada ne gibi kararlar vermek zorunda olduğumuzu düşünelim. İşletmemiz cevizli kurabiye üretip bunu fast-food şeklinde sunan bir işletme olacak.
Rekabetçi Üretim Sistemleri Üretim sistemi ekonomik değeri olan bir ürünün yapımı için oluşturulan insan-makine-malzeme sistemi olarak, belli çeşit ve miktarda girdiyi alıp anlamlı bir çıktıya dönüştüren sistemdir.
Üretim sisteminin elemanları Girdiler Arazi İşgücü Sermaye Katma değer (Fayda) Üretim Prosesi/ Dönüştürme Prosesi Geri besleme Çıktılar Mamul Hizmetler Geri besleme Kontrol Geri besleme
İnsan, Makine, Bilgi, Enerji, Malzem e vb. Üretim Süreci ÜRÜN / HİZMET girdi Girdi değişim Banka Vezne, personel, bilgisayar, enerji Finansal hizmet çıktı Çıktı Lokanta Aşçı, garson, yiyecek, araç gereç, enerji Doymuş müşteriler Hastane Doktor, hemşire, ekipman, enerji Sağlığına kavuşmuş hastalar Üniversite Havayolu Fakülte binası, işgücü, enerji, bilgi Uçaklar, pilot ve hostesler, bakım yer personeli, enerji Fabrika Makine, işgücü, enerji, hammadde Ürünler Eğitilmiş öğrenciler, araştırma çalışmaları Bir yerden başka bir yere nakledilen yolcular
Katma Değer (Fayda) Katma Değer: Nihai ürünün, nihai değerini yaratmak üzere girdilere katılan değer miktarıdır. Katma değer terimi; ürünün nihai değeri ile tüm girdilerinin değeri arasındaki farktır.
İsraf Katma değeri olmayan faaliyetler israf (waste) olarak görülür ve görev, ekipman veya süreçleri kapsayabilir. Üretim yönetiminin önemli bir fonksiyonu, tüm faaliyetleri analiz etmek, değer katmayanları elimine etmek, süreçleri ve görevleri yeniden yapılandırmak (şekillendirmek) ve etkinliğini artırmaktır. Günümüzün iş çevresi her zamankinden daha rekabetçidir ve üretim yönetimi, etkinliği artırarak rekabet edebilmeyi artıracak çabaların odak noktasını oluşturmaktadır.
Üretim Sürecini etkileyen unsurlar Verimlilik (Efficiency): Birim girdi başına üretilen çıktı olarak ölçülür. Etkinlik (Efectiveness): Üretim sisteminin amaçlarını gerçekleştirme derecesi olarak tanımlanır. (Performans) Kapasite ( Capacity): Üretim sisteminin elverdiği üretim düzeyini ölçer. Esneklik (flexibility): Bir üretim sisteminin ani talep değişikliğine cevap verebilme yeteneği.
Üretim Sisteminin Çeşitleri Üretim sistemi: Ürün veya hizmet oluşturulması yoluyla topluma değer yaratan sistemlere "üretim sistemleri" denir. Birincil: Temel hammaddelerin işlendiği sınıf, petrol gibi... Analitik: Hammaddenin işlenerek ürüne dönüşümü, petrol-benzin, makine yağı gibi... Sentetik: Bazı işlemlerden sonra yeni mamule dönüşüm, cam, plastik, kauçuk... Fabrikasyon: Fiziksel değişiklik yapılan mamuller bu sınıfta incelenir. Montaj: Küçük ve uyumlu parçaları bir bütün ürün haline getirme, otomobil, televizyon, buzdolabı gibi...
Birincil Üretim
Birincil Üretim Benzin, Mazot vb. Kömür Altın Tahıllar Bor Demir
Analitik Üretim
Analitik Üretim Mazot Benzin Kömür Altın Bor Yakıtı Et Ürünleri
Sentetik Üretim Polipropilen, Polietilen, Polyester, Poliamid, Poligliserin, Poli Vinil Clorür (PVC) vb. petrokimya ürünlerinin polimerizasyonlarını sağlayan reaktör örnekleri
Sentetik Üretim Kauçuk Ürünlere Örnekler Plastik Ürünlere Örnekler Çelik Ürünleri Polimer Ürünler (PVC, Polyester vb.)
Fabrikasyon Üretim Delme Kesme Kalıplama
Montaj Üretimi
Belirli Bir Sürede Yapılan Üretimin Miktarına Göre Sınıflandırma Siparişe Göre Üretim Seri Üretim Kitlesel (Yığın) Üretim
Siparişe Göre Üretim Terzilik ve Giyim Sanayi Makine Sanayi Tren Sanayi Gemi İnşaatı Köprü İnşaatı Köprü İnşaatı
Seri Üretim
Kitlesel (Yığın) Üretim
Üretim Sırasında İzlenen Yola Göre Üretimin Sınıflandırılması Yapım Yerinde Üretim İşletmede Üretim Atölye Tipi Üretim Akış Tipi Üretim
Yapım Yerinde Üretim
İşletmede Üretim Atölye Tipi Üretim Akış Tipi Üretim
Modern Üretim Sistemleri Yalın Üretim YÜ (Lean Productıon - LP) Tam Zamanında Üretim Sistemi TZÜ (Just In Tıme - JIT) Bilgisayar Destekli Tasarım BDT (Computer Aıded Design - CAD) Bilgisayar Destekli Üretim BDÜ (Computer Aıded Manufacturıng - CAM) Bilgisayar Tümleşik Üretim BTÜ (Computer Integrated Manufacturing - CIM) Esnek İmalat Sistemleri EİS (Flexıble Manufacturıng Systems - FMS) Hücresel Üretim Sistemleri - HÜS (Cellular Manufacturıng Systems - CMS) Grup Teknolojisi (Group Technology- GT) Endüstriyel Robot Sistemleri (Endustrıal Robot Systems - ERS)
Global Üretim Stratejileri Günümüzde sosyal, kültürel ve ticari alanlarda ulusal sınırların etkisi hızla azalmaktadır. Ülkeler arası üretim kaynaklarının, mamullerin, hizmetlerin ve yönetim bilgisinin alış verişinde bulunulmaktadır. Dünyadaki ilk modern çokuluslu isletme 1950 yılında Alman isletmesi Uni ve İngiliz İsletmesi Lever Brothers tarafından gerçeklestirilmistir. İki işletme birleşerek Unilever ismini almışlar ve 60 farklı ülkede faaliyet gösteren, 500 bayisi olan dünyanın en büyük işletmelerinden birisi
Üretimi etkileyen iç faktörler Örgüt içinde: finans pazarlama muhasebe insan kaynakları AR-GE satın alma dağıtım bilgi sistemleri
Üretimi etkileyen dış faktörler Ekonomik faktörler: faiz oranları, vergi düzenlemeleri, fonların elde edilebilmesi, genel ekonomik koşullar, ölçek ekonomileri vs... Yasal düzenlemeler: çevre kirliliğine ait çıkarılan düzenlemeler Rekabet: Pazar payını kaybetmemek için diğer firmaların çıkardığı ürünleri üretmek... Teknoloji: yeni teknolojiler üretim sürecini, malzemeyi, yöntemi etkiler...
Üretim sisteminin temel amacı, müşteri hizmetine uygun mal ve hizmet üretimini sağlamaktır. Üretim sistemi, en iyi fiziksel girdiler ve fiziksel kaynakları kullanarak kaliteli üretimi gerçekleştirip, müşterilerinin tatminini en yüksek düzeye çıkarmayı hedefler.
Rekabet Öncelikleri/boyutları (4 temel üretim stratejisi) Maliyet: Düşük maliyete odaklanmış rekabet önceliği. Kalite : Mal ve hizmet kalitesine odaklanan rekabet önceliği. Zaman : Zamanında ve hızlı teslimi esas alan rekabet önceliği. Esneklik : Daha çeşitli mal ve hizmet sunmaya odaklanan rekabet önceliğidir.
Maliyet boyutuyla rekabet etmek Ürünü rakiplere oranla düşük fiyatla sunmak Genellikle çok miktarlarda üretilen ürünler Ürün çeşidi sınırlı Otomasyona yatırım yaparak maliyetler düşürülebilir Daha az becerili iş gücü Ürün odaklı yerleşim düzeni Düşük maliyet düşük kalite anlamına gelmez
Kalite ile rekabet etmek Kalite genellikle sübjektiftir Kimin tanımladığına göre farklı tanımlanabilir İki ana kalite boyutu: Performans tasarımı: üstün özellikler, uzun ömür, sağlamlık, mükemmel müşteri hizmeti Ürün ve hizmette yeknesaklık: tasarım özelliklerini karşılamak, dar toleranslar, kusursuz teslim iki kalite boyutunu gerçekleştirmek için: Ürün tasarım kalitesi (mal ve hizmetin ihtiyaçları karşılaması) Süreç kalitesi (tasarlandığı gibi üretilen hatasız ürünler)
Zaman boyutuyla rekabet etmek Zaman/hız önemli bir rekabet boyutudur Teslimi en önce yapan genelde yarışı kazanır Zaman boyutunda önemli olan: Hızlı teslim Siparişleri yerine getirme ve teslimde daha kısa süreler Zamanında teslim Teslimi her defasında söz verilen zamanda ve ihtiyaç duyulan zamanda yapmak
Esneklikle rekabet Firma çevresi hızla değişmektedir Firma esnekliğiyle bu değişikliklere adapte olmalıdır Ürün esnekliği: üretimi hızla bir üründen başka bir ürüne değiştirebilme Ürünü hızla müşteri isteklerine uydurabilme Hacim/miktar esnekliği: Pazar talebine göre üretim miktarını hızla değiştirebilme
İşletmelerde verimliliğin önemi
Verimlilik artışı: Maliyetleri azaltarak: Çıktı (-), Girdi ( ) Aynı çıktıyı daha az girdi ile sağlamak: Daha hızlı çalışarak: Çıktı ( ), Girdi (-) Aynı girdiyle daha çok çıktı sağlamak Büyümeyi başararak: Çıktı ( ), Girdi ( ) Çıktıyı girdi artışından daha fazla artırmak Kısıntıya giderek: Çıktı ( ), Girdi ( ) Girdiyi çıktı azalışından daha fazla azaltmak Etkin çalışarak: Çıktı ( ), Girdi ( ) Daha az girdi ile daha çok çıktı sağlamak
VERİMLİLİK NEDİR? her şeyde, özellikle insanda sürekli gelişimi hedefleyen gelişmeci bir düşüncedir. yeni teknik ve yöntemleri uygulama çabasıdır. en az çaba ile en çok çıktıyı verebilecek bütün üretim kaynakları arasındaki dengedir. tüketilen kaynaklarla elde edilen ürünlerde değişimdir.
Verimlilik, doğru hızda doğru kalitede (müşterinin talep ettiği kalitede) doğru ürün ve hizmeti (gereksinim duyulan) Kuruluşa, insan kaynaklarına ve ülke ekonomisine yüksek katma değer sağlayarak Çevreye zarar vermeden doğru miktarda doğru kaynaklarla Üretmektir. doğru zamanda (müşterinin talep ettiği zamanda) doğru biçimde
İşgücü Verimliliği 22 masa 2 işşç 8 saat 1,375 masa saat T.V. Çııkt Girdi 8600 $ 10200 $ 0,84 V= 346/4=86,5 kurabiye/saat
Satış ve Verimlilik Artışının Kârlılığa Etkisi Faktör Mevcut Durum %20 Satış Artışı %20 Prodüktivite Artışı Satış Geliri 100 120 100 Değişken 60 72 48 Maliyet Sabit Maliyet 20 20 20 Toplam Maliyet 80 92 68 Kâr 20 28 32
Verimlilik Endeksleri Verimlilik endeksi, belli bir dönemdeki(cari dönem) verimliliğin, temel dönemdeki (baz dönem) verimliliğe oranıdır. Çeşitli dönemlerdeki verimliliği temel alınan yıla göre karşılaştırmada kullanılır.
cari dönem verimliliği verimlilik endeksi= ------------------------------ baz dönem verimliliği 1,18 V i = --------- = 0,944 1,25
VERİMLİLİKTE DÜŞME: Üretimde verimlilik düşüşü Sermaye birikimi ve insan kaynakları gelişimi düşer Yurtiçi ve yurtdışı fiyatlar yükselir. Kapasite kullanımı düşer Birim maliyetler yükselir Karlar düşer Rekabet düşer Yurtiçi ve yurtdışı satışlarda durgunluk olur.
VERİMLİLİK ARTIŞI: Üretimde verimlilik artşı Sermaye artar, insan kaynakları iyileşir. Kapasite kullanımı yükselir. Yatırımlar artar Birim maliyetler düşer Tasarruflar yükselir. Milli gelir dolayısıyla kişi başına gelirde artış gerçekleşir. Rekabet gücü yükselir.
TALEP TAHMİNLERİ TALEP TAHMİNLERİ İLE İLGİLENEN DEPARTMANLAR Hammadde Yedek parça Yarı mamul Makine İnsan gücü Yatırım ihtiyaçlarının saptanmasında temel veri talep tahminleridir.
Talep Tahmini nedir? Niye kullanılmaktadır? Talep tahmin, bir firmanın gelecekteki satış hacmini belirlemek için bir değişkeni hesaplama işlemidir. Talep Tahmini, riski ve belirsizliği azaltan bir yöntemdir. Talep tahminlerinin kullanılması sayesinde, firmalar kendi büyümesini gerçekleştirebilmesi için ne kadar mal üreteceğini, bu malı hangi oranda fiyatlayacağını ve ilgili malın pazarlanması için ne kadar para harcayacağını belirler
Talep Tahmin Yöntemi Haritası Talep Bilgi İstatistiksel Model Etkileyen Faktörler satış Pazarlama Finans Stok yönetimi Üst yönetim Fikir birliği Talep Tahmin kararı
Talep Tahmin Araştırılmasında Yapılacak Adımlar Talep Tahmin Adım 6 Raporun yazılması Adım 5 Talep Tahminin yapılması Adım 4 Veri yi analiz yapma Adım 3 Talep Tahmin tekniklerinin seçilmesi Adım 2 Zaman horizonunu belirlenmesi Adım 1 Talep tahmin amacının belirlenmesi
Talep Tahmin Yöntemleri Üç ana başlıkta toplanır: Yargısal Tahminler Zaman Serileri İlişkisel Modeller
Talep Tahmin Araştırma Yöntemleri Yargısal Tahminler- Kantatif modellerin kullanılmadığı zamanlar yönetici görüşlerini, müşteri anketlerini, uzman görüşleri gibi yargısal yöntemlerin kullanılmasıdır. Zaman Serileri Geçmişe ait bilgilerin geleceği tahmin için kullanılması prensibine dayanır. İlişkisel Modeller Bağımsız değişkenlerin kullanılarak geleceğin tahmin edilmesidir.
Envanter Yönetimi Neden Stok bulunduruyoruz? Satışlar ve üretim zamanındaki değişimlerin dalgalanmaların etkisini yok etmek için (güven stoğu) Mevsimlik talebe sahip ürünlerin, sınırlı üretim kapasitesinden ötürü ölü sezonda üretilip bekletilmesi. Üretim ve satın almada ölçek ekonomisinin avantajından yararlanmak için (fiyat indirimi). Üretimde çeşitli aşamalarda beklenmeyen durumlar ve darboğazlar için stok bulundurulur.
Stok veya Envanter tanımı Firmanın gelecekte kullanmak üzere elinde bulundurduğu hammadde, yarı mamul, mamul ya da varlıklardır. Envanteri elde etme ve elde tutmaya ilişkin harcamalar büyük bir maliyet oluşturur. Envanter yöneticileri hem talebi karşılayacak kadar stok bulundurmak hem de en düşük stok maliyetlerini sağlamaya çalışırlar.
Stok Türleri Hammadde ve satın alınan parçalar Bileşenler (montaj için bekleyen parçalar) Yarı işlenmiş parçalar (üretim aşamaları arasında) İşlenmiş parçalar-mamul Tamamlayıcı mallar (üretim ve diğer fonk. tamamlayan direk üründe olmayan parçalar) aletler-ofis malzemesi vs. Sevkiyat sırasındaki mallar
Envanterin Fonksiyonları(İşlevleri) Üretim sürecinin değişik kısımlarının birbirinden ayrıştırılmasını sağlar. Talepteki dalgalanmalardan firmayı korur ve müşteriler için bir seçme imkanı sağlar. Miktar iskontolarından yararlanmayı sağlar. Enflasyona karşı koruyucu rol oynar.
Stok Problemlerini Sınıflandırma Mal çeşidi (kalem sayısı) Talebin yapısı Dönem sayısı Bekleme süresi Stoksuzluk Stok Maliyetleri Sipariş Verme Maliyeti Stok Tutma Maliyeti Stoksuzluk Maliyeti
Stok Kontrolünün Amacı Yetersiz kontroller ya aşırı stok yığılımına yada gereğinden az stoklamaya sebebiyet verir. Gereğinden az stoklama hatalı siparişlerden, satışlardaki kayıplardan, müşteri memnuniyetsizliğinden ve üretimdeki darboğazdan kaynaklanmaktadır Aşırı stok yığılımı kapitali gereksiz yere bağlama ve birbaşka alanda verimli bir şekilde kullanılmamaya sebebiyet verir.
Üretim planlaması Proje ve Yönetimi Belirli bir hedefe ulaşmak için tamamlanması gereken tek bir üretim işiyle ilgili yarı düzenli birbirleriyle ilişkili faaliyetler bütünü Proje Projeyi olabildiğince hızlı ve ucuz bir biçimde tamamlayabilmek için faaliyetlerin yönetimi Proje Yönetimi PROJE PLANLAMA ---------- PROJE KONTROL
Proje Kompleks, rutin olmayan, bir defaya mahsus, zaman, bütçe, kaynak, ve performans spesifikasyonları ile sınırlı, belirli müşteri ihtiyaçlarını karşılayacak çaba. Kendine özgü bir ürün veya hizmet yaratmak için girişilen geçici işler bütünü. Özgün ürün ya da hizmet yaratmak üzere ortaya konan geçici bir çabadır.
Proje Yönetimi Nedir? Görevleri organize etmek. Bir grubun birlikte verimli bir şekilde çalışmasını sağlamak. Görevlerin sırası, ilişkisi, kaynak kullanımı ve zamanlanmasını ayarlamak. Plana bağlı olarak ilerlemeyi sağlamak ve kontrol etmek. Benzersiz bir amacı gerçekleştirmek.
Proje Yönetimi ile ilgili bazı istatistikler A.B.D. projelere her yıl $2.3 trilyon harcamaktadır. Tüm dünyada ise yaklaşık $10 trilyon harcanmakta. Ortalama bir proje yöneticisi yılda $82,000 kazanıyor. Proje İşletmeciliği Enstitüsü (PMI) 1969 yılında kurulmuştur.1990 yılına kadar 7,500 üyesi varken 5 yıl sonra 17,000 in üzerinde üyesi olmuştur. 2001 yılına kadar 86,000 üyeye sahip olup günümüzde bu rakam 100,000 üyeyi geçmiştir.
Proje Yönetiminin Temel Amaçları 1. Belirlenen performansı sağlamak 2. Belirlenen maliyet ile tamamlamak 3. Öngörülen zamanda bitirmek
Proje Yönetiminin Gerekliliği Daha iyi kontrol Daha iyi müşteri ilişkileri Daha kısa ürün geliştirme zamanları Daha düşük maliyetler Daha yüksek kalite ve güvenirlilik Daha yüksek karlılık oranları Sonuçlara daha keskin odaklanma Daha iyi bölümlerarası koordinasyon Personelde daha yüksek moral ve motivasyon
Proje Yönetiminde Gerekli Adımlar Projenin formel bir tanımı yapılır. Projenin başlangıç ve bitiş tarihleri belirtilir. Kısıtlamalar listelenir. Yapılacak görevler belirlenir. Her bir görev için süre, diğer görevlerle ilişkisi ve kaynaklar belirlenir.
Proje Yönetiminde Karşılaşılan Zorluklar Büyük ve karmaşık projeler Sıkı bir zamanlama Düşük bütçe Farklı takımlar Ortaklıklar
Proje Yönetiminin Sunduğu Çözümler Planlama Kaynak Yönetimi Maliyet Kalite İzleme İletişim Ar-Ge Yatırım
Proje Yaşam Döngüsü 1
Proje Yaşam Döngüsü 2 Fizibilite Proje kavramı fizibilite Planlama Uygulama Yönetim Fizibilite: Maliyet, kazanç ve risk analizi Planlama: İnsan kaynakları, maliyet ve zaman Uygulama: Zamanı, maliyeti ve kaynakları iyi yönetme Sonlandırma: Projeyi tekrar değerlendirme Sonlandırma
Üretim Yönetimi Sistemi Analizinde Kullanılan Modeller Maliyet Analizi Doğrusal Programlama Bekleme Hattı veya Kuyruk Modeli Simülasyon (benzetim) Modelleri Şebeke Planlama Modelleri İstatistik Analiz Şematik ve Grafik Modeller
GANTT Şeması Sip.1 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz Tem. Ağus. Eyl. Ekim Kasım V Sip.2 Sip.3 Sip.4 X X Sip.5 İş in Başlama ve bitme zamanı Tamamlanan iş Bakım/Tatil Bugünkü Tarih V X
Tedarik Zinciri ve lojistik Yönetimi
Tedarik zinciri mallarin bir yerden bir yere fiziksel olarak taşinmasindan öte bir durumdur. Aynı zamanda bilginin ve paranın hareketidir ve entellektuel (bilgi) sermayesinin yaratılması ve geliştirilmesidir.
Tedarik Zinciri Tedarik zinciri lojistik teriminin bir başka ifadesidir Tanım: Kaynakların ortaya çıkarılmasından başlayıp ürün yada hizmetin son kullanıcıya dağıtımı ve ürünle ilgili herhangi bir artığın atılmasına dek süren tüm aşamalarla ilğilidir.
Tipik bir tedarik zinciri: Üyeler Müşteriler Bayiler Toptancılar/Dağıtıcılar(distributörler) Üreticiler Tedarikciler (parçahammadde tedarikcileri)
Değer Zinciri Tedarik zinciri bazen değer zinciri olarak ta anılmaktadır. Bunun anlamı tedarik zinciri esnasında mal ve hizmetlerin katma değer bırakmasıdır. Değer Zinciri Elemanları Arz o Arz tarafı zincirle başlar ve firmanın son aşamasına kadar gider. Talep o Firmanın dışından başlayıp müşteriye kadar uzanan kısmı temsil eder. o Talep zinciri satış ve dağıtımın oluşturduğu değer zinciridir.
Tedarik Zincirinin beş ana Faktörü Üretim Envanter Bilgi Ulaşım Lokasyon
Küresel Tedarik Zinciri nin etkisi Küresel logistik Geçmiş yıllarda Tedarik Zinciri yönetimi oldukça kolaydı... Mal ve hizmetler gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru akmaktaydı... Ham madde nin akışı ise ters yönde gerçekleşmekteydi. Küresel logistik çerisindeki zorluklar Çalışılan firmalardan Ortaklık istemek Emek piyasasındaki üçretlerin artması Rusya, Hindistan, ve Çin gibi pazarların yeni fırsatlar vermesi Bazı ekonomik organizasyonların ticareti kolaylaştırmaları; mesela NAFTA ve AB gibi...
Etik değerler ve tedarik zinciri Hükümet yada firma yetkililerine Rüşvet Sağlık, emniyet, çevre kavramlarını görmezlikten gelme İşçilerin temel haklarını ihlal etme Ülke orijinini yanlış gösterme Piyasada yasak olan malları dış ülkelere satmak
Dikey Bütünleşme (entegrasyon) stratejisi Dikey bütünleşme Dikey bütünleşmelerde, aynı tedarik zincirinde yer alan şirketler ortak bir yönetim altında birleşirler. Yatay bütünleşme (horizontal integration) stratejisi ise bir şirketin bir rakibini satın almasıdır. hammadde (tedarikçiler) Geriye doğru Bütünleşme Dönüşüm İleriye doğru Bütünleşme Ürün (Müşteriler)
Dikey Bütünleşme stratejisi örneği Maden Çelik Arabalar Dağıtım sistemi Devre kartları Bayiler Silikon Entegre devreler Bilgisayar Saat Hesap makinesi Çiftlik Un fabrikaları Ekmek hammadde (tedarikçiler) Geriye doğru Bütünleşme Dönüşüm İleriye doğru Bütünleşme Ürün (Müşteriler)
Lojistik Lojistik tedarik zincirinin bir parçası olup malların, hizmetlerin ve bilgilerin ileriye ve geriye doğru akışıdır. Lojistik tedarik zinciri içerisinde malların bir nontadan başka bir noktaya akışıdır. Lojistik bir başka değişle ürününün elde edilmesi, üretilmesi, dağıtılması ile ilgili doğru mekan ve doğru miktar kullanımıdır.
Lojistik Yönetimi Lojistik Yönetimi içerisinde iç ve dış dağıtımı, malzeme işlemeyi, depolamayı, envanteri, ulaşımı ve ters yön akışını barındıran bir yönetim mantığıdır. Lojistik kavramı ilk defa 1905 de askeriyede kullanılmıştır. Askeri malzemenin ve personelin bir noktadan birbaşka noktaya taşınması olayıdır.
Lojistik işlevler Lojistik değerlerin kullanımının önemi söyle sıralanabilir; Ulaşım ve mesafelerin maliyetinin artması Üretim teknolojilerinin artması Tam zamanlı ve yalın üretim sistemlerinin kullanımı Ürün çeşitlerinin artması Teknolojinin artması Geriye dönüşüm maddelerinin kullanımının artması Uluslararası firmalarını sayısının artması
Kalite kontrolü ve stok yönetimi, Kalite kavramı Amerikan Kalite Kontrol Derneği Bir mal yada hizmetin belirli bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerinin tümü. Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu Belirli bir mal veya hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesi. Türk Standartları Enstitüsü Bir ürün yada hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama yeteneğine dayanan özelliklerin toplamı.
Kalitenin Tanımı Kalite, bir ürün yada hizmet hakkında müşteri yada kullanıcıların yargısı olup, beklentiler ve gereksinimlerin karşılanmasına olan inançların ölçüsüdür. Beklentiler ile algılamalar arasındaki ölçüdür. Buna göre, beklentiler ile algılamalar arasındaki mesafe azalıyor ise kalite tanımlaması olumlu, mesafe açılıyorsa kalite tanımlaması olumsuz yapılmaktadır.
Kalitenin Boyutları
Nominal değerler ve Tolerans Nominal değer, hedeflenen değerdir.
Kalitenin Tarihsel Gelişimi Muayene Kalite Kontrol Kalite Güvencesi Toplam Kalite
Muayene Kalitenin tarihsel gelişiminde ki ilk süreç muayenedir. Bu aşamanın temel yaklaşımı, tüketiciye hatalı ürünlerin gitmemesini sağlamaktır. Muayene işlemi üretimin son aşamasında yapılması nedeni ile çeşitli açılardan israflara sebep olmakta ve bu da maliyetleri arttırmaktadır. Bu yaklaşım, tüketiciyi korumuş ancak üreticilerde sıkıntılar meydana getirmiştir.
Kalite Kontrol Kalite kontrol yada bugünkü adıyla İstatistiki Kalite Kontrol (İKK) ilk kez 1930 larda Bell Laboratuarlarında Dr. Shewhart tarafından kullanılması ile başlamıştır. Kalitenin bu aşamasında muayene işlemi son kontrolden ara kontrollere ve giriş kontrolüne doğru genişletilmiştir. Bu dönemde standartlar geliştirilmeye başlanmış ve tüketiciyi koruma yolunda ilk adımlar atılmıştır.
Kalite Kontrol a. Tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayabilen kalitede ürünler imal etmek için kalite kontrole katılırız. Sadece ulusal standartları veya spesifikasyonları yerine getirmek çözüm değildir ve de yetersizdir. b. Tüketiciye yönelme üzerinde durmalıyız. Kendi zevk ve ihtiyaçlarımızı değil, tüketicinin zevk ve ihtiyaçları dikkate alınmalıdır. Çünkü tüketici kraldır. ve ürünleri seçme hakkı tüketicinindir.
Kalite Kontrol c. Kalite sözünün nasıl yorumlandığı önemlidir. Çünkü dar anlamda kalite, ürün kalitesidir. Ancak geniş anlamda kalite ise iş kalitesi, hizmet kalitesi, proses kalitesi, sistem kalitesi, firma kalitesi vb. dir. Kalite kavramını da bu anlamda yani geniş anlamda yorumlamalıyız. d. Fiyat hesaba katılmadan kalite tanımlanamaz. Fiyata, kara ve maliyet kontrolüne önem vermeyen kalite kontrol olamaz. Aynı şey üretim miktarı için de söylenebilir.
Kalite Güvencesi Kalite güvencesi kısaca; bir üründe, kalitenin müşterinin güvenle satın alabileceği ve uzunca bir süre güven ve tatminle kullanabileceği şekilde sağlanması demektir. Güven unsurunu şu cümle çok iyi açıklamaktadır: Ürünlerimiz için güven yaratmak on yıl sürer, fakat bu güven bir gecede kaybolabilir.
Kabul Edilebilir Kalite Düzeyi (KKD) KKD, müşterinin tolere edebileceği hata (veya hatalı) yüzdesidir. Örneğin, teslim edilen bir ürünün %98 inin normlara uygun olması, müşterinin o partiyi kabul etmesini gerektirmesi gibi. Ancak rekabetin yoğunlaşması ve Toplam Kalite anlayışının benimsenmesi ile KKD anlayışının yerini %100 kalite veya sıfır hata anlayışları almaktadır.
Kalite Kontrol İle Kalite Güvencesi Arasındaki Fark Kalite Kontrol ile Kalite Güvencesi arasındaki fark, birincisinin ürün üzerinde, diğerinin ise üretim sistemi üzerinde odaklanmasıdır. Ayrıca, kalite kontrolün iş işten geçtikten sonra etkisini gösterdiğini, yani ürün üretildikten sonra gerçeği meydana çıkarmayı hedeflediği; kalite güvencesinin ise sistem üzerinde gerçekleştirildiğinden, kaliteyi sağlamaya dönük olduğu söylenebilir. Kalite güvencesi, işlem yapıldıktan sonraki işlemleri değil, işlemin doğru yapılmasına yöneliktir ve dolayısıyla muayeneyi de içeren bir süreçtir.
Toplam Kalite Toplam Kalite, müşterilerin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayan bir yaklaşım olduğu kadar, maliyetleri de düşüren bir yönetim tarzıdır. Başka bir ifade ile TK, hataları önlemeyi hedefler; böylece bir taraftan müşteri hatasız ürünlere sahip olurken, diğer yandan üretici kuruluşta hatalı üretimden kaynaklanan maliyetler düşecektir.
Toplam Kalite Çeşitli araştırmalara göre işletmelerdeki kalitesiz üretimin maliyetinin, toplam maliyetin %25 i nispetinde bir payı olduğu belirlenmiştir. Bu durumda kalitenin yükseltilebilmesi ile neler kazanılabileceği ortadadır. Kaldı ki bu orana Pazar kaybı, müşteri tatminsizliği, kötü imaj vb. ölçülemeyen kayıplar dahil edilmemiştir.
TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ En basit şekliyle Toplam Kalite Yönetimi şöyle tanımlanmaktadır: Toplam : Herkesin katılımı Kalite : Müşteri gereksinim ve beklentilerinin tam olarak karşılanması Yönetim : Kaliteli ürün yada hizmet için bütün koşulların sağlanması
Müşteri Tatmini Müşteri Tatmini = Beklenti Algılama (MT) (B) (A) B>A ise müşteri tatmin olmamış B<A ise müşteri tatmin olmuş B=A ise bir tepki yok demektir.
TOPLAM KALİTE YÖNETİMİNİN TEMEL UNSURLARI Müşteri Odaklılık Liderlik Kişilerin Katılımı Süreç Yaklaşımı Sistem Yaklaşımı Sürekli İyileştirme Gerçeklere Dayalı Karar Verme Karşılıklı Yarar Sağlayan Tedarikçi İlişkileri
Standart Kavramı Standart sözcüğü bir mal veya hizmetin tek-biçimleştirilmesidir. Yada değişik bir ifade ile, üretilen bir mal veya hizmetin nitelik, ölçü ve görünümlerinin konulmuş kural ve normlara uygun bir şekilde tipleştirilmesi, aynı örneğe uydurulmasıdır.
Standardizasyon Standartlaştırma veya standardizasyon ise bir mal veya hizmetin imalatında kalite kontrolü uygulayarak üretimin standart ölçütlere uygunluğunun sağlanması olarak tanımlanmaktadır. Standart bir mal veya hizmete ilişkin olarak konulan kurallar veya normlar iken, standardizasyon ise mal veya hizmetlerin üretiminde, belirlenen söz konusu kural veya normlara uygun üretimin gerçekleştirilmesidir.
Standardizasyonun Sağladığı Faydalar Ekonomiye Olan Yararları Üreticiye Olan Yararları Tüketiciye Olan Yararları
EKONOMİYE OLAN YARARLARI Kaliteyi teşvik eder, kalite seviyesi düşük üretimle meydana gelecek emek, zaman ve hammadde israfını ortadan kaldırır. Sanayii belirli hedeflere yöneltir. Üretimde kalitenin gelişmesine yardımcı olur. Ekonomide arz ve talebin dengelenmesinde yardımcı olur. Yanlış anlamaları ve anlaşmazlıkları ortadan kaldırır. İhracatta ve ithalatta üstünlük sağlar. Yan sanayi dallarının kurulması ve gelişmesine yardımcı olur. Rekabeti geliştirir. Kötü malı piyasadan siler.
ÜRETİCİYE OLAN YARARLARI Üretimin belirli plân ve programlara göre yapılmasına yardımcı olur. Uygun kalite ve seri imalâta imkân sağlar. Kayıp ve artıkları asgariye indirir. Verimliliği ve hasılayı artırır. Depolamayı ve taşımayı kolaylaştırır, stokların azalmasını sağlar. Maliyeti düşürür.
TÜKETİCİYE OLAN YARARLARI Can ve mal güvenliğini sağlar. Karşılaştırma ve seçim kolaylığı sağlar. Fiyat ve kalite yönünden aldanmaları önler. Ucuzluğa yol açar. Ruh sağlığını korur. Stresi önler. Tüketicinin bilinçlenmesinde etkili rol oynar.
Stok Kontrolü Kavramı Stok kontrolü, ekonomik taleplerle karşı karşıya olan bir işte ( piyasada ), elde tutulan stok miktarının çeşitli şekiller de, bilimsel olarak kontrol edilmesi sanatıdır
Stok Kontrolünün Amacı ve Önemi Stok yatırımını minimize etmek Depolama giderlerini minimize etmek Üretimin hammaddesiz ve yarı mamulsüz kalmasını engelleyecek miktarda stok bulundurmak Etkin bir stok kayıt sistemi kurmak Muhasebeye, stok konusunda doğru ve yeterli bilgi vermek Ekonomik sipariş için, satın alma bölümü ile işbirliği yapmak
Tam Zamanlı ve Yalın Üretim 1800 1900 1940 1980 2000
YALIN ÜRETİM NEDİR? 1. Sıfır hata ile üretim 2. Maliyetleri azaltmak 3. Müşteri isteklerini istediği an ve miktarda karşılamak 4. Stok fazlası bulundurmamak 5. İsrafları ortadan kaldırarak sürekli iyileştirme
Üretimde Temel İsraflar Hurdalar Fazla üretim Gereksiz malzeme taşımaları Yarı mamul ve bitmiş ürün stokları Gereksiz, ek değer yaratmayan operasyonlar İşçinin makine çalışırken boş zamanı Gereksiz işçi hareketleri
İsrafların Nedenleri Yetersiz çalışma metotları Uzun hazırlık zamanları Yetersiz prosesler Eğitim eksikliği Yetersiz bakım Uzun mesafeler Lider eksikliği
İsraflar 1. Kalite kontrol etkinlikleri israftır çünkü ürün kontrol edildiği için değil,kaliteli olduğu için değer kazanır. 2. Stoklu çalışmak israftır çünkü ürünün bekletilmesi genelde katma değer getirmez,fiyatını artırmaz. 3. Taşımalar israftır çünkü ürünün üretim süreci içinde taşınmasının ürün değeri üzerinde hiçbir etkisi yoktur. 4. Beklemeler israftır çünkü kalıp değiştirme, ayar zamanları, arızalar ve diğer nedenlerden kaynaklanan beklemeler, aynı süre içinde katma değeri olan etkinliklerin yapılmasını engeller. 5. Fazla üretim israftır çünkü atıl stok oluşmasına neden olur.
JIT (TZÜ): Temel mantık Maliyet + Kar = Fiyat Rekabet Edebilirlik Fiyat- Maliyet = Kar
JIT (TZÜ) TANIMI Üretim için gerekli olan malzemenin gerektiği anda ihtiyaç noktasında bulunmasını temin eden ve sıfır envanteri hedef alan bir malzeme yönetim sistemi. En az kaynak kullanımıyla, en kısa zamanda, en ucuz ve hatasız üretimi, müşteri taleplerine cevap verecek şekilde en az israfla ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanıp potansiyellerin tümünden yararlanmak
JIT (TZÜ) TANIMI
TZÜ- KULLANAN ABD ŞİRKETLERİ Harley-Davidson firması Ford Motor fabrikası Hewlett-Packard, SP (Stockless Production)
TÜRKİYE DE JIT UYGULAYAN BAZI FİRMALAR TOFAŞ MERCEDES TOYOTA VESTEL RENAULT KORTEKS B PLAS
TZÜ- JIT AMAÇLARI Tam zamanında üretimin ana stratejisi üretim hızını artırıp, akış süresini azaltarak, kalite, maliyet, teslimat performansını aynı anda iyileştirmektir. JIT şu israfları azaltmayı amaçlar: 1.Hurdalar 2.Fazla üretim 3.Gereksiz malzeme taşımaları 4. Yarı mamul ve bitmiş ürün stokları 5. Gereksiz, katma değer yaratmayan operasyonlar 6. İşçinin makine zamanı içinde beklemeleri 7.Gereksiz işçi hareketleri
KANBAN JIDOKA SMED POKA-YOKE 5S KAIZEN JIT TEKNİKLERİ
TZÜ Yararları İsraf azalmaktadır, hatalar ortadan kaldırılmaktadır. Stok düzeyleri önemli ölçüde düşürülmektedir. Stoksuz çalışma sonucu üretimle ilgili sorunlar ortadan kaldırılmaktadır. Stoksuz çalışma nedeniyle stok denetim sistemlerine ihtiyaç duyulmamakta bu da atölye düzeyinde denetim faaliyetini büyük ölçüde kolaylaştırmaktadır. Sistem, aynı ürün ailesinde yer alan ürünlerin birinden diğerine kolaylıkla kaydırılabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu özellik, sistemde çeşit esnekliği yaratmaktadır.
TZÜ Yararları Ürün kalitesi yükselmekte, fireler azalmakta, verimlilik yükselmektedir. Firelerin azalmasının nedeni, küçük partiler halinde üretim sayesinde hatalı parçaların daha erken tespit edilebilmesidir. Küçük partiler halinde üretim nedeniyle, stokların ve malzeme taşıma araçlarının kapladığı alan azalmaktadır. Stoksuz çalışma, ilk seferinde hatasız üretim, toplam koruyucu bakım gibi ilke ve özellikleri nedeniyle, tam zamanında üretim sistemlerinde üretim düşük maliyetle gerçekleştirilebilmektedir.
Toyotanın yalın filozifisiyle ilgili terimler Muda; israf ve etkinsizlik Kanban; İhtiyaca göre parçaların sistemde hareket etmesini ve üretilmesini sağlayan elle kartlar yardımıyla idare edilen sistem Çekme sistemi; Talebe göre ihtiyaç duyulan parçaların çekilmesi. Heijunka; Üretim hacmi ve çeşitliliğindeki dalgalanma etkinsizlik getirir. Düzgün akış için bir ortalama yapılmalıdır. Kaizen; Sistemin iyileştirilmesi.
Toyotanın yalın filozifisiyle ilgili terimler Jidoka; Kaynakta kalitenin sağlanması. Her işçinin yaptığının kalitesinden sorumlu olması ve bozuk ürünü bir sonraki aşamaya geçirmemesi Poka-Yoke; Süreçlere hataları önleyici koruyucu sistemlerin eklenmesi. Takım kavramı; Süreç iyileştirmeleri için küçük takımların kullanılması.
KAIZEN KAIZEN geri beslemeye dayanan düzeltici bir faaliyettir. Kademeli, sürekli değişim, küçük yatırımlar, açık paylaşılır. Bilgi ve uzun vadeli etkiler sonucu, KAIZEN daha iyiye doğru değişim anlamına gelir. KAIZEN ilk aşamada mevcut durumun daha iyiye doğru değiştirilmesi için çalışılır. Bunun için öncelikle küçük ( bireysel ) ve orta boy ( küçük gruplar ) değişiklikleri öngörür. Ardından büyük değişiklikler ( buluşlar ) gelir.
Kaynaklar: Kobu, B. (2010). Üretim Yönetimi, Beta Yayıncılık, İstanbul. Demir, H. ve Gümüşoğlu, Ş. (2009). Üretim Yönetimi, Beta Yayıncılık, İstanbul. Yüksel, H. (2010). Üretim/İşlemler Yönetimi Temel Kavramlar, Nobel Yayıncılık, İstanbul7. Baskı, Mediacat, Eskişehir, 2002. Top, A. (2009). Üretim Yönetimi, Yaprak yayıncılık, İstanbul.