İÇİNDEKİLER Bölüm 1: DİL VE DÜŞÜNCE ARASINDAKİ İLİŞKİ... 1 1.1. Bir İleti Kodu Olarak Dil... 1 1.1.1. Dilin Bireysel ve Toplumsal Yönü / Uzlaşımsal Niteliği... 4 1.1.2. Dilin Yapısal Yönü / Dizge Olma Özelliği... 6 1.1.5. Dilin Anlama Aracı Olma Özelliği... 9 1.1.6. Dilin Anlatma Aracı Olma Özelliği... 9 1.2. Dil ve Düşünce Arasındaki İlişkiye Tarihsel Bir Bakış... 9 1.2.1. Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm İçin Başvurulan Yöntemler... 9 1.2.2. İlk Çağlardan Günümüze İleri Sürülen Görüşler... 15 1.3. Düşünce ve Dil İlişkisinde Dil Yapılarının Durumu... 39 1.3.1. Düşünce ve Dil İlişkisi Bağlamında Dil Yapılarının İşlevlerine Dair İlk Yaklaşımlar... 41 1.3.2. Leibniz in İdeal Dil Projesi ve George Orwell in Arı Dili Bağlamında Düşünce / Gramer İlişkisi... 42 1.3.3. Gramatik Bir Yapı Olarak Sözcük Öbeklerinin Düşünce / Dil İlişkisindeki Yeri... 44 1.3.4. Diller Arasındaki Yapısal Ayrımların Düşünce Tarzına Etkisi... 45 1.3.5. Düşüncenin Gramer Sistemi Üzerine Değerlendirmeler... 47 1.3.5.1. Düşüncenin Söz Dizimi Yapısı... 50 1.3.5.1.1. Düşüncenin Sentaksında Özne... 51 1.3.5.1.2. Düşüncenin Sentaksında Yüklem... 52 1.3.5.1.3. Düşünce ve Dil İlişkisi Bağlamında Çekirdek Cümle Kavramı... 53 1.3.6. Etnodilbilim Çerçevesinde Dil Gramer ve Düşüncenin İnteraktifliği... 56 v
BÖLÜM 2: BEYİN, BELLEK VE DİL ARASINDAKİ İLİŞKİ... 61 2.1. Beyin... 62 2.1.1. Bazı Sayısal Veriler Temelinde Beyin ve Bellek... 66 2.1.2. Beynin Yapısına İlişkin Önemli Bilgiler... 71 2.1.2.1. Arka Beyin... 72 2.1.2.2. Orta Beyin... 72 2.1.2.3. Ön Beyin... 73 2.1.2.4. Beyin Kabuğu (Korteks)... 74 2.1.2.5. Sinir Hücresi (Nöron)... 75 2.1.3. Beynin Temel İşlevleri ve Çalışma Sistemi... 76 2.1.4. Beyindeki Bilişsel (Kognitif) Süreçler... 80 2.1.4.1. Duyum ve Algı... 81 2.1.4.2. Anlama... 82 2.1.4.3. Öğrenme... 83 2.2. Bellek... 87 2.2.1.1. Kodlama... 90 2.2.1.2. Depolama... 92 2.2.1.3. Ara Bul Geriye Getir... 92 2.2.2. Bellek Türleri... 93 2.2.2.1. Deklaratif Bellek... 94 2.2.2.2. Refleksif Bellek... 95 2.2.2.3. Kısa Süreli Bellek... 95 2.2.2.4. Uzun Süreli Bellek... 96 2.2.2.5. Kısa Süreli ve Uzun Süreli Belleğin Karşılaştırılması... 97 2.3. Beyin ve Dil Arasındaki İlişki... 105 2.3.1. Sağ ve Sol Beyin Modeli Çerçevesinde Dil... 108 2.3.1.1. Sol Beyin ve Dil... 109 2.3.1.2. Sağ Beyin ve Dil... 110 2.3.2. Bütünsel Beyin Modeli Çerçevesinde Dil... 112 2.3.3. Dilin Beyindeki Organizasyonu... 115 2.3.3.1. Broca Alanı... 116 2.3.3.2. Wernicke Alanı... 118 2.3.4. Anlama Becerilerinin Beyindeki Organizasyonu... 119 vi
2.3.4.1. Okuyarak Anlamanın Beyindeki Organizasyonu... 120 2.3.4.2. Dinleyerek Anlamanın Beyindeki Organizasyonu... 128 2.3.5. Beyin ve Dil İlişkisine Yönelik Araştırmaların Dil Bilgisi Çalışmaları ve Ana Dili Eğitimi Açısından Önemi... 139 Bölüm 3: ANLAMA SÜRECİNDE TÜRKÇENİN FONETİK YAPISI... 145 3.1. Temel Kavramlar... 147 3.2. Türkçenin Fonetik Yapısı Hakkında Genel Bir Değerlendirme... 149 3.3. Türkçenin Fonetik Sistemini Oluşturan Temel Konular... 151 3.4. Türkçenin Fonetik Sistemini Oluşturan Temel Unsurların Anlama Sürecindeki İşlevlerini Tespit Etmeye Yönelik Analizler... 152 3.4.1. Türkçedeki Ünlü Sisteminin Anlama Sürecindeki İşlevleri... 157 3.4.1.1. Türkçedeki Ünlü Uyumlarının Anlama Sürecindeki İşlevleri... 158 3.4.2. Türkçedeki Ünsüz Sisteminin Anlama Sürecindeki İşlevleri... 165 3.4.3. Türkçedeki Hece Sisteminin Anlama Sürecindeki İşlevleri... 168 3.4.4. Türkçenin Bürünsel Özelliklerinin Anlama Sürecindeki İşlevleri... 181 3.4.4.1. Süre Olgusunun Anlama Sürecindeki İşlevi... 182 3.4.4.2. Kavşak Olgusunun Anlama Sürecindeki İşlevi... 183 3.4.4.3. Durak Olgusunun Anlama Sürecindeki İşlevi... 186 3.4.4.4. Ton Olgusunun Anlama Sürecindeki İşlevleri... 187 3.4.4.5. Türkçedeki Ezgileme Sisteminin Anlama Sürecindeki İşlevi... 189 3.4.4.5.1.Ezginin Anlama Sürecindeki İşleviyle İlgili Klinik Bulgular... 196 3.4.4.6. Bir Bürün Olgusu Olarak Vurgunun Anlama Sürecindeki İşlevi... 202 3.4.4.6.1.Türkçenin Sözcük Hece ve Ek Yapısındaki Vurgusal Özelliklerin Anlama Sürecindeki İşlevi... 203 3.4.4.6.2. Türkçenin Söz Dizimi Yapısındaki Vurgusal Özelliklerin Anlama Sürecine Etkisi... 208 vii
3.4.4.6.3. Bürün Olgularının Metin Yapılarının Anlamlandırılması Sürecindeki İşlevleri... 212 Bölüm 4: ANLAMA SÜRECİNDE TÜRKÇENİN MORFOLOJİK YAPISI... 217 4.1.Şekil Bilgisi (Morfoloji)... 217 4.2. Türkçenin Algoritmal Yapısının Anlama Sürecindeki İşlevi... 218 4.3.Sondan Eklemeli Dil Yapısının Anlama Sürecindeki İşlevlerine Yönelik Analizler... 225 4.3.2. Eklemeli Dil Yapısının Beyindeki Organizasyonu ve Algı Genişliği Üzerine Etkisi... 228 4.3.3. Türkçede Eklerin Anlama Sürecindeki İşlevleri... 235 Bölüm 5: ANLAMA SÜRECİNDE TÜRKÇENİN SEMANTİK YAPISI... 243 5.1. Kavram Anlam Bağlam Anlamlama ve Anlama... 243 5.1.1. Kavram... 243 5.1.2. Anlam ve Bağlam... 244 5.1.3. Anlamlama ve Anlama... 246 5.2. Kelime Hazinesi ve Anlama Arasındaki İlişki... 247 5.2.1. Kavram Alanı ve Kavramlaştırma Yetisinin Alıcı Kelime Hazinesini Geliştirmedeki Rolü... 249 5.2.2. Sözcüklerin Anlam Özelliklerini Kazandırmaya Yönelik Uygulamaların Anlama Becerilerini Geliştirmedeki İşlevleri... 256 Bölüm 6: ANLAMA SÜRECİNDE TÜRKÇENİN SÖZ DİZİMİ YAPISI... 269 6.1. Türkçenin Söz Dizimi Yapısıyla İlgili Genel Bir Değerlendirme... 269 6.2. Söz Dizimiyle İlgili Temel Kavramlar... 273 6.3. Türkçedeki Sözcük Gruplarının Anlama Sürecindeki İşlevleri... 278 6.4. Türkçede Söz Dizimi Ögelerinin ve Ögeler Arası İlişkilerin Anlama Sürecine Etkisi... 287 6.5. Söz Dizimi Yapısındaki Öge Diziliş Sisteminin Anlama Sürecine Etkisi... 296 6.6. Bildirme Kiplerinin Söz Dizimsel Algılama Sürecindeki İşlevleri... 303 6.7. Tasarlama Kiplerinin Söz Dizimsel Algılama Sürecindeki İşlevleri... 307 viii
6.8. Türkçede Eylem Çatılarının Söz Dizimsel Algılama Sürecindeki İşlevleri... 309 6.9. Cümle Türlerinin Söz Dizimsel Algılama Sürecindeki İşlevleri... 318 6.10.Cümle İçi Bağlantı Unsurlarının Söz Dizimsel Algılama Sürecindeki İşlevleri... 335 Bölüm 7: ANLAMA SÜRECİNDE TÜRKÇENİN YAPISAL İŞLEVLERİYLE İLGİLİ BULGULAR... 345 7.1. Anlama Sürecinde Etkili Olduğu Düşünülen Fonetik Özellikler... 345 7.2. Anlama Sürecinde Etkili Olduğu Düşünülen Morfolojik Bulgular... 356 7.3. Anlama Sürecinde Etkili Olduğu Düşünülen Semantik Bulgular... 363 7.4. Anlama Sürecinde Etkili Olduğu Düşünülen Sentaktik Bulgular... 370 7.5. Türkçenin Zihinsel İşlevleri ile İlgili Bulguların Ana Dili Eğitimi ve Dil Bilim Kuramları Çerçevesinde Değerlendirilmesi... 397 KAYNAKÇA... 433 DİZİN... 443 ix