ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr Cilt: 3 Sayı: 6 Aralık 2012

ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr Cilt: 3 Sayı: 6 Aralık 2012 SAHPLN TOPLAM MALYET YAKLAIMININ SATIN ALMA KARARLARINDA SANAY LETMELER TARAFINDAN KULLANILMA STENN LOGT MODEL YARDIMIYLA BELRLENMES DETERMINING THE USAGE DESIRE TO TOTAL COST OF OWNERSHIP APPROACH WITH THE LOGIT MODEL IN THE DECISION OF PURCHASING BY MANUFACTURING ENTERPRISES M. Suphi ORHAN Turan ÖNDE Hakan YAZARKAN Öz letmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için ihtiyaç duydukları mal ve hizmetlerin çounu dı kaynaklardan tedarik etmek durumundadır. Bu sebeple dıarıdan satın alınan varlıkların maliyetleri, toplam maliyetler içerisinde önemli bir paya sahiptir. Küresel ekonomi artlarında bu maliyetlerde tasarruf salayabilen iletmeler rakipleri karısında ciddi bir üstünlük salamaktadır. Stratejik maliyet yönetimi tekniklerinden Sahipliin Toplam Maliyeti (STM) yaklaımı da satın alma maliyetlerini düürme noktasında etkin bir araç olarak kabul görmektedir. Bu dorultuda çalımanın temel amacı, Türkiye deki sanayi iletmelerinin STM yaklaımının fayda ve zorluklarını önemseme düzeylerine göre yöntemi kullanma isteklerini Lojistik Regresyon Analizi ile tahmin etmektir. Bu amaç dorultusunda hazırlanan anket, stanbul Sanayi Odası nın 2010 yılı için belirledii Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluu içerisinden 225 firmada Bu çalıma Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nün belirledii jüri tarafından 12.06.2012 tarihinde kabul edilen Bir Stratejik Maliyet Yönetimi Aracı Olarak Sahipliin Toplam Maliyeti Yaklaımının Tedarikçi Seçimindeki Rolü: 500 Büyük Sanayi letmesinde Bir Uygulama isimli doktora tezinden türetilmitir. Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi, BF letme Bölümü Öretim Üyesi, Erzurum Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi, BF letme Bölümü Öretim Üyesi, Erzurum Yrd. Doç. Dr., Ordu Üniversitesi, Ünye BF letme Bölümü Öretim Üyesi, Ünye

- 241 - uygulanmıtır. Aratırmanın sonucunda, STM nin faydalarının yaklaımın firmalar tarafından benimsenmesinde herhangi bir etkiye sahip olmadıı ancak zorluklarının firmaların yaklaıma olan ilgilerini ters yönde etkiledii tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Satın Alma, Logit Model, Maliyet, Sahipliin Toplam Maliyeti. Abstract Enterprises have to outsource the most of goods and services that they need in order to continue their operations. It is due to the costs of outsourced goods and services represent a significant percentage within total costs. Given the current global economic circumstances, enterprises who are able to achieve cost savings in these items sustain a significant competitive advantage over their rivals. Among the strategic cost management techniques, Total Cost of Ownership (TCO) approach is accepted as an effective tool for such cost savings. The main purpose of this study is to forecast the willingness of use to TCO approach of manufacturing enterprises in Turkey, according to their applied level of importance to benefits and difficulties of this approach, using Logistic Regression Analysis. The survey which had been prepared for this purpose had been applied on 225 enterprises among the 500 Large Manufacturing Enterprises of Turkey, determined by Istanbul Chamber of Industry in 2010. Results showed that it had been observed that the benefits of TCO have no effect on enterprises decision making process while difficulties of this approach have negative effects. Keywords: Purchasing, Logit Model, Cost, Total Cost Of Ownership. GR Ticaret, üretim ve hizmet iletmelerinin en temel faaliyetlerinden bir tanesi satın almadır. Üretim sürecinin kalite ve maliyet yönü satın alma ile balar. letmelerde dıarıdan satın alınan varlıkların maliyetleri, toplam maliyetler içerisinde büyük yer tutmaktadır. Bu sebeple masraflardan tasarruf etme noktasında bu fonksiyonun iletmeler için ciddi bir avantaj salaması mümkündür. Bunun yanı sıra, küresellemenin etkisinin üst düzeyde hissedildii günümüzde, firmalar rekabette öne geçme adına birlikte çalıacaı tedarikçileri de dikkatli seçmek durumundadır. Bu durum iletmelerde tedarikçi seçimi problemini gündeme getirmektedir. Tedarikçi seçimi problemi en basit ifade ile üretim için gerekli hammaddelerin, yarı mamul ve dier malzemelerin kimden, ne zaman ve

- 242 - ne kadar alınacaının belirlenmesidir. Bu ise etkin bir tedarikçi yönetimini gerektirmektedir. Bu dorultuda iletmelerde tedarikçi seçimi probleminin çözümünde, tedarikçi seçim kriterleri belirlendikten sonra bu kriterler çeitli yöntemler vasıtasıyla incelenir ve nihai seçim kararı alınır. Bu noktada iletmelerin kendi önceliklerine ve organizasyon yapılarına en uygun olan yöntemi belirlemeleri, satın almanın amaçlarına ulamada büyük önem taımaktadır. Sahipliin Toplam Maliyeti (STM) yaklaımı da bu tekniklerden bir tanesidir. STM yaklaımı yeni bir kavram deildir. Uzun yıllardır deiik ekillerde incelenmekte ve tartıılmaktadır. lk olarak 1960 ların balarında Amerika Birleik Devletleri savunma sanayinde uygulanan STM kavramının kullanımı, zamanla dier kamu ve özel sektör alanlarına yayılmıtır (Rahman ve Chattopadhyay, 2010: 116). Yaklaımın bu balamda ilk kullanımı, 1987 de Bilgi Teknolojileri yatırımlarını deerlemek üzere Gartner Inc. tarafından gerçekletirilmitir (Weber vd., 2010: 5). Zaman içerisinde deiik uygulamalara konu olan yaklaım, günümüzde yaygın olarak kabul görmektedir. STM, satın alma ile ilikili faaliyetleri gerçekletirirken harcanan kaynakları yansıtır ve bir firmanın tedarikçileriyle ilikilerinin bütün maliyetlerini ölçer. STM satın alma kararlarının bir firmanın deer zincirine etkilerini bütünleik bir yaklaımla tespit eder. Müteri karlılıı analizinin, en fazla geliri salayan müterilerin oldukça maliyetli özel bakım ve teslimat artları talep etme ihtimalleri sebebiyle en karlı müteriler olmayabileceklerini anlamayı saladıı gibi, STM de en ucuz tedarikçilerin yüksek sipari maliyetleri, kalite problemleri, iskonto uygulamaları ve ödeme prosedürleri gibi sebeplerden dolayı firmaya aırı ek maliyetler getirebileceini ortaya koymaktadır (Degraeve, Roodhooft ve Van Doveren, 2005: 51). STM yaklaımının en önemli özellii, bir satın alma veya tedarikçi seçimi kararında sadece fiyat veya kalite gibi birkaç kritere bakmaksızın alınacak varlıın yaam döneminin tamamında iletmeye getirecei bütün maliyetleri hesaba katmasıdır. Satın alma kararları bir firmanın toplam maliyetinin büyük bir kısmını etkiler. Bunlar sadece dorudan (direkt) satın alma maliyetleri deil aynı zamanda envanter yönetimi, kalite güvencesi, yönetim ve ödemeler gibi alanlardaki dolaylı (endirekt) maliyetlerdir. STM bu dolaylı maliyetleri analiz etmeye yardımcı olan bir araç olmakla beraber, satın alma ve tedarik yönetimine daha stratejik bir odaklanmayı destekleyen önemli bir enstrümandır. Bu kavram bir bileenin satın alınması ve

- 243 - kullanımının firmanın deer zincirinin tamamında meydana getirdii bütün maliyetleri hesaba katar. Böylelikle yaam dönemi maliyet etkileri ile satın alma fiyatını birletirerek, satın alma maliyeti kavramını geniletmi olur (Hurkens, Van Der Valk ve Wynstra, 2006: 27-28). 1. LTERATÜR letmelerde tedarikçi seçimi, deerlemesi ve genel olarak satın alma kararlarında STM yaklaımının uygulanması üzerine uluslararası düzeyde yapılmı çok sayıda aratırma bulunmakla birlikte, yapılan ayrıntılı literatür taramasında ulusal düzeyde kısıtlı sayıda çalımaya rastlanmıtır. STM yaklaımı aratırmalarında çounlukla örnek olay (vaka çalıması) yöntemi benimsenmi olup, az sayıda ampirik çalıma mevcuttur. Bu durum ülkemizde yapılan STM aratırmaları için de deimemitir. Literatür taraması kapsamında ulaılabilen STM aratırmaları, Türkiye de yapılmı olanlardan balamak üzere kronolojik sıraya göre aaıda özetlenmitir. Uyar ve Alnıpak (2009: 192-193), yaptıkları örnek olay çalımasında ele aldıkları iletmenin idari ilerinde kullanılmak üzere bir otomobil alınması durumu için üç farklı tedarikçiyi STM yaklaımı ile deerlendirmilerdir. Bu deerlendirme, tedarikçilerin ilem öncesi, ilem sırası ve ilem sonrası maliyetleri ne derece etkilediini tespit etmek yoluyla yapılmıtır. Çalımada ortaya konan örnekler, STM modelinin satın almada doru kararlar alınmasına yardımcı olarak iletmeye maliyet avantajı saladıını göstermitir. Yükçü ve Gönen (2010: 34-37), STM hakkındaki kuramsal bilgileri desteklemek üzere zmir çevresinde faaliyet gösteren bir zeytinyaı iletmesinde örnek olay çalıması yapmılardır. Söz konusu iletmenin satın almak istedii rafine tesisi için birçok tedarikçiden fiyat teklifi alınmı ve bunlardan üçü yurt dıı, biri yurt içi olmak üzere dört firma STM analizine tabi tutulmutur. Bu analiz kapsamında her bir tedarikçinin STM si hesaplanmı ve bunun sonucunda en düük fiyat teklifi veren tedarikçinin aslında en düük maliyeti temsil etmedii anlaılmıtır. Böylelikle, iletmede fiyat teklifine dayalı bir tedarikçi seçimi ile STM ye dayalı bir tedarikçi seçiminin farklı sonuçlar douracaı ve STM yaklaımının benimsenmesinin iletmeye önemli ölçüde maliyet tasarrufu salayacaı sonucuna ulaılmıtır. Gönen (2010: 55-74), STM yaklaımı ile kalite maliyetleri yaklaımını bir arada ele alarak bir otomotiv iletmesinde örnek olay çalıması yapmıtır. Çalımanın amacı, STM kapsamında kalite maliyetlerinin yer

- 244 - almasının tedarikçi seçimi üzerinde douracaı etkileri ortaya koymaktır. Bu balamda, genel olarak STM hesaplamalarında dikkate alınan maliyet faktörlerine ek olarak önleme, ölçme deerlendirme, içsel baarısızlık ve dısal baarısızlık maliyetleri STM analizine alınmıtır. letmenin satın almayı planladıı elektronik torna tezgâhı için fiyat teklifi veren dört tedarikçi STM analizine tabi tutulmutur. Çalımanın sonucunda, kalite maliyetleri olmaksızın hesaplanan STM ile kalite maliyetlerini de dikkate alan STM nin farklı çıktıı ve ikinci hesaplamanın daha gerçekçi sonuçlar verdii tespit edilmitir. Ellram (1993: 9-11), STM yaklaımı ve yararlarını tarif etmek için bu yaklaımı kullanan 9 adet firma üzerinde örnek olay çalıması yapmıtır. Çalımada maliyet elemanlarının sınıflandırılması için bir çerçeve gelitirilmitir. Aratırmanın sonucunda balıca STM uygulaması konuları belirlenmi ve satın almada STM yaklaımının kullanılmasında iki metot önerilmitir. Bunlar, pilot çalıma ve tam uygulamadır. Aratırmaya katılan firmalardan 8 tanesi STM yi bir pilot çalıma vasıtasıyla kullanmaya balamılardır. Dier firma ise pilot çalımayı atlayarak dorudan tam uygulamaya geçmitir. Bunu yapmasının iki önemli sebebi vardır. Birincisi, bu firmada tepe yönetiminin STM ye tam destek veriyor olması, ikincisi ise bazı satın alma personelinin resmi olmayan bir ekilde bazı satın almalarda STM yi zaten kullanıyor olmasıdır. Ellram (1994: 176-177), yedi firma üzerinde bir durum çalıması yapmıtır. Çalımanın amacı, bir STM modelini resmi olarak kullanan firmaların durum bilgilerini ortaya koymak ve firmaların kullandıı STM model tipini seçme nedenlerini aratırmaktır. Aratırmaya katılan firmaların dördü standart bir STM modelini benimsemiken üçü özgün bir model kullanmaktadır. Bu firmalardan bilgisayar sistemine sahip olanların standart bir STM modeli seçtikleri anlaılmıtır. Ayrıca çalımada, firmaların seçtii model tipi ile STM yi devam ettirme sebepleri arasında güçlü bir iliki olmadıı tespit edilmitir. Bununla birlikte, satın alınan varlıkların çeitlilii ile seçilen STM modeli arasında güçlü bir iliki olduu tespit edilmitir. Ellram (1995: 4), satın almada STM yaklaımını aktif olarak kullanan 11 firma üzerinde gerçekletirdii örnek olay çalımasında; STM analizinin teorik temellerini, STM yaklaımının faydaları ve engellerini, STM modellerinin olası kullanımlarını, seçilen STM modelinin türü ile onun kullanımı arasındaki ilikiyi ve STM modelinin geliimi ve deiimi için bu bulguların uygulamalarını belirlemeyi amaçlamıtır. Aratırmanın sonucunda; bir STM modelinin hem tedarikçi seçimi hem de tedarikçi

- 245 - deerlemesinde aynı anda kullanılması gerektii ve seçimde dikkate alınan kriterlere göre deerleme yapılmasının yararlı olacaı bulgusuna ulaılmıtır. Ayrıca aratırmaya konu olan firmaların çounlukla standart bir STM modeline karı özgün bir modeli ve deere dayalı modele karı paraya dayalı modeli benimsedikleri tespit edilmitir. Maltz ve Ellram (1997: 45), STM yönteminin bir türevini oluturarak Balantı Kurmanın (likinin) Toplam Maliyeti (Total Cost of Relationship) kavramını gelitirmiler ve bu yaklaımın lojistik dı kaynak kararlarını analiz etmede kullanılı olduunu ortaya koymulardır. Bu çalımada yazarlar, STM nin lojistik konularına da uyumlu olduunu vurgularken, STM den türettikleri likinin Toplam Maliyeti nin lojistik dı kaynak kararlarında önemli bir maliyet tasarrufu salayacaına dikkat çekmilerdir. Ellram ve Siferd (1998: 55), ilk olarak STM kavramını açıklamayı ve bu kavramın günümüz satın alma kararlarına neden tam olarak uygun olduunu tartımayı amaçlamaktadır. Dier bir amaç ise satın alma kararlarında stratejik maliyet yönetimi ve STM analizinin ilikisini irdelemektir. Satın alma kararlarında STM yaklaımını kullanan 11 firma üzerinde yapılan durum çalıması, firmaların STM modellerine nasıl ve nerede bavurduklarını açıklamaya yöneliktir. Aratırmanın sonucunda STM ile stratejik maliyet yönetimi arasında bir iliki olduu tespit edilmitir. Ayrıca STM modelleri anlayı yaratmak ve ilerlemeyi sürdürmek için proaktif (tedbirli) olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte bu modeller tedarikçi seçimi, iletiim ve süregelen tedarikçi yönetimi gibi mevcut faaliyetlerin yönetimini destekler. Aratırmaya katılan firmalara göre STM analizinin en önemli amacı, süreç gelitirmektir. Degraeve ve Roodhooft (1999a: 42-45), ezamanlı tedarikçi seçiminde STM bilgisini kullanan ve uzun dönemli dier niceliksel özellikleri belirleyen bir matematiksel programlama modeli gelitirmilerdir. Bu model, Belçika da çok uluslu bir çelik üreticisi olan Cockerill Sambre firmasında elektrot satın alma problemi üzerine uygulanmıtır. Bu aratırma yapıldıı esnada firmanın tedarikçi seçim politikası tedarikçilerin fiyat ve kalite farklılıklarına dayanmaktadır. Firmanın elektrotları temin ettii 3 adet aktif tedarikçisi bulunmaktadır. Bu aratırma ile tedarikçi seçiminde dier niceliksel kriterlerin de hesaba katılması ve 1 yıllık süreçte çok sayıda kriterin dikkate alınarak tedarikçi seçim kararlarının verilmesi amaçlanmıtır. Gelitirilen bu model kullanılarak firmanın elektrot satın alma faaliyeti için STM si tekrar

- 246 - hesaplanmı ve bunun sonucunda 3 tedarikçiden biri elimine edilirken STM de %8 azalma salanmıtır. Degraeve ve Roodhooft (1999b: 5), STM bilgisini kullanan kesin bir karar destek sistemi sunmak amacıyla, STM ile ilgili kısıtları dikkate alarak toplam maliyeti minimize eden bir stratejiden türeyen, dinamik bir matematiksel programlama modeli kullanmılardır. Bu model satın alma ve tedarik yöneticilerine alternatif politikaları objektif bir ekilde deerlendirme fırsatı tanır. Sistem Cockerill Sambre irketinde, dıarıdan satın alınan ve farklı özelliklere sahip iki ürün grubu için uygulanmıtır. Aratırma 1 yıllık bir zaman dilimini 2 aylık 6 döneme bölmek suretiyle yapılmıtır. Bu uygulamada fiyat dıındaki dier maliyet elemanları da dikkate alınmıtır. Uygulama sonucunda irketin hali hazırdaki durumuna nazaran STM yaklaımının kullanılmasıyla %10 dan daha fazla potansiyel tasarruf salanacaı tespit edilmitir. Degraeve, Labro ve Roodhooft (2000: 34), literatürdeki tedarikçi seçimi modellerinin nispi etkinliini kıyaslamak için bir temel olarak STM kavramının kullanılması amaçlamılardır. Bu çalımada Cockerill Sambre irketindeki bilyeli yatakların satın alma probleminin gerçek hayatla kıyaslaması yapılmıtır. STM perspektifinden bakıldıında matematiksel programlama modellerinin reyting modellerinden, çoklu öe modellerin ise tekli öe modellerinden daha iyi sonuçlar verdii tespit edilmitir. Bhutta ve Huq (2002: 129), tedarikçileri objektif bir ekilde deerleme noktasında literatürde kullanılan önemli yaklaımlardan AHP ve STM yi anlatmı ve bu yöntemler arasında bir kıyaslama yapmılardır. Her iki yaklaım da birçok seçim kriterini bünyesinde barındıran, basit ve esnek yaklaımlardır. Aratırmanın sonuçlarına göre, maliyetin yüksek öncelie sahip olduu ve kıyaslama için detaylı maliyet verilerine kolay ulaılabildii durumlarda STM, AHP den daha uygundur. Çelikili amaçların olduu ve maliyetlerin en önemli faktör olmadıı durumlarda ise AHP daha uygundur. Ferrin ve Plank (2002: 18-29), satın alma fırsatlarını deerlendirmek için STM nin kullanılmasına odaklanarak örgütsel satın alma modellerini incelemilerdir. Bu temel çalımanın amacı, STM nin doasını incelemektir. Çalımada firmaların satın alma yetkililerinin STM yi nasıl algıladıkları ve yaklaımın pratikteki uygulaması ortaya konulmutur. Ayrıca aratırmada, tedarik yetkililerinin STM deerlemesinde yaygın olarak kullandıkları maliyet faktörleri belirtilmi ve sınıflandırılmıtır. Aratırmanın sonuçlarına göre, firmaların yaklaık %15 i STM yi düük seviyede, %36 sı orta seviyede ve %51 i ise üst seviyede kullanmaktadır. Aratırmaya

- 247 - katılan firmaların %26 sında STM maliyet faktörleri ürüne göre deiim göstermezken %74 ünde üründen ürüne maliyet faktörleri deimektedir. Nihai sonuç olarak bu aratırma, STM nin zor bir süreç olduu fakat doru kullanılırsa firmalar için faydalı olabilecei fikrini desteklemektedir. Roodhooft vd. (2003: 28), STM yaklaımını Faaliyete Dayalı Maliyetleme yöntemiyle birlikte ele alarak 3M irketinde bir örnek olay çalıması yapmılardır. 3M irketi 61 ülkede faaliyet gösteren ve dünya çapında 70.000 çalıanıyla endüstri, tüketim, medikal ve ilaç sektörlerinde 50.000 çeit ürün üreten bir firmadır. Firmanın toplam maliyetinin %50 sini dıarıdan satın almaları oluturur ve en büyük tedarikçisi VATMAN firmasıdır. Bu aratırmada satın alma maliyetleri tedarikçi düzeyi, sipari düzeyi ve birim düzeyi olmak üzere üç temel hiyerarik düzeyde incelenmitir. Her bir düzeyde hesaba katılan maliyet faktörleri elde etme, kabul etme, sahip olma ve kullanma maliyetleridir. Uygulama için STM matrisi yaklaımı kullanılmıtır. Aratırmanın sonuçlarına göre, bütün ürünlerde tek bir tedarikçi kullanılması firmanın hali hazırdaki durumuna göre %10,7 lik bir maliyet tasarrufu salayacaktır. Aratırma ayrıca firmaya, satın alma sürecindeki temel maliyet elemanlarını daha iyi tanıma ve muhtemel maliyet azaltma durumları için yatırım yapma imkanı sunmutur. Degraeve, Roodhooft ve Van Doveren (2005: 51-59), STM bilgisini kullanan bir sistem gelitirmilerdir. Bu noktada, firmaların stratejik satın alma fırsatlarını deerlendirirken STM bilgisinden yararlanmak için matematiksel programlama modellerinin kullanılmasının faydalı olacaı düünülmütür. Aratırmada, bu yaklaımı uygulayarak gelitirilen bir karar destek sisteminin ne kadar baarılı olacaı ölçülmeye çalıılmıtır. Uygulama, çokuluslu bir Avrupa çelik firması olan Usinor irketinde yapılmıtır. Bu çalımada, tek bir ürün veya ürün grubu satın alınmasına has bir model gelitirmenin ötesinde, Usinor firması geneline (bütün satın almalara) uygun esnek bir model üzerinde çalıılmıtır. Bunun için ilk olarak bir STM matrisi oluturulmu ve matematiksel programlama formülasyonu irdelenmitir. Gelitirilen STM matrisi firmanın satın aldıı 7 farklı ürün grubuna uygulanmıtır. Daha sonra elde edilen sonuçlar yorumlanmıtır. Çalımanın sonucunda, STM yaklaımının uygulaması durumunda mevcut duruma göre 7 farklı ürün grubunda %6 ile %16 arasında [ürün grubu (ÜG)1-%16, ÜG2-%14, ÜG3-%9, ÜG4-%6, ÜG5-%12, ÜG6-%6, ÜG7-%10] maliyet tasarrufu salanacaı tespit edilmitir. Wouters, Anderson ve Wynstra (2005: 167-184), literatür taraması ve kıdemli satın alma yöneticileriyle yaptıkları odak grup çalımasına

- 248 - dayanarak, STM yaklaımının benimsenmesini açıklamak için gelitirdikleri sekiz deiken arasındaki ilikiyi incelemek üzere bir model gelitirmilerdir. Bu deikenler; müteri piyasalarındaki rekabetçi baskı, stratejik satın alma oryantasyonu, tepe yönetiminin destei, fonksiyonel yönetim balılıı, deer analizi tecrübesi, STM bilgisinin yeterlilii, STM giriiminin baarısı ve STM tabanlı deerlendirme ve ödül sistemlerinin kullanılmasıdır. Çalımada üst yönetimin desteinin ve maliyet bilgisinin gelitirilmesinde fonksiyonel sorumluluun STM nin benimsenmesinde önemli faktörler olduu tespit edilmitir. Yine çalımada satın alma yöneliminin (oryantasyonunun) STM nin benimsenmesinde önemli bir etken olduu sonucuna ulaılmıtır. Bu çalımanın temel sonuçlarından birisi de STM nin benimsenmesinde deer analizi deneyiminin önemini kanıtlamasıdır. Garfamy (2006: 662-663), tedarik meseleleriyle ilikili gerekli bilgiyi salama noktasında bir arada dikkate alınabilecek alternatif çözümler hakkında bazı anlayılar gelitirecek uygulamalar üretmeyi amaçlamıtır. Bu çalıma, STM kavramını temel alan çok kriterli tedarikçi performans deerlemesinde, VZA (Veri zarflama analizi) uygulamasını önerir. Aratırmada kullanılan veriler simulasyon yöntemi ile toplanmı ve VZA yaklaımının çıktıları kullanılarak analiz edilmitir. Uygulamada çok girdi ile tek çıktıya ulaılmaya çalıılmıtır. Bu da, STM verilerinden yararlanarak VZA yöntemi ile tedarikçi performansının nasıl deerleneceidir. Aratırmada kullanılan girdiler; üretim maliyeti, kalite maliyeti, teknoloji maliyeti, satı sonrası hizmet maliyeti ve fiyattır. Aratırmanın çıktısı ise satın alınan mal birimidir. Aratırmanın bulgularına göre, yönetim muhasebesi teknikleri bütüncül ve kapsamlı bir ekilde kullanılmalı ve tedarikçi seçimi karar-destek çerçevesinde dier deerleme yaklaımları ile desteklenmelidir. Ayrıca STM gibi maliyet yönetimi tekniklerinin tedarikçi seçim kararları sürecinde bütüncül bir ekilde kullanılması ve VZA gibi dier uygun deerleme yaklaımlarıyla desteklenmesi önerilmektedir. Aratırmanın bir baka sonucu ise, farklı tedarikçiler arasında yapılacak bir seçimde ilk bakıta etkin olmadıı zannedilen bir tedarikçinin STM ve VZA nın birlikte kullanılmasıyla yapılan analiz sonucunda etkin bir tedarikçi olduunun ortaya çıkmasıdır. Heilala, Montonen ve Helin (2007: 51), yaptıkları örnek olay çalımasında, montaj sistemi deitirme analizinde STM yöntemi için teoriler sunmayı ve sistem seçiminde bir karar destei olarak STM yönteminin faydalarını göstermeyi amaçlamılardır. Bu balamda STM analizinin nasıl kullanıldıını göstererek daha düük üretim maliyetine

- 249 - ulamak hedeflenmitir. Uygulama kapsamında farklı ülkelerdeki ve farklı otomasyon seviyelerine sahip olan firmalar kıyaslanmıtır. Aratırma için 5 yıllık bir yaam periyodu planlanmıtır. Çalımanın sonucunda Batı Avrupa ülkelerinin tam otomatik, Dou Avrupa ülkelerinin ise yarı otomatik üretim hattı kullandıkları ve tam otomatik firmaların yarı otomatik firmalara göre üretim süresi bakımından üç kat daha hızlı (24s. 72s.) olduu tespit edilmitir. ki otomasyon tipinin aynı deeri salayabilmesi için yarı otomatik üretim hattından üç tane olması gerekmektedir. Bu da STM yi artırıcı bir faktördür. Bunun yanı sıra, Batı Avrupa ülkelerinde içilik maliyetleri Dou Avrupa ülkelerinin yaklaık 12 katıdır. Sabit maliyetler (özellikle yatırım maliyetleri) için de aynı ey söz konusudur. Sonuç olarak STM nin Dou Avrupa ülkelerinde daha düük olduu tespit edilmitir. King (2007: 13), delphi yöntemi kullanarak kompleks sistemlerde STM yönetimi için bir karar verme çerçevesi gelitirmeye çalımıtır. Aratırmanın amacı kompleks sistemlerin STM sini kontrol etmek ve azaltmak için en iyi uygulamaları tespit etmek ve böyle bir sistemin STM sini gelitirmedeki anahtar performans parametrelerini belirlemektir. Aratırmada temel maliyet faktörleri seti ve önemli performans faktörleri belirlenmitir. Bununla birlikte, ürün yaam dönemi boyunca STM uygulamasının önündeki engeller ve tevikler tespit edilmitir. Bu sayede karar vericilerin, STM stratejilerini uygulamanın avantaj ve dezavantajlarını daha iyi anlayacaı belirtilmitir. Naguib (2009: 42), hava soutmalı ve su soutmalı dondurulmu su sistemlerini kıyaslamada STM yaklaımını kullanmayı amaçlamıtır. Bu amaç dorultusunda Amerika da farklı iklim kuaklarında bulunan 6 ehir, deiik faktörler açısından STM yaklaımı ile kıyaslanmıtır. Sonuç olarak souk bölgelerdeki ehirler için hava soutmalı sistemlerin, daha ılıman bölgelerdeki ehirler için su soutmalı sistemlerin daha düük STM ye sahip olduu kanısına varılmıtır. Aldama (2010: 84-92), Windows ve Linux sunucu iletim sistemlerini STM bakımından kıyaslamıtır. Aratırmada anket yöntemi kullanılmı ve bu iki firma bakım ve yönetim için gereken zaman, içilik maliyetleri ve yapılabilirlik-maliyet faktörleri açısından deerlendirilmitir. Aratırma sonucunda, Windows ve Linux firmaları arasında bakım ve yönetime harcanan zaman ve içilik maliyetleri bakımından istatistik olarak anlamlı bir farklılık olduu tespit edilmitir. Weber vd. (2010: 4), uluslar arası satın alma faaliyetlerinin maliyetlerini ölçmek ve analiz etmek amacıyla, STM yöntemini bir yüksek

- 250 - teknolojili medikal aletleri üreticisi üzerinde uygulamılardır. Bu örnek olay çalıması için satın alma miktarının geleneksel satın alma piyasası tedarikçilerinden düük maliyetli ülke tedarikçilerine kaydırılmasının satın alma projelerinin maliyet yapısına etkileri analiz edilmitir. Bu noktada düük maliyetli ülke ifadesinden düük ücretle içi çalıtıran Çin ve Hindistan gibi dou blou ülkeler anlaılmalıdır. Aratırmanın sonucunda düük maliyetli ülkelerden satın almanın deer zinciri varlıklarında büyük bir etki yarattıı tespit edilmitir. Ayrıca dı kaynak olarak düük maliyetli ülke kullanılması durumunda bir satın alma projesinin balangıç maliyetlerinin artıı görülmütür. Bunun sebebi tatmin edici olmayan ilk kalite, lisan engelleri ve kültürler arası iletiimden kaynaklanan problemlerdir. Bir iin yapılması için çeitli satın alma problemleri, üretim bileeni satın alma ve hizmet satın alma olmak üzere iki temel kategoriye ayrılır (Degraeve, Labro ve Roodhooft, 2004: 23). Literatürde üretim bileenlerinin satın alınması ve üretim iletmeleri ile ilgili çeitli STM modelleri önerilmitir. Ancak hizmet satın alınması ve hizmet iletmeleri ile ilgili olarak yapılmı STM çalımaları yok denecek kadar azdır. Bu balamda yapılan kaynak taraması sonucunda ulaılan iki çalımanın bulguları aaıda özetlenmitir. Degraeve, Labro ve Roodhooft (2004: 23-38), hizmet tedarikçilerini seçmeye yarayan bir matematiksel programlama modeli üzerinde durmulardır. Çalımanın metodolojisi STM bilgisine dayalıdır. Bu aratırmada Alcatel Bell irketinin deiik varı noktaları için yıllık bilet ihtiyacı (hava yolu hizmeti satın alınması) STM yaklaımı yardımıyla ele alınarak firma için bir tedarikçi seçim modeli gelitirilmitir. Kullanılan STM yaklaımında sadece bu hizmeti veren hava yolu firmaları arasındaki fiyat farklılıklarına bakılmamı, aynı zamanda hava yolu irketi seçim politikası nedeniyle deer zincirinin tamamında oluan maliyetler hesaba katılmıtır. Böylelikle STM yaklaımının temel mantalitesi bir hizmet satın almasına uyarlanmıtır. Aratırmanın sonucunda gelitirilen matematiksel programlama modeli vasıtasıyla tedarikçi sayısı 54 ten 9 a indirilmi ve STM de %19,5 lik bir tasarruf salanmıtır. Hurkens, Van Der Valk, ve Wynstra (2006: 27-37), hizmet sektöründe faaliyet gösteren bir firmada örnek olay çalıması yapmılardır. Odak irket olan Carglass, satı sonrası araç camı tamiri ve deiimi hizmetinde uzman olan lider bir firmadır. Carglass her marka ve tipteki araçlar için ön, yan ve arka cam tedarik etmektedir. Bu camlar dünya üzerinde deiik bölgelerde faaliyet gösteren yedi firmadan satın

- 251 - alınmaktadır. Bu tedarikçilerin ikisi Carglass ın araba camı ihtiyacının büyük bir bölümünü karılamaktadır. Carglass irketi geleneksel olarak satın alma karalarını sadece satın alma fiyatına göre vermektedir. Bu durum kalite ve teslimat gibi sebeplerden kaynaklanan birçok ek maliyete sebep olmaktadır. Bu sebeple firmada satın alma maliyetlerini düürmek amacıyla bir STM modeli uygulanmıtır. Bu modelin uygulanması ile firma tedarikçilerinden aldıı araç camı miktarlarını deitirmitir. Ayrıca önceki duruma göre satın aldıı ürünlerin kalitesi artmı ve kalitesizlik sebebiyle meydana gelen ek maliyetler azalmıtır. ncelenen literatür neticesinde iki önemli fikre ulaılmıtır. Birincisi STM konusunda ulusal düzeyde yapılan çalımaların yetersiz oluu ve deiik çalımalarla desteklenmesi gerektii, ikincisi ise yaklaımın hemen hemen bütün çalımalarda üretime dönük firmalarda incelenmi olmasıdır. Bu balamda konunun hizmet iletmelerinde ve hizmet satın almalarında da incelenmesi gelecek çalımalar için bir çıkı noktası olabilecektir. 2. ARATIRMANIN TANITILMASI 2.1. Aratırmanın Amacı ve Önemi Küresel rekabet koullarında iletmeler sürekli olarak pazar paylarını arttırmaya çalıırken, bir yandan da maliyetlerini düürmeyi hedeflemektedirler. Bu yüzden potansiyel müterilere gereken zamanda gereken ürünleri gereken ekilde ulatırmak, bir yandan da bunu gerçekletirmek için tedarikçilerle etkin bir ekilde çalıarak iletme ihtiyaçlarını gereken zamanda ve en düük maliyetle tedarik etmek önem tekil etmektedir. Bu sistemin oluturulabilmesi amacıyla gelitirilen tedarik zincirlerinde, maliyetlerin yönetilmesi önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu noktada STM yaklaımı, satın alma kararlarında fiyatın ötesindeki bütün maliyetleri dikkate almayı önererek iletmelerin dı kaynak maliyetlerinde önemli tasarruflar salar. Bu çalımanın temel amacı, günümüzün hızla deien ekonomik çevresinde, Türkiye deki sanayi iletmelerinin STM yaklaımını kullanma istekleri ile yaklaımın fayda ve kısıtları arasında bir iliki olup olmadıını ortaya koyarak, Logit model yardımıyla iletmelerin STM yaklaımını kullanmayı isteme olasılıklarını tahmin etmektir. STM konusunda yapılan ayrıntılı literatür taraması ile bu çerçevede yapılan aratırmalarda genellikle tek iletme üzerinde vaka çalıması yönteminin benimsendii görülmütür. Bu durum konuyla ilgili eriilen bilimsel verilerin vaka çalıması yapılan firma çerçevesinde kısıtlı kalması sonucunu dourmaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye de yapılan STM

- 252 - çalımaları içerisinde çok sayıda firma üzerinde gerçekletirilen bir aratırmaya rastlanılmamıtır. Bu çalıma deiik özelliklere sahip çok sayıda firmanın STM yaklaımına bakıını yansıtması bakımından önem arz etmektedir. 2.2. Aratırmanın Kapsamı, Sınırları ve Örneklem Aratırmanın kapsamını, stanbul Sanayi Odası (SO) tarafından belirlenen ve yayınlanan 2010 yılı Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluu oluturmaktadır. Uygulama yapılacak hedef kitlenin belirlenmesinde konunun Türkiye için henüz yeni sayılabilecek olması göz önünde bulundurulmutur. SO 500 adıyla da tanınan bu kurulular üretim miktarları ve satı hasılatları bakımından ülke ekonomisinin lokomotifi konumundadır. Buna balı olarak bu irketler kurumsallama düzeyi ve yeni fikirlere açık olma bakımından ileri seviyededir. Ayrıca bunlar gelimi yönetim tekniklerini takip eden ve bu teknikleri firma için yararlı olacaı düünüldüünde uygulamaya alan irketlerdir. Bu sebeplerden dolayı STM yaklaımı ile ilgili en salıklı veriyi ilk 500 irketin salayacaı düünülmü ve aratırmanın kapsamı bu firmalar ile sınırlandırılmıtır. STM yaklaımı genellikle üretim iletmelerinde uygulanmakla beraber hizmet sektöründe de bavurulan bir yöntemdir. Bu çalımada uygulamanın üretim iletmelerine yönelik yapılması aratırmanın kısıtıdır. Bu sebeple aratırmanın sonuçları sanayi iletmeleri için geçerli olup genellenemez. Aratırmada birincil elden veri toplama aracı olan anket yöntemi kullanılmıtır. Anket formunun uygulandıı ana kütle, SO nun 2010 için belirledii Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluu dur. Yamane (1967: 498) ve Israel (1992: 6), %95 güven aralıı ve %5 hata payı ile yıın çapı 500 olan bir ana kütleyi temsil edecek örneklem büyüklüünün 222 olduunu belirtmilerdir. Aratırma kapsamında hazırlanan anket formu, SO 500 irketlerinde genel müdür, mali iler müdürü ve satın alma müdürü pozisyonlarında görev yapan yöneticilere gönüllülük ilkesi esas alınarak uygulanmıtır. Anket formu, verilerin güvenilirliini yüksek tutmak amacıyla örneklemin yaklaık %20 sine (45 firma) iletmelere bizzat gitmek suretiyle yüz yüze uygulanmıtır. Dier anketler telefonla haber vermek suretiyle cevaplayıcılara e-posta yolu ile ulatırılmı ve analiz yapmaya uygun olan toplam 225 adet anket deerlendirilmitir. 2.3. Aratırmanın Modeli ve Hipotezleri Aratırmanın temel ve alt amaçları dorultusunda oluturulan aratırma modeli ve hipotezleri aaıda gösterilmitir.

- 253 - STM Yaklaımının Faydaları STM Yaklaımını Kullanma stei STM Yaklaımının Zorlukları ekil 1: Aratırma Modeli H1: Firmaların STM yaklaımının faydalarına gösterdikleri önem düzeyi ile satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında STM yaklaımını kullanma istekleri arasında iliki vardır. H2: Firmaların STM yaklaımının zorluklarına gösterdikleri önem düzeyi ile satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında STM yaklaımını kullanma istekleri arasında iliki vardır. 3. VERLERN ANALZ VE BULGULAR 3.1. Güvenilirlik Analizi Güvenilirlik analizi, herhangi bir konuda gelitirilen anket formunu oluturan ifadelerin kendi aralarında tutarlılık gösterip göstermediini test etmek amacı ile kullanılır. Daha açık bir ifade ile deneklerin anketi oluturan ifadelere verdikleri cevaplardan hareket ile deneklere yöneltilen ifadelerin tümünün aynı konuyu ölçüp ölçmedii test edilir. Bu aratırmada, güvenilirlik analizinde kullanılan çok sayıda yöntemden en yaygın olarak bavurulan Alfa (Cronbach) Yöntemi benimsenmitir. Anket formundaki ölçekler için Cronbach s Alfa deerleri hesaplanmı ve Tablo 1 de gösterilmitir. Buna göre, anket formunda yer alan bütün ölçekler yüksek güvenilirlie sahiptir. Tablo 1: Aratırmada Kullanılan Ölçeklerin Güvenilirlikleri Deiken Sayısı Cronbach s Alfa () STM yönteminin faydaları 29 0,892 STM yönteminin zorlukları 10 0,900

- 254-3.2. Firmaların STM Yaklaımının Faydalarına Verdikleri Önem Seviyeleri Öteden beri iletmeler satın alma kararlarını verme noktasında deiik teknikleri rehber edinmektedir. Bütün tekniklerin kendilerine özgü avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Çalımanın bu kısmında tedarikçi seçimi ve deerlemesinde STM yaklaımını benimseyen bir iletmenin elde edecei öngörülen faydalar literatürden de yararlanarak ankete katılan firmalara sıralanmı ve firmaların bu faydalara verdikleri önem seviyelerini belirtmeleri istenmitir. Burada amaç, firmaların sıralanan faydaları önemseme durumuna göre STM yaklaımına karı ilgili olup olmadıklarını ortaya koymaktır. Sorular beli likert ölçeinde (1=Hiç önemli deil, 2=Önemli deil, 3=Kararsızım, 4=Önemli, 5=Çok önemli) sorulmu ve sonuçlar Tablo 2 de gösterilmitir. Tablo 2: Firmaların STM Yaklaımının Faydalarına Verdikleri Önem Düzeyleri STM nin Faydaları Ortalama Standart Sapma letmelerin satın alma kararlarında optimal (en iyi) tedarikçiyi bulmasını salar. 4,3733 0,63612 Ürün maliyetlerini doru tespit etmeye yardımcı olur. 4,3778 0,60831 Satın alma maliyetlerini daha iyi anlamayı salar. 4,3600 0,61179 Satın almalar için tedarikçi performansını daha iyi anlamayı salar. 4,2844 0,67412 Maliyet avantajı salayarak iletmelerin rekabet gücünde bir artı meydana getirir. 4,3022 0,69901 Tedarikçiler arasında performans karılatırmalarının doruluunu gelitirir. 4,3556 0,63932 letme bütçesinde satın alma için ayrılacak tutarların dier yöntemlere göre (satın alma kararında kullanılan) daha rasyonel olarak belirlenmesini salayarak iletmenin kaynaklarının optimal kullanımını mümkün hale getirir. Dier maliyet belirleme yöntemlerine göre daha analitik (çözüm salayan) ve uzun soluklu bir bakı açısı getirir. Dolayısıyla satın alma kararları uzun soluklu bir perspektiften geçirilerek salıklı ve bilimsel bir temele oturtulmu olur. 4,2444 0,67333 4,1956 0,68594 Teklif, fiyatlandırma ve/veya ihaleye yönelik tedarikçi seçimini destekler. 4,3778 0,67112 Mükemmel performans gösteren tedarikçileri ödüllendirir. 3,8978 1,07456 Tedarikçilerin geliimini tevik eder ve önceliklerini tanımlar. 4,1156 0,85303 Tedarikçilerin gelecekteki performanslarını planlar. 4,1333 0,89642 Tedarikçilerin mevcut performanslarını ölçer. 4,1644 0,77608 Tarihsel verilere dayanarak yeni ürün performansının tahmin edilmesini kolaylatırır. 4,1556 0,73057

- 255 - Kaynakların birkaç önemli satın alma faaliyetine birden odaklanmasını salar. 4,1422 0,73633 Stratejik ortaklık faaliyetlerini destekler. 4,0267 0,85000 Herhangi bir satın almaya karar verme esnasında tedarikçi listesinin daraltılmasına/sipari hacminin tedarikçiler arasında paylatırılmasına yardımcı olur. 4,1556 0,71200 Kaliteyi iyiletirerek kalite maliyetlerini azaltır. 4,3867 0,65927 Ürün bileeni stratejilerine (hangi ürünler üretilecek veya üretilen ürünler hangi maddelerden oluacak) veri salar/yardımcı olur. 4,1778 0,73463 Tedarik sürelerini kısaltır. 4,2844 0,73738 Satın alma kararıyla ilgili ilk anda görülemeyen gizli maliyetlerin daha iyi anlaılmasını salar. (Bu maliyetler satın alınan varlıın kullanımı ile anlaılacaktır) Satı sonrası hizmetlerin kalitesini ve bu hizmetlerden faydalanma oranını artırır. 4,2578 0,66497 4,3289 0,63268 Nakliye güvenilirliini artırır. 4,1911 0,74637 Tedarikçi ilikilerinin devamiyetine ve gelimesine katkı salar. 4,2800 0,67929 Planlama ve fiyatlama kararlarına destek olur. 4,2933 0,65000 Satın alma maliyetlerini azaltacaı için firma karlılıını artırmaya yardımcı olur. 4,3822 0,56351 Stratejik maliyet yönetiminin gerçeklemesini kolaylatırır. 4,2978 0,65140 Ankete katılan firmaların STM yaklaımının faydalarına ilikin ifadelere verdikleri önem dereceleri 4,3867 ile 3,8978 ortalamaları arasında gerçeklemitir. Bu grubun genel ortalaması ise 4,2420 olarak hesaplanmıtır. STM yaklaımının faydalarından firmalar için en önemli olanı, 4,3867 lik ortalama ve kaliteyi iyiletirerek kalite maliyetlerini azaltır ifadesi ile yöntemin kalite maliyetlerine yapacaı katkıdır. Buna balı olarak kalite ve kalite maliyetleri meselelerinin aratırmaya katılan firmaların faaliyetlerinde önemli bir yeri olduu söylenebilir. Yaklaımın en fazla önemsenen ikinci faydası, 4,3822 lik ortalama ile satın alma maliyetlerini azaltacaı için firma karlılıını artırmaya yardımcı olur ifadesidir. Youn rekabet artlarıyla çevrelenmi günümüz i dünyasında maliyetleri azaltmak, karlılıı artırma yolundaki en stratejik hedeflerdendir. Bu ortalamaya dayanarak firmaların maliyet ve karlılık hedeflerini gerçekletirmede katkısı olacak araçlara ilgi gösterdii ifade edilebilir. Bunu 4,3778 lik üçüncü en yüksek ortalama ile ürün maliyetlerini doru tespit etmeye yardımcı olur ifadesi desteklemektedir. Aynı ortalamaya sahip dier bir STM faydası, teklif, fiyatlandırma

- 256 - ve/veya ihaleye yönelik tedarikçi seçimini destekler ifadesinde görülmütür. Aratırma kapsamında firma yetkilileriyle yapılan yüz yüze görümelerde tedarikçi seçiminde ihale yönteminin sıkça kullanıldıı anlaılmıtır. STM yaklaımının bu özelliinin yüksek önemsenme derecesine sahip olmasının, firmaların alıkın oldukları bir yönteme uyum salamasının verdii güvenden kaynaklandıı düünülebilir. STM yaklaımının firmalar tarafından en az önemsenen faydası, 3,8978 lik ortalama ile mükemmel performans gösteren tedarikçileri ödüllendirir ifadesinde görülmütür. Ancak bu ortalama da dahil olmak üzere firmaların STM yaklaımının faydalarına verdikleri önem derecelerinin genel olarak yüksek olduu görülmektedir. Buradan hareketle ankete katılan firmaların STM yaklaımına yöntemin faydaları açısından ilgi gösterdii söylenebilir. 3.3. Firmaların STM Yaklaımının Zorluklarına Verdikleri Önem Seviyeleri letmelerin çeitli amaçlar için kullandıı bütün tekniklerde olduu gibi, STM yönteminin de bir firmada benimsenmesi ve kullanılmasıyla ortaya çıkabilecek bazı zorluklar bulunmaktadır. Çalımanın bu bölümünde tedarikçi seçimi ve deerlemesinde STM yaklaımını benimseyen bir iletmenin karılaabilecei muhtemel sorunlar/zorluklar aratırmaya katılan firmalara sıralanmı ve firmaların bu sorunlara verdikleri önem seviyelerini belirtmeleri istenmitir. Burada amaç, firmaların sıralanan zorlukları önemseme durumuna göre STM yaklaımına karı ilgili olup olmadıklarını veya bu yaklaımdan çekinip çekinmediklerini ortaya koymaktır. Sorular beli likert ölçeinde (1=Hiç önemli deil, 2=Önemli deil, 3=Kararsızım, 4=Önemli, 5=Çok önemli) sorulmu ve sonuçlar Tablo 3 te gösterilmitir. Tablo 3: Firmaların STM Yaklaımının Zorluk/Sorunlarına Verdikleri Önem Düzeyleri STM nin Zorlukları Ortalama Standart Sapma Özellikle muhasebe ve maliyetleme konularında veri toplamak zor olabilir. 3,4222 1,29368 Bu yaklaım firmanın bazı alanlarında kültürel bir deiim gerektirebilir. 3,3733 1,10324 Maliyetlerin satın alıcılar için önemli olmadıı durumlar olabilir. Böyle bir durumda bu yöntemin kullanılması zorlaabilir. 3,1200 1,14907 Bazı müterileriniz deiime karı direnç gösterebilir. 3,1111 1,20679

- 257 - STM yöntemi esnek bir imaja sahip olmayıp çeitli araçlar ve eitimler gerektirecektir. STM yönteminin iletme içerisinde teorik temeli oluturulurken küçük çaplı sorunların nitelendirilmesinde zorluk yaanabilir. Yöntemin kapsamının belirlenmesi ve yöntemin kullanılmasıyla ilgili tüm maliyet ve kazançların tanımlanması bir sorun olarak ortaya çıkabilir. STM yönteminin firma içindeki kullanıcılarının (kendi personelinizin) becerisinde ve özgüvenlerinde eksiklikler ortaya çıkabilir. Satın alma karar süreciyle ilgili olan maliyetler, satın almanın doası, büyüklüü ve önemi gibi birçok faktöre balı olarak önceden saptanamayan büyük deiiklikler gösterebilir. 3,3022 1,11693 3,1644 1,12384 3,1511 1,13559 3,0756 1,16442 3,3600 1,10567 Firmaların STM yaklaımının zorluklarına ilikin ifadelere verdikleri önem dereceleri 3,4222 ile 3,0756 ortalamaları arasında gerçeklemitir. Bu grubun genel ortalaması ise 3,2444 olarak hesaplanmıtır. STM yaklaımının benimsenmesiyle ortaya çıkabilecek zorluk/sorunlardan firmalar için en önemli olanı, 3,4222 lik ortalama ile özellikle muhasebe ve maliyetleme konularında veri toplamak zor olabilir ifadesidir. Baka bir ifadeyle STM uygulamasında firmaların en fazla çekindikleri mesele, kullanılı muhasebe ve maliyet verilerinin iletme bünyesinde üretilmesidir. Bunun en önemli sebebinin, genel olarak iletmelerde muhasebe fonksiyonunun yönetime destek salayacak bir faaliyet olarak görülmesinden ziyade, mali zorunlulukların yerine getirilmesi için gerekli olan bir birim olarak düünülmesi ve gereken ilginin gösterilmemesi olduu düünülebilir. Yine de ortalamanın büyüklüüne bakıldıında bunun aılamayacak kadar büyük bir zorluk olmadıı görülmektedir. Bu yaklaım firmanın bazı alanlarında kültürel bir deiim gerektirebilir ifadesi ise 3,3733 lük ortalama ile ikinci en önemli sorundur. Firmalar çounlukla faaliyetlerini belli bir düzen çerçevesinde yürütmeyi yelerler. Bu ortalama satın alma kararlarında kullanılan rutin tekniklerin STM ile deitirilmesinin dourabilecei kültürel deiimin firma yöneticilerini endielendirecek bir durum olduunu göstermektedir. Ortalaması en düük ifade ise 3,0756 ile STM yönteminin firma içindeki kullanıcılarının (kendi personelinizin) becerisinde ve özgüvenlerinde eksiklikler ortaya çıkabilir ifadesidir. Aratırmaya katılan firmaların STM yaklaımının zorluklarına verdikleri önem düzeylerine genel olarak bakıldıında, ne yüksek ne de düük bir önemsenme derecesi olmadıı, bu konudaki düüncelerin orta seviyede olduu görülmektedir. Bu durum firmaların STM yöntemine ilgi duymakla beraber temkinli yaklatıını göstermektedir.

- 258-3.4. Firmaların STM Yaklaımını Kullanma stekleri Daha önce de bahsedildii gibi, aratırmaya katılan firmaların satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında STM yaklaımını kullanmadıkları söylenemez. Aksine STM yaklaımı firma genelinde kabul görmü resmi bir yöntem olmasa da, firmalarda birçok özellii itibariyle uygulanmaktadır. Aratırmaya katılan firmalara, STM yönteminin önceki sorularda bahsi geçen faydalarından yararlanabilmek için zorluklarına katlanarak bu yöntemi satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarınızda kullanmak ister misiniz? sorusu yöneltilmitir. Bu sorunun amacı, firmalara STM yöntemini uygulamadıklarını ima ederek uygulama isteklerini sormak deildir. Bu soruyla ulaılmak istenen amaç, STM yaklaımın faydalarının firmaları ne derece cezbettiini ve bu cezbenin STM nin firmada resmi olarak kullanılmasına etkisini ölçmek ve yöntemin zorluklarının firmaları ne derece çekinceye düürdüünü ve bu çekincenin STM nin firmada resmi olarak kullanılmasına etkisini tespit etmektir. Bu soru beli Likert Ölçei nde (1=Kesinlikle istemeyiz, 2=stemeyiz, 3=Kararsızım, 4=steriz, 5=Kesinlikle isteriz) sorulmu ve sonuçlar Tablo 4 de gösterilmitir. Tablo 4: Firmaların STM Yaklaımının Faydalarından Yararlanabilmek çin Zorluklarına Katlanarak Bu Yöntemi Kullanma stekleri fadeler Sayı % Ortalama Std. Sapma Kesinlikle istemeyiz 3 1,3 stemeyiz 36 16,0 Kararsızım 53 23,6 steriz 100 44,4 3,5511 0,97207 Kesinlikle isteriz 33 14,7 Toplam 225 100,0 Aratırmaya katılan firmaların yaklaık %60 ı STM yaklaımının faydalarından yararlanmak için zorluklarına katlanmayı ve bu yöntemi satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında kullanmayı istemektedirler. Bu oran çok yüksek olmamakla birlikte yönteme olumlu yaklamayan firmaların payı (%17,3) ile kıyaslandıında gerçek anlamı daha iyi anlaılacaktır. STM yöntemine istekli olan firmalar yöntemi kullanmayı istemeyen firmaların yaklaık dört katıdır. Bu durum STM yaklaımının faydalarının yöntemin kabul görmesinde etkin olduu ve kullanılma zorluklarının yöntemin istenmesinde olumsuz bir etki yaratmadıı eklinde yorumlanabilir. Yine de bu yorum izafidir. Ayrıca bu soruya verilen cevapların frekansları fayda ve zorluklarla yaklaımın kullanılma istei arasındaki sebep sonuç ilikisini göstermez. Bu sebeple yaklaımın faydaları ve zorluklarına dair ifadelerin firmaların satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında STM yaklaımını kullanmayı isteme olasılıına etkisini

- 259 - ortaya koymak üzere ilgili deikenler arasında Lojistik Regresyon Analizi yapılmıtır. 3.5. Logit Model Yardımıyla Firmaların STM Yaklaımını Kullanmayı steme Olasılıını Belirleyen Faktörlerin Tespiti statistiksel analiz yapılmadan önce, verilerin kategorik (nominal, ordinal) veya sürekli (aralıklı, oransal) olup olmadıına bakılır. Veriler kategorik olduu zaman parametrik olmayan istatistikler kullanılır. leri parametrik olmayan bir istatistiksel metod olan Lojistik regresyon (Binary Logit Model seçeneinde), baımlı deikenin mutlaka (evet-hayır gibi) iki sonuçlu olduu durumlarda kullanılır (Akgül ve Çevik, 2003: 390). Lojistik regresyon, baımlı deikenin tahmini deerlerini olasılık olarak hesaplayarak, olasılık kurallarına uygun sınıflama yapma imkanı veren bir istatistiksel yöntemdir. Bu yöntem iki ıklı kategorik baımlı deikenin baımsız deiken veya deikenlerle arasındaki sebep-sonuç ilikisini inceler (Oktay ve di., 2011: 32). Aratırmanın bu kısmında, STM yaklaımının faydaları ve zorluklarına dair ifadelerin firmaların satın alma ve tedarikçi seçimi kararlarında bu yaklaımı kullanma isteindeki etkisini ortaya koymak amaçlanmıtır. Buna göre baımlı deiken, STM yaklaımını kullanma istei, baımsız deikenler ise STM nin faydaları ve zorlukları olarak belirlenmitir. Ancak orijinal anket formunda bu deikenlerin tamamı beli likert ile sorulmutur. Bu sebeple baımlı deikenin iki ıklı hale getirilmesi gerekmektedir. Bunun için gölge deiken oluturulmutur. Nitel deikenler genellikle, erkek-kadın, ücretli-ücret dıı gelirli, normal ekonomik dönem-kriz dönemi, 35 yaın altındakiler - 35 yaın üstündekiler gibi, bir özelliin varlıını ya da yokluunu gösterdiklerinden, bu özellikleri sayısallatırmanın ve regresyon modeline katmanın bir yolu gölge deikenler kullanmaktır. Gölge deikenler 0 ve 1 deerleri alan kesikli deikenlerdir. 0 özelliin yokluunu, 1 ise varlıını gösterebilir (Özer, 2004: 14). Be ıklı baımlı deiken, iki ıklı gölge deikene dönütürülürken, 1=Kesinlikle istemeyiz, 2=stemeyiz ve 3=Kararsızım seçeneklerine verilen cevaplar, 0=stemeyiz seçeneinde toplanmıtır. 4=steriz ve 5=Kesinlikle isteriz seçeneklerine verilen cevaplar ise 1=steriz seçeneinde birletirilmitir. Kararsızların 0 seçeneinde toplanmasının iki sebebi vardır. Birincisi, yapılacak analizin en olumsuz durum için sonuçlarını görmektir. Baka bir ifadeyle kararsızların tamamının fikirlerini STM yi kullanmak istememe yönünde netletirmeleri ihtimalinde modelin bundan nasıl etkileneceini görmektir. kincisi ise 0 ve