Verimlilik Dergisi Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Dr. Serdal ERGÜN Prof. Dr. Nezir KÖSE İzmir de İşlemelerin Sanayi Sicil Veri Tabanına Gönderdikleri Verilerin Lojisik Regresyon Analizi İle Doğruluğunun Tespii Prof. Dr. Ali ÖZDEMİR Dr. Rasim AKPINAR Aysel ÇETİNDERE Fisher Ekisi Türkiye Ekonomisi İçin Geçerli mi? Bir Zaman Serisi Analizi: 1980-2013 Yrd. Doç. Dr. O. Cenk KANCA Doç. Dr. Adem ÜZÜMCÜ Yrd. Doç. Dr. Ahme DENİZ Konaklama İşlemelerinin Çevre Muhasebesine Bakış Açıları: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği Öğr. Gör. Muhamme Faih SANCAR Doç. Dr. Doğan KUTUKIZ Öğr. Gör. Abdullah USLU Çok Kullanımlık (Reusable) Dokuma Kumaş Cerrahi Örü İle Tek Kullanımlık (Disposable) Cerrahi Örü Maliyelerinin Analizi Salih HEKİM Yrd. Doç. Dr. Serap DURUKAN KÖSE Selim BENER Ali GÜL Sevda POLAT 2015/3 ISSN 1013-1388 T. C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
VERİMLİLİK DERGİSİ HAKEM KURULU Prof. Dr. Ahme YALNIZ (Çankaya Üniversiesi) Prof. Dr. Ali YAZICI (Aılım Üniversiesi) Prof. Dr. Argun KARACABEY (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Arslan YİĞİDİM (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Aşır GENÇ (Selçuk Üniversiesi) Prof. Dr. Aziz KONUKMAN (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Berna DENGİZ (Başken Üniversiesi) Prof. Dr. Canan ÇİLİNGİR (ODTÜ) Prof. Dr. Celal Naci KÜÇÜKER (Pamukkale Üniversiesi) Prof. Dr. Cem KILIÇ (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Cengiz TAPLAMACIOĞLU (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Cevriye GENCER (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Deniz BÜYÜKKILIÇ ŞEREN (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Eme GÜREL (Ege Üniversiesi) Prof. Dr. Emin KAHYA (Osmangazi Üniversiesi) Prof. Dr. Ergün YENER (Dünya Verimlilik Bilimi Akademisi (WAPS) Üyesi) Prof. Dr. F. Neja EKMEKCİ (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Gülser KÖKSAL (ODTÜ) Prof. Dr. H.Hilmi HACISALİHOĞLU (Bilecik Ü.) Prof. Dr. H. Neja BASIM (Başken Üniversiesi) Prof. Dr. Hadi GÖKÇEN (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Hasan BAL (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Hüsnü ERKAN (Dokuz Eylül Üniversiesi) Prof. Dr. İrfan SÜER (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Kamil Ufuk BİLGİN (TODAİE) Prof. Dr. M. Akif BAKIR (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. M. Akif ÖZER (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. M. Başaran ÖZTÜRK (Niğde Üniversiesi) Prof. Dr. Mahmu ARSLAN (Haceepe Üniversiesi) Prof. Dr. Mehme Baha KARAN (Haceepe Ü.) Prof. Dr. Mehme YEŞİLTAŞ (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Muheşem KAYNAK ( Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Mura Caner TESTİK (Haceepe Ü.) Prof. Dr. Musafa AYKAÇ (Marmara Üniversiesi) Prof. Dr. Musafa GÜLMEZ (Akdeniz Üniversiesi) Prof. Dr. Musafa KÖKSAL (İsanbul Ticare Ü.) Prof. Dr. Musafa KURT (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Müberra BABAOĞUL (Haceepe Ü.) Prof. Dr. Müslüme NARİN (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Neşe SONGÜR (TODAİE) Prof. Dr. Nezir KÖSE (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Nurein PARILTI (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Önder ÖZKAZANÇ (Haliç Üniversiesi) Prof. Dr. Özgür BENER (Haceepe Üniversiesi) Prof. Dr. Özlem ATAY (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ (TOBB-ETÜ) Prof. Dr. Recep KÖK (Dokuz Eylül Üniversiesi) Prof. Dr. Selahain TOGAY (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Serpil EROL (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Sevinç ARCAK (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Süleyman TÜRKEL (Çağ Üniversiesi) Prof. Dr. Şener BÜYÜKÖZTÜRK (Başken Üniversiesi) Prof. Dr. Şengül HABLEMİTOĞLU (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Yahşi YAZICIOĞLU (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Yavuz ODABAŞI (Anadolu Üniversiesi) Prof. Dr. Yusuf KALENDER (Gazi Üniversiesi) Prof. Dr. Yusuf YAYLI (Ankara Üniversiesi) Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Adil KORKMAZ (Akdeniz Üniversiesi) Doç. Dr. Ali YAYLI (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Aydın SİPAHİOĞLU (Osmangazi Üniversiesi) Doç. Dr. Can YARDIMCI (Afyon Kocaepe Üniversiesi) Doç. Dr. Cenk SÖZEN (Başken Üniversiesi) Doç. Dr. Coşkun HAMZAÇEBİ (Karadeniz Teknik Üniversiesi) Doç. Dr. Emine OLHAN (Ankara Üniversiesi) Doç. Dr. Erdal GÜNER (Ankara Üniversiesi) Doç. Dr. Halil AYDOĞDU (Ankara Üniversiesi) Doç. Dr. Hasan Hüseyin YILDIRIM (Haceepe Ü.) Doç. Dr. Hüseyin ÇEKEN (Muğla Üniversiesi) Doç. Dr. İzak ATİYAS (Sabancı Üniversiesi) Doç. Dr. Mehme BAŞ (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Mehme Devrim AYDIN (Haceepe Ü.) Doç. Dr. Mein DAĞDEVİREN (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Mura ATAN (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Musafa YILDIRAN (Akdeniz Ü.) Doç. Dr. Selçuk Burak HAŞILOĞLU (Pamukkale Ü.) Doç. Dr. Süleyman ERSÖZ (Kırıkkale Üniversiesi) Doç. Dr. Şenay AÇIKGÖZ (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Şenol ALTAN (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Tekin ÇOLAKOĞLU (Gazi Üniversiesi) Doç. Dr. Temel ŞAHİN (Recep Tayyip Erdoğan Üniversiesi) Yrd. Doç. Dr. Arzum BÜYÜKKEKLİK (Niğde Üniversiesi) Yrd. Doç. Dr. Çimen KARATAŞ ÇETİN (Dokuz Eylül Üniversiesi) Yrd. Doç. Dr. Hali SUİÇMEZ (Karadeniz Teknik Ü.) Yrd. Doç. Dr. Hulusi ÖĞÜT (TOBB-ETÜ) Yrd. Doç. Dr. İbrahim Zeki AKYURT (isanbul Üniversiesi) Yrd. Doç. Dr. Mine ÖMÜRGÖNÜLŞEN (Haceepe Ü.) Yrd. Doç. Dr. Okyay UÇAN (Niğde Üniversiesi) Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN (Ankara Üniversiesi) Verimlilik Dergisi ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı na dahil edilmişir. 2
İ Ç İ N D E K İ L E R / C O N T E N T S Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri / Efficiency Analysis for Turkish Deposi Banking: The Effecs of Global Financial Crisis Dr. Serdal ERGÜN - Prof. Dr. Nezir KÖSE 7-32 İzmir de İşlemelerin Sanayi Sicil Veri Tabanına Gönderdikleri Verilerin Lojisik Regresyon Analizi İle Doğruluğunun Tespii / Idenificaion of Daa Accuracy of he Enerprises from İzmir in Indusry Regisry Daabase wih Logisic Regression Analysis Prof. Dr. Ali ÖZDEMİR - Dr. Rasim AKPINAR - Aysel ÇETİNDERE 33-44 Fisher Ekisi Türkiye Ekonomisi İçin Geçerli mi? Bir Zaman Serisi Analizi: 1980-2013 / Is Fisher Effec Valid in Turkish Economy? A Time Series Analysis: 1980-2013 Yrd. Doç. Dr. O. Cenk KANCA - Doç. Dr. Adem ÜZÜMCÜ - Yrd. Doç. Dr. Ahme DENİZ 45-66 Konaklama İşlemelerinin Çevre Muhasebesine Bakış Açıları: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği / The Perspecive of Accommodaion Enerprises on Environmenal Accouning: Souheasern Anaolia Region Case Öğr. Gör. Muhamme Faih SANCAR - Doç. Dr. Doğan KUTUKIZ - Öğr. Gör. Abdullah USLU 67-86 Çok Kullanımlık (Reusable) Dokuma Kumaş Cerrahi Örü İle Tek Kullanımlık (Disposable) Cerrahi Örü Maliyelerinin Analizi / Cos Analysis of Reusable Texile Fabric Surgical Drape and Disposable Surgical Drape Salih HEKİM - Yrd. Doç. Dr. Serap DURUKAN KÖSE - Selim BENER - Ali GÜL - Sevda POLAT 87-102 Verimlilik Dergisi T. C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN YAYINIDIR SAYI: 2015/3 Yayın Türü: Yerel - Süreli Türkçe - İngilizce Sahibi: T. C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ adına Genel Müdür: Anıl YILMAZ Genel Koordinaör: Dilek BİRBİL Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Sevgin FETTAHOĞLU İngilizce Redaksiyon: Şirin Müge KAVUNCU - Gülçin MANZAK AYDIN DergiPark Verimlilik Dergisi Yöneicisi: Ayunç AYHAN Verimlilik Dergisi nin her sayısının, PDF formaında düzenli bir şekilde e-posa adresinize gönderilmesini isiyorsanız, konu alanına Verimlilik Dergisi yazarak vgm@sanayi.gov.r adresine boş bir e-posa aabilirsiniz. Verimlilik Dergisi nde yayımlanan yazılarda belirilen görüşler yazarlarına aiir. Dergide yayımlanan yazılardan, Verimlilik Dergisi nin adı ve sayısı anılarak alını yapılabilir. Dergi üç ayda bir olmak üzere yılda dör kez yayımlanır. Yöneim Yeri: T. C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Adres: Gelibolu Sokak No: 5 Kavaklıdere 06690 ANKARA Tel: 0.312.467 55 90/288 (10 Ha) Faks: 0.312.467 47 79 e-posa: vgm@sanayi.gov.r web: hp://vgm.sanayi.gov.r Basıldığı Tarih: 01.07.2015 Grafik Tasarım ve Uygulama: Chess Creaive Baskı: Korza Yayıncılık Basım San. ve Tic. Ld. Şi. Adres: Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskiler - ANKARA Tel: 0.312. 342 22 08 - Fax: 0.312. 341 14 27 www.korzabasim.com.r - korza@korzabasim.com.r 3
VERİMLİLİK DERGİSİ GENEL YAYIN İLKELERİ Ülke ekonomisinin verimliliğe dayalı, sürdürülebilir büyümesini sağlamak ve rekabe gücünü arırmak amacıyla; verimlilik ve emiz üreimle ilgili alanlarda poliika ve sraejiler gelişirmek, bu çerçevede verimlilik ve rekabe gücünü arırıcı çalışmalar yapmak, sekörel ve bölgesel bazda verimlilik değişimlerini ölçmek, değerlendirmek, verimlilik bilincini büün sekörlere ve kesimlere yaymak ve bu alandaki çalışmaları deseklemek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın önde gelen amaçlarındandır. Bu doğruluda yayın çalışmaları da yapmaka olan Verimlilik Genel Müdürlüğü süreli ve süresiz yayınları ile ülkemizde verimlilik yazınının gelişmesine de önemli kakılar sağlamakadır. Verimlilik alanında ülkemizde yayınlanan ilk bilimsel dergi olarak yayın hayaına 1967 yılında başlayan Verimlilik Dergisi yılda dör sayı olmak üzere düzenli bir şekilde yayımlanmaya devam emekedir. Verimlilik Dergisi nin amacı; verimlilik alanında ülkemizde ve dünyada meydana gelen gelişmeleri, yenilikleri, yapılan araşırmalar ve sonuçları ile iyi uygulama örneklerini bilimsel esaslar çerçevesinde okuyucularına akarmak ve bu yolla verimlilik biliminin ve bilincinin gelişmesine kakı sağlamakır. Verimlilik kavramının disiplinlerarası nieliği nedeniyle, Verimlilik Dergisi nde yayımlanan makaleler geniş bir konu çeşililiğine sahip bulunmakadır. Sanayiden arıma, eğiimden sağlığa ve çevreye, bilişimden spora ve sanaa kadar hemen her konu eoride ve uygulamada verimlilik biliminin ilgi alanına girebilmeke ve bu çeşililik bir içerik zenginliği olarak Dergi ye yansımakadır. Bu özelliği ile Verimlilik Dergisi başa akademisyenler, araşırmacılar, öğrenciler, kamu ve özel kesimde çalışan yöneici, uygulayıcı ve uzmanlar olmak üzere geniş bir okuyucu kilesine sahip olmuşur. Verimlilikle ilgili olarak üm disiplinlerden gelecek makalelere açık olan Verimlilik Dergisi 2004 yılından iibaren Hakemli Dergi saüsü ile yayımlanmaya başlamış, 2008 yılında da ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı na, 2012 yılında ise ASOS indeks Akademia Sosyal Bilimler İndeksi ne dahil edilmişir. Verimlilik Dergisi nde yayınlanması isenen yazılara ilişkin süreç yöneimi 2015 yılından başlayarak kademeli bir geçişle ULAKBİM DergiPark Projesi aracılığıyla yürüülmekedir. TÜBİTAK ULAKBİM DergiPark Projesi, bilimsel dergilerin elekronik oramda yayımlanması için uluslararası kullanımı olan barındırma ve süreç yöneimi hizmei sunmakadır. DergiPark ile amaçlanan; Türkiye de kalieli dergi yayımcılığını gelişirmek, bilimsel araşırmaları görünür ve ulaşılır kılmak, uluslararası bir sisemin yaygın ve ileri düzeyde kullanımını sağlamakır. 4
VERİMLİLİK DERGİSİ NE YAZI GÖNDERECEKLERE Verimlilikle doğrudan ya da dolaylı bağı bulunan geniş kapsamlı inceleme ve araşırmalarla, verimlilik ekniklerine ve uygulamalarına ilişkin yazılarını dergimize gönderecek yazarların, aşağıda belirilen koşulları dikkae alarak; 1. Bilgisayar çıkışı yapılan meinler dahil, A4 kâğıdın ek yüzünde ek saır aralığı kullanılmalı, 2. Şekil, çizelge, grafik, haria ve benzeri çizimlerin en/boy oranı 2/3 olmalı, 3. Şekil, çizelge ve benzerleri menin içinde yer almalı, 4. Çizim, fooğraf, haria ve grafikler için Şekil, ablolar için Çizelge başlığı kullanılmalı; çizimler en az 300 dpi olmalı, 5. Yazının oplamı, ekleriyle birlike 30 ade A4 kâğıdı geçmemeli, 6. Yazıda mulaka İngilizce ve Türkçe başlık, İngilizce ve Türkçe öze ve Anahar kelimeler kısmı bulunmalı, 7. Kaynakça, bilimsel kurallara uyularak, soyadına göre alfabeik dizinlenmeli, 8. Mein içinde, kaynaklara gönderme yapıldığında, yazarın soyadı, eserin yayın yılı, sayfa numarası ya da eserin sadece kaynakaki sıra numarası paranez içinde göserilmeli, kaynak için dipno kullanılmamalı, 9. Dipno gerekiren yerlerde, aynı sayfada * konulmalı, 10. Yazar adı ve soyadı, unvansız olarak, yazı başlığının sağ alında belirilmeli, aynı sayfanın alında unvan ve görev yeri göserilmeli, 11. Verimlilik Dergisi'nde yayımlanması isenen yazıların hp://dergipark. ulakbim.gov.r/verimlilik/ adresinden giriş yapılıp üye girişi buonundan kullanıcı kaydı yapıldıkan sonra, siseme yüklenmesi gerekmekedir. Yükleme aşamasında sorun yaşamanız durumunda DergiPark Verimlilik Dergisi Yöneicisi Ayunç Ayhan (ayunc.ayhan@sanayi.gov.r-0312 467 55 90/266) ile ileişime geçebilirsiniz. 12. DergiPark'a yüklemesi gerçekleşirilen yazılara ilişkin bir dilekçe (yazı başlığını, özgün olduğunu, başka yerde yayımlanmadığını beliren ve Verimlilik Dergisi'nde yayımlanması alebini içeren) yazarın adresi ve ileişim bilgileri ile birlike Verimlilik Dergisi Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Sevgin Feahoğlu'na (sevgin.feahoglu@sanayi.gov.r- 0312 467 55 90/288) e-posa ile gönderilmelidir. 13. Telif ücreleri, 23 Ocak 2007 arih ve 26412 sayılı Resmi Gazee de yayımlanan, kamu kurum ve kuruluşlarınca ödenecek elif ve işlenme ücreleri hakkında yönemelik esaslarına göre ödenir. 14. Yayımlanmayan yazılar geri gönderilmez. VERİMLİLİK DERGİSİ 5
6
TÜRK MEVDUAT BANKACILIĞI İÇİN ETKİNLİK ANALİZİ: KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN ETKİLERİ Serdal ERGÜN 1 Nezir KÖSE 2 ÖZET Bu çalışmada, 2002 2013 arasında yer alan yıllık verilerle Türk Mevdua Bankacılığı için eknik ve ölçek ekinlikleri Veri Zarflama Analizi (VZA) ile incelenmişir. Ayrıca Malmquis VZA yönemi kullanılarak oplam fakör verimliliği, eknolojik, eknik ekinlik ve ölçek ekinliğindeki değişimler hesaplanmışır. Çalışmada oplam mevdua ile mevdua dışı kaynaklar girdileri, oplam krediler ile menkul değerler ise çıkıları oluşurmakadır. Elde edilen bulgular 2002 2013 yılları arasında Türk bankacılık sekörünün yüksek bir eknik ekinliğe sahip olduğunu gösermişir. Ayrıca küresel ekonomik kriz dönemine karşılık gelen 2003 yılında Türk Mevdua Bankacılığı için ölçek ekinliğinde anlamlı bir arış olmasına karşın eknolojik ve oplam fakör verimliliği değişimde azalma olduğu belirlenmişir. Anahar Kelimeler: Veri Zarflama Analizi, Malmquis Toplam Fakör Verimliliği, Türk Bankacılık Sekörü. 1 Serdal ERGÜN, Dr., T. C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Verimlilik Genel Müdürlüğü, Sanayi ve Teknoloji Uzmanı. 2 Nezir KÖSE, Prof. Dr., Gazi Üniversiesi, İİBF, Ekonomeri Bölümü. 7
Verimlilik Dergisi 2015/3 EFFICIENCY ANALYSIS FOR TURKISH DEPOSIT BANKING: THE EFFECTS OF GLOBAL FINANCIAL CRISIS ABSTRACT In his sudy, he echnical and scale efficiencies for deposi banking in Turkey are examined for yearly periods beween 2002 and 2013 by using daa envelopmen analysis (DEA). Moreover Malmquis DEA mehod is used o calculae indices for oal facor produciviy change, echnological change, echnical efficiency change, and scale efficiency change. The resources of deposi and non-deposi have been used as wo inpu variables; wo oupu variables are seleced as oal loans and securiy reserve funds. The empirical evidences show ha Turkish deposi banking secor had high echnical efficiency for he sampling period. On he oher hand, i has been observed ha he scale efficiency has increased, bu echnological change and oal facor produciviy have decreased in 2008 (global financial crises period) for he Turkish deposi banking secor. Keywords: Daa Envelopmen Analysis, Malmquis Toal Facor Efficiency, Turkish Banking Secor. 1. GİRİŞ Amerika Birleşik Devleleri (ABD) Morgage piyasalarında 2006 yılında başlayan dalgalanma, 2007 yılından iibaren öncelikle kredi krizine ve akabinde likidie krizine dönüşerek küresel finansal sisemi ekisi alına almışır. Bu süreçe finansal piyasalar, kredi piyasalarında oraya çıkan dalgalanmanın menkul kıymeleşirme ile nasıl bir ehlike haline dönüşüğünü öğrenirken, Bearns&Searns gibi birçok büyük finans kuruluşu ardı ardına zarar açıklamak zorunda kalmışır (Demir, F. ve diğerleri, 2008). Dünya ekonomilerinin birbirlerine aran oranda bağımlı olduğu günümüzde, küresel finans piyasalarında oraya çıkan krizden gelişmiş ve gelişmeke olan üm ekonomilerin çok ciddi boyularda ekilenmesi kaçınılmazdır. Küresel finans krizinin reel sekör üzerindeki olumsuz ekilerini 2008 yılının son çeyreğinde ekonomideki daralmanın yanı sıra işsizlik oranlarındaki arışlar ile hisseden Türkiye için 2009 yılının ilk çeyreği krizinin reel ekonomi üzerindeki ekilerinin derinleşiği bir dönem olmuşur. Ancak, 2001 ekonomik krizinden sonra alınan önlemlerle finans siseminin eskiye göre çok daha sağlam olması, 2007 yılından iibaren yaşanan küresel likidie krizinin Türk bankacılık sekörü üzerindeki olumsuz ekilerini sınırlayan önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmakadır. Buna karşın Türkiye deki finansal sekör içerisinde büyük bir paya sahip olan bankacılık sekörünün küresel finansal krizin ekilerini de kapsayacak şekilde ekinlik bakımından değerlendirilmesi önem arz emekedir. 8
Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Bu çalışmada, Veri Zarflama Analizi (VZA) yaklaşımı çerçevesinde 2002 2013 dönemlerini kapsayan yıllık verilerle her yıl için Türk bankacılık sekörünün eknik ve ölçek ekinlikleri incelenmişir. VZA yaay-kesi verilerle ekin karar alma birimlerinin oluşurduğu ekin üreim sınırına göre her bir karar biriminin eknik ve ölçeğe göre ekinliklerini ölçen saik bir yaklaşımdır. Panel veri kümesinin varlığında ise VZA ya dayalı bir yönem olan Malmquis oplam fakör verimlilik (TFV) endeksi hesaplanarak, ekinlik analizlerine zaman boyuu kazandırmak mümkün olmakadır. Çalışmada Fare ve diğerleri (1994) yaklaşımı kullanılarak Malmquis TFV değişim endeksleri çerçevesinde bir araşırma da gerçekleşirilmişir. Bu çerçevede, araşırma kapsamında bulunan bankaların bir önceki yıla göre (i) Teknik ekinlik değişimi, (ii) Teknolojik değişimi, (iii) Sal Teknik Ekinlik Değişimi, (iv) Ölçek Ekinlik Değişimi ve (v) Toplam Fakör Verimlilik Değişimi her yıl için ayrı ayrı hesaplanmışır. Ayrıca oralama değerler dikkae alınarak söz konusu sekörler için genel bir değerlendirme yapılmışır. Çalışmanın ikinci bölümünde VZA ya dayalı olarak Türk bankacılık sekörünün ekinliğini ampirik olarak araşıran çalışmalara yer verilmişir. Üçüncü bölümde eorik çerçevede araşırmanın yönemi olan VZA ele alınmışır. Dördüncü bölümde araşırmanın kapsamı anımlandıkan sonra beşinci bölümde Türk bankacılık sekörü ekinlik analizlerinden elde edilen ampirik bulgular verilmişir. Çalışma elde edilen bulguların değerlendirilmesi ile son bulmakadır. 2. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERİNE YAPILAN BAZI ETKİNLİK ÇALIŞMALARI Bankacılık sisemine ilişkin birçok ekinlik ölçümü çalışması yapılmış olup, bu çalışmalarda genellikle Veri Zarflama Analizi (VZA) yönemi kullanılmışır. Lieraürdeki çalışmalar incelendiğinde VZA nın birçok ülkede banka ve şube düzeyinde ekinlik ölçümünde kullanıldığı faka şube bazında verilere ulaşmak daha zor olduğundan çalışmaların çoğunlukla banka düzeyinde yapıldığı görülmekedir. Berger ve Humprey in finansal kurumlarda ekinlik ölçümüne ilişkin çalışmalarda kullanılan yönemler üzerine 1997 yılında yapığı çalışmada da incelenen ve 21 farklı ülkede yapılmış olan 122 çalışmanın 62 sinde VZA kullanıldığı bu 62 çalışmanın da yaklaşık % 68 inin bankalar arası ekinlik karşılaşırmasına yönelik olduğu belirlenmişir (Özdemir ve Demireli, 2013). Bu çalışmalar incelendiğinde, bankacılık sekörü için ekinliğin ölçülmesine ilişkin girdi ve çıkılarının kesin bir anımlamasının yapılamadığı dikkai çekmekedir. Özellikle banka çıkısı kavramında yaşanan karmaşa, bankaların çok ürünlü doğasından ve bankacılık hizmeleri için diğer hizme ve sanayi sekörlerinden karşılaşırma yapacak uygun bir emsili değişkenin olmamasından kaynaklanmakadır (Kaya Türker ve Doğan, 2005). Lieraürde bankacılık sekörünün VZA ile ekinliğinin ölçülmesi üzerine yapılan çalışmalarda girdi ve çıkıların belirlenmesi için alernaif üç farklı yaklaşım 9
Verimlilik Dergisi 2015/3 dikkae alınmakadır. Bunlar; üreim, aracılık ve kâr/gelir yaklaşımları olarak sıralanabilir. Üreim yaklaşımında bankaların sermaye ve işgücünü kullanarak, mevdua ve kredileri üreikleri kabul edilmekedir. Böylece bankaların çıkıları mevdua ve krediler (hesap sayısı/işlem adedi) ile ölçülürken, girdiler işgücü (çalışan sayısı/maliyei) ve fiziksel sermaye (sabi varlıklar) olarak ifade edilmekedir. Aracılık yaklaşımında ise, bankaların sermaye ve işgücünü kullanarak mevduaları, kredi ve diğer yaırımlara dönüşürdükleri kabul edilir. Bu yaklaşımda girdi ve çıkılar hesap sayıları yerine parasal değerleriyle ölçülür. Aracılık yaklaşımıyla üreim yaklaşımı arasındaki emel farklılık üreim yaklaşımında mevdua çıkı olarak dikkae alınırken aracılık yaklaşımında girdi olarak değerlendirilmekedir. Bankaların emel amacının kâr maksimizasyonu olmasından hareke eden kâr/gelir yaklaşımında girdi olarak faiz dışı giderler (işleme giderleri ve diğer faiz dışı giderler), çıkı olarak ise ne faiz geliri ve faiz dışı gelirler alınmakadır (Drake ve diğerleri, 2005). VZA ya dayalı olarak Türkiye de faaliye göseren bankaların ekinlik ölçümüne yönelik birçok çalışmada da anımlanan girdi ve çıkıların farklılaşığı göze çarpmakadır. Eruğrul ve Zaim (1996) çalışmalarında girdi olarak; personel sayısı, faiz giderleri, amorisman ve işleme giderleri, çıkı olarak ise vadesiz mevdua, vadeli mevdua, kısa vadeli krediler ve uzun vadeli krediler almışlardır. Analizi yapılan yıllarda finansal reformların icari bankaların eknik ekinliklerini olumlu yönde ekilediğini ve kamu bankalarının beklenenden daha ekin olduğunu espi emişler. Cingi ve Tarım (2000) çalışması ise kullandıkları girdi-çıkı bileşiminde oluşurulan veri sei ile karma yaklaşımdır. Çalışmada Türk bankacılık sekörünün 1989-1996 yılları arasına ai verilerle veri zarflama analizi uygulanmakadır. Bu çalışmada 21 banka için 4 çıkı (oplam kar, oplam kredi, oplam mevdua, kredi geri dönüş oranı) ve 2 girdi (oplam akifler ve oplam gider) verileri kullanılmakadır. Bal ve Gölcükcü (2002) çalışmasında, BCC modeli çerçevesinde Türkiye deki 21 icari bankanın ekinliği ükeici, aşı ve konu kredisi faiz oranları olmak üzere 3 girdi değişkeni ve TL, dolar ve mark üzerinden açılan mevduaa uygulanan faiz oranları olmak üzere 3 çıkı değişkeni kullanarak VZA ile incelenmişir. Elde edilen bulgular 8 icari bankanın ekin geriye kalan 13 bankanın ise ekin olmadığını gösermişir. Çolak ve Alan (2002) çalışmasında 1999 ve 2000 yılları için 41 ade bankayı içeren bir analiz gerçekleşirilmişir. Bu çalışmada 6 ade girdi (sermaye sandar rasyosu, oplam krediler/oplam akifler, akipeki krediler/oplam krediler, duran akifler/oplam liki, akifler/oplam akifler, liki akifler/ mevdua+mevdua dışı kaynaklar) ve 3 ade çıkı (ne dönem kârı/oralama oplam akifler, ne dönem kârı/oralama özkaynaklar, ne dönem kârı/ oralama ödenmiş sermaye) kullanılmışır. Çalışmanın sonuçlarına göre küçük ölçekli bankalar, büyük ölçekli bankalara göre daha ekindir. 10
Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Işık ve Hassan (2002) çalışmasında Türk bankacılık siseminde eknik, ölçek ve dağıımsal ekinsizliği ölçmeye çalışmışır. 1988 yılından başlayarak 4 er yıl arayla değişik banka (daha çok icari) sayılarıyla analiz yapılmışır. 3 girdi (personel, sermaye ve mevdua) ve 4 çıkı (kısa süreli krediler, uzun süreli krediler, gayrinakdi krediler ve diğer gelirler) kullanılarak yapılan analizler sonucunda Türk bankacılık siseminin yeerli düzeyde ekin olmadığını belirlenmişir. Mercan vd. (2003) çalışmalarında Türkiye deki icari bankaların 1989-1999 yılları arasındaki ekinlikleri, 2 girdi ve 3 çıkı değişkeni kullanılarak incelenmişir. Bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre, Türkiye deki icari bankaların finansal performansları 1993 yılına kadar arma eğiliminde iken bu yıldan sonra düşüş yaşandığı belirlenmişir. Ayrıca, 1989-1999 yılları arasında Türkiye de faaliye göseren yabancı ve özel sermayeli bankaların kamu bankalarından daha ekin olduğu bulgusu elde edilmişir. Kaya ve Doğan ın (2005) çalışmasında girdi ve çıkı verileri yönünden üreim yaklaşımına ve aracılık yaklaşımına yönelik iki ayrı veri sei oluşurulmuşur. Üreim yaklaşımı girdileri (personel giderleri/oplam akifler, diğer faiz dışı giderler/oplam akifler, şube başına personel sayısı) ve çıkıları (oplam mevdua/oplam akifler, oplam krediler/oplam akifler) olarak belirlenmekedir. Aracılık yaklaşımı girdileri (mevdua/ oplam akifler, mevdua dışı yabancı kaynaklar/oplam akifler, faiz giderleri/ oplam akifler, faiz dışı giderler/ oplam akifler) ve çıkıları (oplam krediler/oplam akifler, faiz gelirleri/oplam akifler) olarak belirlenmekedir. Şakar (2006) çalışmasında, Türkiye deki 11 icari bankanın 2003-2005 yılları arasındaki ekinliğini, 5 girdi değişkeni (şube sayısı, şube başına personel sayısı, akif payı, kredi payı ve mevdua payı) ve 5 çıkı değişkeni (akiflerin kârlılığı, özsermaye kârlılığı, ne faiz geliri/akifler, ne faiz geliri/oplam faaliye gelirleri ve faiz dışı gelirler/oplam akifler rasyoları) kullanarak incelemişir. Çalışmada ayrıca ölçeğe göre sabi ve değişken geirinin ekinlik değerlerinde yaraığı değişimi analiz emek için Malmquis endeks değerleri hesaplanmışır. Bası (2006) nın, 2001 Finansal Krizi nin, sekörün oplam fakör verimliliğine ekilerini incelediği çalışmasında, sekörde kriz nedeniyle verimlilik kaybının oluşuğunu, ancak kriz sonrası dönemde yaşanan arış ile birlike sekörün krizin olumsuz ekilerini sildiğini oraya koymuşur. Çalışmada ayrıca, kriz sırasındaki verimlilik düşüşünün ekin sınırın gerilemesinden (eknolojik gerileme) kaynaklandığı belirilmekedir. Eleren ve Özgür (2006) ün çalışmasında, 2001-2005 dönemi için Türkiye de faaliye göseren yabancı sermayeli mevdua bankalarının ekinlikleri VZA ile ölçülmüşür. Çalışmada yabancı sermayeli 9 banka için ekinlik ölçümü gerçekleşirilmiş ve analizde girdi değişkenleri olarak mevdua ve faiz giderleri, çıkı değişkenleri olarak ise kredi ve faiz gelirleri ele alınmışır. Çalışma sonucunda ekinlik değerlerinin ekonomik ve siyasi isikrarın yerleşmeye başladığı yıllarda düşüş eğilimi göserdiği, 2004 yılından iibaren 11
Verimlilik Dergisi 2015/3 faiz oranlarındaki düşme ve bireysel kredi hacmindeki arışla birlike ekinlik düzeylerinin arış eğilimine girdiği belirlenmişir. Öncü ve Akaş (2007) ın çalışmasında 2001-2005 arasında faaliye göseren icari bankaların amamına ai verilerle Türk bankacılık sekörünün oplam fakör verimliğindeki değişimler VZA ya dayalı Malmquis Endeksi kullanılarak incelenmişir. Modelin girdilerini personel sayısı, fiziki sermaye ve ödünç alınan fonlar oluşurmaka iken çıkılarını oplam krediler ve diğer gelir geirici varlıklar oluşurmakadır. Bu araşırmadan elde edilen bulgular 2001-2005 döneminde ekinlik arışından çok eknolojik ilerleme nedeniyle verimlilik kazanımı elde edildiğini oraya koymuşur. Denizer vd. (2007) nin çalışmasında, 1970-1994 yılları arasında faaliye göseren bankaların ekinlikleri VZA ile incelenmişir. Bu çalışmada hem üreim yaklaşımından hem de aracılık yaklaşımından harekele girdi ve çıkılar belirlenmişir. Üreim yaklaşımı kullanıldığında girdi değişkenleri oplam sermaye, faaliye giderleri ve bankalar arafından ödenen faiz ve ücreler iken, çıkı değişkenleri oplam mevdua ve faiz dışı gelirlerdir. Aracılık yaklaşımında ise girdi değişkenleri olarak sermaye ve faaliye giderlerinin dışında oplam mevdua yer alırken, çıkı değişkenleri krediler ve faiz, komisyon ve ücrelerin oplamından oluşan gelirlerdir. Kırkık ve Pehlivan (2009) ın çalışmasında, Türkiye de bankacılık seköründe faaliye göseren 20 bankanın ekinliği, Haziran 2008 dönemi verileri ile 4 girdi ve 2 çıkı kullanılarak VZA ile incelemişir. Çalışmada ekin olmayan bankaların ekinliklerinin arırılması amacıyla girdilerde herhangi bir değişikliğe gidilmeden, hangi çıkıların ne oranda yükselileceği yönünde iyileşirme önerileri sunulmuşur. Bunun yanı sıra, üm girdi ve çıkıların her bir karar biriminin ekinliklerine olan kakılarına da yer verilmişir. Behdioğlu ve Özcan (2009) ın çalışmasında, 1999-2005 yılları arasında VZA ile Türkiye de faaliye göseren 29 icari bankanın ekinlikleri incelenmişir. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre Türk bankacılık seköründe oralama ekinlik düzeyi en yüksek bankaların yabancı sermayeli olduğu belirlenmişir. Tarkoçin ve Gencer (2010) in çalışmasında, 2003-2009 arasında 22 icari bankanın ekinlikleri VZA kullanarak incelenmişir. Ele alınan modellerin oraya koyduğu bulgulara göre girdi ve çıkılarda farklılaşmalar olduğunda sonuçlarda da değişiklikler olduğu sapanmışır. Budak (2011) ın çalışmasında Türk bankacılık sekörünün ekinliği 2008-2010 yılları arasında faaliye göseren 22 icari bankanın verileri ile incelenmişir. Ayrıca 2010 yılı iibariyle ekin bulunmayan bankalar için hedef değerler belirlenmişir. Er ve Uysal (2012) ın çalışmasında Türkiye'de faaliye göseren 4 kaılım bankası ile 26 icari bankanın ekinlikleri 2005-2010 arasındaki yıllar için karşılaşırmalı olarak analiz edilmişir. Çalışmadan elde edilen bulgular, ölçeğe göre sabi geiri 12
Verimlilik Dergisi 2015/3 giderleri) ve 2 çıkı (oplam kredi, faiz gelirleri) kullanılmışır. Ayrıca ekin bulunmayan bankaların her yıl için ekinliklerini sağlayabilmeleri için girdilerinde yapması gereken değişiklikler için önerilerde bulunulmuşur. 3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 3.1. Veri Zarflama Analizi Uygulamalı çalışmalarda en sık kullanılan paramerik olmayan yönem veri zarflama analizidir. Bu yönemin sahip olduğu en önemli özellik, her karar alma birimindeki ekinsizlik mikarını ve kaynaklarını anımlayabilmesidir. Bu özelliği ile yönem, ekin olmayan birimlerde ne kadarlık bir girdi azalma ve/veya çıkı mikarını arırmak gerekiğine ilişkin olarak yöneicilere yol gösermekedir. İlk başa kâr amacı gümeyen kurumların (hasane, silahlı kuvveler, üniversie vb.) karşılaşırmalı ekinliğinin ölçülmesini hedefleyen bu yönem, daha sonraları ARGE projelerinde, çok uluslu ya da çok şubeli şirkelerin göreli performanslarının ölçümünde ve nihaye kâr amaçlı üreim ve hizme sekörlerinde de işlemeler arası göreli ekinliğin ölçümünde kullanılmaya başlanmışır. Yönemin geirdiği en önemli yenilik, birçok girdinin kullanılarak birçok çıkının elde edildiği oramlarda, paramerik yönemlerde olduğu gibi önceden belirlenmiş herhangi bir analiik üreim fonksiyonu varlığının öngörülmesine gereksinim duymadan ölçüm yapılabilmesidir. Ayrıca girdi ve çıkılar, ölçüm birimlerinden bağımsızdırlar. Bu nedenle işlemenin değişik boyularının aynı zamanda ölçülebilmesi imkânı vardır (Karsak ve İşcan, 2000: 2). Veri Zarflama Analizinde girdi sayısı ile çıkı sayısının çarpımı kadar boyu oluşur ve en az boyu sayısı kadar da ekin karar birimi olmalıdır. Bu durumun bir sonucu olarak (Karar birim sayısı 2 Girdi sayısı Çıkı sayısı) eşisizliğinin sağlanması gerekir. Bu genel kurala ek olarak, girdiler ve çıkılar arasında kuvveli bir ilişkinin olması arzu edilen bir durumdur. Ayrıca, VZA da girdilerin arması ekinlike azalışa, çıkıların arması ise ekinlike arışa neden olmakadır. Bu nedenle, girdi ve çıkı sayısının çok fazla olmamasının yanı sıra ikisi arasında büyük farklılaşmalar da olmamalıdır. VZA, farklı ölçeklerle ölçülmüş ya da farklı ölçü birimlerine sahip çok sayıda girdi ve çıkının karşılaşırma yapmayı zorlaşırdığı durumlarda, karar birimlerinin göreli performanslarını (ekinliklerini) ölçmeke kullanılan doğrusal programlama esaslı bir yönemdir (Boussofiane ve diğ. 1991). Analizin emelinde benzer ürden karar birimlerinin üreim ekinliklerinin değerlendirilmesi yer alır. Analize konu olacak karar birimlerinin aynı hedefe yönelik benzer işlevler görmesi, aynı pazar şarlarında çalışması ve grupaki büün birimlerin verimliliklerini nielendiren emenlerin, yoğunluk ve büyüklüklerindeki farklılıklar hariç, aynı olması şarları aranır (Karsak ve İşcan, 2000: 3). VZA, Farrell (1957) arafından ilk kez oralama performans ölçüüne alernaif olarak sınır üreim fonksiyonu önerisi ile gündeme gelmiş ve Charnes, Cooper 14
ve Rhodes (CCR, 1978) ve Banker, Charnes ve Cooper (BCC, 1984) çalışmalarıyla günümüzde kullanılan şeklini almışır. CCR arafından önerilen yaklaşımda karar alma birimlerinin ölçeğe göre sabi geiri (CRS) alında çalışıkları varsayılmakadır. CRS varsayımı üm karar alma birimlerinin opimum ölçeke çalışığı ve ölçek ekinsizliğinin olmadığını ifade emekedir. Buna karşın, BCC arafından ölçeğe göre değişken geiri (VRS) varsayımına dayalı bir çözümleme yapılmakadır. Böylece karar birimlerinin her biri için ölçeğe göre geiri durumları (sabi, aran ya da azalan) belirlenebilir. Bunun yanı sıra CRS ve VRS varsayımları kullanılarak elde edilen çözümlerden harekele ölçek ekinliği hesaplamaları da yapılabilmekedir. VZA, girdi odaklı ya da çıkı odaklı olarak çözülebilmekedir. Girdi odaklı yaklaşım; çıkı mikarları veri olarak kullanılarak girdi mikarlarında meydana gelebilecek değişimlerin incelenmesi iken çıkı odaklı yaklaşım; girdi mikarları veri olarak kullanılırken çıkı mikarlarındaki değişimlerin incelenmesidir. Böylece girdi odaklı yaklaşım çıkı mikarlarında değişim olmaksızın girdi mikarlarında ne kadar bir azalma yapılabilir?, çıkı odaklı yaklaşım ise girdi mikarlarında değişiklik olmaksızın çıkı mikarlarında ne ölçüde bir genişleme yapılabilir? sorularına cevap verecekir. Araşırmacılar, girdiler üzerinde konrolün az olduğunu ya da olmadığını varsayar ise çıkı odaklı modeli, çıkılar üzerinde konrol az ise girdi odaklı modeli benimsemelidir. Buna karşın, araşırmada sadece karar alma birimlerinin ekinlik durumlarının incelenmesi söz konusu ise her iki odaklı yaklaşım da kullanılabilir. Bunlara ilaveen, girdi veya çıkı odaklı eknik ekinlik ölçümleri ölçeğe göre sabi geirinin varlığında birbirine eşi iken aran ya da azalan geiriler söz konusu olduğunda farklı değerler alabilir (Fare ve Lowell, 1978). Çoklu çıkı ve çoklu girdi fakörleri durumunda ekinlik skoru aşağıdaki gibi anımlanabilir: Ekinlik = Çıkıların ağırlıklı oplamı / Girdilerin ağırlıklı oplamı VZA kullanılarak hesaplanan ekinlik skorları her karar alma birimi için 0 ile 1 arasında değerler alır. Ekinlik skoru 1 değerine sahip olan karar alma birimleri ekin sınır üzerinde olduğundan eknik ekin olarak kabul edilir. Girdi odaklılık varsayımı alında opimal ağırlıklar aşağıda verilen maemaiksel programlama probleminin çözümü ile bulunur: Max ( u y v x ) u, v i i Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Kısılar: u y v x 1 j = 1,2, I ; u, v 0 (1) j j, I firmanın her biri için N girdi ve M çıkı vardır. I firmalarının amamı için veriler N I girdi marisi (X) ve M I çıkı marisi (Y) ile göserilirken x i ve y i süun vekörleri i-inci firma için sırasıyla girdi ve çıkıların kümesini gösermekedir. 15
Verimlilik Dergisi 2015/3 Aşağıdaki çarpımsal form yeni bir kısı geirerek sınırsız sayıda çözüm elde eme problemini yok emekedir: Max ( u y ) u, v I Kısılar: v x I = 1 ; u y v x j j 0 j = 1, 2,, j0,, I ; u, v 0 (2) Çarpımsal formdan daha az kısılama içerdiğinden dolayı bu doğrusal programlamanın dual formundan harekele üreilen eşi zarf formu çözüm için ercih edilir: Min θ, λθ Kısılar: y I + Yλ 0 ; θ x I Xλ 0 ; λ 0 (3) Burada θ bir skaler ve λ ise I 1 boyuunda sabiler (ağırlıklar) vekörüdür. θ için bulunan değer i-inci firmanın ekinlik skorudur ve θ 1 koşulunu sağlar. Herhangi bir firma için bu değerin 1 olarak hesaplanması durumunda θ sınır üzerinde bir nokadır ve ilgili firmanın eknik ekin olduğunu göserir. Her firma için θ değerinin hesaplanabilmesi için doğrusal programlama modeli I - kez çözülmelidir. Yukarıda verilen doğrusal programlama yaklaşımı ölçeğe göre sabi geiri (CRS) varsayımı alında yapılmışır. CRS problemi bir konvekslik kısılaması ilave edilerek ölçeğe göre değişen geiri (VRS) için hesaplamalara uygun hale geirilebilir. VRS modeli kullanılarak bulunan eknik ekinlik skorları CRS anımlaması alında bulunan skorlara eşi ya da daha büyük olacakır. VRS doğrusal programlama problemi aşağıdaki gibidir: Min θ, λθ Kısılar: y I + Yλ 0 ; θ x I Xλ 0 ; I 1 λ = 1 ; λ 0 (4) Burada I 1 anımlaması I 1 boyuunda 1 değerlerinden oluşan bir vekördür. CRS ve VRS varsayımları alında hesaplanan eknik ekinlik (TE) skorlarından harekele ölçek ekinliği (SE) aşağıda verilen ilişki yardımıyla hesaplanabilir: TECRS = TEVRS SE (5) Çıkı odaklı modeller girdi odaklı modellere benzer bir yapıdadır. (4)-eşiliği ile verilen girdi odaklı VRS doğrusal programlama problemi çıkı odaklı yaklaşımda aşağıdaki gibi olacakır: Max φ,λφ Kısılar: φy I + Yλ 0 ; x I Xλ 0 ; I 1 λ = 1 ; λ 0 (6) Burada 1 φ < ve φ 1 ise girdi mikarları sabi iken I-cı karar alma biriminin çıkılarda yapabileceği nispi arışır. Ayrıca 1 φ kasayısı 0 ile 1 arasında değişen eknik ekinlik skorunu anımlamakadır. 16
17 3.2. Malmquis Toplam Fakör Verimlilik Endeksi VZA, yaay-kesi verilerle ekin karar alma birimlerinin oluşurduğu ekin üreim sınırına göre her bir karar biriminin eknik ekinliğini ölçen saik bir yaklaşımdır. Panel veri kümesinin varlığında ise VZA ya dayalı bir yönem olan Malmquis Toplam Fakör Verimlilik (TFV) endeksi hesaplanarak ekinlik analizlerine, zaman boyuu kazandırmak mümkün olmakadır. Bu endeks bir karar biriminin iki zaman dönemi arasındaki verimlilik değişimini ve bu değişimi eknik değişim ve eknik ekinlik değişimi şeklinde ayrışıran bir ölçümü sağlamakadır. Malmquis endeks değerinin 1'den büyük olması döneminden +1 dönemine TFV de büyüme olduğunu, 1'den küçük olması ise aynı dönemler dikkae alındığında TFV'de azalma olduğunu gösermekedir. Fare ve diğerleri (1994) çıkı odaklı yaklaşım için Malmquis TFV değişim endeksini aşağıdaki gibi anımlar: 2 1 / 1 1 1 1 1 1 1 1 ), ( ), ( ), ( ), ( ),,, ( = + + + + + + + + y x d y x d y x d y x d x y x y m (7) Bu endeks üreim nokası ), ( y x na göre üreim nokası ), ( 1 1 + + y x nın verimliliğini göserir. 1 den daha büyük endeks değeri döneminden +1 dönemine poziif bir TFV büyümesine işare emekedir. Bu endeks iki çıkı odaklı Malmquis TFV endeksinin geomerik oralaması olup, dönemindeki eknoloji ile +1 dönemindeki eknolojiyi kullanmakadır. Malmquis TFV endeksi aşağıdaki gibi yazılabilir: 2 1 / 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( ),,, ( = + + + + + + + + + + + y x d y x d y x d y x d y x d y x d x y x y m (8) Bu eşiliken harekele, eknik ekinlikeki değişim ve eknolojideki değişim aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Teknik ekinlikeki değişim= ), ( ), ( 1 1 1 y x d y x d + + + Teknolojideki değişim= 2 1 / 1 1 1 1 1 1 ), ( ), ( ), ( ), ( + + + + + + y x d y x d y x d y x d (9) Eşilik-7 de verilen Malmquis TFV endeksinin hesaplanabilmesi için dör doğrusal programlama problemini içeren dör bileşen uzaklık fonksiyonlarının bulunması gerekmekedir. Ölçeğe göre sabi geiri varsayımı alında çıkı odaklı Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri
Verimlilik Dergisi 2015/3 yaklaşımla TFV değişim endeksinin hesaplanmasında kullanılan doğrusal programlama problemleri aşağıda verilmişir (Coelli, 1996). 1 [ d ( x, y ] = Max φ ) φ, λ Kısılar: φ + Y λ 0 y ; x X λ 0 ; 0 I + 1 1 [ d ( x, y ] = Max φ + 1 + 1) φ, λ I λ (10) Kısılar: φy + Y 0 ; x X 0 ; λ 0 (11) I, + 1 + 1λ 1 [ d ( x y ] = Max φ + 1, + 1) φ, λ I, + 1 + 1λ Kısılar: φy + + Y λ 0 ; x X 0 ; λ 0 (12) I, 1 + 1 1 [ d ( x, y ] = Max φ ) φ, λ I, + 1 λ Kısılar: φy + Y 0 ; x X 0 ; λ 0 (13) I + 1λ I + 1λ Malmquis TFV değişim endeksinin hesaplanabilmesi yukarıda verilen dör doğrusal programlama probleminin örnekeki her bir karar birimi ve her bir dönem için çözülmesini gerekirmekedir. Böylece, T dönem sayısını ve I gözlem sayısını gösermek üzere Ix(3T-2) ade problem çözülmelidir. 4. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI 4.1. Karar Birimlerin Seçimi Araşırmanın kapsamı 2014 yılı iibariyle Türkiye de faaliye göseren mevdua bankaları ile sınırlandırılmışır. Türkiye de 2014 yılı iibariyle faaliye göseren kamu sermayeli 3, özel sermayeli 11 ve yabancı sermayeli 17 olmak üzere oplam mevdua bankalarının sayısı 31 adeir. Bu bankaların 2002-2013 arasındaki yılların amamında Türkiye de faaliye gösermesi ve anımlanan girdiler ve çıkıların sıfırdan büyük olması koşulları dikkae alındığında, bazı özel ve yabancı sermayeli bankalar araşırma kapsamı dışında uulmuşur. Bu kısılamalar alında araşırmanın kapsamında yer alan 21 bankanın lisesi Çizelge1 de verilmişir. 18
Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Çizelge 1. Araşırma Kapsamındaki Bankalar Kamu Sermayeli Bankalar Özel Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar 1. T.C. Ziraa Bankası A.Ş 1. Akbank T.A.Ş. 1. Alernaifbank A.Ş. 2. Türkiye Halk Bankası A.Ş. 2. Anadolubank A.Ş. 2. Arap Türk Bankası A.Ş. 3. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.Ş. 3. Şekerbank T.A.Ş. 3. Ciibank A.Ş. 4. Teksil Bankası A.Ş. 4. Denizbank A.Ş. 5. Turkish Bank A.Ş. 5. Finans Bank A.Ş. 6. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 6. Habib Bank Limied 7. Türkiye Garani Bankası A.Ş. 7. HSBC Bank A.Ş. 8. Türkiye İş Bankası A.Ş. 8. ING Bank A.Ş. 9. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 9. Turkland Bank A.Ş. 4.2. Girdi ve Çıkıların Belirlenmesi Çalışmada kullanılan girdi ve çıkılar aracılık yaklaşımı çerçevesinde aşağıdaki gibi belirlenmişir. Girdiler: 1. Toplam Mevdua (Bin TL), 2. Mevdua Dışı Kaynaklar (Para Piyasalarına Borçlar + Alınan Krediler + Fonlar + İhraç Edilen Menkul Kıymeler, Bin TL). Çıkılar: 1. Toplam Krediler (Krediler + Takipeki Krediler - Özel Karşılıklar, Bin TL), 2. Menkul Değerler (Saılmaya Hazır Menkul Değerler (Ne)+Vadeye Kadar Elde Tuulacak Menkul Değerler (Ne), Bin TL). 4.3. Model ve Veriler VZA, ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında çıkı odaklı yaklaşım kullanılarak yapılmışır. Grifell-Taje ve Lovell (1997), ölçeğe göre değişken geiri varsayımının kullanılması durumunda, Malmquis TFV endeksi için gerekli olan uzaklık fonksiyonlarının hesaplanmasında TFV değişim endeksindeki değişimlerin (verimlilik kazanımı veya kaybı) doğru ölçülemediğini gösermişir. Bu nedenle Malmquis TFV endeksi ölçeğe göre sabi geiri varsayımı alında çıkı odaklı yaklaşım kullanılarak hesaplanmışır. Çalışma 2002 2013 dönemlerini kapsayan yıllık veriler ile yürüülmüşür. Veriler Türkiye Bankalar Birliği nin (TBB) web sayfasındaki (hp://www.bb. org.r/r/banka-ve-sekor-bilgileri/isaisiki-raporlar) bankalara ai finansal ablolardan alınmışır. 5. AMPİRİK SONUÇLAR Ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında yıllar iibariyle bankaların eknik ekinlik durumları Çizelge 2 de özelenmişir. 19
Verimlilik Dergisi 2015/3 Çizelge 2. Ölçeğe Göre Değişken Geiri Varsayımı Alında Yıllara Göre Bankaların Teknik Ekinlikleri Banka Adı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20 Ekin Yıl Sayısı Akbank T.A.Ş. 0,82 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 11 91,7 Alernaifbank A.Ş. 0,65 0,84 0,92 1,00 0,94 1,00 0,62 0,97 1,00 1,00 1,00 1,00 6 50,0 Anadolubank A.Ş. 1,00 0,76 0,75 0,78 0,91 0,87 0,96 0,91 0,96 0,94 0,99 0,96 1 8,3 Arap Türk Bankası A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,39 0,51 1,00 10 83,3 Ciibank A.Ş. 0,62 0,90 0,82 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,53 1,00 0,60 0,57 6 50,0 Denizbank A.Ş. 0,65 0,67 0,77 0,74 0,81 0,94 1,00 1,00 0,99 0,96 0,93 1,00 3 25,0 Finans Bank A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,98 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 11 91,7 Habib Bank Limied 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 12 100,0 HSBC Bank A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,85 0,84 0,91 0,77 8 66,7 ING Bank A.Ş. 0,90 1,00 0,98 1,00 0,95 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 9 75,0 Şekerbank T.A.Ş. 0,88 0,72 0,66 0,83 0,98 0,92 1,00 1,00 0,90 0,93 0,96 0,95 2 16,7 Teksil Bankası A.Ş. 0,74 0,80 0,92 0,93 0,93 1,00 0,85 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 6 50,0 Turkish Bank A.Ş. 1,00 1,00 0,29 0,39 0,47 0,41 0,45 0,36 0,53 0,45 0,60 0,67 2 16,7 Turkland Bank A.Ş. 1,00 1,00 0,70 0,77 1,00 0,99 0,94 1,00 1,00 1,00 0,92 1,00 7 58,3 Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 0,69 0,72 0,67 0,79 0,86 0,85 0,81 0,83 0,89 0,98 1,00 1,00 2 16,7 T. C. Ziraa Bankası A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 12 100,0 Türkiye Garani Bankası A.Ş. 0,97 1,00 0,97 1,00 1,00 0,98 1,00 1,00 1,00 0,99 0,95 0,92 5 41,7 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,99 1,00 1,00 1,00 1,00 11 91,7 Türkiye İş Bankası A.Ş. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 12 100,0 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.Ş. 0,65 0,66 0,81 0,96 1,00 0,96 0,96 0,92 0,95 1,00 0,99 0,95 2 16,7 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 1,00 1,00 0,99 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 11 91,7 Ekin Banka Sayısı 11 12 8 13 13 13 13 15 13 13 11 14 Yüzde 52,4 57,1 38,1 61,9 61,9 61,9 61,9 71,4 61,9 61,9 52,4 66,7 1: Teknik ekin; 1 den küçük ise eknik ekin değil. Çizelge 2 deki veriler incelendiğinde; 2002 2013 dönemleri arasındaki yılların amamında Kamu sermayeli bankalardan Ziraa Bankası, özel sermayeli bankalardan İş Bankası ve yabancı bankalardan da Habib Bank ın eknik ekin olduğu görülebilir. Ayrıca, kamu sermayeli bankalardan Halkbank 2009 yılı, özel sermayeli bankalardan Akbank 2002 yılı ve Yapı ve Kredi Bankası 2004 yılı, özel sermayeli bankalardan ise Finansbank 2008 yılı hariç diğer yılların amamında eknik ekin olarak belirlenmişir. Kamu bankalarından Vakıfbank 2002-2013 yılları arasında sadece 2006 ve 2011 yıllarında eknik ekin olarak espi edilmişir. Buna karşın 2002-2004 yılları arasında Vakıfbank için düşük seviyede olan eknik ekinlik skorları 2005 yılından günümüze kadar 1 ya da 1 e oldukça yakın seviyede belirlenmişir. Bu durum, eknik ekinlik bakımından Kamu Sermayeli Ziraa ve Halk Bankalarının oldukça iyi bir konumda olduğuna ancak eknik ekinlik bakımından Vakıflar Bankası için aynı başarının sağlanamadığına işare emekedir. Özel sermayeli bankalardan Anadolubank ın 2002 yılı hariç diğer dönemlerin amamında eknik ekin olmadığı belirlenmişir. Özel sermayeli bankalardan Türk Ekonomi Bankası 2002-2010 yılları arasında eknik ekin değilken son iki yılda (2012 ve 2013) eknik ekinliği yakalamışır. Buna karşın Turkish Bank ise 2002 ve 2003 yıllarında eknik ekin iken, ilerleyen yılların hiçbirinde eknik ekinliği yakalayamadığı gözlenmişir. Yine özel sermayeli bankalardan Şekerbank ın Yüzde
Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri küresel finans krizinin yoğun yaşandığı 2008 ve 2009 yıllarında eknik ekin iken diğer dönemlerde eknik ekin olmaması dikkai çekmekedir. Ayrıca yabancı sermayeli bankalardan Denizbank yine finansal kriz yıllarında (2008 ve 2009) ve son yıl 2013 de eknik ekin iken diğer yılların amamında eknik ekin olmadığı espi edilmişir. Yıllar iibariyle bir inceleme yapıldığında; 2002 yılında 21 bankadan 11 i (% 52,4) eknik ekin iken, bu oran 2003 yılında % 57,1 seviyesine çıkmışır. Buna karşın 2004 yılında söz konusu oranın % 38,1 seviyesine gerilemesi dikkai çekmekedir. Takip eden dör yılda ise ekin bankaların oranı % 61,9 seviyesinde sabi kalmış ve finansal küresel krizin Türkiye Ekonomisini olumsuz ekilediği 2009 yılında % 71,4 oranı ile en yüksek seviyesine çıkmışır. 2010 ve 2011 yıllarında eknik ekinliği sağlayan banka oranı yine % 61,9 iken 2012 yılında bu oran % 52,4 seviyesine gerilemiş ve 2013 yılında % 66,7 seviyesine çıkmışır. Araşırma kapsamında yer alan 21 banka için eknik ekinlik skorlarından harekele bulunan oralama yıllık değerler Şekil 1 de verilmişir. Bankacılık Sekörü için 2002 yılında oralama değer olarak 0,884 seviyesinde olan eknik ekinlik, 2004 yılı hariç ilerleyen yıllarda daima 0,90 ın üzerinde gerçekleşmişir. Bu sonuç, 2002 2013 yılları arasında Türk bankacılık sekörünün eknik ekinlik bakımından sürekli gelişerek iyi bir seviyeye geldiğini somu olarak gösermekedir. Şekil 1. Ölçeğe Göre Değişken Geiri Varsayımı Alında Bankacılık Sekörü Yıllık Oralama Ekinlik Skorları 2002 2013 dönemleri arasındaki yıllarda her banka için hesaplanan oralama eknik ekinlik skorları Şekil 2 de verilmişir. Bu veriler incelendiğinde, eknik ekinlik bakımından en yüksek skora sahip olan bankaların Ziraa Bankası, Halkbank, Türkiye İş Bankası, Habib Bank, Finans Bank ve Yapı ve Kredi Bankası olduğu görülmüşür. Oralama değerler bakımından en düşük seviyeye sahip olan banka ise 0,551 skoru ile Turkish Bank dır. Bu bankayı Ciibank, Türk Ekonomi Bankası ve Denizbank izlemekedir. 21
Verimlilik Dergisi 2015/3 Şekil 2. Bankaların Oralama Teknik Ekinlik Skorları Teknik ekinliğin yanında bir başka performans gösergesi olarak en verimli ölçek büyüklüğüne olan yakınlık ele alınmalıdır. Bu kavram ölçek ekinliği olarak ifade edilmekedir. CCR modelinden elde edilen oplam ekinlik değerinin BCC modelinden elde edilen eknik ekinlik değerine oranlanmasıyla ölçek ekinliği elde edilmekedir Bir bankanın ölçeğe göre sabi geiri özelliğine sahip olması girdi mikarlarındaki bir arış oranının çıkılarında da aynı oranda arışa neden olacağı anlamına gelmekedir. Bu özelliğe sahip olan bankaların, ölçek ekinliğine sahip olduğu kararına varılabilir. Ölçeğe göre azalan geiri özelliğine sahip bankalarda ise girdileri aynı oranda arırıldığında çıkı seviyelerindeki arış, girdilerindeki arış oranından daha az olacakır. Ölçeğe göre aran geiri ise, girdileri aynı oranda arırıldığında çıkı seviyelerindeki arışın girdilerindeki arış oranından fazla olması anlamına gelmekedir. Ölçeğe göre azalan geiri özelliğine sahip olan bankaların göreceli olarak kaynaklarını daha verimsiz kullandıkları, yaırım veya organik büyüme sürecinde oldukları sonuçlarına varılabilir (Behdioğlu ve Özcan, 2009). Ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında çıkı odaklı yaklaşım çerçevesinde VZA yönemiyle hesaplanan bankaların ölçek ekinlikleri 2002 2013 dönemleri arasındaki her yıl için Çizelge 3 de verilmişir. 22
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Akbank T.A.Ş. - - - - Alernaifbank A.Ş. - - - - Anadolubank A.Ş. - Arap Türk Bankası A.Ş. - - - - - - - Ciibank A.Ş. - - - - - - Denizbank A.Ş. - Finans Bank A.Ş. - - - - - Habib Bank Limied - - - - - - - - - - HSBC Bank A.Ş. - - - - - - - ING Bank A.Ş. - - - - - - Şekerbank T.A.Ş. - Teksil Bankası A.Ş. - - - - - - - - Turkish Bank A.Ş. - Turkland Bank A.Ş. - - - - Türk Ekonomi Bankası A.Ş. - - - T. C. Ziraa Bankası A.Ş. - - - - - - - - - Türkiye Garani Bankası A.Ş. Türkiye Halk Bankası A.Ş. - - - - - - - Türkiye İş Bankası A.Ş. - - Türkiye Vakıflar Bankası T.A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. - - :Azalan Geiri, : Aran Geiri, -: Sabi Geiri Türk Mevdua Bankacılığı İçin Ekinlik Analizi: Küresel Finans Krizinin Ekileri Çizelge 3. Yıllara Göre Bankaların Ölçek Ekinlikleri Kamu Sermayeli Bankaları için ölçek ekinlikleri incelendiğinde; Ziraa Bankası için 2003, 2004 ve 2005 yıllarında ölçeğe göre azalan geirinin söz konusu olduğu ancak diğer yılların amamında ölçeğe göre sabi geirinin sağlandığı görülmekedir. Bu sonuçlar 2003, 2004 ve 2005 yılları hariç diğer yıllarda Ziraa Bankası nın ölçek ekinliğine sahip olduğunu gösermekedir. Halk Bankası için 2007 yılında gözlenen ölçeğe göre azalan geirinin 2009-2012 yılları arasında da devam eiği espi edilmişir. Diğer yıllarda Halk Bankası ölçeğe göre sabi geiri ile ölçek ekinliğine sahipir. Vakıflar Bankası için ise 2002-2013 yıllarının amamında ölçeğe göre azalan geiri yapısında bir ölçek ekinsizliği söz konusudur. Özel sermayeli bankalarımızdan Türkiye İş Bankası, 2002-2013 arasındaki yılların amamında eknik ekin olmasına karşın 2006 ve 2013 yılları hariç diğer yılların amamında ölçeğe göre azalan geiri durumunda ölçek ekinliği olmayan bir yapıya sahipir. Özel Sermayeli Bankalar arasında bulunan Akbank ise, küresel finans krizi yıllarında (2008 ve 2009) yakaladığı ölçek ekinliğini 2010 ve 2012 yıllarında da korumuşur. Buna karşın, elde edilen bulgular Akbank ın diğer yıllarda ölçeğe göre azalan geiri durumunda ölçek ekinliği olmayan bir yapıya sahip olduğunu gösermişir. Özel sermayeli bankalardan Yapı ve Kredi Bankası araşırma kapsamında yer alan yılların neredeyse amamında eknik ekin olarak bulunmasına karşın 2006 ve 2008 yılları hariç ölçeğe göre azalan geiri durumunda ölçek ekinliği olmayan bir yapıya sahipir. 2002-23