Elementary Education Online, 8(3), 798-808, 2009. lköretim Online, 8(3), 798-808, 2009. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr Media Literacy Levels of the Candidate Teachers Yrd. Doç Dr. M. Kemal Karaman 1 Adem Karata. 2 ABSTRACT. The purpose of this study is to determine the media literacy level of teacher candidates and explain effects of variables; having a computer, internet access, reading newspapers/magazines regularly, watching TV frequency and Internet usage frequency on media literacy level. Study group is consisted of 495 teacher candidates from Faculty of Education U.ak University, Turkish Teacher Education, Primary School Education and Social Studies Education Department in 2007-2008 academic year. Data is collected by Media Literacy Level Determination Scale which is developed by researchers. Descriptive statics were used with t test, correlation and ANOVA for data analyses. Results showed that teacher candidates have high media literacy levels and having a computer, Internet access, reading newspapers/magazines regularly, watching TV frequency and Internet usage frequency are variables that have significant effect on media literacy levels. Keywords: Media Literacy, teacher candidates, mass media SUMMARY Purpose and significance: Media literacy is an important concept in nowadays. Especially because of positive and negative effects of media on children and young adults, it became a significant issue in educational context. So teachers have major role in the process of educating children from their primary school education about media literacy. The purpose of this study is to determine media literacy levels of teacher candidates and also to explain effects of variables; having a computer, internet access, reading newspapers/magazines regularly, watching TV frequency and Internet usage frequency on their media literacy level. Methods: Study group is consisted of 495 teacher candidates from Faculty of Education U.ak University, Turkish Teacher Education Department, Primary School Education Department and Social Studies Education Department in 2007-2008 academic year. Data is collected by Media Literacy Level Determination Scale which is developed by researchers. Descriptive statics were used with t test, correlation and ANOVA for data analyses. Results: Results showed that teacher candidates have high media literacy levels, exceeding average mean. Results of factor analyze showed that media literacy is consisted of three dimensions as being knowledgeable, analyzing and reacting and judging, being aware of implicit messages. Teacher candidates have the highest media literacy level in being knowledgeable, while the least in analyzing and reacting. Significant differences have been found between media literacy levels and having computer, internet access, reading newspaper/magazine regularly, watching TV frequency and Internet usage frequency. Discussion and Conclusion: Individuals should use media effectively to access information, to communicate, to follow agenda and most importantly not to being behind times. Especially in teaching and learning process, media literacy stands out an important issue both for teachers and students to utilize from different technologies and tools. This study has revealed out that teacher candidates have high media literacy and some of the variables as having a computer, internet access, reading 1 Yrd. Doç Dr. M. Kemal Karaman, U.ak Üniversitesi, Eitim Fakültesi 2 Ar.. Gör. Adem Karata., U.ak Üniversitesi, Eitim Fakültesi
newspapers/magazines regularly, watching TV frequency and Internet usage effect significantly to their media literacy level. It is suggested that to educate teacher candidates about media literacy is important as because they will be a model for their students and give this education to them in the future. Ö#retmen Adaylar%n%n Medya Okuryazarl%k Düzeyleri ÖZ. Bu çalk.mankn amack öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerini ortaya koymak ve öretmen adaylarknkn bilgisayar sahiplii, internet eri.imi, gazete/dergi takip etme, TV izleme skklkk ve internet kullankm skklkk dei.kenlerinin medya okuryazarlkk düzeyi üzerindeki etkisini açkklamaktkr. Ara.tKrma grubunu 2007-2008 eitim-öretim döneminde U.ak Üniversitesi Eitim Fakültesi Türkçe, SKnKf ve Sosyal Bilgiler Öretmenlii nden 495 öretmen adayk olu.turmu.tur. Ara.tKrmada veriler ara.tkrmacklar tarafkndan geli.tirilen Medya OkuryazarlKk Düzey Belirleme Ölçei ile toplanmk.tkr. Ölçein geçerlilik çalk.malark için uzman görü.üne ba.vurulmu. ve açkmlaykck faktör analizi yapklmk.tkr. AçKmlayKcK faktör analizi sonucunda 17 madde ve 3 faktörden olu.an bir yapk elde edilmi.tir. Güvenirlik çalk.mask için ise cronbach alpha deeri hesaplanmk. ve,840 olarak bulunmu.tur. Elde edilen verilerin analizinde betimleyici istatistiklerle birlikte t testi, korelasyon ve ANOVA testleri kullanklmk.tkr. Elde edilen bulgular öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerinin yüksek olduunu ve bilgisayar sahiplii, internet sahiplii, gazete/dergi takip etme, TV izleme skklkk ve internet kullanma skklkk dei.kenlerinin öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeyi üzerinde anlamlk etkisi olduunu göstermi.tir. Anahtar Kelimeler: Medya okuryazarlkk, öretmen adaylark, kitle ileti.im araçlark G,R,- Bilgi ve ileti.im teknolojilerindeki hkzlk geli.melerin ya.amkn her alankna yanskyarak, bilginin küreselle.mesine, insanlarkn birbirleri ile ileti.im biçimlerinin ve ileti.im araçlarknkn dei.mesine, kitle ileti.im araçlarknkn kapsamknkn geni.lemesine, ileti.im ortamlarknkn farklkla.maskna neden olduu söylenebilir. çinde bulunulan ça da bu geli.melere paralel olarak bilgi çak, ileti.im çak, bili.im çak, uzay çak, teknoloji çak, internet çak vb. isimler almk., o çakn bireyleri ise bilgi toplumu, teknoloji toplumu, ileti.im toplumu olarak adlandkrklmk.tkr. Dei.en kavramlarkn ve teknolojilerin yank skra bu geli.ime ayak uydurabilmek ve en iyi.ekilde yararlanabilmek için bireylerden beklenen beceri ve yeterliliklerde dei.mi.tir. Özellikle bilginin hkzla katlanarak yayklmaskyla, bilgiyi etkin olarak kullanabilme, bilgiyi analiz edebilme, farklk yönleri ile ele alkp ele.tirel bakabilme ve bilginin ileti.imini salayan teknolojileri ve ortamlark kullanabilme gibi becerilerin ön plana çkktkk görülmektedir. Bilim ve teknolojideki geli.imlerin sürekli ve hkzlk olmask, bireylerin yeni beceriler kazanmask, var olan bilgi ve becerilerini dei.en çaa göre güncelleyebilmeleri de ya.am boyu örenmeyi gerektirmektedir. Ya.am boyu örenenler aktif ve sürekli bilgi kullanabilen ve herhangi bir sorunun çözümünde gereksinim duyduu bilgiye ula.abilen, ula.tkk bilgiyi kendi yapkskna uydurabilen, buna yenilerini katabilen ki.iler olarak tankmlanmakta ve bu nedenle, bilgiye ula.ma, bilgideki mesajlark çözebilme, deerlendirebilme ve iletebilme, bilginin farkknda olma gibi becerileri içeren bilgi okuryazarlkk, teknoloji okuryazarlkk, medya okuryazarlkk gibi becerilerin ya.am boyu örenmenin de temel ta.k olduu ifade edilmektedir (Polat ve Odaba., 2008). ABD ve ngiltere ba.ta olmak üzere birçok ülkede öretmen yeti.tiren kurumlar öretmen adaylarknk bilgi okuryazarlkk, teknoloji okuryazarlkk, bilgisayar ve sistemleri okuryazarlkk, medya okuryazarlkk ve kütüphane okuryazarlkk gibi çe.itli okuryazarlkk alanlarknkn gerektirdii bilgi ve beceriler ile donattkklark ve günümüz toplumlarkn gereksinim duyduu öretmen nitelikleri açkskndan bu okuryazarlkk alanlarknkn tümünün çok önemli olduu açkklanmaktadkr (AdKgüzel, 2005). Bilgi okuryazarlkk; bilgiye ihtiyaç duyulduunda bunun farkkna varklmask ve gerekli bilginin algklanmask, deerlendirmesi ve etkili bir.ekilde kullanklabilmesi olarak tankmlanmaktadkr (ALA, 799
1989). AyrKca bilgi okuryazarlkknkn teknik bir beceri olmankn dk.knda, bilgisayarkn naskl kullanklacakndan, bilgiye eri.ime, bilgi üzerinde ele.tirel dü.ünmeye ve bilginin teknik altyapksk, sosyal kültürel ve hatta felsefi balamdaki etkisine kadar unsurlark içeren bir beceri olduu açkklanmaktadkr(sahpiro ve Hughes, 1996).Özellikle bilgiyi ezberleyen ve depolayan deil, bilgiyi etkin kullanarak uygulamaya koyabilen bireylere ihtiyaç duyulmaskyla bilgi okuryazarlkk önemli bir hale gelmi.tir. Dier yandan teknolojik geli.imlerle bilginin iletildii kanallar ve ortamlar da sürekli yenilenmi. ve bilgi okuryazarlkknkn yank skra bilginin iletildii bu kanallark (TV, radyo, gazete, internet vs.) etkin kullanabilme, bu kanallarla verilen bilgilerdeki mesajlark analiz edebilme, deerlendirebilme ve iletebilme gibi becerileri içeren medya okuryazarlkk kavramk önemli hale gelmi.tir. Medya Okuryazarl%#% Medya bilgiyi ileten ve içeren bütün çevreleri kapsamakla birlikte, kitap, gazete, dergi, Tv, radyo, internet gibi bilgiyi transfer eden her türlü basklk, dijital ve elektronik araç birer medya olabilir (Andersen, 2002; Levin vd, 2004). Günlük ya.amkn bir parçask haline gelen medya, bireylerin birbirleri ile ileti.im kurmalark, gündemden haberdar olmalark, bilgi edinmeleri, bilgilerini güncellemeleri gibi çok çe.itli i.levlere sahip olmakla birlikte bilgiyi ya.antknkn bir parçask haline getirerek, çe.itli mesajlarla bireyleri farklk.ekilde etkilemektedir (Altun, 2005). MedyanKn bilgilendirme, ileti.imi ve etkile.imi salamankn yank skra; ticari amaç, güç elde etme, kitleleri yönlendirme gibi çe.itli amaçlark da olabilmektedir. Bu nokta da bireylerin medyaya kar.k ele.tirel bir bakk. açksk ile yakla.malark, neyin iyi neyin kötü, neyin yararlk neyin zararlk olduunu aykrt etmeleri gerekmektedir. Bunun için de bireylere, medya kar.ksknda pasif bir alkck olmak yerine, medyayk okuyabilecek, medyankn dilini çözebilecek bilinç düzeyine ula.arak ileti.im olgusunda aktif bir birey olarak yer alkp, medya ya.antklarknk ele.tirel olarak yorumlaykp deerlendirebilecek becerilere sahip olmask için medya okuryazarlkk eitimi verilmesi gerektii ifade edilmektedir (Hendrix, 1998; RTÜK, 2007). Medya okuryazarlkk ile ilgili farklk kurulu. ve ki.ilerce farklk tankmlamalark bulunmakla birlikte, ilk olarak Sirkka Minkinken tarafkndan 1978 de bili.sel, etik, felsefi ve estetik konulardaki becerileri geli.tirmeyi hedeflemek olarak tankmlandkk ifade edilmektedir (nceolu, 2006). Potter (1998) medya okuryazarlkknk hammaddenin i.lenmesine benzetmi.; kar.k kar.kya kalknan mesajlarkn anlamknk yorumlarken kendimizi yansktmada etkin olarak kullandkkmkz bakk. açklark olarak tankmlamk. ve bu bakk. açklarknkn yapklandkrklmk. bilgilerden olu.tuunu, bilginin yapklandkrklmasknkn ise ortamdaki ham bilginin sahip olduumuz becerilerle i.lenmesi anlamkna geldiini ifade etmi.tir. Ülkemizde medya okuryazarlkknkn örencilerin eitimindeki önemini vurgulayan ve ilköretim ders programknda medya okuryazarlkk dersinin okutulmask projesini hazkrlayan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ise (2007) medya okuryazarlkknk yazklk ve yazklk olmayan, büyük çe.itlilik gösteren formatlardaki (televizyon, video, sinema, reklâmlar, internet v.s.) mesajlara ula.ma, bunlark çözümleme, deerlendirme ve iletme yetenei kazanabilmek olarak tankmlamk.tkr. Bunun yanknda Aufderheide (1993), medya okuryazarlkk becerisine sahip bireyleri tüm medyalarla ili.kisinde ele.tirel bir özerklie sahip tüm basklk ve elektronik medyalark analiz eden, deerlendiren ve yeniden.ekillendirerek iletebilen bireyler olarak tankmlamk.tkr. Bu bireyler çe.itli formlardaki medyaya ula.ma (çe.itli kaynaklardan eri.im), analiz (mesajlarkn naskl olu.turulduunu ke.fetme) deerlendirme (örtük ve açkk mesajlark, ahlaki ve demokratik ilkelere göre deerlendirme) ve olu.turma(çe.itli materyalleri kullanarak kendi mesajknk yaratma) becerisine sahiptirler (Thoman ve Jolls, 2003; Ofcom Media Literacy Bulletin). Bireylerin günlük ya.amlarknda sürekli maruz kaldkklark kitle ileti.im araçlarknkn kararlarkna, davrank.larkna, konu.malarkna kksaca tüm ya.amlarkna etkisi önemli bir hal almaktadkr. Dier yandan bireylerin çou zaman, kitle ileti.im araçlarkndaki haberlerin, reklamlarkn, mesajlarkn kklkk-kkyafet, ya.am tarzk, siyasi görü. gibi tercihlerine olan etkisinin farkknda olmadkklark, hatta medyada gördükleri.ekliyle davrandkklarknda, konu.tuklarknda ve ya.adkklarknda kendilerini mutlu hissetlikleri ifade edilmektedir(samuelson, 2003). Teknolojideki geli.imle, özellikle elektronik medyankn ortaya koyduu ileti.im kanallarkndaki çe.itliliin çocuklardan yeti.kinlere kadar her kesime cazip geldii, ilgisini çektii ve bu youn enformasyon altknda, özellikle çocuklarkn, sunulan malzemeyi seçme.ansk 800
olmadan ve bilinçsizce dorudan alarak etkilendii ileri sürülmektedir (RTÜK, 2007). Bu noktada TV reklamlark, müzik, gazete yazksk, reklam afi.leri, e-postalar gibi çe.itli biçimlerde mesajlarkn bireylere zorla benimsetildii medyalar kar.ksknda bireylerin farkkndalkklarknk ve seçiciliklerini salamak medya okuryazarlkknkn temel amacknk olu.turmaktadkr (Pekman, 2005). Medya Okuryazarl%#% ve E#itimi Geli.en teknolojilerle sürekli kendini yenileyerek bireylerin ya.amknkn her alankna hkzlk bir.ekilde giren medyalarkn bireylerin üzerindeki olumsuz etkilerine engel olmak ve bu medyalardan en etkili bir.ekilde yararlanabilmek için medya okuryazarlkk her kesimden ve her ya.tan birey için kazanklmask gereken önemli bir beceri haline gelmi.tir. Bu becerilerin de kazandkrklmasknda eitim ve öretim kurumlarknkn sorumluluu büyüktür. Medya okuryazarlkk 21. yüzyklkn eitim yakla.kmk olarak ifade edilmektedir (Thoman ve Jolls, 2003). Özellikle görsel, i.itsel ve yazklk medya kar.ksknda savunmaskz bir alkck durumunda bulunan çocuklarkn, ilköretimden ba.layarak medya kar.ksknda bilinçlendirilmeleri gerektii, böylelikle örencinin; medya kar.ksknda pasif bir alkck olmak yerine, medyayk okuyabilen, medyankn dilini çözebilecek bilinç düzeyine ula.mk. ileti.im olgusunda aktif bir birey olacak açkklanmaktadkr (RTÜK, 2007). Medya okuryazarlkknkn önemli bir hale gelmesi ve özellikle bireylerin eitimlerinin ba.langkckndan itibaren medya okuryazarlkk hakkknda bilinçlendirilmesi gerekçesi ile birçok eitim kurumunda öretim programlarknda medya okuryazarlkk eitimine yer verme çalk.malark ba.lamk.tkr. lk olarak özellikle BatK ülkelerinde, 1980 lerden sonra ABD ve Kanada gibi ülkelerde mevcut programlara medya okuryazarlkk eitimi dâhil edilmi.tir (Altun, 2008). Ülkemizde medya okuryazarlkk ise çocuklarkn ve gençlerin kitle ileti.im araçlarknkn özellikle TV nin olumsuz etkilerine kar.k bilinçlenmeleri amackyla Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Milli Eitim BakanlKK nkn i.birlii ile 2006-2007 öretim yklknda Adana, Ankara, Erzurum, stanbul ve zmir'i kapsayan 5 ildeki belirlenen okullarda seçmeli olarak medya okuryazarlkk dersi verilmeye ba.lanmk.tkr. Bu ders kapsamknda örencilere kitle ileti.im araçlarknkn i.levleri, amaçlark, önemi, medya okuryazarlkknkn anlamk, televizyon yaykncklkk ve program türleri, televizyonun etkileri, televizyon izleme alk.kanlkklark, program analizleri, akkllk i.aretler, radyonun i.levleri ve etkileri, gazete, dergi haberleri, internet kullankmk konularknda bilgiler verilmektedir(rtuk, 2007). Bu dersi verecek öretmenler için ise Medya OkuryazarlKK Dersi Öretim ProgramK ve Öretmen KKlavuzu hazkrlanmk.tkr. Bugünün örencilerinin medyankn etkin olduu ortamlarda büyümesi, öretmenlerin farklk kültürden gelen örencilerin naskl öreneceini anlayabilmesi ve medyankn örenciler üzerindeki olumlu etkisini artkrkp, olumsuz etkisini azaltmak için onlark yönlendirmesi ve model olabilmesi için etkin bir medya okuryazark olmalark gerektii ifade edilmektedir (AdKgüzel, 2005). Dier yandan sorgulaykck bir medya izler kitlesi olu.turmayk amaçlayan medya okuryazarlkknk eitim programlarkna koymankn en önemli girdisinin eitimcilerin olu.turacak ve özellikle bu dersi verecek olan öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerinin önemli olduu ifade edilmektedir (Altun, 2006). Bununla birlikte medya okuryazarlkk ile ilgili eitimin eitim fakültelerinde de verilmesi gerektii, özellikle ilköretim çakndaki çocuklara bu eitimi verecek olan öretmen adaylark için seminerler düzenlenilmesi gerektii ileri sürülmektedir (Topuz, 2007). Bu noktadan hareketle medya okuryazarlkk eitiminde önemli bir rol alacak öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerini belirlemek, medya okuryazarlkk düzeylerini etkileyen faktörleri ortaya koymak önemlidir. 801
YÖNTEM Bu bölümde ara.tkrma modeli, çalk.ma grubu, veri toplama arack ve verilerin çözümlenmesine ili.kin bilgilere yer verilmi.tir. Ara1t%rma Modeli Ara.tKrma, öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerini belirlemek ve bilgisayar sahiplii, internet sahiplii, gazete/dergi takip etme, TV izleme skklkk ve internet kullankm skklkk dei.kenlerinin medya okuryazarlkk düzeyi üzerindeki etkisini açkklamak için betimsel ili.kisel bir ara.tkrma modeli ile desenlenmi.tir. Ara.tKrmada frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, t testi, korelasyon ve ANOVA kullanklmk.tkr. Çal%1ma Grubu Bu ara.tkrmankn çalk.ma grubunu, 2007-2008 öretim yklknda U.ak Üniversitesi Eitim Fakültesi nde Türkçe Öretmenlii, SKnKf Öretmenlii ve Sosyal Bilgiler Öretmenlii olmak üzere üç farklk bölümün 2. ve 3. sknkfknda okuyan 495 öretmen adayk olu.turmu.tur. Veri Toplama Arac%: ÇalK.mada veriler ara.tkrmacklar tarafkndan geli.tirilen Medya OkuryazarlKk Düzey Belirleme Ölçei ile toplanmk.tkr. Veri toplama arack; öretmen adaylarknkn sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 6 soru, öretmen adaylarknkn kitle ileti.im araçlark ile olan ili.kisini ortaya koymaya yönelik 8 soru ve medya okuryazarlkk düzeyini belirlemeye yönelik 17 sorunun yer aldkk üç bölümden olu.mu.tur. Medya okuryazarlkknk belirlemeye yönelik sorular 5 li likert tipinde 1=Hiçbir zaman, 2=Nadiren 3=Ara SKra, 4=SKklKkla ve 5=Her zaman K ifade edecek.ekilde derecelendirilmi.tir. Geçerlilik Çalmalar; Medya OkuryazarlKK Düzey Belirleme Ölçei olu.turulurken öncelikle 85 madde içeren bir soru havuzu olu.turulmu.tur. Daha sonra ilgili alanlardan 5 uzman görü.üne ba.vurulmu.tur. Sorulardaki ifadelerin anla.klkrlkk, dili ve ölçme amackna uygunluu bakkmkndan incelenen ölçekten, uzmanlarkn %90 KnKn uygun bulduu maddeler dk.kndakiler ölçekten atklmk.tkr. Daha sonra kalan 41 sorunun yapk geçerliliini salamak için 50 ki.iye ön uygulama yapklmk., elde edilen verilerle açkmlaykck faktör analizi ve güvenirlik çalk.malark yapklmk.tkr. AçKmlayKcK faktör analizi sonunda faktör yükü 0.4 ten dü.ük olanlar ve birden çok faktöre daklmk. olan maddeler ölçekten atklarak ölçee son hali verilmi.tir. Ölçekteki maddelerin faktörlere daklkmlarknk belirlemek amackyla açkmlaykck faktör analizi yapklmk. ve ölçein bilgi sahibi olmak, analiz edebilme ve tepki olu.turabilme, yargklayabilme/örtük mesajlark görebilmek olmak üzere 3 faktörde toplandkk bulunmu.tur. 17 madde ve 3 faktörden olu.an Medya OkuryazarlKK Düzey Belirleme Ölçei toplam varyanskn %42,5 ni açkklamk.tkr. Ölçee ili.kin faktörler ve faktör yükleri Tablo1 de verilmi.tir; 802
Tablo1. Medya Okuryazarl Düzey Belirleme Ölçei nin Faktörlere Göre Dalm Bilgi Sahibi Olmak Analiz Edebilme ve Tepki Olu.turabilme YargKlayabilme, Örtük MesajlarK Görebilme Madde Faktör Yükleri Kitle ileti.im araçlarknda yer alan mesajlarkn doruluuna ve,732 yanlk.lkkna kendim karar verebilirim. Kitle ileti.im araçlark tarafkndan üretilen tüketim kültürü,.iddet vb.,539 deerlerin farkkna varkrkm. MesajlarKn hangi amaçlarla (sosyal sorumluluk, tüketim, bilgi,577 verme, elendirme vb.) olu.turduunu fark ederim. Kitle ileti.im araçlarkndaki yayknlarkn olumlu ve olumsuz yanlarknk,545 belirlerim. Kitle ileti.im araçlarknda verilen mesajlara ele.tirel bir bakk.,538 açkskyla bakarkm. Kitle ileti.im araçlarknkn bireyleri naskl etkiledii konusunda,448 yeterlilie sahibim. Kitle ileti.im araçlarknkn politik, ekonomik, kültürel ve sosyal,415 önceliklerinin olduunu fark ederim. Kitle ileti.im araçlarkndaki mesajlara olumlu ve olumsuz tepki,684 veririm. Kitle ileti.im araçlarkndaki yayknlarkn olumsuzluklarkndan korunma,650 konusunda önerilerde bulunurum. Verilen mesajlarkn farklk kitle ileti.im araçlarknda farklk biçimlerde,631 olu.turulduunu bilirim. Kitle ileti.im araçlarknkn yayknlarknda kanuni ve etik kurallara balk,481 kalknkp kalknmadkknk takip ederim Birey olarak kitle ileti.im araçlarkndaki üretim sürecine ne kadar,472 etkim olacaknk bilirim Kitle ileti.im araçlarknda yanlk habercilik yapkldkknkn hemen,432 farkkna varkrkm. Kitle ileti.im araçlarknda yapklan gizli reklamk fark ederim.,745 SponsorlarKn yaykn üzerindeki etkisini gözlemleyebilirim.,742 Kitle ileti.im araçlarknkn aktardkk örtük (geride kalan mesajlarkn,496 farkkna varkrkm Kitle ileti.im araçlarkyla verilen mesajlardaki anlamlark,485 çözümlemede yeterlilie sahibim. Güvenirlik Çalmalar; Ölçein güvenirlilik çalk.malark için güvenirlik katsayksk olan cronbach alpha hesaplanmk.tkr. 17 maddelik Medya OkuryazarlKK Düzey Belirleme Ölçei nin cronbach alpha katsayksk,840 olarak bulunmu.tur. Ölçee ili.kin alt faktörlerin güvenirlik katsayklark Tablo2 de verilmi.tir. Tablo2. Medya Okuryazarl Düzey Belirleme Ölçei nin alt faktörlerine ilikin güvenirlik katsaylar Faktör Güvenirlik katsay%s% (Cronbach Alpha) Bilgi Sahibi Olma,721 Analiz Edebilme ve Tepki Olu.turabilme,705 YargKlayabilme, Örtük MesajlarK Görebilme,680 803
BULGULAR VE YORUMLAR Öretmen adaylarknkn dei.kenlerin etkisini gözetmeksizin var olan medya okuryazarlkk düzeylerine ili.kin maddelere verdikleri cevaplarkn ortalamalark ve standart sapmalark Tablo 3. de verilmi.tir. Tablo 3. Öretmen Adaylarnn Medya Okuryazarlk Düzeyi Ölçei Cevaplar Faktör Madde X SS Kitle ileti.im araçlarknda yer alan mesajlarkn doruluuna ve yanlk.lkkna kendim karar verebilirim. 4,07,89 Kitle ileti.im araçlark tarafkndan üretilen tüketim kültürü,.iddet vb. deerlerin farkkna varkrkm. 4,29,73 MesajlarKn hangi amaçlarla (sosyal sorumluluk, tüketim, bilgi verme, elendirme vb.) olu.turduunu fark ederim. 4,16,81 Kitle ileti.im araçlarkndaki yayknlarkn olumlu ve olumsuz yanlarknk belirlerim. 4,08,87 Kitle ileti.im araçlarknda verilen mesajlara ele.tirel bir bakk. açkskyla bakarkm. 3,87,88 Kitle ileti.im araçlarknkn bireyleri naskl etkiledii konusunda yeterlilie sahibim. 3,79,90 Kitle ileti.im araçlarknkn politik, ekonomik, kültürel ve sosyal önceliklerinin olduunu fark ederim. 3,98,90 Toplam 4,03,52 Kitle ileti.im araçlarkndaki mesajlara olumlu ve olumsuz tepki veririm. 3,81 1,01 Kitle ileti.im araçlarkndaki yayknlarkn olumsuzluklarkndan korunma konusunda önerilerde bulunurum. 3,17 1,10 Verilen mesajlarkn farklk kitle ileti.im araçlarknda farklk biçimlerde olu.turulduunu bilirim. 3,79,99 Kitle ileti.im araçlarknkn yayknlarknda kanuni ve etik kurallara balk kalknkp kalknmadkknk takip ederim 3,35 1,16 Birey olarak kitle ileti.im araçlarkndaki üretim sürecine ne kadar etkim olacaknk bilirim. 3,09 1,08 Kitle ileti.im araçlarknda yanlk habercilik yapkldkknkn hemen farkkna varkrkm. 4,21,89 Toplam 3,57,64 Bilgi Sahibi Olmak Analiz Edebilme ve Tepki Olu.turabilme YargKlayabilme, Örtük MesajlarK Görebilme Kitle ileti.im araçlarknda yapklan gizli reklamk fark ederim. 3,82 1,01 SponsorlarKn yaykn üzerindeki etkisini gözlemleyebilirim. 3,89 1,06 Kitle ileti.im araçlarknkn aktardkk örtük (geride kalan mesajlarkn farkkna varkrkm Kitle ileti.im araçlarkyla verilen mesajlardaki anlamlark çözümlemede yeterlilie sahibim. 3,75,85 3,88,79 Toplam 3,84,65 Tablo 3 den görüldüü gibi öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk ölçei maddelerinin ortalamalark 3.09 ile 4,29 arasknda dei.mektedir. Öretmen adaylarknkn en yüksek medya okuryazarlkk düzeylerinin Bilgi Sahibi Olmak faktöründe olduu ( X =4,03), dier yandan en dü.ük ise Analiz Edebilme ve Tepki Olu.turabilme ( X =3.57) faktöründe olduu ortaya çkkmk.tkr. Bu sonuç öretmen adaylarknkn medyadan gelen mesajlarkn farkknda olduklarknk, bu mesajlara ele.tirel bakabilme ve içerik hakkknda kendini yönlendirebilme becerilerinin yüksek olduunu, bunun yanknda 804
gelen mesajlarknkn içeriklerini analiz ederek tepki verme, süreçteki kendi etkilerinin farkknda olma becerilerinin biraz daha dü.ük olduunu göstermektedir. Genel olarak öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerine bakkldkknda ise toplam ortalama 3,82 olarak bulunmu.tur. Bu da öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeylerinin ortalamankn üzerinde olduunu göstermektedir. Tablo 4. Öretmen adaylarnn bilgisayar sahiplii açsndan medya okuryazarlk düzeyleri t testi sonuçlar Bilgisayar sahiplii N X SS t p Evet 280 3,85,49749 2,145,032 HayKr 215 3,76,50891 Tablo 4 den görüldüü gibi öretmen adaylarknkn %56 sknkn (N=280) bilgisayara sahip olduu, %44 nün (N=215) ise sahip olmadkk ortaya çkkmk.tkr. Bilgisayara sahip olup olmalarkna göre medya okuryazarlkk düzeylerine bakkldkknda ise bilgisayara sahip olanlarkn medya okuryazarlkk düzeylerinin sahip olmayanlara göre anlamlk derecede farklklkk gösterdii (t=2,145 p<0.05) ve bilgisayara sahip bireylerin medya okuryazarlkk düzeylerinin yüksek olduu görülmektedir. Bu sonuç bilgisayarlarkn medya okuryazarlkk üzerinde anlamlk ve olumlu bir etkiye sahip olduunu göstermektedir. Özellikle, metin, görsel, i.itsel, video, Internet, Web gibi birçok farklk medyayk içermesi ve bireylerin bu medyalara ula.masknda arack bir araç olmaskyla bilgisayarlarkn medya okuryazarlkknkn kazanklmasknda, geli.tirilmesinde önemli olduu söylenebilir. Tablo 5. Öretmen adaylarnn internete eriim açsndan medya okuryazarlk düzeyleri t testi sonuçlar nternete Eri.im N X SS t p Evet 219 3,877,48038 2,437,015 HayKr 276 3,76,49844 Tablo 5 den görüldüü gibi öretmen adaylarknkn %44,24 ünün (N=219) internet eri.iminin olduu, %55,75 inin (N=276) ise sahip olmadkk ortaya çkkmk.tkr. nternet eri.imine sahip olup olmalarkna göre medya okuryazarlkk düzeylerine bakkldkknda ise internet eri.imi olanlarkn medya okuryazarlkk düzeylerinin olmayanlara göre anlamlk derecede farklklkk gösterdii (t=2,437 p<0.05) ve internet eri.imine sahip bireylerin medya okuryazarlkk düzeylerinin yüksek olduu görülmektedir. Bu sonuç internetin medya okuryazarlkk düzeyinde anlamlk ve olumlu bir etkiye sahip olduunu göstermektedir. nternet eri.imi olan bireylerin internet ortamkndaki bilgiye eri.im, haber okuma, gündemi takip etme, e-posta, chat ya da forum gibi ortamlarda ileti.im kurma, farklk kaynaklara eri.im, eitsel ara.tkrma yapma gibi birçok etkinliklerde bulunmasknkn bu medyalarla olan etkile.imini arttkrdkk söylenebilir. Tablo 6. Öretmen adaylarnn gazeteleri takip etmeleri açsndan medya okuryazarlk düzeyleri t testi sonuçlar Gazeteleri takip etme N X SS t p Evet 278 3,877,49509 3,096 0,002 HayKr 217 3,7369,50619 Tablo 6 dan görüldüü gibi öretmen adaylarknkn %56,16 sknkn (N=278) gazeteleri sürekli takip ettii, % 43,8 inin (N=217) ise gazeteleri takip etmedii ortaya çkkmk.tkr. Öretmen adaylarknkn gazete takip edip etmemelerine göre medya okuryazarlkk düzeylerine bakkldkknda ise gazeteleri takip edenlerin medya okuryazarlkk düzeylerinin etmeyenlere göre anlamlk derecede farklklkk gösterdii 805
(t=3,096 p<0.05) ve gazeteleri takip eden bireylerin medya okuryazarlkk düzeylerinin yüksek olduu görülmektedir. Bu sonuç gazete takip etmenin medya okuryazarlkk düzeyine anlamlk ve olumlu bir etkisi olduunu göstermektedir. Buna göre gazete takip etmenin, farklk haberleri analiz edebilme, gazetelerde verilen bilgilere ele.tirel yakla.abilme, çkkarkmlarda bulunma, etkili dil kullankmknk geli.tirme gibi becerileri geli.tirmesiyle etkili medya okuryazarlkk için gerekli unsurlara olumlu etki ettii ifade edilebilir. Tablo 7. Öretmen adaylarnn TV izleme sklklar açsndan medya okuryazarlk düzeyleri ANOVA sonuçlar TV izleme skklkk N X SS F p 1) Haftada1 saatten az 55 3,6856,56106 2) Haftada 1-5 saat 162 3,8330,52166 3) Haftada 6-10 saat 155 3,7762,47136 4) Haftada 10-20 saat 82 3,9585,48897 2,902,022 5) Haftada 20 saatten fazla 40 3,7967,45585 Toplam 494 3,8166,50435 Tablo 7 den görüldüü gibi öretmen adaylarknkn çounluunun (N=162) haftada 1-5 saat arask TV izledii, dier yandan en yüksek medya okuryazarlkk düzeyine ( X =3,95) ise haftada 10-20 saat TV izleyenlerin sahip olduu ortaya çkkmk.tkr. Öretmen adaylarknkn TV izleme skklkklark açkskndan medya okuryazarlkk düzeyleri kar.kla.tkrkldkknda ise, TV izleme skklkklarkna göre medya okuryazarlkk düzeyleri araskndaki anlamlk farklklkklar (F=2,902, p<0,05) bulunmu.tur. Bu sonuca göre TV nin özellikle aynk anda milyonlarca ki.iye eri.ebilmesi ve aynk anda dünyankn birçok farklk bölgesindeki bireylere aynk içerii iletmesi, mesajlar vermesi, tüm dünyadaki gündemi herkese aktarmask ile bireylerin bilgilerinin güncelliini salamakta olduu ileri sürülebilir. AyrKca haberler, reklamlar ve çe.itli programlar gibi yayknlarla bireylerin içerik üzerinde ele.tirel dü.ünmelerini geli.tirmekte olduu ve dünyankn farklk kesiminden insanlarla etkile.imini saladkk ifade edilebilir. Tablo 8. Öretmen adaylarnn Internet kullanm sklklar açsndan medya okuryazarlk düzeyleri ANOVA sonuçlar Internet kullankm skklkk N X SS F p 1) Haftada1 saatten az 76 3,5935,54168 2) Haftada 1-5 saat 216 3,8200,48227 3) Haftada 6-10 saat 115 3,8678,49065 4) Haftada 10-20 saat 50 3,9084,48390 5,336,000 5) Haftada 20 saatten fazla 38 3,9559,50572 Toplam 495 3,8157,50431 Tablo 8 den görüldüü gibi öretmen adaylarknkn çounluunun (N=216) haftada 1-5 saat arask nternet kullandkk, dier yandan en yüksek medya okuryazarlkk düzeyine ( X =3,95) ise haftada 20 saatten fazla nternet kullananlarkn sahip olduu bulunmu.tur. Internet kullankm skklkklarkna göre medya okuryazarlkk düzeyleri araskndaki farklklkklara bakkldkknda ise anlamlk farklklkklar (F=5,336, p<0,05) bulunmu., Internet kullankm skklkknkn arttkkça medya okuryazarlkk düzeyinin de arttkk ortaya çkkmk.tkr. nternetin dier medyalark da (gazete, dergi, kitap, TV, bilgisayar) içine alacak.ekilde çok geni. bir kapsama sahip olmask, dier medyalara göre daha hkzlk bilgiye eri.im, aynk anda daha çok ki.i ile etkile.im ve daha çe.itli içerie eri.im salamaskyla medya okuryazarlkk düzeyine olumlu etki ettii söylenebilir. Dier yandan internet eitim, ileti.im, alk.veri., oyun, hobi vs. gibi bireylerin ya.amknda önemli rol oynayan birçok etkinlii de barkndkrmaskyla da bireylere farklk beceriler ve deneyimler 806
kazandkrdkk dolaykskyla medya okuryazarlkk düzeylerini de geli.tirdii ifade edilebilir. AyrKca Internet okuryazarlkkna sahip bireylerin belirli düzeylerde bilgi okuryazarlkk, bilgisayar okuryazarlkk, teknoloji okuryazarlkk gibi dier okuryazarlkklara da sahip olacak söylenebilir. SONUÇLAR VE ÖNER,LER ÇalK.ma sonucunda ortaya çkkan bulgular a.akda özetlenmi.tir; 1) Öretmen adaylarknkn medya okuryazarlkk düzeyleri yüksektir. 2) Bilgisayara sahip olmak medya okuryazarlkk düzeyini anlamlk ve olumlu bir.ekilde etkilemektedir. 3) nternete eri.im medya okuryazarlkk düzeyini anlamlk olumlu bir.ekilde etkilemektedir. 4) Düzenli gazete takip etmek medya okuryazarlkk düzeyini anlamlk ve olumlu bir.ekilde etkilemektedir. 5) Haftada ortalama 10-20 saat TV izlemek medya okuryazarlkk düzeyini olumlu bir.ekilde etkilemektedir. 6) Internet kullankm skklkk artkkça medya okuryazarlkk düzeyi de artmaktadkr. YukarKdaki sonuçlar farklk medyalark kullanmankn ve kullankm skklkknkn medya okuryazarlkk düzeyleri üzerinde etkisi olduunu göstermektedir. Bilginin hkzla küreselle.mesi ve teknolojide sürekli geli.im eitim öretim ortamlarknda da yenilikleri ve farklk becerileri gerektirmektedir. Bireyler çaa ayak uydurabilmek, bilgiye eri.ebilmek, birbirleri ile ileti.im kurabilmek ve gündemi takip edebilmek için bu teknolojileri en etkili.ekilde kullanmalark gerekmektedir. Özellikle eitim-öretim kapsamknda farklk teknolojilerin ve ortamlarkn içerikleri ile birlikte etkili bir.ekilde kullanklmask açkskndan vurgulanan medya okuryazarlkk hem örenciler hem de öretmenler açkskndan önemli bir unsur haline gelmi.tir. Ülkemizde de bu geli.meler dorultusunda yapklan çalk.malarkn ba.knda MEB ve RTÜK ün i.birlii ile imzalanan ilköretim seviyesinde Medya OkuryazarlKK Dersi Taslak Öretim ProgramK ve Öretmen KKlavuzu görülmektedir. Örencilerin farklk medyalark en etkin.ekilde kullanmasknk salamak, medyalarkn olumsuz etkilerini ortadan kaldkrmak ve örencilere bazk temel beceri ve deerlerin kazandkrklmasknk amaçlayan bu program öretmenlere yönelik hazkrlanmk.tkr. Dier yandan bu programk uygulayacak olan öretmenlerin medya okuryazarlkk düzeyleri ve medya okuryazarlkk farkkndalkklark önemlidir. Bu nedenle örencilere medya okuryazarlkk becerilerini kazandkrmada etkin bir.ekilde görev alacak öretmen adaylarknkn da mesleklerine adkm atmadan önce de medya okuryazarlkk eitimi almalark ve belirli bir düzeyde medya okuryazarlkk beceri ve farkkndalkkna sahip olmalark önerilebilir. AyrKca bu ara.tkrma kapsamknda geli.tirilen Medya OkuryazarlKk Düzey Belirleme Ölçei yeniden.ekillendirilerek ya da kapsamk geni.letilerek, öretmen adaylark dk.knda farklk eitim seviyesindeki örencilere, farklk alanlarda çalk.anlara ya da farklk kesimden bireylere uygulanarak, medya okuryazarlkk düzeyleri belirlenebilir. 807
KAYNAKÇA AdKgüzel, A. (2005). Avrupa Birliine Uyum Sürecinde Öretmen Niteliklerinde Yeni Bir Boyut: Bilgi Okur-YazarlKK. Milli Eitim, Üç Aylk Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi. 33(167). ALA (American Library association). (1989). Presidental Committee on information literacy final report. 12.03 2009 tarihinde http://www.ala.org/acrl/nili/ilit1st.html adresinden eri.ildi. Altun, Arif. (2005). Gelien Teknolojiler ve Yeni Okuryazarlklar. Ankara: AnK YayKncKlKk. Altun, Adnan. (2008). Türkiye'de Medya OkuryazarlKK. >lköretmen Eitimci Dergisi, SayK: 16 Sayfa: 30-34. Altun, Abdulrezzak. (2006). Medya OkuryazarlKK Eitimi: Önemi ve htiyaçlark, Medya Okuryazarl, Editör: Nurçay Türkolu, stanbul: Marmara Üniversitesi leti.im Fakültesi YayKnlarK. Andersen, N. (2002). New Media and New Media Literacy, Thinking Critically About Media: Schools and Families In Partnership Cable in the Classroom. Aufderheide, P. (1993). Media Literacy: A Report of the National Leadership Conference on Media Literacy. Washington, DC, Aspen Institute. Baker, F. (2000). Media Literacy State Teaching Standarts. 14.03.2007 tarihinde http://www.frankwbaker.com/state_lit.htm adresinden eri.ilmi.tir. Hendrix, M. (1998). Media Literacy, The English Journal, 87(4). Literary Festival. nceolu, Y. (2006), MedyayK Doru Okumak, I. Uluslar aras Medya Okuryazarl Konferans, Marmara üniversitesi leti.im Fakültesi Konferans Metinleri, stanbul. Levin, D. ve Dierleri (2004). Navigating the Children s Media Landscape: A Parent s and Caregiver s Guide, By American Institutes for Research, Washington, DC. Pekman, C. (2005). Avrupa Birliinde Medya OkuryazarlKK. Medya Okuryazarl, Marmara Üniversitesi leti.im Fakültesi, stanbul. Polat,C., Odaba., H. (2008). Bilgi Toplumunda Yaam Boyu Örenmenin Anahtar: Bilgi Okuryazarl. Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. 07.03.2009 tarihinde http://acikarsiv.atauni.edu.tr/fulltext/37.pdf adresinden eri.ilmi.tir. Potter, W. J. (1998). Media Literacy. California: Sage Publications. RTUK, (2007). lköretim Medya OkuryazarlKK Dersi Öretmen El KitabK. Ankara. 09.03.2009 tarihinde http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/kaynaklar/medyalkitabk.doc adresinden eri.ilmi.tir. Samuelson, R. J. (2003). Adventure in Agelessness, Newsweek Article. Shapiro, J. J. ve S. K. Hughes. (1996). Information literacy as a liberal art: enlightenment proposals for a new curriculum, Educom Review, March/April: 31 35. Thoman, E. ve Jolls, T. (2003). Literacy for 21st Century An Overview & Orientation Guide to Media Literacy Education, Center for Media Literacy. Topuz, H. (2006). Medya Eitimi: Medya Çözümlemesi, Medya Okuryazarl, Editör: Nurçay Türkolu, stanbul: Marmara Üniversitesi leti.im Fakültesi YayKnlarK www.ofcom.org. Ofcom Media Literacy Bulletin, (2006), Eri.im tarihi: 28.01.2008. 808