Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması Investigation of the Normal Values of Some Biochemical Parameters of the Adults Living in the Sivas City Filiz ŞANLI YILMAZ *, Sena ERDAL **, Ahmet AKER ***, Ziynet ÇINAR ****, Hüseyin AYDIN ***** ÖZET Çalışmamızda, Sivas il merkezinde yaşayan, 25-64 yaş arası sağlıklı erkek ve kadınların bazı biyokimyasal parametrelerinin normal değerlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Buna yönelik olarak, Sivas ta yaşayan, 530 kadın ve erkek erişkin örnekleme alınmıştır. Uygulanan anket sonucunda sağlıklı olarak kabul edilen bireyler çalışmaya dahil edilmiştir. Sabah 12 saat açlıkla gelmeleri istenen bu bireylerden 2 ml kan alınarak, glukoz, trigliserit, kolesterol, HDL kolesterol, LDL kolesterol, VLDL kolesterol, kan üre azotu, kreatinin, ürik asit, total protein, albumin, sodyum, potasyum, klor, fosfor, kalsiyum gibi bazı biyokimyasal parametrelerin ölçümü yapılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler, cinsiyete ve yaş gruplarına göre de değerlendirilmiş ve sonuçlar literatür bilgileri ışığı altında tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sivas, biyokimyasal parametreler, normal değer. SUMMARY In this study, the normal values of the biochemical parameters in the healthy male and female individuals between 25-64 years of age in Sivas City were investigated. This study was performed on 530 healthy adult male and female who have been living in Sivas. According the results of a questionnaire, the individuals who have been considered as healthy were included into the study. Biochemical parameters (glucose, triglyceride, cholesterol, HDL cholesterol, LDL cholesterol, VLDL cholesterol, blood urea nitrogen, creatinine, uric acid, total protein, albumin, sodium, potassium, chlor, phosphor, calcium) were measured on the 2 ml blood samples drawn from the 12 hours fasting individuals. Finally the obtained values from the studies were evaluated according to sex and age groups. And, these results were discussed in the light of the literature knowledge. Key words: Sivas, biochemical parameters, normal values. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 24 (2): 69 80, 2002 GİRİŞ Sağlığın kontrolünde çeşitli laboratuvar ölçümleri giderek daha sık kullanılmaktadır. Ölçümlerden elde edilen verilerin değerlendirilmesi ise, bilindiği gibi o parametrenin normal fizyolojik değeri ile karşılaştırılarak yapılmaktadır. Şu halde, değerlendirme yapılabilmesi için herşeyden önce o parametrenin, sağlıklı kişilerden elde edilen ve fizyolojik norm ya da standart diye adlandırılan değerlerini bilmek gerekir (1). Klinik ve laboratuvarda, normal değer olarak sağlıklı kişilerin %95 inin oluşturduğu aralık alınmaktadır. Örn; Serum trigliserit konsantrasyonunun normal sınırları 0.6-24 mmol/l olarak belirlenmişse, bunun anlamı, sağlıklı olarak kabul edilen bireylerin yaklaşık % 95 inin trigliserit değerinin, 0.6-24 mmol/l arasında olduğudur (2, 3). * Arş. Gör. Dr. C.Ü. Tıp Fak. Fizyoloji Anabilim Dalı - Sivas ** Prof. Dr. C.Ü. Tıp Fak. Fizyoloji Anabilim Dalı - Sivas *** Prof. Dr. C.Ü. Tıp Fak. Biyokimya Anabilim Dalı - Sivas **** Yrd. Doç. Dr. C.Ü. Tıp Fak. Biyoistatistik Anabilim Dalı - Sivas ***** Uz. C.Ü. Tıp Fak. Klinik Biyokimya Laboratuvarı - Sivas 69

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması Metabolik olaylarla ilgili iç ve dış faktörlerin farklı olduğu, ırk, cinsiyet, yaş, ağırlık, beslenme, fiziksel aktivite, duygular, ısı, kan alım saati, coğrafi durum ve kültürel alışkanlıklar gibi değişkenlerin bu parametreleri etkilediği ve ülkelere özgü olduğu göz önüne alınırsa, her ülkenin ve hatta şehirlerin kendi standart değerlerinin belirlenmesi büyük önem taşır (1-5). Ancak çoğu kez tüm popülasyonu incelemek mümkün değildir. Populasyonu temsil etmeyen örneklem seçimi, uygun olmayan istatistiksel yöntem veya aletsel ve metodolojik problemler yüzünden, normal değer sınırları çoğunlukla ne normal değeri ne de arzulanan değeri yansıtmaz. Örnek sayısı ne kadar artarsa, istatistiki değerin popülasyon değerlerine yakınlığı o derece artacaktır. (1, 2, 5, 6). Yaptığımız kaynak taramasında, Sivas ta ve Türkiye nin diğer illerinde normal biyokimyasal parametre değerleri ile ilgili yeterli sayıda çalışma yapılmadığı, yapılanların da genellikle eski tarihli ve az sayıda parametre içeren çalışmalar olduğu görülmüştür. Gerçekleştirdiğimiz çalışmanın önemi, çok sayıda biyokimyasal parametrenin, çok sayıda erkek ve kadın birey üzerinde çalışılarak, bir Orta Anadolu şehri olan Sivas ı temsil edebilecek referans değerlerin oluşturulmasını sağlayabilecek olmasıdır. Çalışma grubu olarak, erişkinlerin kullanılması, büyük çoğunluğu temsil eden yaş aralığı ile ilgili değerlendirme yapılabilmesini sağlayacaktır. Alınan erişkin grubunun, ayrıca yaş dilimlerine ayrılarak değerlendirilmesi de daha ayrıntılı bir sonuca varılmasına fırsat verecektir. Buna ek olarak elde edilen sonuçların Türkiye ve dünyada yapılan diğer çalışmalarla karşılaştırması yapılabilecektir. Ayrıca, günümüzde biyokimyasal parametrelerin ölçümünde otomasyona geçilmiş ve üstün özellikli aletlerle çalışabilme imkanı elde edilmiştir. Böylece ölçüm sonuçları da daha güvenilir ve manuel tetkiklerde gözlenebilen hatalara yer bırakmayacak şekilde elde edilebilecektir. Bulgularımız yöre insanının çalışılan parametreler için normal değerlerini ortaya koyacaktır. GEREÇ ve YÖNTEM Araştırma tipi ve örneklem seçimi Bu araştırma, tanımlayıcı bir araştırma olup, kesitsel bir özellik taşımaktadır. Çalışma, en az 10 yıldır Sivas ta yaşayan, 25-64 yaş grubundaki erişkinler üzerinde yapılmış ve çeşitli kurumlarda çalışan 3512 kişi arasından 372 erkek ve 158 kadın olmak üzere n= 530 kişi örnekleme alınmıştır. Çalışmaya dahil edilecek olan kurumlar, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Vergi Dairesi, Karayolları 16. Bölge Müdürlüğü, Devlet Su İşleri 19. Bölge Müdürlüğü ve Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Bu kurumlardan her biri bir tabaka kabul edilerek, her kurumdan orantılı seçim yöntemiyle örnekleme girecek erkek ve kadınların sayısı hesaplanmıştır. Bu kişilerin seçimi için kurumlarda çalışan bireylere kişisel özellikleri ve sağlık durumlarını ilgilendiren bir anket uygulanmış ve anketin sonucunda sağlıklı olarak kabul edilebilecek bireyler çalışmaya dahil edilmiştir. Bireyler 25-34, 35-44 ve 45 üzeri (45+) yaş gruplarına ayrılmış olup, çalışma sonucunda elde edilen veriler bu gruplara göre değerlendirilmiştir. Deneyin Yapılışı İlk olarak, çalışma kapsamında olan kurumlara gidilerek çalışmaya alınan bireylerin hazırlanan anket formlarını yanıtlamaları sağlanmış ve daha sonra çalışmaya katılması uygun görülen bireylerin biyokimyasal parametrelerinin belirlenmesine geçilmiştir. Çalışmaya katılması uygun görülen bireylerden ertesi sabah 12 saatlik açlıkla gelmeleri istenmiş, bu kişilerin ön kol venasından 2 ml kan alınarak vacuteinerli jelli primer tüplere konulmuş ve en kısa sürede değerlendirilmesi sağlanmıştır. Biyokimyasal değerlendirmeye tabi tutulacak kanlar, 3000 devirde 5 dakika santrifüj edilmiş ve kan örnekleri IL Test TM LDH-P marka otoanalizatörde, IL Test TM kitleri kullanılarak, spektrofotometrik yöntemle analiz edilmiştir. Kan alım işlemleri saat 8 00-10 00 arasında gerçekleştirilmiştir. Biyokimyasal parametrelerden, glukoz (glu), kan üre nitrojeni (BUN), ürik asit (Üasit), kreatinin (krea), sodyum (Na), potasyum (K), klor (Cl), kalsiyum (Ca), fosfor (P), kolesterol (kolest), trigliserit (trig), HDL-kolesterol (HDL- C), LDL-kolesterol (LDL-C), VLDL-kolesterol (VLDL-C), total protein (tprot) ve albumin (alb) değerlendirmeye alınmıştır. Alınan kanların biyokimyasal değerlendirmeleri, Cumhuriyet Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Klinik Biyokimya Laboratuvarları nda gerçekleştirilmiştir. İstatistiksel Değerlendirme Çalışmamızda erişkin kadın ve erkek bireylerden elde edilen veriler, SPSS (Ver 10.0) programına yüklenmiş ve biyokimyasal ölçüm sonuçları ortalama ± standart hata şeklinde belirtilmiştir (örneklemden elde ettiğimiz sonuçlar evrene genelleneceği için ortalama değerleri, standart hata değerleri ile birlikte verilmiştir. Ayrıca her bir ölçüm değeri için alt ve üst sınır değerleri hesaplanmıştır) (7). 70

Şanlı Yılmaz ve ark. BULGULAR Çalışmaya aldığımız toplam 530 bireyin 158 i (%29.8 i) kadın 372 si (%70.2 si) erkeklerden oluşmaktadır. Kadınların yaş değerleri 36.74± 0.54, ağırlık değerleri 62.09 ± 0.69, boy değerleri 162.16 ± 0.47 iken, erkeklerin yaş değerleri 41.19 ± 0.37, ağırlık değerleri 76.46 ± 0.60, boy değerleri ise 173.29 ± 0.34 dür. Çalışmaya dahil olan bireylerin Sivas ta yaşadıkları yıl sayısı 28.61 ± 0.53 tür. Kadınların sistolik kan basıncı değerleri 110.12 ± 0.97, diyastolik kan basıncı değerleri 72.50 ±0,67 iken, erkeklerin sistolik kan basıncı değerleri 118.97 ± 0.64, diyastolik kan basıncı değerleri ise 78.03 ± 0.40 olarak belirlenmiştir. Çalışmaya katılan bireylerin 14 (% 2.6) ü ilkokul mezunu, 20 (% 3.8) si ortaokul mezunu, 139 (% 26.2) u lise mezunu, 357 (% 67.4) si ise yüksekokul mezunu olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmaya katılan 530 kişinin 250 (% 47.2) si sigara içtiğini, 280 (%52.8) i içmediğini bildirmiştir. Bu kişilerin 72 (% 13.6) sı alkol kullandığını, 458 (% 86.4) i kullanmadığını belirtirken 130 (% 24.5) kişi spor yaptığını, 400 (% 75.5) kişi ise yapmadığını belirtmiştir. Tablo 1 çalışmaya alınan tüm bireylerin, Tablo 2 kadın ve erkeklerin, Tablo 3 yaş gruplarına göre tüm bireylerin, Tablo 4.a; 25-34, Tablo 4.b; 35-44 ve Tablo 4.c; 45+ yaş grubundaki kadın ve erkeklerin biyokimyasal parametrelerine ait ortalama ve standart hata değerlerini ve bu değerlerin %95 lik alt, üst sınırlarını vermektedir. Tablo 1. Biyokimyasal parametre değerlerinin dağılımı (n=530). Parametreler Ortalama Standart Hata (Se) %95 lik değerler X ± Alt sınır Üst sınır Glu (mg/dl) 87.75 ± 0.50 64.73 110.77 Trig (mg/dl) 135.36 ± 3.57 53.18 217.54 Kolest (mg/dl) 181.27 ± 1.44 114.98 247.56 HDL-C (mg/dl) 43.03 ± 0.48 20.94 65.12 LDL-C (mg/dl) 110.97 ± 1.22 54.81 167.13 VLDL-C(mg/dl) 27.06 ± 0.71 8.72 45.40 BUN (mg/dl) 13.39 ± 0.16 7.71 19.07 Krea (mg/dl) 1.19 ± 0.09 0.73 1.65 Üasit (mg/dl) 5.06 ± 0.05 2.76 7.36 Tprot (g/dl) 6.88 ± 0.01 6.42 7.34 Alb (g/dl) 4.43 ± 0.01 3.85 5.01 Cl - (mmol/l) 101.02 ± 0.25 89.51 112.53 Na + (mmol/l) 138.55 ± 0.38 124.06 153.04 K + (mmol/l) 4.31 ± 0.01 3.85 4.77 Ca +2 (mg/dl) 8.86 ± 0.02 7.94 9.78 P +3 (mg/dl) 3.17 ± 0.02 2.25 4.63 Tablo 2. Kadın ve erkeklerde biyokimyasal parametre değerleri ve bu değerlerin % 95 lik alt, üst sınırları. (158 kadın, 372 erkek). 71

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması Parametre Cinsiyet Ortalama ± Standart Hata %95 lik değerler X (Se) Alt sınır Üst sınır Glu (mg/dl) Kadın 85.85 ± 0.67 69.02 102.68 Erkek 88.56 ± 0.65 63.49 113.63 Trig (mg/dl) Kadın 94.17 ± 3.51 31.12 157.22 Erkek 152.86 ± 4.58 53.08 252.34 Kolest (mg/dl) Kadın 175.12 ± 2.33 116.60 233.64 Erkek 183.88 ± 1.78 115.22 252.51 HDL-C(mg/dl) Kadın 49.87 ± 0.94 26.26 73.48 Erkek 40.12 ± 0.48 21.62 58.62 LDL-C (mg/dl) Kadın 106.42 ± 2.10 53.67 159.17 Erkek 112.90 ± 1.49 55.44 170.35 VLDL-C(mg/dl) Kadın 18.87 ± 0.71 6.31 34.43 Erkek 30.54 ± 0.91 7.41 53.67 BUN (mg/dl) Kadın 11.77 ± 0.27 4.99 18.15 Erkek 14.09 ± 0.18 7.15 21.03 Krea (mg/dl) Kadın 1.04 ± 0.01 0.79 1.29 Erkek 1.25 ± 0.01 1.00 1.50 Üasit (mg/dl) Kadın 4.11 ± 0.08 2.11 6.11 Erkek 5.47 ± 0.05 3.55 7.39 Tprot (g/dl) Kadın 6.82 ± 0.03 6.07 7.57 Erkek 6.90 ± 0.02 6.13 7.67 Alb (g/dl) Kadın 4.33 ± 0.02 3.69 4.97 Erkek 4.48 ± 0.01 3.94 5.02 Cl - (mmol/l) Kadın 101.02 ± 0.38 91.48 110.56 Erkek 101.02 ± 0.32 88.69 113.35 Na + (mmol/l) Kadın 137.55 ± 0.87 115.70 159.40 Erkek 138.97 ± 0.39 123.94 154.01 K + (mmol/l) Kadın 4.25 ± 0.02 3.75 4.75 Erkek 4.34 ± 0.01 3.96 4.72 Ca +2 (mg/dl) Kadın 8.76 ± 0.05 8.14 9.38 Erkek 8.90 ± 0.02 8.13 9.67 P +3 (mg/dl) Kadın 3.26 ± 0.05 2.01 3.78 Erkek 3.13 ± 0.03 1.98 4.28 Tablo 3. Bireylerin yaş gruplarına göre biyokimyasal parametre değerleri ve bu değerlerin % 95 lik alt, üst sınırlar ( 25-34=63 kadın, 79 erkek., 35-44=64 kadın, 149 erkek, 45+=31 kadın, 144 erkek). 72

Şanlı Yılmaz ve ark. Parametre Yaş Ortalama ± Standart Hata %95 lik değerler Grubu X (Se) Alt sınır Üst sınır 25-34 87.69 ± 0.70 71.02 104.36 Glu (mg/dl) 35-44 88.43 ± 0.92 61.59 115.27 45+ 86.99 ± 0.85 64.52 109.46 25-34 106.29 ± 4.96 11.97 200.61 Trig (mg/dl) 35-44 138.99 ± 6.00 22.27 255.71 45+ 154.54 ± 6.49 35.83 273.26 25-34 170.57 ± 2.83 103.16 237.98 Kolest (mg/dl) 35-44 179.66 ± 2.03 120.43 238.89 45+ 191.90 ± 2.54 124.75 259.05 25-34 46.02 ± 1.00 22.20 69.84 HDL-C (mg/dl) 35-44 42.44 ± 0.77 19.98 64.90 45+ 41.32 ± 0.72 22.29 60.35 25-34 103.30 ± 2.44 45.18 161.42 LDL-C (mg/dl) 35-44 109.39 ± 1.75 58.33 160.45 45+ 119.00 ± 2.17 61.63 176.37 25-34 21.25 ± 0.99 2.91 39.59 VLDL-C (mg/dl) 35-44 27.82 ± 1.19 1.56 54.08 45+ 30.87 ± 1.30 4.43 57.31 25-34 13.21 ± 0.31 5.83 20.59 BUN (mg/dl) 35-44 13.57 ± 0.26 5.99 21.15 45+ 13.33 ± 0.25 6.72 19.94 25-34 1.14 ± 0.01 0.91 1.37 Krea (mg/dl) 35-44 1.16 ± 0.01 0.87 2.06 45+ 1.25 ± 0.02 0.73 1.77 25-34 4.80 ± 0.11 2.18 7.42 Üasit (mg/dl) 35-44 5.00 ± 0.08 2.67 7.33 45+ 5.36 ± 0.08 3.25 7.47 25-34 6.94 ± 0.04 5.99 7.89 Tprot (g/dl) 35-44 6.89 ± 0.02 6.01 7.47 45+ 6.81 ± 0.03 6.02 7.60 25-34 4.50 ± 0.03 3,86 5,14 Alb (g/dl) 35-44 4.43 ± 0.02 3.91 4,95 45+ 4.38 ± 0.02 3,78 4,58 25-34 101.26 ± 0.39 91.98 110.54 Cl - (mmol/l) 35-44 100.68 ± 0.50 86.09 115.27 45+ 101.24 ± 0.36 91.73 110.75 25-34 138.07 ± 0.98 114.73 161.41 Na + (mmol/l) 35-44 139.17 ± 0.20 133.34 145.00 45+ 138.17 ± 0.80 117.02 159.32 25-34 4.27 ± 0.02 3.80 4.74 K + (mmol/l) 35-44 4.29 ± 0.02 3.71 4.87 45+ 4.38 ± 0.02 3.86 4.90 25-34 8.91 ± 0.06 7.49 10.33 Ca +2 (mg/dl) 35-44 8.85 ± 0.03 7.98 9.72 45+ 8.82 ± 0.04 7.77 9.87 25-34 3.36 ± 0.05 2.17 4.55 P +3 (mg/dl) 35-44 3.14 ± 0.03 2.27 4.01 45+ 3.05 ± 0.04 2.00 4.10 Tablo 4.a. 25-34, yaş grubundaki kadın ve erkeklerin biyokimyasal parametre değerleri ve bu değerlerin %95 lik alt,üst sınırları (n=63 kadın, 79 erkek). 73

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması Parametre Cinsiyet Ortalama ± Standart Hata %95 lik değerler X (Se) Alt sınır Üst sınır Glu (mg/dl) kadın 85.53 ± 0.90 71.26 99.80 erkek 89.40 ± 1.00 71.67 107.16 Trig (mg/dl) kadın 78.14 ± 4.22 44.68 111.57 erkek 128.74 ± 7.36 63.39 192.09 Kolest (mg/dl) kadın 164.50 ± 3.50 109.34 219.66 erkek 175.41 ± 4.19 101.00 249.82 HDL-C (mg/dl) kadın 52.77 ± 1.59 27.56 77.98 erkek 40.63 ± 0.90 24.65 56.61 LDL-C (mg/dl) Kadın 96.09 ± 3.27 44.23 147.95 Erkek 109.05 ± 3.42 48.32 169.78 VLDL-C (mg/dl) Kadın 15.63 ± 0.84 9.97 21.29 Erkek 25.73 ± 1.46 12.77 38.69 BUN (mg/dl) Kadın 11.80 ± 0.43 4.99 18.61 Erkek 14.32 ± 0.40 7.22 21.42 Krea (mg/dl) Kadın 1.04 ± 0.01 0.89 1.19 Erkek 1.23 ± 0.01 1.06 1.40 Üasit (mg/dl) Kadın 4.02 ± 0.12 2.12 5.92 Erkek 5.41 ± 0.13 3.11 7.71 Tprot (g/dl) Kadın 6.86 ± 0.07 5.75 7.97 Erkek 7.00 ± 0.03 6.47 7.53 Alb (g/dl) Kadın 4.38 ± 0.05 3.66 5.10 Erkek 4.60 ± 0.03 4.10 5.10 Cl - (mmol/l) Kadın 101.06 ± 0.75 89.17 112.95 Erkek 101.41 ± 0.38 94.67 108.15 Na + (mmol/l) Kadın 136.30 ± 2.15 102.21 170.39 Erkek 139.48 ± 0.34 133.45 145.51 K + (mmol/l) Kadın 4.21 ± 0.03 3.74 4.68 Erkek 4.32 ± 0.04 3.61 5.03 Ca +2 (mg/dl) Kadın 8.72 ± 0.12 6.82 10.62 Erkek 9.06 ± 0.06 8.00 10.12 P +3 (mg/dl) Kadın 3.45 ± 0.10 1.87 5.03 Erkek 3.28 ± 0.05 2.40 4.16 Tablo 4.b. 35-44 yaş grubundaki kadın ve erkeklerin biyokimyasal parametre değerleri ve bu değerlerin %95 lik alt,üst sınırları (n=64 kadın, 149 erkek). Parametre Cinsiyet Ortalama ± Standart Hata %95 lik değerler 74

Şanlı Yılmaz ve ark. X (Se) Alt sınır Üst sınır Glu (mg/dl) kadın 87.46 ± 1.14 69.22 105.70 erkek 88.84 ± 1.22 59.08 118.60 Trig (mg/dl) kadın 101.60 ± 6.10 89.40 113.80 erkek 155.04 ± 7.82 59.64 250.44 Kolest (mg/dl) kadın 177.34 ± 3.27 125.02 229.66 erkek 180.65 ± 2.54 118.68 242.62 HDL-C (mg/dl) kadın 49.14 ± 1.52 24.82 73.46 erkek 39.56 ± 0.77 20.78 58.34 LDL-C (mg/dl) kadın 107.90 ± 2.86 62.14 153.66 erkek 110.04 ± 2.18 57.21 163.23 VLDL-C (mg/dl) kadın 20.29 ± 1.22 10.53 30.05 erkek 31.05 ± 1.55 12.13 49.97 BUN (mg/dl) kadın 11.53 ± 0.44 4.49 18.57 erkek 14.45 ± 0.30 7.41 21.77 Krea (mg/dl) kadın 1.04 ± 0.01 0.88 1.20 erkek 1.22 ± 0.01 0.98 1.46 Üasit (mg/dl) kadın 4.05 ± 0.12 2.13 5.97 erkek 5.40 ± 0.09 3.21 7.59 Tprot (g/dl) kadın 6.86 ± 0.04 6.22 7.50 erkek 6.91 ± 0.03 6.18 7.64 Alb (g/dl) kadın 4,33 ± 0.04 3.77 4.89 erkek 4.47 ± 0.02 4.01 5.03 Cl - (mmol/l) kadın 100.60 ± 0.50 92.60 108.60 erkek 100.71 ± 0.68 84.12 117.30 Na + (mmol/l) kadın 138.28 ± 0.30 133.48 143.08 erkek 139.56 ± 0.25 133.46 145.66 K + (mmol/l) kadın 4.27 ± 0.04 3.63 4.91 erkek 4.29 ± 0.02 3.81 4.77 Ca +2 (mg/dl) kadın 8.82 ± 0.06 7.86 9.78 erkek 8.87 ± 0.03 8.14 9.60 P +3 (mg/dl) kadın 3.15 ± 0.06 2.19 4.11 erkek 3.13 ± 0.03 2.33 3.86 Tablo 4.c. 45+ yaş grubundaki kadın ve erkeklerin biyokimyasal parametre değerleri ve bu değerlerin %95 lik alt,üst sınırları (n=31 kadın, 144 erkek). Parametre Cinsiyet Ortalama ± Standart Hata %95 lik değerler X (Se) Alt sınır Üst sınır 75

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması Glu (mg/dl) kadın 83.16 ± 1.67 64.59 101.73 erkek 87.81 ± 0.96 64.77 110.85 Trig (mg/dl) kadın 111.41 ± 7.91 68.10 154.72 erkek 163.83 ± 7.48 73.95 253.71 Kolest (mg/dl) kadın 192.09 ± 5.43 131.71 252.47 erkek 191.86 ± 2.87 122.98 260.74 HDL-C (mg/dl) kadın 45.51 ± 1.44 29.50 61.52 erkek 40.42 ± 0.81 20.98 59.86 LDL-C (mg/dl) kadın 124.38 ± 4.37 76.12 172.64 erkek 117.97 ± 2.47 58.69 177.25 VLDL-C (mg/dl) kadın 22.54 ± 1.64 13.43 31.65 erkek 32.66 ± 1.50 14.66 50.66 BUN (mg/dl) kadın 12.19 ± 0.63 5.19 19.19 erkek 13.58 ± 0.27 7.10 20.06 Krea (mg/dl) kadın 1.06 ± 0.02 0.84 1.28 erkek 1.29 ± 0.02 0.81 1.77 Üasit (mg/dl) kadın 4.40 ± 0.23 1.85 6.95 erkek 5.56 ± 0.08 3.64 7.48 Tprot (g/dl) kadın 6.68 ± 0.06 6.02 7.34 erkek 6.84 ± 0.03 6.12 7.56 Alb (g/dl) kadın 4.21 ± 0.06 3.57 4.85 erkek 4.42 ± 0.02 3.84 5.00 Cl - (mmol/l) kadın 101.80 ± 0.70 89.28 114.32 erkek 101.11 ± 0.41 91.27 110.94 Na + (mmol/l) kadın 138.58 ± 0.45 133.59 143.58 erkek 138.09 ± 0.97 114.81 161.37 K + (mmol/l) kadın 4.31 ± 0.06 3.36 5.26 erkek 4.40 ± 0.03 3.68 5.12 Ca +2 (mg/dl) kadın 8.72 ± 0.08 7.84 9.60 erkek 8.84 ± 0.04 7.88 9.80 P +3 (mg/dl) kadın 3.09 ± 0.05 2.34 3.64 erkek 3.05 ± 0.05 1.85 4.25 TARTIŞMA Çalışmamızda, Sivas ilinde yaşayan erişkinlerin biyokimyasal normlarının belirlenmesi amaçlanmış ve çalışma sonucunda elde edilen veriler, ayrıca cinsiyete ve yaş gruplarına göre de değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen glukoz değeri tüm bireyler için; 87.75±0.50 (64.73-110.77), kadınlar için; 85.85±0.67 (69.02-102.68), erkekler için; 88.56±0.65 (63.49-113.63) mg/dl dir. Tamer ve ark (1) 16-25 yaş grubu için glukoz ortalama değerini genel populasyonda 79.8 (57.8-102.0), kadınlarda 79.2 (59.6-98.8) ve erkeklerde 80.2 (57.0-102.4), Ulubelen ve ark 76

Şanlı Yılmaz ve ark. (8), genel populasyonda 96.27, kadınlarda 95.81 ve erkeklerde ise 96.59 bulurken, Tamer ve ark (2) ise 61-135 mg/dl olduğunu ve yaşla birlikte arttığını bildirmişlerdir. Bizim sonuçlarımız bu çalışmalardaki normal sınırlara uygunluk göstermekte ancak, ortalama değerler Tamer ve ark. ın değerlerinden yüksek, Ulubelen ve ark. ın değerlerinden düşük görülmektedir. Çalışma sonucunda elde edilen trigliserit değeri, tüm bireyler için; 135.36±3.57 (53.18-217.54), kadınlar için; 94.17±3.51 (31.12-157.22), erkekler için; 152.86±4.58 (53.08-252.34) mg/dl dir. Tamer ve ark (2) genel populasyondaki trigliserit ortalama değerini 48-200, Adam ve ark (9) Karadeniz Bölgesinde yaşayan erkekler için 106.1, kadınlar için 92.79 mg/dl olarak bulurken, Allard ve ark (10), Fransız erkeklerde 172.3 mg/dl bulmuşlar ve yağ dokusu total miktarının, vücut ağırlığının ve fiziksel aktivitenin trigliserid düzeyleri üzerine etkisi olabileceğini ve maskülinitenin, erkeklerde kadınlardan daha yüksek trigliserit seviyeleri ile ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Hewitt ve ark (11), Kanadalı erişkinlerde, plazma trigliserit düzeylerinin erkeklerde 20-24 yaşlarında 108.7 iken yükselerek 40-44 yaşlarında 166.7 mg/dl ye ulaştığı, 60-64 yaşlarında da 128.9 mg/dl ye düştüğü belirtilirken, kadınlarda ise 20.24 yaşlarında 77.5 mg/dl olduğu ve daha sonra yükselerek 50-54 yaşlarında 112.4 mg/dl ye ulaştığı ve yüksek olarak seyrettiği bildirilmiştir. Fong ve ark (12) ise Çinli erişkinlerde kadınlar için 88.4, erkekler için 107.8 mg/dl bulmuşlar, Onat ve ark (13) ise şehirli kadınlarda 118.4, erkeklerde 137.8 bulurken, kırsal kesimde yaşayan kadınlarda 114.0, erkeklerde ise 129.9 mg/dl olarak bulmuşlardır. Trigliserit değerleri; yaş, cinsiyet, beslenme, yağ dokusu total miktarı, vücut ağırlığı, fiziksel aktivite, yaşam tarzı gibi faktörlere bağlı olarak değiştiğinden, farklı topluluklarda farklı sonuçlar elde edilebilmektedir. Bizim bulgularımız verilen normal değer sınırları içinde yer almasına rağmen, değerlerimizin özellikle erkeklerde yüksek olduğu gözlenmektedir. Çalışma sonucunda elde edilen kolesterol değeri tüm bireyler için; 181.27±1.44 (114.98-247.56), kadınlar için; 175.12±2.3 (116.60-233.64), erkekler için; 183.88±1.78 (115.22-252.51) mg/dl dir. WHO ya göre, ideal kolesterol ortalama değeri 200 mg/dl den düşük olmalıdır (12). Tamer ve ark (2) kolesterol ortalama değerini genel populasyon için 100-280 mg/dl arasında bulmuştur. Bizim sonuçlarımız bildirilen normal değerlerle paralellik göstermektedir. Adam ve ark. (9) erkekler için 162.30, kadınlar için 174.23 mg/dl bulurken, Onat ve ark (13), en yüksek kolesterol değerlerinin Marmara Bölgesi nde, en düşük değerlerin ise Akdeniz Bölgesi nde bulunduğunu belirtmişler ve Sivas ilinin de içinde yer aldığı İç Anadolu Bölgesinde kolesterol ortalama değerini kadınlarda 193.07, erkeklerde 189.61, Türkiye genelinde ise 187.69 mg/dl bulmuşlardır. Onat ve ark., şehirli populasyonda kırsal populasyona oranla her iki cinste de daha yüksek kolesterol düzeyleri olduğunu, bu değerlerin yaşla birlikte arttığını vurgulamışlardır. Gedikoğlu ve ark (14) ise, kolesterol ortalama değerlerini yaş gruplarına göre şu şekilde belirlemişlerdir; kadınlar için 20-29=194.5, 30-39=215.9, 40-49=229, >50=258.9, erkekler için 20-29=203.7, 30-39=218.4, 40-49=247.6, >50=256.1 mg/dl. Allard ve ark. (10), kolesterol ortalama değerlerini 239.8 mg/dl olarak bulmuş ve bu sonucu bireylerin yüksek yağ diyetiyle beslenmelerine bağlamıştır. Hershcopf ve ark (15), ise Baltimore da 20-29 yaş arası 206, 40-59 arası 234 ve 60-79 arası 225 mg/dl olarak bulmuşlardır. Bu değerler, bizim ortalama değerlerimizden yüksek görülmektedir. Leask ve ark (16) ise, kolesterol değerlerinin yaşla arttığını belirterek, 50 yaş altında erkeklerde, 50 yaş üstünde ise kadınlarda daha yüksek bulunduğunu belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da 45 yaş üzeri kadınların kolesterol değerleri (192.09 mg/dl) aynı yaş grubundaki erkeklerin değerlerinden (191.86 mg/dl) yüksek çıkmıştır. Bu farklılık, kadınlarda menopozal dönemdeki hormonal değişimlerden kaynaklanabilir. Çalışma sonucunda tüm bireylerden elde edilen HDL-C değeri; 43.03±0.48 (20.94-65.12), kadınlar için; 49.87±0.94 (26.26-73.48), erkekler için; 40.12±0.48 (21.62-58.62) mg/dl dir. Tamer ve ark (1) genel populasyonda 49.6 (25.4-73.8), kadınlarda 54.9 (31.3-78.5), erkeklerde ise 46.4 (24.0-68.8), Adam ve ark (9) ise kadınlar için 41.53 (20.38-61.92), erkekler için 33.84 (16.53-51.15) mg/dl olarak belirlemişlerdir. Sonuçlarımız bildirilen normal sınırlara uygun olup ortalama değerler Tamer ve ark. ın değerlerinden düşük, Adam ve ark. ın değerlerinden yüksek olarak görülmektedir. Tamer ve ark. ın HDL-C ortalama değerlerinin yüksek olması, çalışılan yaş grubunun küçük olmasından kaynaklanabilir. Gordon ve ark. (17) kadınlarda 57.3, erkeklerde 45.8 mg/dl, Fong ve ark. (12) kadınlarda 54.61, erkeklerde ise 48.07 mg/dl olarak belirlemişler ve HDL- C ün yaşla birlikte azaldığını ve kadınlarda erkeklerden daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da kadınların HDL-C değerleri erkeklerden yüksek 77

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması olarak görülmekte ve yaşla birlikte düşme eğilimi göstermektedir. Çalışma sonucunda elde edilen LDL-C değerleri, tüm bireyler için; 110.97±1.22 (54.81-167.13), kadınlar için; 106.42±2.10 (53.67-159.17), erkekler için; 112.90±1.49 (55.44-170.35) mg/dl dir. Adam ve ark (9) kadınlar için 110.38 (41.53-179.23), erkekler için 103.46 (38.84-169.23), Tamer ve ark (1) ise genel populasyonda 106.8 (45.0-168.6), kadınlarda 107.5 (42.9-172.1), erkeklerde ise 105.4 (45.4-165.4) mg/dl bulmuşlardır. Gordon ve ark.(17) ise LDL-C ortalama değerini kadınlarda 154.8, erkeklerde 143.5 mg/dl bulmuşlar, erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğunu ve yaşla birlikte arttığını belirtmişlerdir. Sonuçlarımız bildirilen normal sınırlara uygun olup, ortalama değerlerin Gordon ve ark. ın değerlerinden düşük olduğu görülmektedir. Çalışma sonucunda tüm bireylerden elde edilen VLDL-C değeri; 27.06±0.71 (8.72-45.40), kadınlar için; 18.87±0.71 (6.31-34.43), erkekler için; 30.54±0.91 (7.41-53.67) mg/dl dir. Tamer ve ark (1) genel populasyon için VLDL-C ortalama değerini 17.9 (5.1-30.7), kadınlarda 15.6 (5.2-26.0), erkeklerde ise 19.2 (5.0-33.4) mg/dl bulmuşlardır. Sonuçlarımız bu çalışmanın normal değerlerine uygundur ancak daha yüksek olarak görülmektedir. Bu fark, Tamer ve ark. ın çalışma grubunun yaşının daha küçük olmasından kaynaklanabilir. Bizim çalışmamızda da erkeklerin VLDL-C ortalama değerleri kadınlardan yüksek olarak görülmekte ve yaşla birlikte artma eğilimi göstermektedir. Çalışma sonucunda elde edilen BUN değeri, tüm bireyler için, 13.39±0.16 (7.71-19.07), kadınlar için; 11.77±0.27 (4.99-18.15), erkekler için; 14.09±0.18 (7.15-21.03) mg/dl dir. Tamer ve ark (2), ise 6-25 mg/dl bulmuşlardır. Bizim çalışmamızda bulunan değer, bu çalışmadaki normal değerlere uygunluk göstermektedir. Keating ve ark (18) kadınlar için 21.87, erkekler için 28.96 mg/dl bulmuşlar ve her iki cinste de yaşla artma görülmesine karşın, kadınlardaki artışın anlamlı olduğunu belirlemişlerdir. Keating in bulduğu değerler bizim değerlerimizden yüksektir ancak bizim çalışmamızda da erkeklerin değerleri kadınlarınkinden yüksek olarak gözükmektedir. Tamer ve ark (1) kadınlar için 12.7 (6.1-19.3), erkekler için 14.6 (7.8-21.4), ve genel populasyonda 13.9 (6.9-20.9), Ulubelen ve ark (8) kızlar için 12.03, erkekler için 13.15 ve genel olarak 12.66 mg/dl bulmuşlardır.bizim sonuçlarımız bu iki çalışmadaki değerlere yakın olmakla birlikte biraz yüksektir. Bunun sebebi çalışılan yaş grubunun bizimkinden küçük olması olabilir. kreatinin değeri, 1.19±0.09 (0.73-1.65), kadınlar için; 1.04±0.01 (0.79-1.29), erkekler için; 1.25±0.01 (1.00-1.50) mg/dl dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 0.3-1.6 mg/dl bulmuşlar ve erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğunu ve her iki cinste de yaşla birlikte arttığını belirtmişlerdir. Bizim ortalama değerlerimiz, bu çalışmadan elde edilen ortalama değerlerle uyum göstermektedir. Yine Tamer ve ark. (1) genel popülasyonda 0.8 (0.45-1.2), kadınlarda 0.8 (0.6-1.0) ve erkeklerde 0.9 (0.5-1.3), Ulubelen ve ark. (8) ise, 19-24 yaş arası kadınlarda 0.66, erkeklerde 0.72, genel populasyonda ise 0.70 mg/dl bulmuşlardır. Bizim normal değer aralığımız bu değerler ile uyumlu olmakla birlikte biraz yüksek olarak görülmektedir. Bunun nedeni, bu iki çalışmadaki yaş grubu olabilir. Leask ve ark. (16) ise kreatininin yaşla arttığını belirtmişlerdir. İleri yaşlarda görülen üre ve kreatinin artışı, azalmış GFR ile ilişkili olabilir. Bizim normal değerlerimiz, bu çalışmada bulunan değerlerle uygunluk göstermekle birlikte biraz yüksek olarak görülmektedir. ürik asit değeri, 5.06±0.05 (2.76-7.36), kadınlar için; 4.11±0.08 (2.11-6.11), erkekler için; 5.47±0.05 (3.55-7.39) mg/dl dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 2.5-8.0 mg/dl bulmuşlar ve erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğunu ve her iki cinste de yaşla birlikte arttığını belirtmişlerdir. Bizim değerlerimiz, bu çalışmadan elde edilen normal değerlerle uyum göstermektedir. Leask ve ark. (16) da ürik asit değerlerinin yaşla birlikte arttığını ve erkeklerde daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da ürik asit değerleri, erkeklerde kadınlardan daha yüksek olarak görülmekte ve yaşla birlikte artma eğilimi göstermektedir. Çalışmamızda tüm bireyler için elde edilen total protein değeri, 6.88±0.01 (6.42-7.34), kadınlar için; 6.82±0.03 (6.07-7.57), erkekler için; 6.90±0.02 (6.13-7.67) g/dl dir. Tamer ve ark. (2) ise genel populasyon için 6.5-8.0 g/dl bulmuşlardır. Bizim değerlerimiz, bu çalışmadan elde edilen değerlerle uyum içindedir. Keating ve ark. (18), kadınlar için 6.85, erkekler için 7.09 g/dl bulmuşlar ve değerlerin yaşla birlikte azaldığını belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da yaşla birlikte bir azalma eğilimi görülmektedir. Tamer ve ark. (1), genel popülasyonda 7.5 (6.7-8.3), kızlarda 7.4 (6.8-8.4) ve erkeklerde 7.6 (6.7-8.3),Ulubelen ve ark. (8) ise, 19-24 78

Şanlı Yılmaz ve ark. yaş arası kadınlarda 7.3, erkeklerde 7.4, genel populasyonda ise 7.35 g/dl bulmuşlardır. Bizim normal değer aralığımız, bu değerler ile uyumlu olmakla birlikte biraz düşük olarak görülmektedir. Bunun nedeni, bu iki çalışmadaki yaş grubunun bizimkinden farklı olmasına bağlanabilir. albumin değeri, 4.43±0.01 (3.85-5.01), kadınlar için; 4.33±0.02 (3.69-4.97), erkekler için; 4.48±0.01 (3.94-5.02) g/dl dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 3.6-5.0, Keating ve ark. (18) ise, kadınlar için 3.91, erkekler için 4.16 g/dl bulmuşlar ve değerlerin yaşla birlikte azaldığını belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da yaşla birlikte bir azalma eğilimi görülmektedir. Campion ve ark. (19), albumin değerlerinin yaşla birlikte azaldığını bulmuşlar ve bu azalmanın, yaşa bağlı olarak besin alımında meydana gelen değişmelerle ilgili olabileceğini bildirmişlerdir. Gersovitz ve ark. (20) ise albumin değerlerini yaşlılarda daha düşük bulmuştur. Bunun açıklaması olarak, yaşlılarda albuminin diyetsel proteinden etkilenmemesi, gençlerde ise protein alımıyla değişmesini vermişlerdir. Çalışma sonucunda elde ettiğimiz normal albumin değerleri, bahsedilen çalışmalardaki değerlerle uygunluk göstermektedir. Çalışmamızda tüm bireyler için elde edilen Cl değeri, 101.02±0.25 (89.51-112.53), kadınlar için; 101.02±0.38 (91.48-110.56), erkekler için; 101.02±0.32 (88.69-113.35) mmol/l dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 95-110 mmol/l bulmuşlar ve yaşa ve cinsiyete bağlı bir değişim olmadığını belirtmişlerdir. Leask ve ark. (16) ise, Cl ortalama değerlerini genel populasyonda 102.4 mmol/l bulmuşlardır. Sonuçlarımız bildirilen normal değerlere uygunluk göstermektedir. Na + değeri, 138.55±0.38 (124.06-153.04), kadınlar için; 137.55±0.87 (115.70-159.40), erkekler için; 138.97±0.39 (123.94-154.01) mmol/l dir. Tamer ve ark. (2) genel populasyon için 130-150 mmol/l bulmuşlardır. Değerlerimiz, bildirilen normal değerlerle uyum göstermektedir. Leask ve ark. (16) ise, Na + için yaş ve cinsiyete bağlı bir değişim olmadığını belirtmişler ve genel populasyon değerini 140.8 mmol/l bulmuşlardır. Bizim sonuçlarımızda da yaş ve cinsiyete bağlı belirgin bir değişim görülmemektedir. K + değeri, 4.31±0.01 (3.85-4.77), kadınlar için; 4.25±0.02 (3.75-4.75), erkekler için; 4.34±0.01 (3.96-4.72) mmol/l dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 3.0-5.5 mmol/l bulmuşlardır. Değerlerimiz, bildirilen normal değerlerle uyum göstermektedir. Leask ve ark. (16), K + için yaş ve cinsiyete bağlı bir değişim olmadığını belirtmişler ve genel populasyon değerini 4.4 mmol/l bulmuşlardır. Sonuçlarımız K + için bildirilen normal değerlere uygunluk göstermektedir. Ca +2 değeri, 8.86±0.02 (7.94-9.78), kadınlar için; 8.76±0.05 (8.14-9.38), erkekler için; 8.90±0.02 (8.13-9.67) mg/dl dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 8.0-11.0 mg/dl bulmuşlar ve yaşla birlikte azaldığını belirtmişlerdir. Değerlerimiz, bildirilen normal değerlerle uyum göstermektedir. Keating ve ark. (18) ise kadınlar için 9.41, erkekler için 9.79 mg/dl bulmuşlardır. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar, bizim normal değerlerimize uygundur ancak bizim değerlerimiz daha düşük olarak görülmektedir. Bu durum beslenmeyle ilgili farklılıklardan kaynaklanabilir. P +3 değeri, 3.17±0.02 (2.25-4.63), kadınlar için; 3.26±0.05 (2.01-3.78), erkekler için; 3.13±0.03 (1.98-4.28) mg/dl dir. Tamer ve ark. (2), genel populasyon için 2.5-5.1 mg/dl bulmuşlar ve kadınlarda erkeklerden daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da kadınların değerleri erkeklerden yüksek olarak görülmektedir. Ulubelen ve ark. (18) ise, 3.57, erkeklerde 3.39, genel populasyonda ise 3.47 mg/dl bulmuşlardır. Bizim normal değerlerimiz bu değerlere uygundur. Sonuç olarak; Sivas il merkezinde yaşayan erişkinler üzerinde yaptığımız bu çalışmada elde ettiğimiz biyokimyasal değerler, diğer araştırmalarda normal olarak bildirilen değerlere uygunluk göstermektedir. Bazı parametrelerde küçükte olsa gözlenen değişikliklerin ise, metodolojik farklılıklardan kaynaklanabileceği gibi, Sivas ilinin coğrafi özellikleri, halkının beslenme alışkanlıkları ve yaşam biçimlerinden ileri gelebileceğini düşünmekteyiz. KAYNAKLAR 1. Tamer ŞA, Çavuşoğlu H, Sivas A, Gökhan N. 16-25 yaş grubu sağlıklı kişilerde kan parametreleri ve kan biyokimyası değerleri. İst Tıp Fak Mecm1991; 54: 223-230. 2. Tamer ŞA, Erdil N, Kardaş H, Sivas A, Çavuşoğlu A. Türk populasyonundaki çeşitli serum biyokimyasal parametrelerin referans değerleri. Med Bull Istanbul 1993; 26:2; 33-43. 79

Sivas İl Merkezinde Yaşayan Erişkinlerin Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Normal Değerlerinin Araştırılması 3. Beeler MF. Establishing normal values. Postgrad Med 1968; 4:67-69. 4. Barnett RN. Medical significance of laboratory results. Am J Clin Endocrinol 1968; 50:6; 671-676. 5. Herrera L, York N. The precision of percentiles in establishing normal limits in medicine. J Lab Clin Med 1953; 52:6; 34-42. 6. Solberg HE. Approved recommendation on the theory of reference values. Part 1. The concept of reference values. Clinica Chimica Acta 1987; 165; 111-118. 7. Özduman K. Biyoistatistik. Kaan kitabevi 3. baskı, Eskişehir, 1999. 8. Ulubelen A, Kökoğlu E, Öztaş B, Binyıldız P. Bir grup tıp öğrencisinde bazı fizyolojik parametreler. İst. Tıp Fak. Mecm. 1980; 43: 345-349. 9. Adam B, Talu C, Bedir A, Alvur M, Sağkan O; The levels of lipids, lipoproteins and apolipoproteins in healthy people in the central region of the Black Sea. Japan Heart J 1999; 40:4; 427-34. 10. Allard C, Goulet C. Serum lipids; an epidemiological study of an active Montreal population. Canad Med Ass J 1968; 98: 627-637. 11. Hewitt D, Jones GJL, Godin GJ, McComb K, Breckenridge WC, Little JA, Steiner G, Mishkel MA, Baillie JH, Martin RH, Gibson ES, Prenderpost WF, Parliement WJ. Normative standarts of plasma cholesterol and triglyceride concentrations in Canadians of working age. CMAJ 1977; 117: 1020-4. 16. Leask RGS, Adrews GR, Caird FI. Normal values for sixteen blood constituents in the elderly. Age and Ageing 1973; 2:12-23. 17. Gordon DJ, Probstfield JL, Garrison RJ, Neaton JD, Castelli WP, Knoke JD, Jacobs DR, Bongdiwala S, Tyroler HA. High density lipoprotein cholesterol and cardiovascular disease. Circulation 1989; 79: 8-15. 18. Keating FR, Jones JD, Elveback LR, Randall RV. The relation of age and sex to distribution of values in healthy adults of serum calcium, phosphorus, magnesium, alkalen phosphatase, total proteins, albumin and blood urea. J Lab & Clin Med 1969; 5: 825-834. 19. Campion EW, delabry LO, Glynn RJ. The effect of age on serum albumin healthy males; report from the normative aging study. J Geron Med Sci. 1988; 43:1; 18-20. 20. Gersovitz M, Munro HN, Udall J, Young VR. Albumin synthesis in young and elderly subjects using a new stable isotope methodology; response to level of protein intake.metabolism,1980;29:1075-1086. Yazışma Adresi : Arş. Gör. Dr. Filiz ŞANLI YILMAZ C.Ü. Tıp Fak. Fizyoloji Anabilim Dalı - Sivas 12. Fong P, Tam S, Tai Y, Lou C, Lee J, Sha Y. Serum lipid and apolipoprotein distributions in Hong Kong Chinese. J Epidemiol 1994; 48: 355-359. 13. Onat A, Avcı GŞ, Şenocak M, Örnek E, Gözükara Y. Plasma lipids and their interrelationship in Turkish adults. J Epidemiol Commun Health 1992; 46: 470-476. 14. Gedikoğlu H, Terzioğlu M. Sıhhatli şahıslarda kan serumu lipid tablosu ile kan basıncı değerlerinin mukayesesi. İst Tıp Fak Mecm 1966; 29: 228-244. 15. Hershcopf RJ, Elahi D, Andres R, Baldwin HL, Raizes GS, Schocken DD, Tobin JD. Longitudinal changes in serum cholesterol in man; an epidemiologic search for an etiology. J Chrom Dis 1982; 35: 101-114. 80

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi 69