Çok Uluslu İşletmeler 1 Doç.Dr. A. Barış Baraz, 2011 İşletme -Yönetim
Temel Kavramlar: İşletme Ekonomik değer taşıyan (Toplumun ihtiyaçlarını karşılayan) mal ya da hizmetlerin üretildiği/pazarlandığı kuruluş Üretim faktörleri (sermaye+emek+doğa+müteşebbis+teknoloji) Katma Değer Mal ve Hizmet Ayrımı İşletmeler Neden Önemli? Girişimci-Profesyonel yönetici İşletme-Aile İşletmesi-Kurumlaşma 2
Temel Kavramlar: İşletme Amaçları Amaçlar Hiyerarşisi Vizyon Misyon Genel Amaç Stratejik Amaçlar Verimlilik Kârlılık Büyüme Fonksiyonel Amaçlar 3 Norm
Temel Kavramlar: İşletme Amaçları Amaçlar Hiyerarşisi 1) Genel Amaç: Mal ya da Hizmet üretmek/pazarlamak yoluyla topluma faydalı olmaktır. (Neden?) Vizyon: Gayehayal. İşletme ile ilgili hayal edilen gelecek. Gelecekte neyi başarmak istediği. Bir işletmenin hangi durumda olmayı arzuladığına ilişkin geleceğe bakışı. Misyon: İşletmenin varlık nedeni. Ne yapmak üzere kurulduğu, kendisini nasıl görmek istediği Varoluşunu hangi temelde, nelere öncelik vererek, neleri gerçekleştirmeyi amaçlayarak oluşturduğunu açıklayan işletme örgütsel bilinç yaratmış olur. 4
Temel Kavramlar: İşletme Amaçları Amaçlar Hiyerarşisi 2) Stratejik Amaçlar: Verimlilik:Çıktı/Girdi>1 olmasıdır. Sermaye Verimliliği: Üretimin Parasal Değeri/Özsermaye İşgücü Verimliliği: (Gerçekleşen Adam/Saat Miktarı) Planlanan Adam/Saat Miktarı Malzeme Verimliliği: Üretimin Parasal Değeri Üretimde Kullanılan Toplam Malzemenin Parasal Değeri Kârlılık: İşletmenin gelirlerinden giderlerinin çıkarılması sonucu elde edilen pozitif değer (Başabaş Analizi) Büyüme: Üretim hacmindeki artış. İç Büyüme/Dış 5 Büyüme (Aynı üründe-başka alanlara girerek)
Temel Kavramlar: İşletme Amaçları Amaçlar Hiyerarşisi 3) Fonksiyonel Amaçlar İşletmede bulunan her bir fonksiyonun (bölümün) alt amaçlarıdır. Bütçe ile ifade edilir. Bütçe: 1 yıllık gelir ve giderlerin yıllık hedefler doğrultusunda rakamsal olarak belirlenmesi Norm: Fonksiyonel bir amacın o birimde çalışan bireye yüklenmesi. 6
İşletme-Tarihsel Gelişim Tarım Devrimi: Üretime Başlama, (MÖ 7000), Çatalhöyük Zanaatçılık, Loncalar vb. Manifaktür Yapıların Kurulması: (16.YY), İngiltere Manifaktür Yapıların Çoğalması: Geleneksel Yöntemler, Sınırlı Üretim, (16-18.YY) Kapitalizm: Yeni Ekonomik Sistem Sanayi Devrimi: 3 Gelişme 1) Buhar Makinesi, J.Watt, 1765, (Teknolojik Altyapı) 2) Milletlerin Zenginliği, A.Smith, 1776, (İktisadi Altyapı) 3) Fransız Devrimi, 1789, (Hukuki, Siyasi Altyapı) Bilgi Devrimi: İnternet, Gates, 1990 7
İşletme-Fonksiyonlar Temel Üretim, Pazarlama YÖNETİM Genel Fonksiyon Kolaylaştırıcı Finansman, Personel (İKY) Destekleyici Muhasebe, AR-GE, Halkla İlişkiler 8
Paydaş-Çıkar Grubu-Stakeholders Müşteriler Bankalar Tedarik çiler İşletme (Yönetici) Sendika Yerel Halk Ortaklar 9 Rakipler Çalışanlar Yönetici: Müzakereci, arabulucu İŞLETME:Savaş Alanı: Battlefield
Türk İş Sistemi-Türkiye de İşletme Osmanlı Mirası: Patrimonyal Devlet, Zayıf Sivil Toplum Sanayileşmenin devlet eliyle başlatılması, Burjuva sınıfın devlet tarafından yaratılması, Uzun dönemli hedeflerden yoksun iktisadi politikaların izlenmesi, Sürekli siyasal, yasal, bürokratik belirsizlikler yaşanması, Devlete bağımlı işletmeler yarattı, KOBİ lerin 10 ihmali ve Holdinglerin öne çıkarılması
Yönetim: Bir işletmenin ya da örgütün amaçlarını gerçekleştirmek için sahip olduğu üretim kaynaklarını etkili ve verimli kullanması süreci İşletme faaliyetlerinin belirli AMAÇLAR doğrultusunda planlanması, örgütlenmesi, yöneltilmesi, koordine edilmesi ve denetlenmesidir. Başkaları ile birlikte ve onlar vasıtasıyla amaçlara ulaşmaya çalışma Bakış açımız profesyonel yönetim (Ekmek-taksi) (katma değer) Ailesel, Siyasal ve Profesyonel Yönetim Profesyonel Yönetici, Paydaş İlişkisi H.Mintzberg e göre yöneticinin rolleri 1. Kişilerarası ilişkiler 2. Bilgi toplama-dağıtma 3. Karar verme 11
Yönetim-Tarihsel Gelişim-1 Klasik (Geleneksel) Organizasyon (Örgüt) Teorisi İlkeler Yaklaşımı, (Etkinlik-Verimlilik) En iyi org. yapısı ve yönetim tarzı için uyulması gereken ilkeler Taylor (1911), US, Bilimsel Yönetimin İlkeleri Zaman-Hareket Analizleri, Teşvik Edici Ücret Sistemi, İş Standartları, Verimlilik, Ekonomik Rasyonellik Fayol (1916), FR, Yönetim Süreci Org. Dizaynı, Yönetim İlkeleri, İşletme Faaliyetleri (6) Weber (1900), GR, Bürokrasi Bürokratik yapı=ideal yapı (pozisyona bağlılık) İşbölümü, hiyerarşik yapı, ilkeler ve yöntemler, gayri-şahsi 12 ilişkiler, yeteneğe dayalı personel seçim ve terfi, yasal yetki
Yönetim-Tarihsel Gelişim-2 Davranışsal (Neo-Klasik) Organizasyon (Örgüt) Teorisi Bir org. yapısı içindeki insan unsurunu anlamak, Onun yeteneklerinden en çok yararlanabilmek, Yapı-insan davranışları arasındaki ilişkileri incelemek, Org. içindeki sosyal gruplar ve özelliklerini anlamak Mayo, Roetlisberger (1924-30),US, Hawthorne Araştırmaları Org. sosyal bir sistemdir. İnsan bu sistemin en önemli unsuru İnformal gruplar vardır. McGregor: X-Y Teorisi Likert: Sistem 1, Sistem 4 13 Agyris: Olgun-Olgun Olmayan Kişi
Yönetim-Tarihsel Gelişim-3 Modern Organizasyon (Örgüt) Teorisi Organizasyonu SİSTEM olarak ele alır. (açık sistem) Her zaman, her yerde geçerli en iyi org. yapısı yoktur. KOŞUL BAĞIMLILIK (DURUMSALLIK): En iyi, içinde bulunulan durum ve koşullara göre değişecektir. Org-Teknoloji Woodward, Aston Grubu, Tavistock, Thompson, Perrow Org-Çevre Burns&Stalker, Lawrance&Lorsch, Emery&Trist, Thompson, Duncan 14
Yönetimde Önemli 4 Konu 1. İşletmenin amaçlarına ulaşılması 2. Başkaları aracılığı ile işin yapılması 3. Planlama, Organize Etme, Yürütme (Yöneltme-Koordinasyon) ve Denetleme işlevlerinin kullanılması 4. Bütün bu faaliyetleri yaparken ETKİLİ ve VERİMLİ olunması 15
Sonuçlara varabilmek için yönetimi gerçekleştirecek kişi ve gruplar ellerindeki kaynakları NE ZAMAN, NASIL ve NE ŞEKİLDE kullanacak? Önce amaçlar, bu amaçlara ulaşacak yollar ve araçlar analiz edilecek PLANLAMA Sonra kaynaklar bir yapı ve düzen içinde gruplanacak ve düzenlenecek ORGANİZE ETME Daha sonra insanlar kurulmuş düzen içinde harekete geçirilecek YÜRÜTME (YÖNELTME+KOORDİNASYON) Son olarak işlerin yöntemine, düzenine ve amaçlara uygun bir şekilde yapılıp yapılmadığı kontrol edilecek. KONTROL 16
Yönetim Süreci Planlama Organizasyon Yürütme Kontrol Geri besleme 17