PROBLEM ÇÖZME BASAMAKLARI ve YARATICI DÜŞÜNME
Problem Nedir? Çözülmesi gereken mesele, soru, sorun veya aşılması gereken engel. Organizmanın karşılaştığı her türlü güçlük. Tek boyutlu veya çok boyutlu olabilir.
Problem Nedir? Tek boyutlu problemlerin çözüm işlemleri bellidir. Tek doğru cevabı vardır ve bir konu alanına bağlıdır. Matematik, fizik vb. alanlarda ki problemlerin çoğu bu türdendir.
Problem Nedir? Çok boyutlu problemler farklı alanlarda bilgi gerektiren disiplinler arası bir durumdur. Çözümleri yaratıcı problem çözme alanına girer.
Problem Çözmek Zihindeki şemalar ve ilişki ağlarının analiz edilip farklı bakış açıları ile değerlendirilmesi sürecidir. Simon ve Newell bu süreç için şu soruyu sormaktadır; Şimdi bulunduğum yer ve olmak istediğim yer arasındaki fark nedir? Bu farkı gidermek için ne yapabilirim?
Problem Çözmek Problem çözme karmaşık bir süreç olduğu için aşamalı şekilde ilerlemek önerilmelidir. Aşamalandırma işlemi hem öğrenmeyi hem de öğretmeyi kolaylaştırır. 4 basamak altında incelenir. 1. Problemi Anlama 2. Çözüm İçin Plan Yapma 3. Planı Uygulama 4. Sonuçları Değerlendirme
Problemi Anlama Problem çözmenin ilk basamağında problemi öğrencilerin kendilerinde var olan şemalara uygun olarak anlamlandırmaları diğer basamaklara geçebilmek için önemlidir. Problemin çözümü ne kadar doğru anlaşıldığına bağlıdır. Çoğu öğrencinin problem çözememe sebebi sözel ifadeyi anlayamamasıdır. Problemdeki önemli bilgiyi önemsizden ayırt edebilmek öğrencinin problemi daha kolay algılayabilmesini sağlar. Bu süreci şu yollar ile izleyebiliriz
Problemi Anlama Amaç- Araç Analizi Yapma Problemin ne olduğuna ve ne yapılması gerektiğine karar vermeyi sağlar. Problemin amacının belirlenmesi ve bu amaca ulaşmak için ne gibi olanakların var olduğunu ortaya konulmasıdır.
Problemi Anlama Önemli Bilgiyi Ortaya Çıkarma Günlük hayatta karşımıza çıkan problemler ders kitaplarındaki gibi açık ve yalın değildir. Gerekli ve gereksiz bilgiler bir arada olur. Problemi anlamada önemli adımlardan biri tüm gereksiz bilgileri problemden uzaklaştırmak ve çözüm için ayrılan zamanı etkili kullanmaktır.
Problemi Anlama Problemi Değişik Biçimlerde Yeniden İfade Etme Problemin sözel ifadelerini grafik haline dönüştürme, şematize etme, basit çizgilerle resmetme problemin daha kolay anlaşılması ve çözüm yollarının arttırılması için önemlidir.
Çözüm İçin Plan Yapma Problemi anlama basamakları çözüm planının temelini oluşturur. Çözüm aşamasına gelindiğinde öğretenin veya ileri düzeydeki problem çözücünün etkili problem çözme stratejilerini diğer öğrencilere kazandırmaları gerekmektedir. Bunun için problemi sesli olarak ele alıp rol model olma yöntemi kullanılabilir.
Çözüm İçin Plan Yapma Sesli düşünerek problemin çözümünü planlamak diğer öğrencilerin de izlemesi için somut bir yöntemdir. Ayrıca sınıfla diyalog halinde düşünüldüğünde öğrencilerin de derse katılımları sağlanabilir. Öğretmenin öğrenciyi değişik alternatiflere yönlendirmesi, sonuç odaklılıktan çıkıp süreç odağına dikkat edilmesi ve öğrencilerin düşünmeye yöneltilmesi bu basamakta sağlanmaktadır.
Planı Uygulama Önceki aşamalarda planlanan hesaplamalar yapılır ve sonuçlar elde edilir. Yani problemin cevabı bulunur. Bu basamakta öğretmen ve öğrencilerin diğer öğrencilere model olması işlemi gerçekleşir.
Sonuçları Değerlendirme Bu aşamada öğrenci hem problem sürecini hem de cevabını bu aşamada test eder. Asıl amaç olan sürecin mantığını kazanır. Genellikle küçük çocuklar problem çözmenin mantığını kavramadan sıkılır ve cevaba yönelir. Ancak zamanla deneyim kazanılır ve asıl önemli olanın süreç ve süreçte yapılan hatalar olduğunu kavrar.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Yaratıcılık henüz doğru cevabı bulunmayan problemlere yeni yollar, yeni çözümler, yeni fikirler ve buluşlar üretme yeteneğidir. Geleneksel olmayan yollarla problemlere çözüm bulmaktır. Yaratıcılığı engelleyen sebeplerin başında öğrencinin ön öğrenmeleri gelir.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Yaratıcılık değişik durumlarda esnek, akıcı, özgün, alışılmıştan farklı bir şekilde düşünmeyi kapsar. Özgünlük; benzersiz cevaplar üretme Esneklik; Değişen koşullara uyum sağlama Akıcılık; Fikirlerin hızlı bir şekilde sıralanması
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Yaratıcı ifade için gerekli sınıf atmosferinin şu özellikleri taşıması gereklidir; Olağandışı sorulara karşı saygılı olma Hayal ürünü yaratıcı fikirlere saygılı olma Öğrencilere, fikirlerinin değerli olduğunu açıkça belirtme Öğrencilerin değerlendirilme korkusu olmaksızın alıştırma yapmaları için olanak sağlama Değerlendirme yaparken neden ve sonuç ilişkilerini kurma
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Yaratıcı problem çözme öğretiminde kullanılacak bir stratejinin şu altı öğeyi kapsaması gerekmektedir. Kuluçka (Tasarlama) İçin Zaman Verme Yargıyı Erteleme Uygun Bir Hava Yaratma Analiz Etme ve Özellikleri Listeleme Önemli Bilişsel Yeterlilikleri Öğrenme Öğrencilerin Çok Sayıda Alıştırma Yapmalarını Ve Bilgilendirici Dönüt Almalarını Sağlama
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Kuluçka (Tasarlama) İçin Zaman Verme Yaratıcı problem çözmede önemli nokta çözüme ulaşmak için acele etmekten kaçınmalıdır. Çözüm yolunu hemen seçip harekete geçmeden önce birden çok alternatif çözümler üstünde durmak ve düşünmek gereklidir.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Yargıyı Erteleme Öğrencilerin bir çözüm yolunu denemeden önce, tüm olasılıkları düşünmeleri için yargıyı ertelemeye teşvik edilmemelidir. Çözüm için akla gelen ilk çözüm üzerinde durulup diğer çözüm yolları ikinci plana atılmamalıdır.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Uygun Bir Hava Yaratma Yaratıcı problem çözme becerisi rahat, neşeli, eğlenceli bir ortamda gelişir. Yaratıcı öğrenciler için sınıf ortamında gördükleri saygı öğrencilerin rahatça kendilerini ifade etmeleri için önemlidir.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Analiz Etme ve Özellikleri Listeleme Problemin temel özelliklerini ya da belirgin öğelerin analiz edilerek listelenmesidir. Karmaşık problemlerin uygun şekilde tekrar farklı yönlerden ele alınmasıyla farklı bakış açıları kazandırılabilir.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Öğrencilerin Çok Sayıda Alıştırma Yapmalarını Ve Bilgilendirici Dönüt Almalarını Sağlama En etkili yaratıcı problem çözme yollarından biri öğrencilerin çok çeşitli problem türleriyle ilgili çok sayıda alıştırma yapmalarını sağlamaktır. Bunun için öğrencilere uygun ortam sağlamak, sonuçlarında bilgilendirici dönütler vermek gerekmektedir.
YARATICI PROBLEM ÇÖZME Önemli Bilişsel Yeterlilikleri Öğrenme Öğrencilere yaratıcı problem çözme için belirli stratejiler öğretilebilir. Örneğin Covington bu konu ile ilgili Üretici Düşünme Programı geliştirmiştir. Bu yollar arasında; Olağandışı fikirler düşünme Birçok fikir üretme Planlama Olasılıkları şematize etme Özellikleri olguları bir araya getirme Problemi zihinde açık bir şekilde anlama
K A Y N A K Ç A ; G E L I Ş I M, Ö Ğ R E N I M VE Ö Ğ R E T I M K U R A M D A N U Y G U L A M A Y A P R O F. D R. N U R A Y S E N E M O Ğ L U ( DERS K I T A B ı )