İMD 'GİTARİSTLER İÇİN AKOR ATÖLYESİ' NOTLARI Hazırlayan: Serdar Türkmen 1.HAFTA - Nota Bilgisine Giriş - Aralıklar - Majör - Minör Dizi Kurulumu NOTA BİLGİSİNE GİRİŞ Nota, insanların söyledikleri şarkılarını, bestelerini kalıcı hale getirmek, unutmamak ve üzerinde düşünebilmek için oluşturduğu müzik yazısıdır. Notalar, seslerin görsel sembolleridir. Günümüzde kullanılan semboller 1030 yılında D Arezzo Guido tarafından kullanılmıştır. 7 tane nota ismi vardır. Kalından inceye sırasıyla; Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si. Bu notalar Avrupa ülkelerinde genellikle harflerle ifade edilir. Do Re Mi Fa Sol La Si Do Re Mi Fa Sol A B C D E F G ARALIKLAR (YARIM VE TAM SES) Batı müziğindeki en küçük ses aralığı yarım ses tir. Bu gitarda da 1 perde farka karşılık gelir. İki tane yarım sesin toplamı tam ses i ifade eder. Yukarıda belirttiğimiz notalardan mi-fa ve si-do arası yarım ses aralıklar diğer tüm aralıklar tam ses aralıklardır. 1
ARIZALAR Bemol Önüne geldiği notayı yarım ses kalınlaştıran işaret. Portede anahtarın hemen ardından gelirse işaret ettiği nota eser boyunca aksi gösterilmedikçe yarım ses kalın seslendirilir. Diyez Önüne geldiği notayı yarım ses inceleştiren işaret. Portede anahtarın hemen ardından gelirse işaret ettiği nota eser boyunca aksi gösterilmedikçe yarım ses ince seslendirilir. Do Do# ---- Reb Re Re# ---- Mib Mi Fa Fa# ---- Solb Sol Sol# ---- Lab La La# ---- Sib Si Do Do# ile Reb aynı sesi ifade eder. Benzer şekilde; Re# = Mib, Fa# = Solb, Sol# = Lab, La# = Sib. OKTAV Bir notanın, aynı adı taşıyan,ince veya kalın sesdeşine mesafesi oktavdır. Bir sesin 6 tam ses tizindeki veya pesindeki ses ile arasındaki uzaklıktır. Gitarda 12 perdelik fark bir oktavlık aralığı ifade eder. 2
DİZİLER Dizi (Gam) nedir? Dizi, seslerin yükseklik derecelerine göre (bir kurala bağlı olarak) ard arda yazılmasıdır. Gam olarak da adlandırılır. DİYATONİK DİZİLER -Majör diziler -Minör diziler Majör diziler İçerdiği sesler arasındaki aralıkların, 2 TAM 1 YARIM 3 TAM 1 YARIM şeklinde sıralandığı diziye MAJÖR DİZİ denir. Minör diziler Bir dizinin minör olduğunu belirtmek için ilgili sesin yanına m harfi konur. Örneğin, Gm; 'Sol Minör'ü ifade eder. İçerdiği seslerin 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM şeklinde sıralandığı diziye MİNÖR DİZİ denir. Minör diziler kuruluşları bakımından 3 grupta incelenir; 1) DOĞAL MİNÖR 2) ARMONİK MİNÖR 3) MELODİK MİNÖR Doğal minör : Minör dizi kuralına uyan dizilere minor dizi denir. 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM kuralına gore sıralanan bu sesler doğal minor tonaliteyi yaratır. Armonik minör : Doğal minor dizinin 7. derecesinin diyez arızası alması ile oluşur. Melodik minör : Doğal minor dizinin 6. ve 7. derecesinin diyez arızası alması ile oluşur. 3
AKOR NASIL OLUŞTURULUR? Akor, oluşturulmak istenen akor tipinin dizisinden hareketle oluşturulur. İlgili dizinin 1, 3, 5. sesleri akorun içinde bulundurulur. Bu seslerin herhangi bir şekilde biraraya gelmesi yeterlidir. Majör akorlar Do majör ( C ) dizisini göz önüne alalım. Do Re Mi Fa Sol La Si 1 2 3 4 5 6 7 Do (1.ses) Mi (3.ses) Sol (5.ses) Do majör (C) akorunu oluşturan seslerdir. Do majör akorunu gitar üzerinde basıp, hangi seslerden oluştuğunu kontrol edelim. Üst telden alta doğru, sırasıyla Do, Mi, Sol, Do, Mi notalarının seslendirildiğini göreceksiniz. Minör akorlar La minör (Am) dizisini göz önüne alalım. La Si Do Re Mi Fa Sol 1 2 3 4 5 6 7 La (1.ses) Do (3.ses) Mi (5.ses) La minör (Am) akorunu oluşturan seslerdir. La minör akorunu gitar üzerinde basıp, hangi seslerden oluştuğunu kontrol edelim. Üst telden alta doğru, sırasıyla La, Mi, La, Do, Mi notalarının seslendirildiğini göreceksiniz. 4
DİYATONİK DİZİLER Diziler ve akorlar ile ilgili bu bilgileri pekiştirmek için, tüm majör ve minör dizileri (12x2=24 tane) yazıp, ilgili akorları bulun. Do majör: DO RE Mİ FA SOL LA Sİ Do Minör: Do# majör: Do# Minör: Re majör: Re Minör: Re# majör: Re# Minör: Mi majör: Mi minör Fa majör Fa minör 5
Fa# majör Fa# minör Sol Majör Sol Minör Sol# majör Sol# minör La majör La minör La# majör La# minör Si majör Si minör 6
İLGİLİ DİZİLER (GAMLAR) Bir majör gamla aynı arızaları alan minör gama, o majör gamın ilgili minörü denir. Aynı şekilde bir minör gamın arızalarını alan majör gam da o minör gamın ilgili majörü adını alır. İlgili iki gamın tonal donanımları aynıdır. Bir majör gamın 6. derecesiyle başlayan minör gam o majör gamın ilgili minörüdür. Aynı şekilde bir minör gamın 3. derecesiyle başlayan majör gam o minör gamın ilgili majörüdür. Örneğin, Do majör ve La minör gamları arıza almazlar ve böylelikle tonal donanımlarında arıza yoktur. Do majör gamı, La minör gamının ilgili majörüdür; La minör gamı da Do majör gamının ilgili minörüdür: Do Majör: La Minör: 1 2 3 4 5 6 7 DO RE Mİ FA SOL LA Sİ LA Sİ DO RE Mİ FA SOL 1 2 3 4 5 6 7 7
İMD 'GİTARİSTLER İÇİN AKOR ATÖLYESİ' NOTLARI Hazırlayan: Serdar Türkmen ARALIKLAR 2.HAFTA - Aralıklar Bir şarkının tonu nasıl bulunur? Minör ve Majör Tonalite içerisinde akorlar Bir şarkının eşlik akorları nasıl çıkarılabilir? Aralık, iki ses arasındaki yükseklik (yani incelik-kalınlık) farkına denir. İki tip aralık vardır: İnici ve çıkıcı. Bunlar seslerin arasındaki mesafe kat edilirken kalınlaşma ya da inceleşme durumuna göre kullanılır. Yukarıdaki dizekte gördüğümüz 'Do Majör Dizisi'dir. Notaların altındaki numaralar da, notaların dizi içerisindeki dereceleridir. Bunlar arasındaki aralık ilişkisine değinelim: Do ile Re arasında 2'li aralık vardır. Do ile Mi arasında 3'lü aralık vardır. Do-Fa 4'lü aralık; Do-Sol 5'li aralık, Do-La 6'lı aralık; Do-Si 7'li aralık ve nihayet Do-Do* aralığı da 8'li bir aralıktır. Şimdi bunun çok derin olmasa da ayrıntısına girelim: Birli Aralık: Aynı yükseklikteki seslerin arasındaki uzaklığa denir. Do-Do ya da Do# ile Reb... İkili Aralık: Dizi içerisindeki iki derecelik farkı ifade eden aralıktır. Eğer aralık tam perdeden oluşuyorsa büyük ikili, yarım perdeden oluşuyorsa küçük ikili olarak adlandırılır. Üçlü Aralık: Dizi içerisindeki üç derecelik farkı ifade etmek için kullanılır. Eğer aralık 2 tam perdeden (2 ses) oluşuyorsa büyük üçlü, 1 tam + 1 yarım perdeden (1,5 ses) oluşuyorsa küçük üçlü olarak adlandırılır. Dörtlü Aralık: Dizi içerisindeki dört derecelik farkı ifade eden aralıktır. Eğer aralık 2 tam + 1 yarım perdeden oluşuyorsa (2,5 ses) tam dörtlü, 3 tam perdeden oluşuyorsa artık dörtlü (Triton) olarak adlandırılır. Beşli Aralık: Dizi içerisindeki beş derecelik farkı ifade eden aralıktır. 3 tam + 1 Yarım perdeden (3,5 ses) oluşan aralığa tam beşli, 3 tam perdeden (3 ses) oluşan aralığa eksik beşli aralığı denir. Eğer aralık 4 tam perde (4 ses) olursa aralık artık beşli diye adlandırılır. Altılı Aralık: Dizi içerisindeki altı derecelik farkı ifade eden aralıktır. 4 tam + 1 Yarım perdeden (4,5 ses) oluşan aralığa büyük altılı, 4 tam perdeden (4 ses) oluşan aralığa küçük altılı aralığı denir. 8
Yedili Aralık: Dizi içerisindeki yedi derecelik farkı ifade eden aralıktır. Beş tam + 1 Yarım perdeden (5,5 ses) oluşan aralığa büyük yedili, 5 tam perde (5 ses) aralığa ise küçük yedili denir. Sekizli Aralık: Oktav diye de adlandırılır. 6 tam ses aralığı ifade etmek için kullanılır. Yukarıdaki dizileri ve akorları bir de aralıklar cinsinden ifade edersek: La Minör Dizisi: La Si Do Re Mi Fa Sol La La Si: Büyük 2'li La Do: Küçük 3'lü La Re : Tam dörtlü La Mi: Tam Beşli La Fa : Küçük Altılı La Sol : Küçük Yedili Am: La Do Mi Akor sesleri arasındaki aralıklara bakarsak: (ÖNEMLİ) La Do : Küçük 3'lü Do Mi : Büyük 3'lü La Mi : Tam beşli La Majör Dizisi: La Si Do# - Re Mi Fa# - Sol# - La La Si: Büyük 2'li La Do#: Büyük 3'lü La Re : Tam dörtlü La Mi: Tam Beşli La Fa# : Büyük Altılı La Sol# : Büyük Yedili A: La Do# - Mi La Do# : Büyük 3'lü Do Mi : Küçük 3'lü La Mi : Tam beşli Yani görüldüğü gibi, Majör ve Minör dizi arasındaki fark 3, 6 ve 7. derecelerdedir. Bu dereceler, minör akorlarda küçük -zaten minör de 'küçük' demek- majör akorlardaysa büyük -majör 'büyük' demek- aralıklarla oluşur. Akorlara baktığımızda da, tek farkın 3.derece sesi olduğunu teyit etmiş oluyoruz. Formülleştirirsek: (ÖNEMLİ) Majör Akor: Kök Ses + B3 + K3 Minör Akor: Kök Ses + K3 + B3 9
BİR ŞARKININ TONU NASIL BULUNUR? Bir eserin tonunu anahtarın (açkının) hemen yanındaki donanımdan çıkarabiliyoruz. Aşağıdaki 5'liler çemberinden de takip edilebileceği gibi, eğer açkının yanında diyez ya da bemol yoksa o eserin tonu Do Majör (C) ya da ilgili minör olan La minör (Am)'dür. Eğer donanımda 2 diyez varsa, ton Re majör (D) ya da ilgili minörü olan Si minör (Bm)'dür. Yine söz gelimi, 3 bemol varsa donanımda, eserin tonu Mi bemol Majör (Eb) ya da ilgili minörü olan Do minör (Cm)'dür. 10
Görüldüğü gibi şimdiye kadar anlatılanlar, eserin tonalitesini bulmamızda yardımcı oluyor, fakat sadece iki seçeneğe indiriyor. Yani, mesela iki tane diyez varsa donanımda, bu eserin Re majör ya da Si minör tonunda olduğunu biliyoruz, fakat hangisi olduğunu anlamak için eserin noktalandığı, bittiği yerdeki en kalın nota esas alınmalıdır. ÖRNEK Donanımda 3 tane diyez olduğu için tonun, La Majör ya da onun ilgili minörü olan Fa diyez minör olduğunu anlıyoruz. Hangisi olduğunu bulmak için de şarkının bitişindeki notaya bakıyoruz: LA notası. Böylece şarkının La majör tonunda olduğuna karar verebiliyoruz. 11
AŞAĞIDAKİ ŞARKILARIN TONUNU BULALIM: GRUP YORUM BİR GÖRÜŞ KABİNİNDE TON:... BEETHOVEN ODE TO JOY (NEŞEYE ÖVGÜ) TON:... EZGİNİN GÜNLÜĞÜ - EBRULİ TON:... 12
KALİNKA KIZIL ORDU KOROSU TON:... CADDELERDE RÜZGÂR - NİLÜFER TON:... MAMAK TÜRKÜSÜ YENİ TÜRKÜ TON:... 13
MİNÖR VE MAJÖR DİZİLERİN DERECELERİ ÜZERİNE KURULAN AKORLAR Artık her hangi bir nota üzerine minör ve majör diziler kurabiliyor, bunlardan (3 sesli) akorları türetebiliyor ve bunların yanı sıra da bir şarkının tonalitesini bulabiliyoruz (mu?). Şimdi, kurduğumuz majör ve minör dizilerin dereceleri üzerine kurulabilecek akorları tespit edeceğiz. "Bu nerede işimize yarayacak?" denirse, örneğin do majör dizisinin sesleriyle çalınan bir şarkıya -temel olarak- hangi akorlarla eşlik edebileceğimizi gösterecek. MAJÖR TONALİTE İÇERİSİNDE AKORLAR Do majör dizisini tekrar yazalım (ALTTAKİ RAKAMLAR, DİZİ İÇERİSİNDEKİ DERECELER) DO RE Mİ FA SOL LA Sİ (DO RE Mİ FA SOL ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nasıl daha önce bu diziden Do Majör akorunu elde etmek için 1.,3. ve 5.'inci sesleri aldıysak, şimdi de öyle başlıyoruz: 1+3+5= Do + Mi + Sol = DO MAJÖR Demek ki bu dizi içerisinde Do kök sesi ile basılabilecek temel akorumuz DO MAJÖR. Şimdi de Re kök sesi ile basılabilecek akora bakıyoruz: 2+4+6= Re + Fa + La = RE MİNÖR Aynı şekilde devam edelim: Porte üzerindeki gösterimi: 3+5 +7 = Mi + Sol + Si = Mİ MİNÖR 4+ 6+8 = Fa + La + Do = FA MAJÖR 5+7+ 9 = Sol + Si + Re = SOL MAJÖR 6+ 8+ 10 = La + Do + Mi = LA MİNÖR 7+ 9 + 11 = Si + Re + Fa = Sİ MİNÖR (b5) Aynı mantıkla 'RE MAJÖR' dizisini ve dereceler üzerine kurulan akorları yapın ve genel bir mantık ortaya çıkarmaya çalışın. 14
MİNÖR TONALİTE İÇERİSİNDE AKORLAR Benzer şekilde minör tonalite içerisindeki akorlar da sırasıyla, diziyi kurma, akorları oluşturma sırasıyla yapılır. La minör dizisini yazalım: LA Sİ DO RE Mİ FA SOL (LA Sİ DO RE Mİ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 + 3+ 5 = La + Do + Mi = LA MİNÖR 2 + 4 + 6 = Si + Re + Fa = Sİ MİNÖR (b5) 3 + 5 + 7 = Do + Mi + Sol = DO MAJÖR 4 + 6 + 8= Re + Fa + La = RE MİNÖR 5 + 7+ 9 = Mi + Sol + Si = Mİ MİNÖR 6 + 8+ 10 = Fa + La + Do = FA MAJÖR 7 + 9 + 11 = Do + Mi + Sol = SOL MAJÖR Aynı mantıkla 'RE MİNÖR' dizisini ve dereceler üzerine kurulan akorları yapın ve genel bir mantık ortaya çıkarmaya çalışın. Son olarak da Re minör ve Re Majör dizileri ve akorları ve tonalite içerisinde türetilen akorlar arasındaki farka bakın. 15
BİR ŞARKININ AKORLARI NASIL ÇIKARILIR? Pinhani'in "Beni Al" şarkısının akorlarını çıkaralım. 16
Şarkının tonunu bulmak için baştaki donanıma bakıyoruz: Tek diyez var. Beşliler Çemberinden hareketle bu şarkının tonunun ya Mİ MİNÖR ya SOL MAJÖR olduğunu anlıyoruz. Bitiş sesi SOL olduğu için de şarkının tonuna SOL MAJÖR diyoruz. Şarkının içerisinde herhangi başka bir arıza (diyez ya da bemol) olmadığından, şarkının içerisinde, mi minör dizisinin sesleri olduğunu söyleyebiliyoruz. SOL MAJÖR DİZİSİ: SOL LA Sİ DO RE Mİ FA# - (SOL LA Sİ - Do) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Bu şarkıda kullanılabilecek temel akorları çıkaralım: 1 + 3 + 5 = SOL + Sİ + RE = G 2+ 4 + 6 = LA + DO + Mİ = Am 3 + 5 + 7 = Sİ + RE + FA# = Bm 4 + 6 + 8 = DO + Mİ + SOL = C 5 + 7 + 9 = RE + FA# + LA = D 6 + 8 + 10 = Mİ + SOL + Sİ = Em 7 + 9 + 11 = FA# + LA + DO = F#m(b5) (Henüz öğrenmedik) Bir şarkının eşlik akorlarını çıkarırken aklımızda tutmamız gerekenler: 1. Eşlik akorları değişkendir. Besteci ya da icracı kendi duygularına göre şekillendirir. 2. Akor geçişleri -temel olarak- ölçü başlarında ya da güçlü vuruşlarda yapılır. 3. Akor değiştirilecek yere denk gelen notaya göre akor yerleştirilir. Bu bilgiyi, -biraz da kabaca- pratiğe dökersek, Şarkı 'Sİ' notası ile başlıyor. İçinde 'Sİ' olan akorlara bakıyoruz: Em, G, Bm. Bunların arasındaki 'birer atlamalı' yapıya dikkat. Çünkü bu simetrik olarak devam edecek. Bu üç akordan birini -duyuma göre- seçiyoruz. Üç akoru da deneyip, yarattıkları farklı anlatımı görün. Yerleştireceğimiz ikinci akor "ol" hecesine denk gelecek. Burada nota 'DO' notasıdır. İçinde 'DO' olan akorlara bakıyoruz, listemizin içinden: F#m(b5), Am, C. Yine bunlardan birini tercih ediyoruz. İlk akoru zaten henüz öğrenmedik. Am ve C'ye bakalım. C akoru basılırsa, "sa" hecesindeki eşlik rahatsız edici gelebilir. Çünkü "sa" hecesi 'LA' notasıyla karşılanmıştır ve C akoru içinde 'LA' yoktur. Dolayısıyla Am akoru seçilirse daha iyi olabilir. Üçüncü akorumuz, "ya da" bağlacının "ya" hecesine denk gelecektir. Içinde 'LA' olan akorlara bakalım: D, F#m(b5), Am. Yani bilmediğimiz akoru dışarıda bırakırsak, ya Am ile devam edeceğiz ya da D akoruna geçiş yapacağız. Dördüncü akorumuz, "baş" hecesine denk gelecek. İçinde 'Sİ' olan akorlar: Em, G, Bm. 17
Beşinci akorumuz, "ya" hecesine denk gelecek: Em, G, Bm. Altıncı akorumuz, "zel" hecesine denk gelecek: D, F#m(b5), Am Yedinci akorumuz, "baş" hecesine denk gelecek: Bm, D, F#m(b5) Sekizinci akorumuz, "san" hecesine denk gelecek: G, Bm, D Bu mantıkla giderek, duyum tercihlerine dayanarak, şarkının tüm akorlarını yazalım: BENİ AL - Pinhani Bugünüm yarın olsa ya da hep yeni baştan Yaşamak ne güzel olur hiç başlamamışsan Geriye ne kalırdı yaşananları atsan Seni bir daha yaşamak isterim aslında Beni al kucağına, elini belime sar Beni almadığın an üşürüm sabaha kadar Beni al kucağına, elimi beline sar Beni almadığın an ölürüm beni al Ödev olarak, Haluk Levent'in "Anlasana" şarkısının akorklarını çıkarın. 18
19
ANLASANA HALUK LEVENT Kendimi esir aldım Çalmadı yine telefonlar Alışırım sanmıştım Yüreğinde sancın var Gel etme nazlı güneş Sensin gölüme eş Beni biraz anlasana Ölürüm aşkına yar Ölürüm diyar diyar Beni biraz anlasana Offf sarıl bana Beni biraz anlasana 20
TRANSPOZE NEDİR? 3.HAFTA Transpoze Modülasyon Genişletilmiş Akorlar (7, 9, 11, add, sus, 6, dim, aug...) Bir ezginin ana tonunun başka bir tona aktarılmasıdır. Dolayısıyla tüm notalar aynı miktarda kaydırılarak elde edilir. Aşağıdaki 'Polish Polka' isimli melodiyi çalalım. Tonumuz La minör. Aşağıdaki de aynı ezginin transpoze edilmiş halidir. Tonumuz Mi minör. 21
TRANSPOZE NE İŞİMİZE YARAR? Kimi zaman bir şarkı, sesimiz için çok ince veya çok kalın sesleri içerdiğine rastlarız. Bu durumlarda, şarkıyı transpoze ederek sesimizi rahat kullanabileceğimiz bir aralığa getirebiliriz. Kimi zaman da, bir çalgı için icrası zor olan bir nota bileşimi, transpoze yardımıyla kolaylaştırılabilir. Şarkı akorlarının transpozesine iki örnek: BENİMLE OYNAR MISIN? - BÜLENT ORTAÇGİL TON: Sol Majör G D Em C B7 Em G7 _ Su olsam ateş olsam _ göklerdeki güneş olsam _ C D G Em C G D _ Konuşmasam tas olsam yine de oynar misin benimle? -------- TRANSPOZE --------- TON: La Majör A E F#m D C#7 F#m A7 _ Su olsam ateş olsam _ göklerdeki güneş olsam _ D E A F#m D A E _ Konuşmasam tas olsam yine de oynar misin benimle? 22
SEVDAN BİR ATEŞ DÜŞ SOKAĞI SAKİNLERİ TON: Mi minör Em D C Em _ Senin alev gözlerin _ eritse şu ruhumu Em D C Em _ Buz olur kesilirim _ yanarken içim C Am D Em _ Buz olur kesilirim _ yanarken içim -------- TRANSPOZE --------- TON: Re minör Dm C Bb Dm _ Senin alev gözlerin _ eritse şu ruhumu Dm C Bb Dm _ Buz olur kesilirim _ yanarken içim Bb Gm C Dm _ Buz olur kesilirim _ yanarken içim MODÜLASYON (GEÇKİ) NEDİR? Bir ezginin seslendirilmesi esnasında ana tonun değiştirilmesidir. 1. Diatonik modülasyon 2. Kromatik modülasyon 3. Anarmonik modülasyon 1.Diatonik modülasyon Tonun ezginin dizisinde bulunan başka bir tona aktarılmasıdır. (Ör. Do majör sol majör, la minör mi minör modüleleri) 2.Kromatik modülasyon Tonun yarım ses kaydırılmasıdır. (Ör. Fa Fa#, Si Sib modüleleri) 3.Anarmonik modülasyon Adından da anlaşılacağı üzere herhangi bir kural çerçevesinde olmayan ana ton kaydırma tekniğidir. ( Ör. Mi minör Sol minör) Örnek için Grup Yorum'un Bir Dağ Türküsü dinlenebilir. Bu şarkıda, 1:43'de şarkı modülasyon yapılıp, ton La minör'den Si minör'e aktarılmıştır. 23
GENİŞLETİLMİŞ AKORLAR Şimdiye dek gördüğümüz akorlar 3 sesli (minör ve majör) akorlardı. Bugünün müziğinde ise sıklıkla 4,5 ve hatta 6 sesli akorlar kullanılıyor. Bilindiği gibi gitarda en çok 6 sesli akorlar basabiliyoruz. 'Genişletilmiş akorlar' başlığıyla inceleyeceğimiz bu kısımdaki akorların sayısını belirtmek güç. Piyasada bulunan '3000 akor' gibi kitaplar, akorların nasıl basılabileceğine dair bir fikir verebiliyor ama ezberden öte değil kesinlikle. Bu bölümde akorlara daha derinlemesine dalmış oluyoruz. -- Bu bölümdeki tüm akorlar Mi üzerinden örneklendirilecektir. Mi minör (Em) dizisi: Mi Fa# Sol La Si Do Re Mi 1 2 3 4 5 6 7 8 Em akoru, Mi Sol Si seslerinden oluşur. Mi majör (E) dizisi: Mi Fa# Sol# La Si Do# Re# Mi 1 2 3 4 5 6 7 8 E akoru, Mi Sol# Si seslerinden oluşur 7'LİLER Bir akorun 7'lisini elde etmek için, dizinin 7.derecesini akora eklemek gerekir. Em7: Mi + Sol + Si + Re E7: Mi + Sol# + Si + Re (Burada 'maj' kısaltması olmadığı için minör 7'li koyuyoruz) Em(maj7): Mi + Sol + Si + Re# Emaj7 : Mi + Sol# + Si + Re# 9'LULAR Bir akorun 9'lusunu elde etmek için, dizinin 7. ve 9.(=2) derecelerini akora eklemek gerekir. 5 sesli akorlardır. Em9: Mi + Sol + Si + Re + Fa# E9: Mi + Sol# + Si + Re + Fa# 24
11'LİLER Bir akorun 11'lisini elde etmek için, dizinin 7, 9 (=2) ve 11. (=4) derecelerini akora eklemek gerekir. 6 sesli akorlardır. Em11: Mi + Sol + Si + Re + Fa# + La E11: Mi + Sol# + Si + Re + Fa# + La ADD Add, ingilizcede eklemek anlamındadır. Belirtilen sesin akora ekleneceğini belirtir. Emadd9 = Mi + Sol + Si + Fa# (Em9 ile karşılaştırın) Emadd13= Mi + Sol + Si + Do Eadd11= Mi + Sol# + Si + La SUS İngilizce Suspended (Askıda) sözcüğünün kısaltılmışıdır. Askıda bırakma hissi yaratır. Akorun 3.derecesinin kaydırılmasıyla elde edilir. Emsus2: Mi + Fa# + Si E sus2 : Mi + Fa# + Si Emsus4: Mi + La + Si Esus4: Mi + La + Si AUG İngilizce Augmented (Arttırılmış) sözcüğünün kısaltılmış halidir. Akorun 5.derece sesinin yarım ses tizleştirilmesiyle elde edilir. Emaug: Mi + Sol + Do Eaug: Mi + Sol# + Do DİM İngilizce Diminished (Eksiltilmiş) sözcüğünün kısaltılmış halidir. Akorun 5. derecesinin yarım ses pestleştirilmesiyle elde edilir. Çoğu kez Dim7 akorunun yerine kullanılır. Dim7 akorunda, 7.ses de yarım ses pestleştirilir. Genellikle akorun yanındaki dim kısaltmasıyla gösterilir. Akorun üzerinde küçük bir yuvarlakla da gösterilebilir. Akor minör karakterlidir. Edim: Mi Sol La# (Do#) 25
6'LILAR Akora 6.derece eklenerek elde edilir. Em6: Mi + Sol + Si + Do# (Dikkat, majör 6'lı kullandık) E6: Mi + Sol# + Si + Do# Karışık Örnekler Em9(b7) : Mi + Sol + Si + Fa# + Do# E7 (no5): Mi + Sol# + Re Em7 (5+): Mi + Sol + Do + Re Em7sus2: Mi + Fa# + Si + Re Am/F#: Fa# + La + Do + Mi (Akorun kök sesi Fa#) 26
4.HAFTA BATI MÜZİĞİNE UYGUN MAKAM DİZİLERİ VE AKORLAR MAKAM Sadece dizi içerisindeki seslerden ibaret değildir. Aynı zamanda bu dizideki durak sesi, ikincil durak sesi, seslerin aralıkları ve notalar arasındaki gezinme biçimleri de içerdiği öğelerdir. (Ör. Hicaz makamı) Bizim aşağıdaki kavramlaştırmamızdan, makam kavramını, yanlış anlamalara sebebiyet verebilecek şekilde, gam ile aynı anlamda kullandığımız gibi bir sonuç çıkabilir. Aslında yaptığımız ise, makamın içerdiği ses dizilimini, batı müziğine en yakın şekilde vermekten başka bir şey değildir. Makamın seyri, duraklar vs. konumuz dışıdır. Başlıyoruz 27
BUSELiK MAKAMI = MiNÖR GAM = EOLYEN MODU La Si Do Re Mi Fa Sol La Bu makam, uşşak makamına da yakındır. Not: Daha önce de belirttiğimiz gibi, bunlar makamın içerisinde bulunan seslerdir. Buselik Makamı kavramının içerdiği öğelerde; makamın içinde bulunan seslerin yanı sıra, seyir özellikleri, duraklar, asma kararlar da vardır. Peki, Buselik makamının sesleri yalnızca La karar ses üzerine mi kurulabilir? Hayır. Diğer karar seslere transpoze edilebilir. Örneğin, Mi karar sesi üzerine kurarsak, Mi Fa# - Sol La Si Do Re Mi ya da Si karar sesi üzerine kurarsak, Si Do# - Re Mi Fa# - Sol La - Si BUSELİK MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR Bir makama ilişkin akorları bulmak için, önce makamın içerdiği sesleri yazıyoruz. Örneğin La karar sesi üzerinden, buselik makamının seslerini alalım. 1 2 3 4 5 6 7 8 La Si Do Re Mi Fa Sol La Aynı akor kurulumunu gerçekleştirirken uyguladığımız yönteme benzer bir yöntem uyguluyoruz. Makam sesleriyle uyuşacak ilk akorumuz, makam seslerinin 1.,3. ve 5. dereceleri. Yani, La Do Mi = Am * * * İkinci akorumuz, makamın ikinci derece sesinden (Si) başlayacak. 2., 4. Ve 6. sesleri alacak. Yani, Si Re Fa = Bmb5 * * * 28
Aynı yöntemle devam edilip diğer akorlar da elde edilirse buselik makamı sesleriyle uyuşan temel akorların aşağıdaki gibi olacağı görülecektir. 1. Am 2. Bmb5 3. C 4. Dm 5. Em 6. F 7. G Ödev: Mi, Si ve Re kararlarında, buselik makamı sesleriyle uyumlu akorları ayrı ayrı ayrı bulup yazın. Buselik makamında örnek şarkılar: Sarı Gelin, Ankara, Benim Hala umudum var, 29
KÜRDi MAKAMI = FRiGYEN Makamın içerdiği notalar: Mi Fa Sol La Si Do Re Mi Başka tonlara transpoze edelim. Si Do Re Mi Fa# Sol La Si La Sib Do Re Mi Fa Sol La Karar ses=mi Karar ses=si Karar ses= La Sol Lab - Sib - Do Re Mib - Fa Sol Karar ses= Sol Anlaşıldığı üzere, makam seslerinin başladığı ve bittiği ses, karar sesimiz oluyor. Ödev: Kürdi makamının aldığı sesleri, Si, Fa#, Do karar sesleri üzerinden yazın. KÜRDİ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 Mi Fa Sol La Si Do Re Mi 1. mi-sol-si = Em 2. fa-la-do = F 3. sol-si-re= G 4. la-do-mi= Am 5. si-re-fa= Bmb5 6. do-mi-sol= C 7. re-fa-la= Dm Aynı makamın karar sesi değiştirilirse akorlar ne olur? Örneğin karar sesimiz si olsun. Kürdi makamının seslerini si karar üzerinden yazarsak; 1 2 3 4 5 6 7 8 Si Do Re Mi Fa# Sol La Si Bu nota dizilimine uygun olabilecek temel akorlar ise; 1. si-re-fa#= Bm 2. do-mi-sol=c 3. re-fa#-la= D 4. mi-sol-si= Em 5. fa#-la-do= F#mb5 6. sol-si-re= G 7. la-do-mi= Am 30
İki farklı karar ses için elde ettiğimiz uyumlu akorlar aslında birbirilerinin transpoze edilmiş halidir. Kalıp olarak bir değişiklik yoktur. Ödev: Kürdi makamında kullanılabilecek temel akorları si, fa# ve do karar seslerine göre yazın. Kürdi makamında örnek şarkılar: Şu Metris in Önü, Cemo (Grup yorum), Dido, Düşler Sokağı, Fabrika Kızı, Gesi Bağları, 31
HÜSEYNi MAKAMI = Doryen 1 2 3 4 5 6 7 8 Re Mi Fa Sol La Si Do Re Yukarıdaki dizilim, re karar sesine göredir. Bu dizilimi başka bir karar sese transpoze edersek, Mi ye transpoze edelim. Mi Fa# - Sol La - Si - Do# - Re Mi La ya transpoze edelim. La Si Do Re Mi Fa# - Sol La Ödev: Hüseyni Makamının seslerini, Si, Sol ve Do karar seslerine göre yazın. HÜSEYNİ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 Re Mi Fa Sol La Si Do Re 1. re-fa-la= Dm 2. mi-sol-si= Em 3. fa-la-do= F 4. sol-si-re= G 5. la-do-mi= Am 6. si-re-fa= Bmb5 7. do-mi-sol= C Ödev: Hüseyni makamında kullanılabilecek temel akorları mi, la ve si karar seslerine göre yazın. Hüseyni makamında örnek şarkılar: Dostum (Aşık Veysel), Allı Turnam 32
ÇARGAH MAKAMI = İYONYEN = MAJÖR GAM 1 2 3 4 5 6 7 8 Do - Re Mi Fa Sol La Si Do Ödev: Çargah makamının içerdiği sesleri, Sol, Fa ve La karar seslerine göre yazın. ÇARGAH MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 Do - Re Mi Fa Sol La Si Do 1. do-mi-sol= C 2. re-fa-la= Dm 3. mi-sol-si= Em 4. fa-la-do= F 5. sol-si-re= G 6. la-do-mi= Am 7. si-re-fa= Bmb5 Ödev: Çargah makamında kullanılabilecek temel akorları sol, fa ve la karar seslerine göre yazın. Çargah makamında örnek şarkılar: Kalenin dibinde taş ben olaydım, yine bir gülnühal, Deniz ve Mehtap, Ağlama değmez Hayat, Bir gece ansızın gelebilirim, Eski Dostlar, Çemberimde Gül Oya, 33
Acemli Rast Makamı = Miksolidyen 1 2 3 4 5 6 7 8 Sol La Si Do - Re Mi Fa Sol Ödev: Rast makamının içerdiği sesleri, Fa, Do ve Mi karar seslerine göre yazın. ACEMLİ RAST MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 Sol La Si Do - Re Mi Fa Sol 1. sol-si-re= G 2. la-do-mi= Am 3. si-re-fa= Bmb5 4. do-mi-sol= C 5. re-fa-la= Dm 6. mi-sol-si= Em 7. fa-la-do= F Ödev: Rast makamında kullanılabilecek temel akorları Fa, Do ve Mi karar seslerine göre yazın. Acemli Rast makamındaki örnek şarkılar oldukça kısıtlıdır! 34
HİCAZ MAKAMI = FRİGYEN (#3) 1 2 3 4 5 6 7 8 Mi Fa Sol# La Si Do - Re Mi Ödev: Hicaz makamının içerdiği sesleri, Sol, Fa ve La karar seslerine göre yazın. HİCAZ MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 Mi Fa Sol# La Si Do - Re Mi 1. mi-sol#-si= E 2. fa-la-do= F 3. sol#-si-re= G#mb5 4. la-do-mi= Am 5. si-re-fa= Bmb5 6. do-mi-sol#=c(+5) 7. re-fa-la= Dm Ödev: Hicaz makamında kullanılabilecek temel akorları sol, fa ve la karar seslerine göre yazın. Hicaz makamında örnek şarkılar: Urfa nın etrafı, Ben seni sevdiğumi dünyalara bildirdum, Başın Öne Eğilmesin, Asme Vejiya, Sigaramın dumanına sarsam (Ezginin Günlüğü), Ada Sahillerinde bekliyorum 35
NiHAVENT MAKAMI= EOLYEN(#7) 1 2 3 4 5 6 7 8 La Si Do - Re Mi - Fa Sol# - La Ödev: Nihavent makamının içerdiği sesleri, Mi, Si ve Sol karar seslerine göre yazın. NİHAVENT MAKAMINDA KULLANILABİLECEK TEMEL AKORLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 La Si Do - Re Mi - Fa Sol# - La la-do-mi=am si-re-fa=bmb5 do-mi-sol#=c(+5) re-fa-la=dm mi-sol#-si=e fa-la-do=f sol#-si-re=g#mb5 Ödev: Nihavent makamında kullanılabilecek temel akorları Mi, Si ve Sol karar seslerine göre yazın. Nihavent makamında örnek şarkılar: Çav Bella, Ay Gız, Ayrılık (Azeri), Fadima (M.K.Kahraman), 36
SABA MAKAMI = FRİGYEN (B4) 1 2 3 4 5 6 7 8 Mi - Fa Sol - Lab - Si Do - Re Mi Ödev: Saba makamının içerdiği sesleri, La, Si ve Re karar seslerine göre yazın. Ödev: Saba makamında kullanılabilecek temel akorları La, Si ve Re karar seslerine göre yazın. Saba makamında örnek şarkılar: Diyarbakır etrafında, Sallasana mendilini 37