Hacettepe Ünverstes Eğtm Fakültes Dergs 12: 171-178 (1996J FBE BÖLÜMÜNDE BEŞİNcİ MEvsİM: MATEMATİK EGİTMN BAZI İZDÜŞÜMLERİ(1) Yaşar Ersoy. ÖZET: Bu ncelemede Matematk Eğtm (ME) alanında dünyadak bazı gelşmelern zdüşümlernden Türkye'de öğretmen yetştrmeye yansıtılması ve konuyla lgl gelşmeler, anabaşlıklarla, anımsatıldıktan sonra DTÜ-Fen Blmler Eğtm Bölümünde ntelkl matematk öğretmen yetştrmek çn öğretm programının yleştrlmesyle lgl düşünceler, yapılmakta olan araştırmalar ve tasarımlanan bazı etknlkler açıklanmaktadır. Bu bağlamda, ME ve matematk öğretmen yetştrme çerkl etknlklerde, uluslararası temel ölçütler gözönünde bulundurarak, mnmum yetknlklere erşeblmek çn bazı önerler sıralanmaktadır. ANAHTAR SÖZCÜKLER: ABSTRACT: Matematk eğtm, öğretmen yetştrme, hzmetönces eğtm programı, DTÜ-Fen Blmler Eğtm Bölümü. In ths paper, by takng nto account the headlnes of projectons of same development n the areas of both teacher tranng and Mathematcs Educaton (ME) n the world very brefly, the deas, nvestgaton and same desgned actvtes related to the pre-servce educatan program for mathematcs teachers n the Department of Scence Educatan at METU are hghlghted. In ths context, to acheve the mnmum competences n terms of nternatonal standards for mathematcs teacher tranng program and ME same suggestons have been drawn up. KEY WRDS: Mathematcs educaton, teacher tranng, pre-servce edu caton program, METU- Dept of Scence Educaton. 1. GİRİş Her toplumda kşnn, grupların ve toplumun tümünün değşme uyum sağlaması, sosyo-ekonomk ve kültürel kalkınması eğtmle olası; eğtmn en etkn ve güçlü aracı se öğretmendr. Örgün anlamda eğtm, değşk amaçlara yönelk, brnden dğerne geçşl okullarda yasal düzenlemelerle yapılmakta; bu süreç çnde, her toplum okulu, her okul da öğretmen kadar güçlü sayılmaktadır. Ne var k her açık dzge gb genelde eğtm, özelde Matematk Eğtm (ME) ve matematk öğretmen yetştrme alanında sıkıntılar, engeller, sorunlar ve tartışmalı konular, görecel olarak, sayıca daha çoktur; ayrıca, her brnn değşk boyutları ve özellkler bulunmaktadır [1,2]. Bu nedenle, ntelkl ve yetkn matematk öğretmen yetştrme, her ülkede sürekl ncelenmes, araştırılması ve uğraşılması, dahası çaba ve ortak sorumluluk gerektren; ayrıca, ayrı br dspln olarak sürekl gelşen ve yaygınlaşan profosyenel br uğraşıdır [3,4,5]. Bu çerçevede, blmsel ve teknolojk gelşmeler yönünde ve çağın gereklerne göre öğretmen yetştrmeden sorumlu kurumlarda gözlemlenen br dz eksklğn, yanlış düzenlemelern ve yönelşlern br an önce gderlmes; öğretm programlarının yenleştrlmes, aynı kurumun lgl brmler arasındak etkleşmn artırılması; ayrıca, var olan ya da gerekl olan şbrlğnn çok yönlü olarak güçlendrlmes ve yaygınlaştırılması gerekmekte, çeştl yararlar beklenmektedr [6] (2). Yükseköğretm kurumlarıyla lgl olarak eğtm dünyasında ve Türkye'de tartışılan, kuşkusuz br dz öneml ve güncel sorunlar; ayrıca, pek çok uğraşı vardır. Bunlardan br, öğretme-öğrenme sürecnde konumunu hç br zaman ytrmeyen; fakat öncelğ, ülkelere, aynı ülkede se dönemlere göre görecel olarak değşen, ntelkl matematk ve fen blmler (fzk, kmya, byoloj, genel fen) öğretmen yetştrmeyle lgldr [1]. Bu ncelemede, ME alanında gelşmelernn matematk öğretmen öğretm programlarına yansıtılması; bu bağlamda, rta Doğu Teknk Ünverstes (DTÜ) Fen Blmler Eğtm Bölümünde (FBEB) matematk öğretmennn hzmetöncesnde yetştrme konusunda son on yıl çndek gelşmeler ve deneymler, kısaca özetlenecek; ayrıca, profl sürekl bçmlenen bazı tartışmalı konuların zdüşümler, ana başlıklarla açıklanacaktır (3), Prof. Dr. Yaşar Ersoy, rta Doğu Teknk Ünverstes, Eğtm Fakültes, Fen Blmler Eğtm Bölümü, Matematk Eğtm Anablm Dalı Öğretm Üyes. (1) Bu makalede açıklanan görüşler ve düşünceler, 9 Şubat, 1993'da DTÜ Fen Blmler Eğtm Bölümü'nün düzenledğ, Fen Blmler Eğtm Semner-93'de konuşma olarak sunulmuştur. (2) Türk eğtm tarhnde son çeyrek asırlık dönem anımsanırsa, 1973 yılında çıkarılan Mll Eğtm Temel Kanunu, öğretmen yet~trmede yen br aşamanın başlangıcı olmuş; 6 Kasım 1981'de yürürlüğe gren Yüksek Öğretm Kanunu (YÖK) le lk ve ortaöğretm kurumları çn gerek sınıf gerekse dal öğretmen yetştrme görev tümüyle ünverstelere verlmıştr. Ancak, sorunlar ve tartışmalar br başka alanda ve değşk boyutlarda sürmektedr [7].. (3) Açıklamalarda ayrıntıya grlmeyecek, sorunlar da brer araştırma problem olacak bçmde burata tanırnlanamayacaktır.
172 2. BAZI ÖNBİLGİLER: TÜRKİYE'DE EGTM VE ögretmen YETIŞTİRME İnsan yaşamını yönlendrmek ve bçmlendrmede blm ve eğtmn ortak şlevler vardır. Bu şlevlerden eğtm ve öğretm, her ülkede örgün olarak okullarda, blmsel araştırma ve blg üretm se başta ünversteler olmak üzere yükseköğretm kurumlarında ve araştırma merkezlernde gerçekleştrlr. Öğretmen yetştren yükseköğretm kurumlarda eğtm ve öğretm, araştırmadan bağımsız olarak düzenlendğnde blg üretme yerne blg aktarma olmakta; kısır döngüler aşılamadığından eğtmden beklentler, br türlü elde edlememektedr. Bu çerçevede, öğretmen yetştrme le lgl bazı önblgler ve genel görüşler, bu kesmde özetlenmektedr. 2.1. Öğretmen Yetştrme ve Meslekte Yetknleşmede Yen Eğlmler, Her örgütlü ve çağdaş toplumda eğtm dzgesnn en dnamk ve yenlğe açık öğelernden br, öğretmen olmalıdır. Bu bağlamda, öğretmen eğtmne verlen önem Batı Avrupa ülkelernde gderek artmakta; öğretmen yetştrmede anlayışlar, yaklaşımlar ve modeller değşmektedr. Daha açıkçası, öğretmen yetştren yüksek öğretm kurumlarının öğretm programları sürekl gözden geçrlerek yenleştrlmekte; öğretmen yetknleştrmek çn gelşmş ve gelşmekte olan pek çok ülkede arayışlar sürmektedr [8,3,7,5,1]. Örneğn, ABD'de ve Batı Avrupa ülkelerndek yen eğlmler bazı raporlardan [5,9,7] ncelenecek olursa, öğretm programında ayrı öğelern brbryle uyumlaştırmanın gereğ; hzmetönces öğretm programı le okulda yapılacak görevler, derslern çerkler le lgl lşknn sağlıklı br yapıya kavuşturulması; ayrıca, okullarda uygulamaya daha çok yer verlmesnn yararları vurgulanmaktadır. Gözlemlenen bu eğlmlerden bazıları Şema 1'de görüldüğü gb kaba çzglerle gösterleblr. ",. Derslernsüres 1. Alan Blgs...n> KURUMSAL DEGİşKENLER PRGRAM DEGİşKENLERİ. Öğretm programının yapılandırılması 2. Mesleğe Hazırlama:. Dğer düzeylerdekprogramlararası. Eğtm blgler,. Özel meslek blgler eşgüdüm. kul uygulamaları ı Yaşar Ersoy ;aa(3.lamll D~(3.İş~NLEır. [ J. of Ed. 12 2.2. Öğretmenlern Hzmetöncesnde Yetknleşmes ve Yeterllğ Genelde eğtm, özelde ME le lgl sorunları çözmek çn br ülkede lk önce öğretmen yetştrme programları le şe başlamak gerektğ, eğtmclern ortak görüşlernden brdr. Bu çerçevede, Türkye'de öğretmen yetştrmeyle lgl olarak Cumhuryetn kurulmasından 1980'l yıllara kadar Mll Eğtm Bakanlığı (MEB)'nın doğrudan, 1982'den ber de Yüksek Öğretm Kurumu (YÖK)'nun MEB le şbrlğ yaparak bazı önlemler aldığı; br dz düzenlemeler yaptığı görülmektedr [10,11,12]. Daha açıkçası, 1982 sonrasında ünverste yapısı çnde; ayrıca, ortak bazı ölçütler olan öğretm programları çerçevesnde öğretmen yetştrme konusunda yükseköğretmde düzenlemeler yapılmış; bununla brlkte tartışmalar btmemş ve günümüze değn tartışmalar ve model arayışları süregelmektedr. Bu tür tartışmalar ve gözlemlenen durumlar, sosyo-kültürel ve ekonomk bakış açısından ayrı, aynı zamanda da dnamk br olgunun değşk cephelern ve boyutlarını yansıtmaktadır. Çünkü, Şema l'de görüldüğü gb öğretmen yetştrme, eğtm dzges çnde oldukça karmaşık süreçler çermekte; ntelğ de pek çok değşkene ve etmene bağımlı olduğu anlaşılmaktadır. Sürecn ve etmenlern çok açık ve seçk olarak belrlenmes, etmenlerden bazılarının denetlenmes ve değşm sürecnn nesnel ölçütler kulllanılarak nce olarak saptanması; modellern se sözkonusu olan blmsel bulgular ışığında soruşturulması ve gelştrlmes yeğlenmeldr. Öte yandan, matematk öğretmen yetştren Türk ünverstelernn öğretm programlarının ntelğ ve yeterllğ konusunda kşsel gözlemler dışında ayrıntılı ncelemeler, değerlendrme çalışmaları ve özgün araştırmalar bulunmamaktadır H], Bu nedenle, ler sürülen savlar, kşsel görüş ve sınırlı olanaklarla yapılmış br gözlem, sezg ve duygusal anlatımlar; bu EGİTİM DİZGESİ EGİTİM PLİTİKALAR!. Eğtmnşlev ve öğretmennrolü hakkında görüşler f-. Karar verme tarzı ve dzgey denetleme yöntem Şema 1. Öğretmen Eğtmnde ve Yetştrmede Eğlmler ve Öğretm Programıyla İlgl Bazı Öğeler [Uyarlama 7: s.70]
1996 ] Yıl 1990 Ünversjeler Başvuran Başaran Yüzde AtatürK 142 9 6.3 Boğazç 2 2 100 Dcle 84 6 7.1 Dokuz Eylül 84 27 32 Gaz 66 23 35 Hacettepe 45 6 13 Karadenz Teknk 78 11 14 Mannara 69 8 12 ndokuz Mayıs 56 11 20 rta Doğu Teknk 30 23 77 Selçuk 99 21 21 Uludağ 86 21 24 nönü 7 7 Matematk Eğtmnn Bazı lzdüşümler nedenle de ver olarak gerek tanı gerekse blmsel araştırma bazına dayalı çözüm önerler belrleme bakımından çok yeterszdr. Bu durum, aslında, Türkye'de yen br olgu değldr. Blmsel yaklaşım ve düşünce üreterek toplum sorunlarını nceleme ve bulgulama yerne Türkye'de eğtm alanında da araştırmaya önem verlmemekte; br anlamda öğretmen yetştrmenn yleştrlmesnde tembellk edp sorunların anlaşılmasını ve çözüm önerlernn araştırma bulgularına dayandırılması gözardı edlmektedr. Bununla brlkte, sınırlı br çerçevede de olsa blg vereblecek br karşılaştırma, MEB'nın 1990 ve 1991 yaz ayları ortasında yapmış ya da yaptırmış olduğu "öğretmenlk yeterlk ve sıralama" sınavı olup bu sınava gren ve başarılı olan matematk öğretmen adaylarıyla lgl sonuçlar Çzelge l'de görülmektedr. Şu da var k sınavın amaç ve çerğ tam ve açıkça blnmedğnden sıralanan sayıların yeterllkle lgl ger-. çek br gösterge olup olmadığı kuşkuludur. Bununla brlkte sıralamanın çerdğ blgler görünüşte anlaşılır olsa da yoruma açıktır. Karşılaştırma ve değerlendrme yapablmek çn aynı konuda soruşturmanın ve araştırmanın dernleştrlmesnde yarar vardır. Çzelge 1. Matematk Öğretmenler Yeterlk ve Sıralama Sınavı Sonuçları 1991 Başvuran Başaran Yüzde 2 5 4 Çzelge 1'de görüldüğü gb yeterlk ve sıralama sınavında başarılı olan matematk öğretmenlernn yüzdes, hang öğretm kurumunu btrmş olursa olsun bağıı olarak yüksek değldr. Eğer az sayıda başvuruda bulunan Boğazç Ünverstesn btrenler gözardı edecek olursak DTÜ mezunları 1990'da %77, 1991'de de % 30 başarılı olup bu oranı 1990'da %35'lk br başarı le Gaz Ünverstes zlemektedr. Şu da var k MEB'nın matematk öğretmen atamalarında İnglzce öğretm yapılan ortaöğretm okulları le Türkçe öğretm yapılan okullar çn gereksnm farklıdır. Burada lgnç olan br durum se 4 2 5 106 60 77 33 94 91 3 2 3 5 10 11 6 80 50 3 6.5 30 12 7 173 ünverstelern lgl brmlernden mezun olan her aday sınava grmemekte ya da başka br ş alanında çalışıp emek güçlern değerlendrmey yeğlemektedr. Öğretmen yetştrme sürecnn sonrasında gözlemlenen bu durum, yan y~tşkn nsangücünün değerlendrlmes ve sthdamı, öğretmen yetştren yükseköğretm kurumları açısından düşündürücü olup; bu bağlamda, planlama poltkaların ve stratejlern gözden geçrlmesnde yarar vardır ve gerekldr. ' 3. ÖGRETİM PRGRAMıNıN GENEL ÇER- ÇEVES VE YAPll.ANDIRILMASI Öğretmen adaylarının hzmetöncesnde şn gereklerne göre yetştrlmeler; okullarda yapmakta oldukları öğretmde beklenen başarının elde edlmes çn yetştrme, gelştrme ve yetknleştrme eğtmlernn sürekl olması gerekmektedr, [1,13]. Bu bağlamda, her öğretmenn, lk önce, hzmetönces eğtmde şn gereklerne göre yetştrlmes yeğlenmel; bu süreç çnde gerekl değerlendrmeler sürekl yapılarak, önceden belrlenen meslek ölçütlerne göre gözlenen ve belrlenen eksklkler gderlmeldr. 3.1. Öğretm Programlarının'Genel Çerçeves ve Yapı1andınlması Türkye'de dal öğretmen yetştren yükseköğretm kurumlarının öğretm programının yapılandırılışında olduğu gb genel çatkısının ve öğelernn de bazı ortaközellkler bulunmaktadır, [LL rtaokul ve lselerde görev yapacak matematk öğretmenler, son on yıldan ber ortak ve temel yapı öğeler olan; 1982'de kurulmuş ya da eskden kuruluş dönemn tamamlamış ünvı;:rstelerde lsans düzeyne eşdeğer dört yıllık br program le yetştrlmektedr. Daha açıkçası, 6 Kasım 1981'de düzenlenen yen yüksek öğretm yasası le öğretmen yetştrme ş, ünverstelern görevler arasında sayılarak pek çok ünverstede eğtm fakülteler ve eğtm yüksek okulları kurulmuştur. Bu kurumlarda öğretm ve eğtm sürec, kısıtlı olanaklarla sürdürülmekte; araştırma etknlkler le lgl ayrıntılı blgler se lteratürde belrtlmedğ çn blnmemektedr. rtaöğretm okulları çn dal öğretmen yetşteren kurumların öğretm programların yapısı se Şema 2'de görüldüğü gb temsl edleblr [LL Matematk öğretmenlğn de kapsayan br yapılanma çnde Şema 2'de temsl edlen lsans düzeynde matematk dersler, ünverstelern matematk bölümlernce öğretmen adaylarına okutulduğundan matematk ve matematk öğretmenlğ programı olan bazı ünverstelern öğretm yükü, öğrenc bazında daha farklı br ağırlık ve yapılanma; ayrıca, yanlış algılanan ya da yorumlanan br görünüm oluşturmaktadır, Bu konuda her ünverstenn kend özkaynakları, düzenlemeler ve şleyş asıl belrleyc olmalı; br çn seçlen etkn br model dğer çn aynı oranda başarılı sonuçlar vermes gerektğ beklenmemeldr. Bununla brlkte, matematk öğretmen yetştrmede bazı öğretm ve eğtm so-
ı 174 Yaşar Ersoy runlann anlaşılablmes ve programlann gelştıleblmes çn ortak br amaç ve anlayış çerçevesnde ünverstenn en az k ya da üç ayn brm arasında çok yakın br şf.!5lğ, şbölümü ve ortak çalışmalar gerekmektedr., Z 'o,, r. u-- 'n' LLL lul,,.... '..,. ALANSIlGISI..,.... DERSlEm'.........,, Şema 2. Türkye'de öğretmenlern hzmetönces öğretm programlarının yapı öğeler 3.2. Öğretm Yenden Programında ME Yapılandırılması Öğesnn ve Gelştrlmes Hang düzeyde ve alanda olursa olsun her öğretmenn, hzmetöncesnde ntelkl br eğtm sürecnden geçmes, yetşmnn sürekl olması, mesleğnde yetknleşmes gerektğ düşünces eğtm dünyasında paylaşılan ortak görüşlerden brdr. Sayıca az da olsa Türkye'de bazı yüksek öğretm kurumlarının, örneğn DTÜ'nn bugünkü altyapısının ntelkl matematk ve fen blmler öğretmen yetştrmeye, eksk altyapılarının gelştrrnede se çdnamklernn elverşl olduğu görülmektedr. Ancak, blmsel ve teknolojk gelşmeler yönünde ve çağın gereklerne göre bu kurumlarda, özellkle FBEB'de ve Eğtm Fakültesnde gözlemlenen bazı temel eksklklernn br an önce gderlmes; öğretm programlarının sürekl yenleştrlmes ve gelştrlmes, brmler arasındak tüm olası etkleşm ve şbrlğnn yaratılması; ayrıca, varolanıarın güçlendrlmes gerekmektedr. Sözkonusu yapılandırma ve şbrlğnn çatkısı, genel çzg ve etkleşm alanları le Şema 3'de görülmektedr [1]. Burada genel çzglerle belrtlen yenden yapılanma çnde dkkat edlmes gereken en öneml özellk, ünverstenn lgl brmler arasında etkleşm ortamının hazırlanması, ayrı ve dsplnlerarası ntelktek yapı laştırılması; ayrıca, aynı amaca öğelernn uyum- yönelk olarak olabldğnce etkn ve verml br uğraşının sonunda alan ve meslek blgsyle donatılmış, çağdaş dünya görüşlern özümsemş, tutum ve davranışlarıyla evrensel değerler benmsemş yetkn matematk öğretmennn yetştrlmesdr. 4. Dru-FBEB MATEMATİK EGİTİMİ ANA- BİLİM DAIJNDAKİ ÇAlŞMAlAR Eğtm dzgemzn düşünen, duyan, yaratablen ve sevecen gençler yetştrmes, her şeyden önce, dz- [J Doğa Blmler J ' (Fzk. Asıronomt, ~ \ t + [ J. of Ed. 12 r... MAn~tıK ' 1;~(IMA2~~~tK EGh1M~~-=t: ~;~~~~c-_ t ı ' BlgsayarBlmler! L~ltIm_BIlImIe~ ' Şema 3. Matematk Öğretmen Eğtmnde Öğretm Programının Yapı Öğeler, (Ersoy, 1992a) genn ayrılmaz br öğes olan öğretmene bağımlıdır; öğretmenn yetşm ve yetknlğ sürec etklernektedr. Türkye'de matematk öğretmen yetştrme programlarının gelştrlmes, çağdaşlaştırılması ve br an önce öğretmenn mesleğnde yetknleştrlmes gerekmektedr. Bu nedenle, FBEB'de ve Matematk Eğtm Anablm Dalı (MEAD)'ında br dz etknlkler tasarımlanmış; ayrıca, anablm dalı çerçevesnde bazı öğretm programlar gelştrlmştr (5). 4.1. FBEB/MEAD Etknlk Alanlarının Genel çerçeves Gerek bölüm gerekse br anablm dalı olsun ünverstenn br brmnn ntelklern belrleyen, o brm dğerlernden ayırdedleblr yapan lgl brmde yapılan eğtsel etknlklern türü, araştırma alanları ya da konularıdır. Bu bağlamda, FBEB'dek etknlklern türü ve konuların, DTÜ'nn dğer brmlernden oldukça farklı olması; o brme evrensel ölçütlerle uyumlu, kendne özgü özel br kmlk kazandırması gerekr. Eğer sözkonusu kmlk oluşmamışsa, özgün blg üretm ve deneym brkm oluşmamış ya da oluşamıyorsa adı ne olursa olsun br brm (bölüm veya anablm dalı) olarak ünverste kmlğne bürünmemeldr. Bu düşünce çerçevesnde, FBEB-MEAD'ında son beş yıl çnde bazı etknlkler tasarımlanmış; araştırma ve gelştrme uğraşılarında takım çalışmaları yeğlenmş, sınırlı olanaklara ve az sayıda araştırma elemanına karşın etknlkler bazı alanlarda odaklaştırılmışve yürütülmüştür. lgl etknlkler ve gelştrlen lsans ve lsansüstü dersler, sırayla Şema 4 ve Şema 5'de görülmektedr. ~ 8< ~---=--- _ L - - MATEMATİK GelJftlrme Eöt11~t o'' _ ~k;de~~-~~~~i-~nn ~-tlgl Karşılaşlınlması ve Analz ~ L--_ --------- Çekrdek ve Yardımcı Ders Öğretm progr~nıl~r'l1cia~ehştrlitlcs r E ~ ği~ L [ - t aa ~TtKöGRETIMt [-ı:safs ;.0 Yüks~kL~;n Mezunların İş J-ı. ıl Tanı~I~~~~_~tkn _ c;~_~=-~ ~nal~l_e~ ~ ~=~~n Blg~-~l~m,--~~n~.v-~ E~~ı:ıI~I~rd~ --~ Bılgı ve Tutum Degışıklığı _.~--, - -ı-~ Gerekl aug, Becer ve Yctlern J Belrlenmes L ~~~~~=-~~ı ~~~~_~_k Şema 4. DTÜ-FBEB Matematk Eğtm Anablm Dalı (MEAD)'ndak Etknlk Alanları ~ (4) Matematk öğretmenlernn yelştrlmesnde DTÜ-FBEB le Matematk Bölümü arasında sürekl şbrlğ ve yardımlaşma olmuştur. Bu konuda DTÜ Matematk Bölümü yönetclerne ve öğretm üyelerne kaıkılarından ve yardımlarından dolayı Matematk Eğtm Anablm Dalı adına ve kşsel teşekkürlerm sunmak sterm. (5) FBEB-Matematk Eğtm Anablm Dalı (MEAD)'nındak etknlkler bu.kesmde özetlenecek; öğretm programları ve matematk öğretmen yetştrme konusunda araştırma ve gelştrme çalışmaları, kısaca, açıklanacaktır.
1996 ] Şema.4'de ana başlıklarla belrtlmekte olan etknlkler, ayrıntılı olarak sıralanacak oluı:sa ne sayıca ne denl çok olacağı ve her brnn ayrı br çalışma alanı olduğu anlaşılacaktır. Br başka deyşle, her ne kadar ortak br yaklaşım ve temel felsefe le tüm bu tür etknlkler planlanablsede az sayıda nsangücü le aynı zamanda yada kısa br süreç çnde değl tümünü br çoğunu ncelemek de olanaksızdır. Bu nedenle, FBEB-MEAD'da tasarımlanan etknlklerden çerçevesnde bazıları, gerek varolan olanaklar gerekse blg ve deneym brkm nedenyle, ster stemez, sıralama yapıldığında öncelkl olacaktır, Şema 5. L MATEMATIK ~- -- Geleneksel :! EGh1Ml ~eslek Dersler 1-I_l~~ıUsa"östüı>rosnm f,~;e~; ~ _ ~ ~""'" ~:ıh~ t~u'~ııo~' :. :. ~1..,.....,.," Currculum Development n Mathemate Educaton MCa5urement and Evaluaton n Mathematcs Educaton Methods of Mathematcs Teamng Teachng PraClce n Mathematcs: Fıeld E:t.:perence '. ) LCourseware lıssues&trends Matematk Eğtmnn Bazı İzdüşüm/er Desgn&Developmenl n Maths Educaton _ın ısem'na'!da~ _Ed~ca~o~ Seleded Topes n Math, Educaton -.. -'. =Hı~o;. ~f~a~~at~ ~ = = = = =- Managemem of TL Process&Lab, ~ ~ ~ ı :r'-'~ 1'r'-"~"1., d-~': sı ~'~' ~_'L-:' ı ı LlınıemalonalT,endsnMaıh,EdUC, I L e~n~ng_ ~a~ıı:".~n _",",_I " ~~ın~t~! ~ ~ ~.~ -. -, o-rı r -- 1 r'-- p~~m.~t~.r{'j~.s~~oo! ~e.a:tı.eps.~ d" l.~~h~~~.~~i~g!.~.t.:~~tı~s~~~. oj J Şema 5. Gelştrlen ve Gelştrlmekte olan Lsans ve Lsansüstü Dersler (6) 4.3. MEAG'nun Araştırma ve Gelştrme Çalışmalarından Bazı Örnekler Dört yıl kadar önce DTÜ-FBEB öğretm elemanlarından br kısmının, yüksek lsans ve do!-<tora çalışması yapan öğrenclerden bazılarının üye olarak yer aldığı, lke olarak ünverstenn dğer brmlernden kşlern de etknlklere katılableceğ Matematk Eğtm Araştırma Grubu (MEAG) oluşturulmuştur m. MEAG'nun etknlklernden bazıları aşağıda sıralanacak; lerk yıllarda gerçekleştrlmes tasarımlanan çalışmalardan bazıları, yer ve tarh belrterek, kısaca açıklanacaktır. Böylece, ME konusu braz daha aydınlığa kavuşacak; ayrıca, MEAD'nın kmlğnn ne olması gerektğ de anlaşılır olablecektr. (a) ntü-fbe Bölümü MEAG Yapılan Araştırma Fonu Projeler: Ünverstenn her brmnde olduğu gb MEAD'da da Ünverstenn araştırma fonu kaynaklarından yararlanarak ME le lgl ncelemeler ve araştırmalar yürütülmektedr. Sözkonusu kaynak kullanılarak elde edlen blgler teknk rapor veya makale olarak yurtçnde ya da yurtdışında yayınlanmış; öğrenclern tez çalışmaları se sürmektedr. DTÜ- 175 AFP olarak desteklenen çalışm'alardan bazıları şunlardır. (8): AFP 87.05.01.02: Amsrad CPC 6128 çn Matematk Ders Paket Üretm. AFP 90.05.01.03: Matematk Sınıflarında Ev Ödev Uygulamalarının ve Tutumlarının Tespt Edlmes ve Gelştrlmes,. AFP 92.05.01.03: DTÜ Matemetk Öğretmen Adaylarının Kaltelernn Araştırılması ve Gelştrlmes. AFP 88.05.00.01: Blgsayar Destekl Öğretm! Eğtm. AFP 90.05.01.06: BDÖ/E Tutum Ölçekler ve Yazılım Krterler Gelştrme. AFP 90.05.01.08: Türk Ünverstelernde Matematk Öğretmen Yetştrme Programının Gelştrlmes. AFP 92.05.01.10: Blgsayar Destekl Matematk Öğretm. AFP 93.05.03.01: Teknoloj Destekl Matematk Öğretm / Teknoloj Destekl Matematk, Fzk ve İnglzce Öğretm çn Multmeda ve Uygulamalar (b) İnceleme, Araştırma ve Gelşrme: MEAG çnde başta okul düzeynde matematk olmak üzere öğretmenlern yetşme le lgl konularda araştırma ve gelştrme çalışmaları yapılagelmektedr. Bu alanda bazı örnekler şunlardır:. kullarda olasılık öğretm ve öğretmen adaylarının olasilığa yönelk tutumları. kullarda statstk öğretmnde gelşmeler ve Türk okullarındak sorunların belrlenmes. CAS/Ps: DERIYE yazılım paket programının matematk öğretmnde kullanılması ve başarıya etksnn belrlenmes. Matematk öğretmenlernn hzmetönces ve hzmetç eğtm:. Ntelkl matematk öğretmen yetştrme ve meslekte yetknleştrme. Blgsayar destekl matematk öğretm ve yazılım gelştrme. Matematkte ölçme ve değerlendrme ölçekler tasarımlama ve gelştrme (c) Öğretm Araç-Gereçler Tasanmıama ve Gelştrme: Ntelkl br eğtm çn yetkn öğretmen ge- (6) Şema 5'de belınlen derslern çerkler, DTÜ Kataloğunda açıkça anlatıldığı çn bu derslerle lgl ayrınıılı blg burada verlmemekıedr. (7) Bu topluluk, az sayıda üyeden oluşmakıa: genç ve dnamk yapısıyla etknlk alanını sürekl genşletmekıedr, y, (8) AFP 87.05,01.02, 90,05.01.03 ve 92.05,01.03 nolu projeler, FBEB-MEAD öğreım üyelernden Prof, Dr. Aydın dğer projeler ve etknlkler se yazar tarafından yürütülmüştür,
176 rektğ gb öğretmenn eğtm-öğretm sürecnde yararlanableceğ ve kullanableceğ araçlara ve gereçlere de gereksnm vardır. Bu bağlamda, tasarımlanan ve gelştrlmekte olan araç-gereçlerle lgl örnek (prototp) çalışmalardan bazıları şunlardır:. Örnek ders planları ve öğrenc çalışma-alıştırma yaprakları. Örnek öğretme senaryoları ve yazılımları gelştrme ve sınıf ortamında uygulama. Matematksel blmler ve matematk eğtm alanında bazı ders notları (lasılık, Proje, Semner, Modellerne v.d.) hazırlama ve gelştrme 4.4. Gelştrlmekte lan Dersler ve Uluslararası İlşkler Yaşar Ersoy Türkye'de ME alanında gelşmelern zleneblmes ve alanda blg üretm çn yetşmş nsangücüne gereksnm vardır. Bu bağlamda, gerek lsans gerekse lsansüstü düzeyde yen derslern tasarımlanması, bölüm çnde uygulanarak gelştrlmes, daha sonra se Türkye'de matematk öğretmen yetştren kurumlara gelştrlen derslern ve öğretm araçgereçlernn yaygınlaştırılmasında, bze göre, çok yönlü yarar vardır ve gerekldr. Br yerde, unutulmamalı k matematk öğretmen yetştrmede DTÜ'nn ana görevlernden br de budur ya da olmalıdır. Ayrıca, ME konusunda uluslararası lşkler çerçevesnde blg ve deneym değş-tokuşuna olan gereksnm de gderek artmakta; bu konuda grşmler, projeler bazında sürmektedr (9). (a) Tasarımlanan Yen Seçmel Dersler: Tasarımlanan ve br kısmının plot ön çalışma olarak ls;ıns ve lsansüstü düzeynde uygulanması planlanan derslern adları aşağıdadır: () Lsans Düzeynde Seçmel Dersler: Br süredr MEAD'da 3. ve 4. sınıf öğrencler çn tasarımlanan ve gelştrlmekte olan ME le lgl seçmel dersler bulunmaktadır. Her ders br dönemlk ve önkoşulsuz olup 2-3 saat kuramsal blgler, 2 saat de uygulama olacak bçmde 3 ya da 4 kredl br ders olarak tasarımlanmaktadır, Çzelge 2. () Yüksek Lsans ve Doktora Dersler: Lsansüstü dersler çerçevesnde gelştrlmekte olan ME le lgl derslern adları şunlardır: Computer-Based Mathematcs Instructon Technology n Teachng/Learnng Mathematcs General Problems and Issues n Maths Educaton. Courseware Development and Evaluaton [ J. of Ed. 12. Management of Teachng/Learnng Processes and Maths Laboratores Çzelge 2. Tasarımlanan Seçmel Dersler 3. SınıfDersler 4. SınıfDersler.Tead1ıgof~.AeCreatnaI Matıenıa1:s.Hsm:aI DeVeqJmenI of SdıI Ma1hemat. T ead1ıg of StıdıaSIk:S CR:ePIS. T ead1ıg of serordaıy SdıI Matıs concepl<>. T eımıg Matıenıa1:s k> SICW L.samers Tead1ıg of Geonıetry CR:ePIS.PrIem SMıg ı Mathematcs.Reseaıqı Metıods ı Mathematcs Educatcxı (b) Kamu Yararına Danışmanlık ve Gönüllü Çalışmalar: Az sayıda da olsa MEAG üyelernden br ya da ks, kamu yararına danışmanlık hzmetler yürütmekte; eğtmle lgl alanlarda gönüllü çalışmalara katılmaktadır. Konuyla lgl etknlklerden bazıları şunlardır:. Matematk Dünyası Dergsnn Yayını (TMD ve DTÜ Matematk Bölümü). MEB-BDE Projes Danışmanlık ve Üyelk (1989-91). DPT Blg Teknolojs ve Eğtm Uzmanlık Komsyonu (Raportör). MEB-Matematk Öğretm Programı Gelştrme Komsyonu (Üye). MEB-Öğretmenlern Hzmetç Eğtm ve Yetştrme Kursları (Eğtm Fak. Projes) Anadolu Lseler matematk öğretmenlernn eğtm Blgsayar Destekl Eğtm alanında öğretmen yetştrme (c) İşbrlğ Yapılan Alanlar ve Uluslararası Etknlkler: Etknlklerden bazıları se dğer kuruluşlarla ortak çalışma ve şbrlğ çerçevesnde olup bu alandak etknlkler gderek uluslararası boyut kazanmakta ve ülke genelnde yaygınlaşmaktadır. Örneğn, Anadolu Ünverstes Açık Öğretm Fakültesnn steğ üzerne matematk öğretmenler çn matematk öğretm konusunda uzaktan öğretm yaklaşımı le ders ktabı yazılmış ve TV programları hazırlanmıştır. Son yıllarda tasarımlanan ve gerçekleştrlen etknlkler aşağıdadır: C Düzenlenen Yazokulu, Semner ve Sempozyumlar: Etknlklern özellğne göre şbrlğ de- (9) Bazı grşmler ve projeler olumlu yönde gelştrlmekte olup konuyla lgl blgler bu kesmde özetlenmştr.
1996 ] ğşk ünverste ve okullar düzeynde yapılmakta; etknlk alanı se genşletlmektedr. Örnekler:. TAMEG-90: A Graduate Course on Mathematcal Modellng (Yazokulu, Temmuz, 1990, DTÜ, Ankara). EYTEK-92: Blg çağı ve EğtmSempozyumu (6-8 Mart, 1992, İzmr). EYTEK-93: Eğtmde Yen Teknolojler Semner (2-3 Nsan, 1993, Antalya). MESEM-93: Matematk Eğtm Sempozyumu (21-22 Mayıs, 1993, DTÜ, Ankara) () Uluslararası Etknlkler ve Projeler: Uluslararası düzeyde, özellkle Avrupa Brlğne (AB) üye olma yönünde gelşmeler gözeterek, yükseköğretm düzeynde ve ME analında şbrlğ olanakları araştırılmış, bu konuda bazı projeler gelştrlmştr. Brer örnek olarak algılanması ve değerlendrlmes gereken çalışmalar şunlardır:. TEMPUS-NATEM (New Approaches to Teachng Engneerng Mathematcs) Project: (Batı Avrupa-Doğu Avrupa Yükseköğretm Projes, 1991-93: Bu proje, TEMTUS programı çerçevesnde G-24 ülkes olarak Türkye'nn katılabldğ lk ve tek proje olup NATEM Projesnn amaçları, özetle: Matematk öğretmnde yazılım ve öğretm materyal gelştrme; Lsansüstü yazokulu düzenleme; Yükseköğretrnde öğretm programlarını denkleştrrne, vb., Matematk Eğtmnn Bazı İzdüşümler olarak tanımlanan bazı özel alanlarda şbrlğ ve (L). ortak çalışmalardır. NAT-ARW on MMEE (Mathematcal Modellng Courses for Engneerng Educaton) Blmsel Toplantı (12-16.07.1993, Çeşme-İzmr). Amaçlar: Matematk öğretm ve matematksel modelleme alanında blg ve deneym değştokuşu; Matematk öğretm alanında kullanılması yararlı yazılımları tanıma, lgl kaynakları ve olanakları belrleme, blg ve deneymler derleme ve yaygın olarak kullanma.. Mll Eğtm Gelştrme Projes-YÖK/Dünya Bankası Projes (1994-97): Matematk Öğretmenlernn Hzmetönces Eğtm: Proje öners hazırlandı ve dosya ncelenmes çn lgl kurumlara yollandı. 177. SADE (Statstes Atttude Development through Educaton) or GPMCE (Tempus or MED-CAMPUS Proposal, 1994/95-97). Grşm başlatıldı, yazışma ve kuruluşlar arasında letşm sürmektedr.. TAMEG Symposum on ITTSM (Integratng Technology nto Teachng School Maths, DTÜ, Mayıs 1995). Sempozyumun düzenlenmesyle lgl lk çalışmalara başlandı; gelşmeler, olumlu yönde sürmektedr(ll).. Matematk Eğtm Ulusal Kongres-l (MEUK-I): (Türkye'de Matematk Eğtm ve Öğretmeh Yetştrme; Mayıs 1996 veya 1997). Konu le lgl brmlerde ve kşler arasında programın çerğ tartışılmakta; parasal kaynak aranmakta ve düzenleme çalışması yapılmaktadır.. Uluslararası/Bölgesel Matematk Eğtm Konferansı veya Sempozyumu (UBMEK/S) (Yer ve Yıl: Ankara veya Antalya, 1997 veya 1998). İlk grşmler yapıldı ve umut verc br gelşme olacağı beklenmektedr. 5. SNUÇlAR VE BAZI ÖNERİLER 6 Kasım 1981'de yürürlüğe gren YÖK le lk ve ortaöğretm kurumları çn gerek sınıf gerekse dal öğretmen yetştrme görev tümüyle ünverstelere verlmştr. Bununla brlkte, ntelkl öğretmen yetştrme konusunda tartışmalar son bulmamış; ayrıca, her alanda olmasa ble matematk ve fen blmler öğretmen yetştrme konusunda DTÜ'de arayışlar sürmektedr. Bu bağlamda, ME alanında br süredr dünyada olagelen gelşmelern zdüşümlernden bazıları, bu ncelemede yansıtılmaya çalışılmış; meslek yeterllk ölçütlerne göre daha yetkn br öğretmen olma yolunu açacak hzmetönces öğretm programının yapılandırılması, ME'nn temel öğeler ve etknlk alanları, ana çzglerle, ayrıntıya nmeden özetlenmş ve açıklanmıştır. Yapılan açıklamalara dayalı olarak yapılanlar ve gerçekleştrmeye çalışılan yen tasarımlar ve düşünceler ışığı altında gelşmeler ve görüşler özetlenecek olursa aşağıdak ana noktalar, okurun gözünden kaçmamalıdır:. Bu çalışma, özde, DTÜ-FBEB'de genel br durum değerlendrlmes olarak algılanmalı, öğretmenlern hzmetöncesnde yetşm ve yetknlkle lgl nceleme ve araştırma dernleştrlmeldr.. Gelşmekte olan her ülkede öğretmen eğtmyle lgl gerekl düzenlernelern yapıldığı, karşılaşılan (L) Türkye 1991-92 yıllarında kend katılım payını TEMPUS Programına ödemedğ çn NATEM Projesnn geleceğnn ne olacağı b-.!nmemekte; çalışmalara katılma gderek olanaksızlaşmaktadır. (U) Bu çalışma, 9 Şubat 1993'de düzenlenen semnerde sunulmuş, o tarh tbaryle lerde yapılacak etknlklerden burflda sözedlmektedr. Gerek ITTSM gerekse MEUK-I ve UBMEK/S'nn düzenlenmes ertelenmştr.
178 Yaşar Ersoy sorunları gdermek amacıyla ulusal bütçelerden yeterl parasal kaynak ayrıldığı, önlemlern zamanında alındığı, başta araştırma olmak üzere tasarıanılacak eğtsel etknlklere yeternce önem verldğ savlanamaz.. Türkye'de pek çok yüksek öğretm kurumunun bugünkü altyapısı, çağdaş ölçütlern altında olup sayıca az da olsa bazılarının ntelkl nsangücü yetştrmeye altyapılarının ve çdnamklernn elverşl olduğu görülmektedr. Ancak, blmsel ve teknolojk gelşmeler yönünde ve çağın gereklerne göre bu kurumlarda gözlemlenen bazı eksklklernn br an önce gderlmes; öğretm programlarının yenleştrlmes, brmler arasındak etkleşmn ve şbrlğnn güçlendrlmes gerekmektedr. Öte yandan, yakın br gelecekte AB'ne tam üye olmaya hazırlanan Türkye'nn eğtmn her alanında ve düzeynde gerekl düzenlemeler, yenlkler ve dönüşümler yaparak, ntelkl nsangücünü br an önce yetştrmes ve yetknleştrmes, bze göre ertelenmes sakıncalı br görev; ayrıca, başkasından ödünç alınamayan ve devredlmez br sorumluluktur. Bu bağlamda:. ME çalışma yapanların da ortak sorumlulukları olup gerek matematk öğretmenlernn gerekse araştırmacılarıntürkye genelnde örgütlenmeler; ayrıca, ME alanında ulusal br "Araştırma ve Uygulama Merkeznn" kurulmasının yararları vardır.. ME alanındak araştırmaların özendrlmes ve desteklenmes; bu alanda nsangücü yetşm çn gerekl parasal kaynak ayrılmalı; ayrıca, Türkye'de oluşturulacak ulusal br dernek ya da brlğn ME alanında çalışma yapan bazı uluslararası kuruluşlara, örneğn ICMI'ye (Uluslararası Matematk Öğretm Komtes'ne) üye olması sağlanmalıdır.. Matematk öğretmen yetştren ünverstelern lgl brmler arasında etkleşmn ve şbrlğnn sağlıklı gelşm öneml olup bu konuda ş ve görev tanımları yenden yapılmalı; öğretm programları çağdaş ölçütlere göre yapılandırılmalı ve gelştrlmeldr.. MEB'na bağlı devlet okullarda ve özel sektör okullarında görev yapmakta olan tüm matematk öğretmenlern se tasarlanılacak çeştl sürekl eğtm etknlklernde, örneğn, HEY (Hzmetç Eğtm ve Yetştrme) kurslarında yetknleştrlmelern önermekteyz. KAYNAKÇA [ ]. of Ed. 12 [1] Ersoy, Y. (1992a). "An nvestgaton n the evaluaton of the Turksh school mathematcs teachers' preservce educaton programme". The ICME-7!WG6, Aug 17-23, 1992, Quebec, Canada (Sunulan konuşma). [2] Ersoy, Y. (1992b). "A study on the educaton of school mathematcs and scence teachers for nformaton 50- cety". DTÜ Eğtm Raporu 1, 57-70, Ankara. [3] House, P.A.(1988)."The professon of teachng". In: A.& K. Hrst (Eds), Proc of ICME-6, 5:205-214.]. Bolya Mathematcal Socety, Budapest. [4] NCTM (1980), An Agendafor Actan; Natonal Councl of Teachers of Matbematcs, Reston, VA, 1980. [5] NCTM (1991), Professonal Standards for Teachng Mathematcs, Natonal Councl of Teachers of Mathematcs, RestonlV A. [6] Ersoy, Y. (1993a), Mathematcal Thnkng and Improvng Mathematcs Educaton n Turkey's School. Lecture Notes for SeE 406Course, METU, Ankara (unpublshed). [7] MEB (1988), XII. Mll Eğtm Şurası; MEB Yayını, Ankara. [7] Vonk, ].H.C. (1991). "Some trends n the professonal preparaton of prmary and secondary school teachers n Europe: A comparatve study". In: ]. Coolahan (Ed), Proc of the 15th Annual Conference of ATEE, s: 68-106, Lmerck. [8] Cockcroft, W.H. (1982). Mathematcs Count. Her Majesty's Statonary ffce, London. [9] Smth, 0991'). "Towards a new coherence n teacher educaton: The experence n the Unted States". In: ]. Coolahan (Ed), Proc of the 15th Annual Conference of ATEE, 5:34-67, Lmerck. [10] MEB (1973) Mll Eğtm Temel Kanunu (Kanun No: 1739), Resm Gazete Sayı: 14547 (24.06.1973 gün) [11] Karagözoğlu, G. (1987), Yükseköğretme geçşte öğretmenlk mesleğne yönelme, Öğretmen Yetştren Yüksek Öğretm Kurumlarının Dünü - Bugünü - Geleceğ Sempozyumu (8-11 Hazran 1987) Teblğler, Gaz Ünverstes, Ankara. [12] Baloğlu, Z. (1990). Türkye'de Eğtm. TÜsİAD Yayını, İstanbuL. [13] Ersoy, Y. and Toluk, Z. (1992). "Pre-servce edu caton of secondary school mathematcs teachers n Turkey". ME1V Human Sce. 11, 1-13. [14] METU (1991), METU Undergraduate/Graduate Catalog 1990-92, METU Pub., Ankara. Ersoy, Y. (1993b). "A study on mathematcs educaton n Turkey". METU]. Human Sc.12 (93/1) Cnprnt). Helden van H., (1991) (Ed), Proc of the 16th Annual Conference of ATEE, Sep 2-6, 1991, Amsterdam.