Süleyma Demrel Üverstes, Fe Blmler Esttüsü Dergs, 5-3( 0),-7 Eerj İletm Hatlarıı Meydaa Getrdğ Elektromayetk Alaları Yapay Sr Ağları le Tahm Nhat PAMUK Türkye Elektrk İletm Aom Şrket (TEİAŞ) 5. İletm Tess ve İşletme Grup Müdürlüğü/SAKARYA Alıış Tarh:9.08.0, Kabul Tarh:8..0 Özet: Elektromayetk alalar, brçok doğal ve sa yapımı kayaklar tarafıda üretlmekte ve hayatımızda öeml br rol oyamaktadır. Tekolojdek gelşmelere paralel olarak tasarlaa elektrk ve elektrok bleşel sstemler sayısıdak artış edeyle, çevremzdek elektromayetk alaları maruzyet sevyes güde güe artmaktadır. Eerj letm hatları yüksek gerlm ve üzerde taşıdıkları akımlar edeyle çevrelerde çok düşük frekaslı (ELF) elektromayetk alalar meydaa getrmektedr. Güç aktarım sstemlerdek elektromayetk alalar se, geellkle kesc, ayırıcı gb chazları çalışmaları esasıda oluşmaktadır. İletm hatlarıı etrafıdak elektromayetk alaları verle br oktadak sevyes hat yapıladırmasıa, hat gerlme ve hat akımıa bağlıdır. Bu alaları hesabı, güç sstemlerdek karmaşık yapılara göre daha kolaydır. Bu çalışmada örek br eerj letm hattıı ormal şletme koşullarıda, çevresde meydaa getrdğ çok düşük frekaslı (ELF) elektromayetk ala şddet sevyeler celemş olup, buları tahm ç yapay sr ağları tabalı br metot gelştrlmştr. Gelştrle metot örek eerj letm hattı üzerde deemş ve elde edle souçlar aalz edlmştr. Aahtar kelmeler: Elektromayetk ala, Eerj letm hatları, Yapay sr ağları, Tahm. The Estmato of Electromagetc Felds Caused by Eergy Trasmsso Les Usg Artfcal Neural Networks Abstract: Electromagetc felds are produced by atural ad mamade sources. They have etered to our daly lfe. The umber of electrc ad electroc based systems have creased cocur wth techologcal developmet. As a result, the exposure level of electromagetc felds s creasg our evromet day by day. Eergy trasmsso les produce (Extremely Low Freuecy) ELF electromagetc felds ts surroudg are because of havg hgh voltage ad currets. I power trasmsso systems electromagetc felds are geerally created by the breaker, the separators coected to the system. The levels of electromagetc felds aroud the trasmssos les are deped o the le cofgurato, the le voltage ad the le curret. Calculatos of these felds are very easy comparg the complex structures lke power systems. I ths study, ELF electromagetc feld aroud a sample eergy trasmsso le s vestgated regular operatg codtos. A artfcal eural etwork based method s developed to estmate these ELF felds. The method s tested for a sample eergy trasmsso le ad the obtaed results were aalyzed. Keywords: Electromagetc feld, Eergy trasmsso les, Artfcal eural etwork, Estmato. Grş Elektrk eerjs, üretm satrallerde eerj letm hatları le dağıtım merkezlere, orada da dağıtım hatları le tüketclere suulmaktadır. Eerj letm hatları ve güç satraller gb yüksek gerlm ve akım le çalışa elektrk güç sstemler çevrelerde yüksek elektromayetk alalar oluştururlar. Oluşa bu elektromayetk alalar, frekasları ya da dalga boylarıyla taımlaır. Frekas ekse üstüde, tüm elektromayetk ala türler br arada göstere çzelgeye elektromayetk spektrum der (Davs ve Beet, 993). Spektrumu üst ucuda gama ışıları, yüksek eerjl x ışıları, alt ucuda se çok düşük frekaslı (ELF) alaları vardır. Bu elektromayetk alaları frekası 3000 Hz de düşük, dalga boyları se blerce klometredr. Eerj letm hatlarıı oluşturduğu 50 Hz frekasıdak elektromayetk alalar bu sııfa grmektedr. Edüstryel frekaslı elektromayetk alaları sa sağlığı üzerde olumsuz etk oluşturduğu düşüces le yüksek gerlm hatları çevresdek elektromayetk alaları hesabıa ve ölçülmese yöelk çalışmalar yapılmaktadır. Uluslararası alamda lk örek çalışma 990 yılıda yapılmıştır. Söz kousu çalışma Radyasyoda Koruma Brlğ Komtes, Düya Sağlık Örgütü Çevre Sağlığı bölümüü şbrlğ ve Brleşmş Mlletler Çevre Programıı desteğ le 50/60 Hz lk elektrk ve mayetk ala sıır değerler tespt edlmes le gerçekleştrlmştr. Bu çalışmada eerj letm hatlarıı çevresde oluşa bu (ELF) alaları ölçülmes, aaltk ve sayısal yaklaşımlarla hesaplamaları yapılması ve etkler belrlemes ç çok düşük frekaslı elektromayetk alalar celemştr. 54 kv üç fazlı eerj letm hatlarıı letkeler yatay düzede yerleşk br yüksek gerlm hattı ç elektromayetk ala hesabı yapılmıştır. Hesaplaa bu alaları tahm ç yapay sr ağları tabalı br metot gelştrlmştr. Eerj İletm Hatlarıdak Elektromayetk Alaları Modelleerek Hesaplaması Güç tessler, sürekl hal koşullarıda çalışırke etraflarıda şebeke frekaslı elektromayetk alalar üretrler (Ar vd., 987). Eerj letm hatları ç, bu alaları verle br oktadak sevyes, hat yapıladırmasıı yaı sıra sırasıyla hat gerlm ve hat akımıa bağlıdır. Elektromayetk alalar, elektrk ve mayetk ala olmak üzere k bleşee ayrılır. Elektrk *hatpamuk@gmal.com
N. PAMUK alaı akımda zyade yüke bağlı olmasıa karşı, mayetk ala pratk olarak akımla oratılıdır (Teaş, 00). Şekl de eerj letm hatları tarafıda üretle şebeke frekaslı alalar gösterlmştr. çok uzu çzgsel br yük kayağıı alaı, eksee smetrk olup, radyal doğrultudadır. Çzgsel yük kayağıı elektrk ala çzgler letke yüzey dk olarak keser. Sosuz çzgsel yükü potasyel fades; h - h V I I πε r πε r h r V I I πε r πε h h r V I I πε r πε h () () (3) Şekl. Eerj letm hatları tarafıda üretle şebeke frekaslı alalar [Jdaov, P.S., 980] Güç sstemlere at satral ve trafo merkezlerdek elektrk ve mayetk alaları hesaplaması eerj letm hatlarıa göre daha karmaşık br yapıya sahp olduğuda, daha gelşmş metotlara htyaç duyulmaktadır. Eerj letm hattı çevresde ölçüle elektrk ve mayetk ala değerler; ölçümü yapıldığı koşul ve zamadak akım değerlere, hattı gerlm düzeye, hattı yükseklğe, sehme, araz koşullarıa, letke cse, her fazdak letke sayısıa vb. etmelere bağlı olarak değşm gösterrler (Ulyaov, 004). Tess edlmş ve şletmede ola eerj letm hatları ç elektromayetk alaı tespt etme e sağlıklı yolu ölçme yapmaktır. Buu dışıdak haller de ve özellkle, plalama aşamasıda ola hatları elektrk alaı ve mayetk alaıı belrlemes ç e öeml şlevsel yapılar se matematksel modellerdr (Meeda ve Myajma, 999). Br eerj letm hattı kurulmada öce, o hattı plalaa akım ve gerlm değerlere, ked ve buluduğu ortamı fzksel özellklere ve tasarım değerlere göre ve arzu edle değşk koşullar ç elektrk ve mayetk alaıı belrlemes gerekmektedr. Elektrk Ala Hesabı Eerj letm hatlarıda elektrk ala hesabıı yapılablmes ç öce uygu br yük tp belrlemes gerekmektedr. Eerj letm hatlarıı meydaa getrdğ elektrk alaı sosuz çzgsel br yük tp le modeller (Jdaov, 980). Yarıçapı sosuz küçük, düzgü yüklü ve h r V I I πε r h r V I πε r V I (x x ) (y + y ) πε (x x ) (y y ) bağıtısı le hesaplaır. İletm hatlarıda yükü potasyel fades ve görütüü potasyel fades brleştrlerek (6) fadesdek potasyel katsayı elde edlr. Bu fadede r, yüküü letke çepere ola uzaklığıdır, r se - yüküü letke çepere ola uzaklığıdır. V se sıır oktası potasyeldr ve letke gerlme eşttr. Yük görütüsü kartezye koordat eksee çakıştırılır. Bu durumda blmeye değer buluur. Eerj letm hatlarıdak gerlm değer karmaşık br büyüklük olduğuda, (6) fadesdek potasyel değer bulmak ç her br faz gerlm kullaılır. Eerj letm hatlarıda brde fazla letke buluduğu ç adet letkel br devre ç potasyel yükler tamamı bulumalıdır. İletke üzerdek potasyel yükler, (x x ) (y + y ) V I j πε (x x ) (y y ) bağıtısı le hesaplaır. Şekl de adet letkee sahp eerj letm hattıı herhag br A oktasıdak letke görütüsü verlmştr. Şekl. adet letkel br eerj letm hattı görütüsü A oktasıı potasyel değer; (x x ) (y + y ) V I A πε (x x ) (y y ) (4) (5) (6) (7) (8)
Eerj İletm Hatlarıı Meydaa Getrdğ Elektromayetk Alaları Yapay Sr Ağları İle Tahm bağıtısı le hesaplaır. A oktasıdak elektrk ala şddet x ve y bleşeler se; E Ax E Ay (x x ) πε (x x ) (y y ) (x x ) (y + y ) (y y ) (y + y ) πε (x x ) (y y ) (x x ) (y + y ) bağıtıları le hesaplaır. Burada; E A Ax Ay (9) (0) E +E () fades A oktasıdak bleşke elektrk ala şddet vermektedr (Russel vd., 984). Hesaplaa yük değerler kullaılarak kotrol oktası potasyeller buluur. Kotrol oktasıı koordatları k boyutludur. Mayetk Ala Hesabı Eerj letm hatları mayetk ala kayaklarıı e başıda gelmektedr. Ye kurulacak letm hatlarıı tasarım aşamasıda mayetk ala şddet stadartlarda ö görüle değerler üzerde olup olmadığıı tespt edlmes ç mayetk ala hesabı büyük öem kazamaktadır (Ulyaov, 004). Eerj letm hatlarıı mayetk ala hesabı, toprak üzerde havaya yerleştrle paralel hatları k boyutlu aalzler kullaılarak yapılmaktadır. Eerj letm hatlarıı etrafıdak mayetk ala şddet Bot-Savart kauua göre belrlemektedr (Robert ve Olse, 993). Bu yasaya göre çde I akımı aka br letkede r uzaklığıdak br oktada oluşacak ola mayetk ala şddet; I H πr () bağıtısı le hesaplaır. Üç letkel br eerj letm hattıdak mayetk ala hesabı, her br letkede geçe akımı mayetk alaa katkısı hesaplaarak yapılmaktadır. Koordatları x p, y p ola br oktaı koordatları x, y ola br oktaya (letkee) ola uzaklığı; r (x -x ) +(y - y ) (3) p p bağıtısı le hesaplaır. İletkede aka akımı oluşturduğu mayetk alaı H x yatay ve H y düşey bleşeler se; I y p - y H x π r I x p - x H y π r. (4). (5) bağıtıları le hesaplaır. Mayetk alaı x bleşe yere paralel, letkee dktr. y bleşe se düşey bleşedr. Mayetk akım yoğuluğu; B 0.H dır. Havaı mayetk geçrgelğ 0 4 0-7 H/m dr. Bua göre letkel br eerj letm hattıı herhag br oktada oluşturduğu H bleşke mayetk ala şddet; H H H x y ( ) + ( ) (6) bağıtısı le hesaplaır (Davs ve Beet, 993). 54 kv luk, üç fazlı tek devrel, letkeler yatay düzlemde yerleşk örek br yüksek gerlm hattı ç mayetk ala dağılımı aalz yapılmıştır. Hat letkeler sosuz uzulukta, brbre ve yere göre paralel olduğu kabul edlmştr. Toprağı mayetk geçrgelğ havaı mayetk geçrgelğe göre çok yakı olduğu ç çözümlemede toprağı etks hmal edlmştr. 54 kv luk örek br eerj letm hattıı 465 A yüklemes durumuda etrafıda oluşacak ola mayetk ve elektrk ala şddetler ölçülmüş ve aaltk olarak hesaplamıştır (Teaş, 00). Şekl 3 ve Şekl 4 de 54 kv eerj letm hattıa at mayetk ve elektrk ala şddet dağılımları verlmştr. Şekl 3. 54 kv Eerj letm hattıa at mayetk ala dağılımı Şekl 4. 54 kv Eerj letm hattıa at elektrk ala dağılımı Elde edle modelleme souçları, ölçüm değerlerde daha yüksektr. Modelleme souçları le ölçüm souçları arasıdak fark, ölçüm oktasıda ala değere etk ede faktörler (ölçüm oktasıı doğrultusu ve yöüe, o adak meteorolojk koşullara, ekralama sağlaya ba, ağaç ve metal yasıtıcılara, ölçüm chazıı hassasyete) modellemede bre br yer almaması veya uyumlu olmamasıda kayaklamaktadır (Robert ve Olse, 993). Yapay Sr Ağları Yapay sr ağları (YSA), sa bey byolojk sr ağlarıda eslee, bazı performas karakterstklere sahp paralel dağılımlı br blg şleme sstemdr (Öztemel, 003). Bu metodu e öeml özellğ, herhag br oluşumda fzksel özellklere bakmaksızı, sadece grd le çıktı arasıdak lşky ortaya koyma ve doğrusal olmaya modelleme yapablme yeteeğdr. Herhag br olay hakkıda grd ve çıktılar arasıdak lşky, doğrusal olsu veya olması, elde bulua mevcut öreklerde öğreerek daha öce hç görülmemş olayları, öcek öreklerde çağrışım yaparak lgl olaya çözümler 3
N. PAMUK üreteblme özellğ YSA lardak zek davraışıda temel teşkl eder (Sağıroğlu vd., 003). Brçok özellkler yaıda paralel çalışmasıda dolayı blgler hızlı br şeklde şleyeblmes ve doaımı kolayca gerçekleeblr olması YSA yötem başka yötemlere göre daha cazp duruma getrmektedr. YSA yötemde, grdler ve çıktılar arasıda pek çok hücre ve çok sayıda bağ vardır. Sr hücreler arasıdak bu bağlar lşkye göre br aktarım değer almaktadır ve bu değere ağırlık demektedr. Bu ağırlıklar grle tüm ye verlere göre değşerek yelemektedr. Bast br yapay sr hücres; grdler, ağırlıklar, toplama foksyou, aktvasyo foksyou ve çıktılar olmak üzere beş aa kısımda oluşmaktadır (Öztemel, 003). Grdler, dğer hücrelerde ya da dış ortamlarda hücreye grle blglerdr. Ağırlıklar, grd set veya kedsde öcek tabakadak başka br şlem elemaıı bu şlem elemaı üzerdek etks fade ede değerlerdr. Toplama foksyou grdler ve ağırlıkları tamamıı bu şlem elemaıa etks hesaplaya br foksyodur. Bu foksyo br hücreye gele et grdy hesaplar. Grd bleşelerdek ağırlıkları tümü; (et) j w x j b (7) bağıtısı le hesaplaır. Burada; (et)j, sr hücres le öcek tabakada alıa grd j. sr hücres toplam ağırlığı, w j öcek tabakadak. sr hücres ve j. sr hücres arasıdak ağırlık, x öcek tabakadak. sr hücres çıktısıdır. Aktvasyo foksyou se toplama foksyouda elde edle et grdy br şlemde geçrerek hücre çıktısıı belrleye br foksyodur (Allahverd, 00). İler Beslemel Ger Yayılım Algortması İler beslemel ger yayılma algortması (İBGYA), bastlğ ve uygulamadak görüş açısı gb başarılarıda dolayı ağ eğtm ç e popüler algortmalarda brdr. Bu algortma; hataları gerye doğru çıkışta grşe azaltmaya çalışmasıda dolayı ger yayılım sm almıştır. Ger yayılmalı öğreme kuralı ağ çıkışıdak mevcut hata düzeye göre her br tabakadak ağırlıkları tekrar hesaplamak ç kullaılmaktadır (Tag ve Lued, 00). Ger yayılım çok katmalı ağlarda kullaıla delta kuralı ç geelleştrlmştr br algortmadır (Maruardt, 003). Bu algortma çok katlı ağlarda hesap şler öğremede kullaılablmektedr. Ger yayılım ağıda hatalar, ler besleme aktarım şlev türev tarafıda, ler besleme mekazması çde kullaıla ayı bağlatılar aracılığıyla, gerye doğru yayılmaktadır. Öğreme şlem, bu ağda bast çft yölü hafıza brleştrmeye dayamaktadır. İler beslemel ger yayılım algortmalı yapay sr ağıda grd, ara ve çıktı olmak üzere üç farklı brm bulumaktadır. Her brm brçok öroda oluşmakta olup, brmler ked aralarıda ağırlık kümeler le bağlamaktadır. Bağlama şekle göre her br kısımdak öro sayısı değşmektedr. Ayı kısımdak örolar arasıda letşm olmasıa z verlmemektedr. Gerye dağılma hata yayılması k etapta oluşmaktadır. Çıktı brmdek çıktı blg syaller arasıdak farklara dayaarak, bağlatı kuvvetler üzerde değşklkler yapıldığı br gerye doğru lerleme etabı bulumaktadır. İler beslemel YSA ı e yaygı ve e çok kullaıla model çok katmalı almaç (ÇKA) modeldr (Tag ve Lued, 00). YSA ı e temel elemaı ola şlem brm model şekl 5 de verlmştr. Şekl 5. YSA şlem brm model Grş vektörü x,x,.,x elemalarıı ağırlıklarla çarpımıı toplamı geellkle doğrusal olmaya br trasfer foksyouda f(et) geçrlerek şlem brm çıkışı; y f(et ) f w x w o (8) bağıtısı le hesaplaır. Burada w ve w o ;. şlem brm ağırlıkları olup, w o ; x o olarak seçle polarma grş bağlı olduğu polarma ağırlığıdır. Polarma grş amacı hücre çıkışıa etk edecek zayıflatıcı etkeler ortada kaldırmaktır (Sağıroğlu vd., 003). Şekl 5 de gösterle toplam şlem, ağ yapısıa göre maksmum ala, mmum ala, ya da çarpım foksyou olablr. İşlem brm modellerde, gerçekleştrlecek şleve göre çeştl tpte trasfer foksyoları kullaılablr. Doğrusal, doyumlu-doğrusal, eşk ve sgmod foksyolar YSA da kullaıla başlıca trasfer foksyolarıdır (Allahverd, 00). Q katmalı ler beslemel br ağ ç ger yayılım algortması;,,3,4..q katma umarasıı, H p c katmadak brm grds, y c katmadak brm çıktısıı, w j (-) c katmadak brm, temsl eder. Q katmalı ler beslemel br ger yayılım algortmasıı bulmak ç aşağıdak adımlar uygulaır (Tag ve Lued, 00).. Adım: w ye reel değerl küçük rastlatısal sayıları başlagıç değer olarak ataır.. Adım: Rasgele br (grş-hedef) çalışma model seçlr ve katmaıdak her br j brm ç ler yöde çıktı değerler hesaplaır. Böylece çıkış eştlk (9) dak gb olur. - y f y w (9) j 4
Eerj İletm Hatlarıı Meydaa Getrdğ Elektromayetk Alaları Yapay Sr Ağları İle Tahm 3. Adım: Çıkış brmler ç hata termler hesaplaır. - f Q Q p ' Q y y H (0) 4. Adım: Q, Q-,..., katmalarıdak tüm brmler ç gerye yayılımla deltaları ya gzl katma brmler ç hata termler hesaplaır. - ' - f H w j () 5. Adım: Bütü bu ağırlıklar wj fadeler kullaılarak güceller. ye esk w j wj wj () w j y (3) 6. Adım:. adıma döüp, toplam hata kabul edleblr br düzeye gelee kadar her br p model ç şlemler tekrarlaır. Çok katmalı ler beslemel ger yayılım algortmasıı akış şeması şekl 6 da verlmştr. koordatları, çıktı olarak se mayetk ala ve elektrk ala değerler kullaılmıştır. Elde edle ölçüm souçlarıı 49 taes eğtm ç kullaılırke taes de test ç kullaılmıştır. Tasarlaa YSA yötem grd ve çıktı tabakasıda hücreye sahp br model gelştrlmştr. Saklı katma şlem brmler trasfer foksyou hperbolk tajat seçlmştr. Tasarlaa YSA model farklı katma ve örolar ç deemştr. E y YSA model tespt ederke her br model ç terasyo sayısı 000 le sıırladırılmıştır. Souç olarak eerj letm hatlarıdak elektromayetk ala şddetler belrlemesde, e y soucu tek gzl katma ve sekz öroa sahp ola ağ mmars sağlamıştır. Matlab yazılımıda 000 adım şlemde sora elde edle eğtm ve test performas hata grafğ şekl 7 de verlmştr. Şekl 7. 000 adım ç eğtm ve test hata grafğ Şekl 6. Çok katmalı ler beslemel ger yayılım algortması akış şeması Ger yayılım algortmasıı amacı uyguluk foksyouu mmum yapmaktır. Uyguluk foksyou YSA ı ağırlık değerlere bağlı olduğuda, algortma YSA ağırlıklarıı e uygu bçmde değştrlmes şlemlerde oluşmaktadır. Yapay Sr Ağları Model Tasarlaması Tasarlaa YSA modelde çok katmalı ler beslemel yapay sr ağı le ger yayılma algortması kullaılmıştır. Gzl tabaka ve çıkış tabakasıdak hücre çıkışlarıda doğrusal olmaya sgmod foksyou kullaılmıştır. Eerj letm hatlarıdak elektromayetk ala değerler tahm ç yerde 7 metre yükseklkte ola örek br 54 kv eerj letm hattı üzerde yapıla ölçümler kullaılmıştır (Teaş, 00). Yapay sr ağı model eğtm ve testde grd olarak; x ve y Bua göre oluşturula ağda 000 adım soucuda eğtm hatası 0,0077069 olarak belrlemştr. Eğtle model sadece ölçüm grd değerler kullaılarak test edlmştr. Yapıla ölçüm souçları le YSA ı yaptığı tahm souçlarıı göstere değerler Çzelge de verlmştr. Ölçüm souçları le tahm souçları karşılaştırıldığıda, yapıla tahmler oldukça y sevyede olduğu tespt edlmştr. Souçlar Eerj letm hatlarıı oluşturduğu elektromayetk alaları sağlık açısıda bazı etkler olmakla brlkte, bu etkler heüz tam olarak spatlaablmş değldr. Mevcut blgler ağırlıklı olarak fzyolojk ve pskolojk etkler varlığıı göstermekle brlkte bu etkler şleyş mekazması üzerdek çalışmalar devam etmektedr. Gelşmş ülkeler yaptıkları çalışmalar soucuda eerj letm hatlarıı mayetk ve elektrk alaları kousuda güvelk stadartları oluşturmuşlardır. Bu stadartlardak sıır değerlere dayaılarak yerleşm merkezler hatlara ola güvel yaklaşım mesafeler, hat güzergâhıı tespt ve drek boyutları gb değerler belrleeblmektedr. Eerj letm hatlarıı oluşturduğu elektromayetk alaları calılar üzerdek etkler celemes kadar, 5
N. PAMUK bu alaları doğru ölçülmes ya da tahm de öemldr. Bugüe kadar yapıla celemeler ağırlıklı olarak aaltk çözümler arama yöüde olmuştur. Aaltk modeller brçok durumda sağlıklı souçlar verememektedr. Bua bağlı olarak ölçüm ve tahm tabaıa dayaa modeller daha gerçekç souçlar verdğ görülmektedr. Çzelge. Ölçüm oktalarıı koordatları le ölçüle ve tahm edle mayetk ve elektrk ala değerler Ölçüm Noktaları Koordatlar, (m) Mayetk Ala H (A/m) Z 7 m Mayetk Ala YSA Tahmler Elektrk Ala E (V/m) Z 7 m Elektrk Ala YSA Tahmler x y 4 7,3 8,8 0,0 3,5 3,6, 7,8 5 6,34 3,8 3 0,8 7,8,7 0,, 4 4,4 4, 8,3 0,0,8,7 5 3,9 5, 8,7 9,3,8,9 6,4 4 3,,7,3 7, 5,3 6 7,8 0,7 8 6 3,8 3,06 0, 0,4 9 0,5 4,5 3, 5,,4, 0,8 9,9 93 96,7 7,8 7,5 3,7 9,6 34,5 33,9 8,4 8,8,8 0 6 5,05 7, 7 3,8 0, 58,6 58,6 5,3 5,5 4 0,5 0,5 4,8 5,0 0,3 0, 5 3, 9,4 4,3 7,08 7,9 8 6,5 9, 69 65,4 4,7 4,3 7 0,8 9,4 5,3 4,7 3, 3 8 5,3 70 68,3 6,3 6 9 4,,4 08,4 09,3 7,4 7,8 0 3,,3 03,5 03,7 6,9 7,,4 60,3 59,8 3,8 4 0,5 0,5 6,4 6,93 0,3 0,5 3 3,4 09, 6,4 6,8 4,5,7 65,5 63,4 3,9 4 5 0,6 3 3, 4,8,7 3, 6,5 6,3 63,8 65,39 4 3,6 7 3,,7 9,4 8,8,3, 8 7, 64,3 65, 8,4 8 9,9 4,6 6,5 8,03 3,6 3,9 30 0,4 4,9 7,4 74,08 4,8 5 3 0,9,8 3,5 3,9,6,3 3,6 0,4 8,3 30,37,3,5 33 4, 4,8 64,6 65,8 5,8 6 34 3,8 3 3, 3,4,5, 35,4 9,6 5,7 6,3 0, 0,5 36, 7,4 0,5,7,3,5 37 4,8 7,,9 0,04,4,7 38 0,7 8,3 7,3 9,06 0,4 0, 39,3 6, 83, 85,09 4,9 5,3 40,7 9, 46,3 4,3 3,8 0,3 4,6 0,3,6 3,7 0, 0,5 4, 3,6 53,8 55,7 3,7 3,3 43,7,9 35,7 3,8,6, 44 3, 4, 0,6 5,03,8 45 4, 3,8,8 4,06,9 46,5 4,9 36,4 40,33,7 3, 47,8 3,8 7,3 6,7, 48,,9 53 50,06 3,6 3,9 49 0,6 7,3 43,8 45,09 3,3 3 50,5 4,8 45 48, 5,4 5,8 5 3,8 8, 35,8 37,8,9,7 5 3, 9,6 4,8 6,0 0,7 53 0, 3,9 47,9 49,4 3,6 4 54,3,9 3,6 4,5 0, 0,4 55 3,7 8,3 73, 76,03 4,6 5 56,5 9,4 53,9 55,06 3,7 4, 57,7 0,6 5,3 6,8 0,8 58,9,7 53, 5,4 3,6 3,9 59 0,8 3,9 34,6 38,08,7,5 60 0,4 3,8 4,8 5, 0,3 0,5 6,3 5, 3,,0, 6 0,7 5,7 56,6 50, 8, 8 63,4 6, 46, 48,4 3,5 3, 64 3,6 8,8 38,3 4,3 3, 3 65 3,9 8, 85, 8,8 5,3 5,5 66,6 3,7 3,6 4,04,8 6
Eerj İletm Hatlarıı Meydaa Getrdğ Elektromayetk Alaları Yapay Sr Ağları İle Tahm Çzelge Devamı 67, 4,6 73,6 75,33 4,9 5 68 3,8 36,7 40,9 5,3 5, 69 3,4 6,8 43, 40,48 8,7 8,5 70 4 8, 3, 35,4,4,5 7, 9,8 74, 7,3 5,3 5 Yapıla çalışmada ölçümsel olarak elde edlmş verler le alteratf br tahm yötem ola yapay sr ağları yötem kullaılarak br tahm model gelştrlmştr. Gelştrle model le ölçüm souçları eğtm aşamasıda mayetk ala ç %96, elektrk ala ç %94 başarı le test aşamasıda se hem mayetk hem de elektrk ala ç %84 başarı le bulumuştur. Çalışma souçları model güvelrlğ açısıda değerledrlrse tahm değerler le ölçümsel değerler arasıdak etkleşm lşkler kabul edleblr düzeydedr. Fakat modellemede daha fazla ver set kullaılmasıı model öğreme ve tahm etme aşamalarıı gelştrlmes ve daha y souçları alıablmes açısıda öeml olduğu düşüülmektedr. Souç olarak ölçümsel çalışmalar, uzu süreçlerde yapılable, malzeme harcaa ve ekoomk yükümlülük getre, ayı zamada tekk persoel gerektre çalışmalardır. Bu yüzde, yapay sr ağları gb yapay zekâ modeller kullaılablrlğ üzere yapılacak çalışmalarla ölçümsel çalışmalardak bu kayıplar ve gereksmler daha aza drgeeblr. Kayaklar Ar, N., Bulumer, W., Thomas, D.E. 987. Traset EM felds due to swtchg operatos electrc power systems. IEEE Trasacto o EMC, 9, 33-37. Jdaov, P.S., 980. Electrc ad magetc felds produced by trasmsso systems. Workg Group 36.0. CIGRE Publsher, Pars, 34-36 pp. Teaş, 00. Elektrk İletm Tessler Elektrk Alaı ve Magetk Ala Ölçüm Raporu. TEIAS Geel Müdürlüğü, Akara,. Tag, Y.C.C., Lued, Y.C. 00. A Adaptve Actvato Fucto for Multlayer Feed Forward Neural Networks. Proceedg of IEEE TENCON 0. 37. Öztemel, E. 003. Yapay Sr Ağları. Papatya Yayıcılık, İstabul, 5-6 pp. Russel, B.D., Harvey, S.M., Nlsso, S.L. 984. Substato electromagetc terferece: characterzato ad descrpto of the traset EMI problem. IEEE Trasacto o Power Apparatus ad Systems, 03, 863-87. Ulyaov, S.A. 004. Gudeles for lmtg exposure tme varyg electrc magetc ad electromagetc felds. Evrometal Scece Ad Techology, 38, 67-78. Meeda, M., Myajma, H. 999. A algorthm for leastsuares estmato of olear parameters. Joural Socal Id. Apply Mathematcs. 7, 43-44. Allahverd, N. 00. Uzma Sstemler, Br Yapay Zeka Uygulaması. Atlas Yayı Dağıtım, İstabul, 47-63 pp. Maruardt, D.W. 003. A method for the soluto of certa olear problems least suares. Quartto Applcato Mathmatcs, 43, 64-7. Sağıroğlu, Ş., Beşdok, E., Erler, M. 003. Mühedslkte Yapay Zeka Uygulamaları-I Yapay Sr Ağları. Ufuk Yayıcılık, İstabul, 69-74 pp. Teaş, 00. Elektrk Alaları ve Magetk Alalar. Teaş Geel Müdürlüğü Çevre Dare Başkalığı, Clt -. Akara, 90-94. Robert, G., Olse, N. 993. Electromagetc felds from power les. IEEE Trasacto o Power Apparatus ad Systems, 38, 43-5. Davs, J.G., Beet, W.R. 993. Effects of low-freuecy electrc ad magetc felds. Evrometal Scece Ad Techology, 7, 4-5. 7