Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2015:14(1):15-22 Aile sağlığı merkezlerie başvura bireylerde akılcı ilaç kullaım alışkalıklarıı belirlemesi [Determiatio of ratioal drug use of icomig idividuals to family health care ceters] ÖZET AMAÇ: Araştırma, bireyleri akılcı ilaç kullaımıa ilişki alışkalıklarıı icelemesi amacıyla plaladı. YÖNTEM: Bu taımlayıcı araştırmaı öreklemii, İstabul ilideki evre içide radomizasyo ile seçile 5 farklı aile sağlığı merkezie Nisa-Temmuz 2012 tarihleri arasıda başvura 382 birey oluşturdu. Verileri toplamasıda, bireyleri sosyodemografik özellikleri ve akılcı ilaç kullaımı ile ilişkili 26 soruda oluşa yapıladırılmış soru formu kullaıldı. İlgili kurum izileri alıdıkta sora araştırmacılar yüz-yüze görüşme yötemi kullaarak verileri topladı. Elde edile veriler; sayısal, yüzdelik ve korelasyo testleri kullaılarak aaliz edildi. BULGULAR: Araştırma öreklemideki bireyleri yaş ortalamasıı 41,3±15,3 yıl olduğu belirledi. Ayrıca 63,1 ii kadı ve 39,8 ii ilkokul mezuu, 48,4 üü rahatsızlık/hastalık durumuda öcelikle bir sağlık kuruluşua başvurduğu ve 66,5 ii bir hekim tarafıda muayee edildikte sora ilaç kulladığı saptadı. Bu bireyleri; 70,2 sii hastalık, 71,2 sii ilaçları içeriği, 73,6 sıı ilaçları kullaımı, 63,6 sıı ilaçları etki süresi, 70,4 üü ilaç ya etkileri ve 57,9 uu ilaç dışı tedavi yötemleri hakkıda bilgi aldıkta sora ilaç tedavisie başladığı görüldü. Acak öreklemi 62,8 ii bu bilgiledirmeyi tekrar edemediği, 67,0 ıı iyileştiğie kaaat getirerek tedavisii yarıda kestiği ve 67,3 üü de kala ilaçlarıı evde buludurduğu saptadı. Ayrıca ileri yaş ve düşük eğitim seviyesii akılcı ilaç kullaımıa uyumu etkilediği belirledi (p 0,01). SONUÇ: Bu çalışmada, araştırmaya katıla bireyleri akılcı ilaç kullaımıa yöelik farkıdalığıı arttırılmasıa, özellikle de ileri yaşta ve düşük eğitim düzeyie sahip ola kişileri eğitimie gereksiim olduğu görülmektedir. SUMMARY AIM: The study was plaed with the aim of determiig the ratioal drug use habits of idividuals. METHOD: The sample of this descriptive study was cosisted of 382 idividuals who admitted to five differet family health ceters i Istabul. The ceters were selected radomly betwee April ad July 2012. Data were collected by usig a structured questioaire form icludig 26 questios about idividuals' socio-demographic ad ratioal drug use habits. After obtaiig the permissio from relevat istitutios the researchers collected data by usig face-to-face iterviews. The data were aalyzed by usig umeric, percetage ad correlatio tests. RESULTS: The mea age of idividuals i the research sample was 41.3±15.3 years. I additio it was determied that 63.1 were female, 39.8 were graduated from primary school, 48.4 of them had firstly applied to a health ceter i durig disability ad illess ad 66.5 of them used drug after examiig by a physicia. Before startig the drug therapy, 70.2 of these idividuals were iformed about illess, 71.2 of them were iformed about drugs cotet, 73.6 of them were iformed about usig drug, 63.6 of them were iformed about duratio of drug actio, 70.4 of them were iformed about drug side effects, ad 57.9 of them were iformed about o-pharmacological methods. However, 62.8 of the sample could t repeat this iformatio, 67.0 of them iterrupted their drug therapy believig that they healed, ad 67.3 of them stocked their medicatio at home. I additio, it was foud that advaced age ad low levels of educatio were effective o adherece to ratioal drug use (p 0.01). CONCLUSION: I this study, it was determied that idividuals awareess about ratioal drug use should be icreased, particularly, the older oes ad those with isufficiet educatio level of idividuals eed more iformatio about this coditio. Merdiye Şedir 1, Zuhal Çelik 2, Elif Güzel 2, Fuda Büyükyılmaz 1 1 İstabul Üiversitesi Florece Nightigale Hemşirelik Fakültesi 2 İstabul Üiversitesi İstabul Tıp Fakültesi Aahtar Kelimeler: Akılcı İlaç Kullaımı, Bireyler, Aile Sağlığı Merkezi. Key Words: Ratioal Drug Use, Idividuals, Family Health Care Ceters. Sorumlu yazar/ Correspodig author: Fuda Büyükyılmaz, İstabul Üiversitesi Florece Nightigale Hemşirelik Fakültesi fudabuyukyilmaz@hotmail. com Göderme Tarihi/Date of Submissio: 04.02.2014, Kabul Tarihi/Date of Acceptace: 09.05.2014 DOI: 10.5455/pmb1-1391505019 GİRİŞ İlaçlar; hastalıklarda koruma, hastalık durumuda soruları taılaması ve tedavisi amacı ile hastae ortamıı yaı sıra toplum sağlığıda da sıklıkla kullaılmaktadır. Uygulaa ilaç tedavisii e temel amacı, istee etkileri e üst düzeye çıkarmak ve zararlı ya da ya etkileri e aza idirmektir. Bu kouda sağlık bakım ekibi üyelerie (hekim, hemşire, eczacı vb.) öemli görevler düşmektedir (1,2). Sağlık bakım ekibi üyelerie topluma ilaç kullaımıda uygu yolu göstermek amacıyla birçok ülkede 1985 yılıda Düya Sağlık www.korhek.org 15
Örgütü (DSÖ) ü öderliğide Akılcı İlaç Kullaımı Programı başlatılmıştır. Akılcı ilaç kullaımı (AİK) (rasyoel farmakoterapi); hastaya doğru taıı koulması, soruu dikkatlice taılaması, tedavi amaçlarıı belirlemesi, güveilir tedavii seçilmesi, uygu bir reçete yazılması, bireye açık-alaşılır bilgileri verilmesi, tedavi souçlarıı izlemesi ve değerledirilmesii kapsaya sistematik bir yaklaşım biçimi olarak taımlamaktadır (3). Adebayo ve Hussai yaptıkları retrospektif çalışmada; sağlık bakım ekibii akılcı ilaç kullaımı yaklaşımıı çok düşük orada beimsediği (12,1) ve bu edele birey içi uygu tedavii plalaabilmesi adıa eğitime gereksiimleri olduğuu saptamışlardır (4). Ayrıca AİK taımıda da alaşılacağı gibi, ilaç kullaımıda sağlık bakım ekibi üyelerii bu kou ile ilgili sorumluklarıı yaı sıra; ilacı kullaa bireylere de öemli görevler (doğru zama ve dozda ilacı kullaılması, ya etkileri izlemesi vb.) düşmektedir (1,3). AİK az gelişmiş ve gelişmekte ola ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de öemli bir sorudur. AİK programıı etki kullaılmaması gereksiz ilaç tüketimie ede olmaktadır ve bu ora ülkemiz içi 40 ı üzeridedir (5). Bireyleri akılcı ilaç kullaım alışkalıklarıda sosyo-demografik özellikleri (yaş, eğitim seviyesi, sosyal güvece varlığı, yaşaıla yer vb.) öemli etkeler olduğu belirtilmektedir (6,7). Bu kou ile ilgili Südüs Arsla ve Semi belirtile tedaviye bireyleri uyumuu öemli bir kou olduğuu, bu kouda Türkiye i özellikle ketsel kesimleride reçete edile ilacı uygu kullaılmadığı ve bu edele bireyleri eğitim gereksiimii buluduğuu belirtmektedir (7). Bezer şekilde Akıcı ve ark. yaptıkları çalışmada, özellikle ilk defa belirtile tedaviyi uygulayacak ola eğitim seviyesi düşük bireyleri tedavi programıa uyma becerisii yetersiz olduğuu belirtmekte ve AİK hakkıda ülkemizde durum değerledirmesi ve eğitim programlarıı yapılması gerektiğii öermektedir (8). Sağlığı koruması ve yükseltilmesii yaı sıra sorulara yöelik hizmet verile ve multidisiplier ekip çalışmasıı gerektire bir ala ola aile sağlığı merkezleri (ASM); özelikle AİK i yoğu olarak kullaıldığı kuruluşlarıdadır. Yukarıdaki literatür bilgileri dikkate alıdığıda AİK ye ilişki toplumdaki bireyleri alışkalıklarıı belirlemeside ve bu kouya yöelik gerekli düzelemeleri yapılmasıda sağlık bakım ekibi üyelerii aahtar role sahip olması gerektiği açıktır (9,10). Bu edele; hasta ve ailesi ile açık, et iletişim kurularak bakım ile ilgili gereksiimleri karşılamasıda birey merkezli yaklaşımı kullaılması, öerile ilaç tedavisie uyumu sağlama adıa durum değerledirmesi yapılması büyük öem taşımaktadır. Bu bilgiler ışığıda araştırma, bireyleri akılcı ilaç kullaımıa ilişki alışkalıklarıı icelemesi amacıyla plalamıştır.. GEREÇ VE YÖNTEM Taımlayıcı tipte ola araştırmaı evreii; İstabul ilideki ASM lere başvura bireyler oluşturdu. Öreklemii ise; evre içide radomizasyo ile seçile 5 farklı ASM ye Nisa- Temmuz 2012 tarihleri arasıda başvura, araştırmaı amacı açıklaarak bilgiledirme sorası araştırmaya katılım içi izi alıa, araştırma öreklem kriterlerie uya 382 birey oluşturdu. Araştırma öreklemie dahil olma kriterleri; 1) hasta bireyi 18 yaş ve üzeride olması, 2) bilişsel, duyuşsal ve sözel olarak iletişim kurmayı egelleye bir soruu olmaması olarak belirledi. Verileri toplamasıda; bireyleri sosyodemografik özellikleri ve literatür doğrultusuda hazırlaa akılcı ilaç kullaımıa ilişki 26 soruda oluşa yapıladırılmış soru formu kullaıldı. Bu soru formuda; hastalık durumuda bir sağlık kurumua başvurma, hastalık-ilaçlar hakkıda bilgi alma, bu eğitimi özümseyebilme, tedaviyi yarıda kesme, kala ilaçları depolama durumu gibi sorulara yer verildi (6,7,11). Veri toplama içi; araştırma verilerii elde edildiği aile sağlığı merkezi sorumlu birimie/hekimlerie çalışmaı amaç ve kapsamıı içere bilgi formu ile yazılı başvuruda buluularak gerekli izi alıdı, çalışma bu tarihte sora başlatıldı. Ayrıca araştırma öreklemii oluşturacak bireylere araştırmaı amacı, süresi ve kedileride e bekleildiği açıklaarak isteklilik, göüllülük ilkesi ışığıda araştırmaya katılmaları içi bilgiledirilmiş izi alıdı. Çalışmaya katılma veya katılmamaya karar vermede özgür oldukları, bilgi vermeyi reddetme ve kedileride alıa bireysel bilgileri gizli kalacağı kousuda sözel olarak bilgiledirilerek otoomi ve sadakat-gizlilik ilkesie bağlı kalıdı. Bireyleri muayee işlemleri öceside bekleme odasıda yüz-yüze görüşme yötemi kullaılarak, araştırmacılar tarafıda toplaa veriler, SPSS 15.0 (Statistical Package for Social Sciece for Widows) paket programıda yapıldı. Sayısal ve yüzdelik dağılımları hesaplamasıda frekas; iki ya da daha fazla değişke arasıdaki ilişkii belirlemeside ise Ki-Kare ya da Fisher Kesi Ki-Kare alamlılık 16 www.korhek.org
testleri kullaıldı. İstatistiksel açıda alamlılık düzeyide p 0.05 olarak kabul edildi. BULGULAR Araştırmaı öreklemii oluştura bireyleri yaş ortalamasıı 41,3±15,3 yıl, 53,4 üü 18-38 yaş arasıda, 63,1 ii kadı, 39,8 ii ilkokul mezuu, 47,9 uu ev haımı, 96,1 ii sosyal güvecesii olduğu ve 58,4 üü gelirii giderii karşıladığı belirledi (Tablo 1). Bireyleri 48 4 üü rahatsızlık/hastalık durumuda ilk olarak bir sağlık kuruluşua başvurduğu, 36,1 ii ise evde bulua ilacı muayee olmada kulladığı saptadı. Çalışma kapsamıdaki bireyleri 70,2 sii hekim tarafıda sağlık/hastalık öyküsüü alıdığı, 64,4 üü kroik karaciğer/böbrek hastalığıı ve 69,4 üü sürekli kullaıla ilaçları varlığıı sorulduğu ve 66,5 ii fiziksel muayee olduğu belirledi. Ayrıca bu bireyleri 70,2 sii hastalık, 71,2 sii ilaçları içeriği, 73,6 sıı ilaçları kullaımı, 63,6 sıı ilaçları etki süresi, 70,4 üü ilaç ya etkileri ve 57,9 uu da ilaç dışı tedavi yötemleri hakkıda bilgi alarak tedaviye başladığı belirledi. Acak araştırma öreklemideki bireyleri 62,8 ii bu bilgiledirmeyi tekrar etmeleri istediğide tekrar edemedikleri, 67,0 sii iyileştiğie kaaat getirerek tedavisii yarıda kestiği ve 67,3 üü de yarım kala ilaçlarıı evde buludurduğu saptadı (Tablo 2). Tablo 1. Bireyleri taıtıcı özellikler (N=382) Yaş (Ort±SS=41,3±15,3) (E az-e çok= 18-80) Cisiyet Eğitim Meslek Sosyal güvece Gelir durumu Özellikler Sayı () Yüzde () 18-38 204 53,4 39-59 122 31,9 60-80 56 14,7 Kadı 241 63,1 Erkek 141 36,9 Okuryazar değil 47 12,3 İlkokul 152 39,8 Ortaokul 47 12,3 Lise 75 19,6 Yüksekokul ve üstü 66 16,0 Ev haımı 183 47,9 Memur 24 6,3 İşçi 63 16,5 Öğreci 16 4,2 Emekli 31 8,1 Serbest meslek 21 5,5 Sağlık çalışaı 27 7,1 Diğer 17 4,4 367 96,1 15 3,9 Gelirim giderimi karşılıyor 223 58,4 Gelirim giderimde az 144 37,7 Gelirim giderimde fazla 15 3,9 www.korhek.org 17
Tablo 2. Bireyleri Akılcı İlaç Kullaımı (AİK) kousudaki davraışları (N=382) Rahatsızlık/hastalık durumuda ilk yaklaşım Hekim muayeesii içeriği* Hastalık hakkıda bilgi alma İlaçları içeriği hakkıda bilgi alma İlaçları kullaımı hakkıda bilgi alma İlaçları etki süresi hakkıda bilgi alma durumu İlaçları ya etkileri hakkıda bilgi alma durumu İlaç dışı tedavi yötemleri hakkıda bilgi alma Verile eğitimi alama Verile eğitimi tekrar edebilme durumu Hekimde ilaç yazmasıı isteme İyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme İlaç alımıı uutuca dozu arttırma Kala ilaçları evde buludurma Kotrol muayeesi olma *Birde fazla seçeek işaretlemiştir. Davraışlar Sayı () Yüzde () Sağlık kuruluşua başvuru 185 48,4 Evdeki ilacı kullama 138 36,1 Eczacı tavsiyesie uyma 32 8,4 Arkadaş/akraba/komşu tavsiyesie uyma 27 7,1 Sağlık/hastalık öyküsüü sorgulama 268 70,2 Karaciğer/böbrek hastalığıı varlığıı sorgulama 246 64,4 Sürekli kullaıla ilaçları sorgulama 265 69,4 Fiziksel muayee yapma 254 66,5 268 70,2 114 29,8 272 71,2 110 28,8 281 73,6 101 26,4 243 63,6 139 36,4 269 70,4 113 29,6 221 57,9 161 42,1 341 89,3 41 10,7 142 37,2 240 62,8 233 61,0 149 39,0 256 67,0 126 33,3 26 6,8 256 93,2 257 67,3 125 32,7 196 51,3 186 48,7 18 www.korhek.org
Çalışmaya katıla bireyleri bazı sosyodemografik özelleri ile AİK davraışları arasıdaki ilişkilere ilişki bulgular Tablo 3 ve 4 de gösterilmektedir. Tablo 3 te AİK kousudaki davraışlarda ola iyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme, yarım kala ilaçlarıı evde depolama ve hekimde özel bir ilaç talep etme durumlarıa göre yaş grupları arasıda istatistiksel olarak alamlı fark buludu (test=13,21, p=0,001; test=12,68, p=0,002; test=9,46, p=0,003). Cisiyete göre ile AİK davraışları arasıda istatistiksel açıda alamı bir fark bulumazke (Tablo 3); rahatsızlık/hastalık durumuda bir sağlık kuruluşua başvurma, iyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme ve ilaç alımıı uutuca ertesi gü dozuu arttırma davraışlarıa göre eğitim seviyesi arasıda istatistiksel olarak alamlı fark buludu (test=32,90, p=0,001; test=15,58, p=0,007; test=13,77, p=0,005) (Tablo 4). Tablo 3. Bireyleri yaş aralıkları ve cisiyetleri ile Akılcı İlaç Kullaımı (AİK) kousudaki alışkalıklarıı karşılaştırılması (N=382) AİK kousudaki alışkalıklar Yaş Rahatsızlık/hastalık durumuda ilk yaklaşım Sağlık kuruluşua başvuru 104 51,0 64 52,5 Evdeki ilacı kullama 67 41 32,8 33,6 Eczacı tavsiyesie uyma 16 11 7,8 9,0 Arkadaş/akraba/komşu 17 6 tavsiyesie uyma 8,4 4,9 İlaçları kullaımı ile ilgili bilgi alma 154 83 Cisiyet 18-38 39-59 60-80 Aaliz Kadı Erkek 75,5 50 24,5 68,0 39 32,0 İyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme 121 89 59,3 73,0 83 33 40,7 27,0 İlaç alımıı uutuca dozu arttırma 11 9 5,4 193 94,6 Kala ilaçları evde buludurma 121 59,3 83 40,7 Hekimde ilaç yazmasıı talep etme 124 60,8 80 39,2 7,4 113 92,6 94 77,0 28 23,0 84 68,9 38 31,1 a= Fisher Kesi Ki-Kare Testi, b= Ki-Kare Testi 10 30,4 30 53,6 5 8,9 4 7,1 χ 2 =11,38 a p=0,076 35 62,5 χ 2 =4,50 b 21 p=0,353 37,5 46 82,1 χ 2 =13,21 b 10 p=0,001 17,9 6 10,7 χ 2 =2,05 b 50 p=0,358 89,3 42 75,0 χ 2 =12,68 b 14 p=0,002 25,0 25 44,6 χ 2 =9,46 b 31 p=0,003 55,4 120 49,8 88 36,5 16 6,6 17 7,1 178 73,9 63 26,1 163 67,6 78 32,4 14 5,8 227 94,2 165 68,5 76 31,5 149 61,8 92 38,2 65 46,1 10 35,5 16 11,3 10 7,1 Aaliz χ 2 =2,63 b p=0,452 103 73,0 χ 2 =0,30 b 38 p=0,863 27,0 93 66,0 χ 2 =0,11 b 48 p=0,736 34,0 12 8,5 χ 2 =0,64 b 129 p=0,423 91,5 92 65,2 χ 2 =0,42 b 49 p=0,518 34,8 84 59,6 χ 2 =0,19 b 57 p=0,346 40,4 www.korhek.org 19
Tablo 4. Bireyleri eğitim durumları ile Akılcı İlaç Kullaımı (AİK) kousudaki alışkalıklarıı karşılaştırılması (N=382) AİK kousudaki alışkalıklar Okuryazar değil Rahatsızlık/hastalık durumuda ilk yaklaşım Sağlık kuruluşua başvuru 18 38,3 Evdeki ilacı kullama 26 55,3 Eczacı tavsiyesie uyma 3 6,4 Arkadaş/akraba/komşu 0 tavsiyesie uyma 0 İlaçları kullaımı ile ilgili bilgi alma 34 72,3 13 27,7 İyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme 33 70,2 14 29,8 İlaç alımıı uutuca dozu arttırma 7 14,9 40 85,1 Kala ilaçları evde buludurma 40 85,1 7 14,9 Hekimde ilaç yazmasıı talep etme 20 42,6 27 57,4 a= Fisher Kesi Ki-Kare Testi, b= Ki-Kare Testi Eğitim Durumu İlkokul Ortaokul Lise 61 41,5 58 39,5 17 11,6 11 7,4 103 70,1 44 29,9 112 76,2 35 23,8 8 5,4 139 94,6 101 68,7 46 31,3 92 62,6 55 37,4 21 44,7 15 31,9 5 10,6 6 12,8 34 72,3 13 27,7 32 68,1 15 31,9 2 4,3 45 95,7 29 61,7 18 38,3 28 59,6 19 40,4 38 50,7 25 33,3 7 9,3 5 6,7 57 76,0 18 24,0 29 38,7 46 61,3 9 12,0 66 88,0 46 61,3 29 38,7 48 64,0 27 36,0 Yüksekokul ve üstü 47 71,2 14 21,2 0 0 5 7,6 Aaliz χ 2 =32,90 a p=0,001 53 80,3 χ 2 =2,77 b 13 p=0,736 19,7 20 30,3 χ 2 =15,58 b 46 p=0,007 69,7 0 0 χ 2 =13,77 a 66 p=0,005 100,0 41 62,1 χ 2 =9,59 b 25 p=0,065 37,9 45 68,2 χ 2 =8,63 b 21 p=0,248 31,8 TARTIŞMA DSÖ ü belirttiği gibi AİK hem sağlık bakımı ekibi üyelerii hem de toplumu her kesimideki bireyleri ilgiledire, durum değerledirilmesi yapılması ve geliştirilmesi gereke bir koudur. Bu bağlamda bu çalışmada, öreklem kapsamıa alıa bireyleri akılcı ilaç kullaım alışkalıklarıa ilişki souçlara ve bazı sosyo-demografik özelliklere göre dağılımıa yer verildi. Çalışma kapsamıdaki bireyleri 48 4 üü rahatsızlık/hastalık durumuda ilk olarak bir sağlık kuruluşua başvurduğu, hekim muayeesi sırasıda 70,2 sii hastalık, 71,2 sii ilaçları içeriği, 73,6 sıı ilaçları kullaımı, 63,6 sıı ilaçları etki süresi, 70,4 üü ilaç ya etkileri ve 57,9 uu da ilaç dışı tedavi yötemleri hakkıda bilgi alarak tedaviye başladığı belirledi. Acak hastalık ve tedavileri hakkıda bilgi ala bireyleri 62,8 ii bu bilgiledirmeyi tekrar edemediği, 20 www.korhek.org
67,0 sii iyileştiğie kaaat getirerek tedavisii yarıda kestiği ve 67,3 üü de yarım kala ilaçlarıı evde buludurduğu saptadı (Tablo 1). Literatürde gereksiz ve akılcı olmaya ilaç kullaımıı, taı ve tedavide ortaya çıka güçlüklere ilave olarak maliyet açısıda da hem kamu hem de birey içi gereksiz harcamalara ede olduğu, ülkemiz içi öemli bir soru ola reçetesiz ilaç kullaımı ve evde ilaç depolamaı sağlık açısıda risk taşıdığı kadar ülke ekoomisie de ağır yük getirdiği belirtilmektedir (5). Ayrıca yapıla çalışmalarda; bireyleri kedilerie yazıla reçeteyi alayamağı, ilaçları tarif edildiği şekilde kullaamağı, hastalık belirtileri geçtiği ada tedaviyi yarıda kestiği ve so kullama tarihi dolucaya kadar evleride sakladıkları saptamıştır (12,13,14). Pıar ve ark. ı geiş öreklem grubuda (N=1.111) yaptıkları çalışmada da; bireyleri 57,2 sii hekime daışmada ilaç kulladığı, 47,9 uu ise hekim tarafıda verile tedavilerii hastalık belirtileri geçice yarıda kestikleri belirlemiştir (6). Chareokul ve ark.'ı farklı sağlık merkezleride yaptıkları çalışmada ise öreklem kapsamıdaki bireyleri acak yarısıı AİK ye ilişki eğitimi aladığıı (51,7), reçete edile ilaçları doğru dozda kulladığıı (55) ve bu oraları yetersiz olduğu vurgulamaktadır (15). Bu çalışmada AİK kousudaki davraışlarda ola iyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme, yarım kala ilaçlarıı evde depolama ve hekimde özel bir ilaç talep etme durumlarıa göre yaş grupları arasıda istatistiksel olarak alamlı fark buludu. Ayrıca rahatsızlık/hastalık durumuda bir sağlık kuruluşua başvurma, iyileştiğie kaaat getirip tedaviyi kesme ve ilaç alımıı uutuca ertesi gü dozuu arttırma davraışları ile eğitim seviyesi arasıda istatistiksel olarak alamlı fark buludu (p 0,05). İleri yaşta ola bireyleri (60 yaş ve üzeri) AİK davraışıa uyumu azaldığı, eğitim seviyesi yüksek bireyleri (lise ve üzeri) ise bu koudaki davraışları daha fazla beimsediği belirledi (Tablo 3 ve 4). Bu bulgu ileri yaşlardaki bireyleri AİK programlarıa uyumuu güç olduğuu; acak ileri eğitim seviyesii AİK desteklediğii düşüdürmektedir. Yapıla çalışmalarda ileri yaş, düşük eğitim seviyesi, sosyal güvece yokluğu gibi durumları AİK programıa uyma becerisii olumsuz yöde etkilediği vurgulamaktadır (6,16). Bu kou ile ilgili olarak ayrıca reçete edile ilaçları 1/3 üde fazlasıı ileri yaştaki bireyler tarafıda alaşılmadığı, 65 yaş ve üzeri grupta yalış ilaç kullaımı ve bu edele hastaeye yatma oraı yüksek olduğu belirtilmektedir (17). SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışmaya katıla bireyleri akılcı ilaç kullaımıa yöelik farkıdalığıı arttırılmasıı gerektiği, özellikle ileri yaşta ve düşük eğitim seviyeside ola kişileri eğitime gereksiimleri olduğu görülmektedir. Bu kouda sağlık bakımı ekibi üyelerii de bireyleri bireysel özelliklerii dikkate alarak eğitimlerii plalaması, uygulaması ve souçlarıı değerledirmesi öerilmektedir. Bu araştırma ASM e başvura bireyleri geel olarak akılcı ilaç kullaımı alışkalıklarıı icelemesie yöelik olmakla birlikte; diğer tarafta rahatsızlık/hastalık durumuda ilk başvuru kayaklarıı da değerledirilmesi bu çalışmaı bir sıırlılığı olarak düşüülebilir. Araştırma souçları yalızca öreklem kapsamıdaki bireyler içi geçerlidir. Bu souçları geelleebilmesi içi çalışmaı daha büyük öreklem grubuda tekrarlaması öerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Şahigöz M, Balcı E. Hemşireleri Akılcı İlaç Kullaımı. TAF Prev Med Bull. 2013; 12(1): 57-64. 2. Şedir M. Atikoagüla Tedavi uygulaa Nöroşirürji hastalarıda Bakım. İÜFNHYO Derg. 2008; 16(62): 129-135. 3. İskit AB. Akılcı İlaç Kullaımı. STED 2006; 15(7):4-5. 4. Adebayo ET, Hussai NA. Patter of Prescriptio Drug Use i Nigeria Army Hospitals. A. Afr. Med. 2010; 9(3): 152-158. 5. Pıar N. Ülkemizde İlaç Harcamaları. JIUMF 2012; 19(1):59-65. 6. Pıar N, Karataş Y, Bozdemir N, Üal İ. Adaa İlideki İsaları İlaç Kullaım Alışkalıkları. TAF Prev Med Bull. 2013; 12(6): 639-650. 7. Südüs Arsla L, Semi S. Attitudes ad Practices of Primary Healthcare Ceter Patiets about Drug Use i Turkey. Patiet Educ Cous. 2006; 62: 250-259. 8. Akıcı A ve ark. Patiet Kowledge about Drugs Prescribed at Primary Healthcare Facilities. PDS. 2004; 13: 871-876. 9. Köse G,Subaşı Ü, Hatipoğlu S, Lek H, Göül E.The Importace of Patiet-Nurse-Physicia- Pharmacist Collaboratio o Drug Admiistratio.Marmara Pharm J. 2012; 16: 115-119 10. Özer E, Özdemir L. Yaşlı Bireylerde Akılcı İlaç Kullaımı ve Hemşirei Sorumlulukları. SBF Hem Derg. 2009; 42-51. 11. Yapıcı G, Balıkçı S, Uğur Ö. Birici Basamak Sağlık Kuruluşua Başvuraları İlaç Kullaımı www.korhek.org 21
Kousudaki Tutum ve Davraışları. Dicle Tıp Derg. 2011; 38(4): 458-465. 12. Göçgeldi E. ve ark. Evlerde Artık İlaç Buluma Sıklığı ve İlişkili Faktörleri Araştırılması. TAF Prev Med Bull. 2009; 8(2): 113-118. 13. Özçelikay G. Akılcı İlaç Kullaımı Üzeride Bir Pilot çalışma. Akara Ecz. Fak. Der. 2001; 30(2): 9-18. 14. Yılmaz M, Güler N, Güler G, Kocataş S. Bir Grup Kadıı İlaç Kullaımı ile İlgili Bazı Davraışları: Akılcı mı? Cumhuriyet Tıp Derg. 2011; 33: 266-277. 15. Chareokul C, Khu VL, Booshuyar C. Ratioal Drug Use i Cambodia: Study of Three Pilot Health Ceters i Kampog Thom Provice. Southeast Asia J Trop Med Public Health 2002; 33(2): 418-424. 16. Karataş Y, Diler B, Erdoğdu T, Ertuğ P, Seydaoğlu G. Çukurova Üiveristesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastaesi e Başvura Hasta ve Hasta Yakılarıı İlaç Kullaım Alışkalıklarıı Belirlemesi. Ç.Ü.Tıp Fak. Derg. 2012; 37(1): 1-8. 17. Erdil F. Yaşlıları İlaç Kullaımıda Eczacı- Hemşire İşbirliğii Öemi." Geriatri, Yaşlı Sağlığıa Multidisiplier Yaklaşımı. Türk Eczacılar Birliği Eczacılık Akademisi Yayıı, Akara 2009: 91-96. 22 www.korhek.org