Dr. Ersan ATALAY ULUSLARARASI TİCARET HUKUKUNDA VESAİK MUKABİLİ ÖDEME (BELGE KARŞILIĞINDA ÖDEME) Beta
Yay n No : 2680 Hukuk Dizisi : 1304 1. Baskı Nisan 2012 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-704 - 5 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. Tel: (0-212) 249 40 60 (Sertifika No. 13723) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Kızlarım Cansu ve Çağla ya...
ÖNSÖZ Bu kitap, 09 Aralık 2011 günü Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Prof. Dr. Rayegan Kender, Prof. Dr. Abdülkadir Arpacı, Prof. Dr. Erhan Adal ve Prof. Dr. Nuray Ekşi den oluşan jüri tarafından oybirliğiyle başarılı bulunarak kabul edilen Uluslararası Ticaret Hukukunda Vesaik Mukabili Ödeme isimli doktora tezimden oluşmaktadır. Uluslararası ticaretle ilgili alım satım sözleşmelerinde temel olan edimlerden birisi de ödeme dir. Türk hukuk sisteminde kullanıldığı şekli ile Vesaik mukabili ödeme uluslararası ticaretin önemli ödeme araçlarından birisidir. Hayatıma girdiği andan beri, maddi-manevi desteklerinden dolayı sevgili eşim ve birer inci tanesi olan kızlarıma ve akademik süreçte her zaman desteğini ve ayrıca tezin danışmanlığını da üstlenerek, çalışmamın her aşamasında değerli katkılarını esirgemeyen başta çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar a ve tez jürimde bulunarak takdirlerini sunan değerli hocalarım Sayın Prof. Dr. Rayegan Kender e, Sayın Prof. Dr. Abdülkadir Arpacı ya, Sayın Prof. Dr. Erhan Adal a ve Sayın Prof. Dr. Nuray Ekşi ye minnettarım. Kitabın basımını üstlenen Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin başta Seyhan Satar beyefendi olmak üzere, tüm çalışanlarına teşekkür ediyorum. Dr. Ersan Atalay
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v KISALTMALAR...xiii GİRİŞ... 1 I. KONUNUN TAKDİMİ... 1 II. İNCELEME PLANI VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI... 5 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER I. VESAİK MUKABİLİ ÖDEME KAVRAMI... 11 A. Kavram ve Tanımı... 11 B. Özellikleri... 16 II. VESAİK MUKABİLİ ÖDEMEYE İLİŞKİN YEKNESAK DÜZENLEME (UNIFORM RULES FOR COLLECTIONS-URC 522)... 19 A. URC 522 nin Kısa Tarihçesi... 19 1. 1956-1995 Arası Dönem... 20 2. 1995 Sonrası Dönem... 21 B. URC 522 ve Hukuki Niteliği... 21 1. Genel Olarak... 21 2. Yeknesak Kuralların Hukuki Niteliği Hakkındaki Görüşler... 24 3. Görüşümüz... 30 III. TÜRK HUKUK SİSTEMİNE GÖRE URC 522 NİN UYGULANMASI... 33 IV. AMERİKAN UNIFORM COMMERCIAL CODE (UCC) DAKİ BELGELİ SATIŞ DÜZENLEMESİ... 34 V. ULUSLARARASI SATIM AKDI VE VESAİK MUKABİLİ ÖDEME... 42 A. Genel Olarak... 42 B. Vesaik Mukabili Ödeme Klozu... 44 1. Vesaik Mukabili Ödeme Klozu Bulunan Sözleşmede Yokluk ve Hükümsüzlük Halleri... 51
viii 2. Vesaik Mukabili Ödeme ve Ödemezlik Def i... 54 3. Vesaik Mukabili Ödemede Takas Def i ve Hapis Hakkı... 55 C. URC 522 nin Uygulanması Şartları... 57 VI. VESAIK MUKABILI ÖDEME YÖNTEMININ ALT TÜRLERI... 61 A. Genel Olarak... 61 B. Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme Yöntemi... 61 C. Kabul Tahsilatlı Vesaik Mukabili Ödeme Yöntemi... 69 D. Diğer Vesaik Mukabili Ödeme Yöntemleri... 70 1. Teslimat Karşılığı Vesaik Mukabili Ödeme... 70 2. Taahhüt Karşılığı Vesaik Mukabili Ödeme... 77 3. Banka Garantisi Karşılığında Vesaik Mukabili Ödeme... 79 4. Vesikalar Karşılığında Kredi... 80 VII. VESAİK MUKABİLİ ÖDEME İLE DİĞER ÖDEME YÖNTEMLERİNİN MUKAYESESİ... 82 A. Peşin Ödeme ile Vesaik Mukabili Ödemenin Karşılaştırılması... 84 B. İthalatçı Prefinansmanı Yolu ile Ödeme ile Vesaik Mukabili Ödemenin Karşılaştırılması... 85 C. Mal Mukabili Ödeme ile Vesaik Mukabili Ödemenin Karşılaştırılması... 86 D. Akreditif ile Vesaik Mukabili Ödemenin Karşılaştırılması... 87 E. Kabul Kredili Ödeme Yöntemi ile Vesaik Mukabili Ödemenin Karşılaştırılması... 94 İKİNCİ BÖLÜM VESAİK MUKABİLİ ÖDEME UYGULAMASI I. URC 522 ye GÖRE VESAİK MUKABİLİ ÖDEME YÖNTEMİNİN TARAFLARI... 99 A. Genel Olarak... 99 B. Taraflar... 99 1. Amir (Principal)... 100 2. Gönderi Bankası (Remitting Bank)... 103 3. Tahsil Bankası (Collecting Bank)... 104 4. İbraz Bankası (Presenting Bank)... 107 5. Muhatap (Drawee)... 108 II. VESAİK MUKABİLİ ÖDEME YÖNTEMİNİN İŞLEYİŞİ... 110 A. Vesaik Mukabili Ödeme Anlaşması... 110
ix 1. Genel Olarak... 110 2. Sözleşme Koşulu... 113 B. Emtia ve Belge Hazırlığı... 116 C. Tahsil Talimatı... 117 1. Genel Olarak... 117 2. Şekil ve İçerik... 121 3. Önemi ve Uygulaması... 127 D. Bankaların Rolü... 138 1. Gönderi Bankası Açısından... 138 2. İbraz/Tahsil Bankası Açısından... 140 E. İbraz... 141 1. Kavram... 141 2. İbrazın Konusu... 143 a. Konişmento... 148 b. Diğer Belgeler... 156 3. İbraz Süresi ve Yeri... 157 4. İbrazın Biçimi... 161 F. Ödeme... 162 1. Genel Olarak... 162 2. Ödeme Yapılması... 166 a. Yerel Para ile Ödeme... 171 b. Yabancı Para ile Ödeme... 171 c. Kısmi Ödeme... 175 3. Ödeme Yapılmaması... 176 4. Faiz Koşulu... 181 G. Belgelerin Muhataba Teslimi... 183 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BANKALARIN DURUMU, TARAFLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLER VE HUKUKİ NİTELİK I. BANKALARIN SORUMLULUĞUNUN BELİRLENMESİNDEKİ KRİTERLER... 189 A. URC 522 ye Göre Sorumluluk Kriterleri... 189 1. Yeterli Özen ve İyi niyet İlkesi... 189 2. Danışmanlık Yapmama... 193 B. Türk Medeni Hukuk Sistemine Göre Kriterler... 194
x II. BANKALARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... 195 A. URC 522 ye Göre Yükümlülükler... 195 1. Genel Olarak... 195 2. Tahsil Talimatına Bağlılık Kuralı... 197 3. Hesap Verme... 204 4. İbraz Yükümlülüğü... 205 5. Belgelere İlişkin Yükümlülükler... 206 a. İnceleme Yükümlülüğü... 208 b. İnceleme Yükümlülüğünün Ölçüsü... 210 6. Bildirim Yükümlülüğü... 212 B. Türk Medeni Hukuk Sistemine Göre Yükümlülükler... 215 III. BANKALARA İLİŞKİN URC 522 deki SORUMSUZLUK KAYITLARI... 216 A. Genel Olarak... 216 B. Tahsil Garantisi... 218 C. Tahsil Talimatındaki Eksiklikler... 219 D. Ek Yükler... 222 1. Genel Olarak... 222 2. Bankaların Temsil Yetkisinin Kabulüne İlişkin Düzenleme.. 225 E. Danışmanlık Hizmeti... 228 F. Belgelere İlişkin Sorumsuzluk Halleri... 229 IV. BANKALARIN HAKLARI... 231 A. URC 522 ye Göre Bankaların Hakları... 231 B. Türk Medeni Hukuk Sistemine Göre Bankaların Hakları... 234 V. VESAİK MUKABİLİ ÖDEME YÖNTEMİNDE HUKUKİ NİTELİK... 235 A. Genel Olarak... 235 B. Amir ile Bankalar Arasındaki İlişkiler ve Hukuki Niteliği... 237 C. Bankalar Arasındaki İlişkiler ve Hukuki Niteliği... 242 D. Muhatap ile Bankalar Arasındaki İlişkiler ve Hukuki Niteliği... 249 E. Tahsil Talimatının Hukuki Niteliği... 255 F. Vesaik Mukabili Ödeme Yönteminin Hukuki Niteliği... 256 1. İtibar Emri Bakımından... 258 2. Havale Bakımından... 259 3. Vekalet Sözleşmesi Bakımından... 262 4. Hizmet Sözleşmesi Bakımından... 262 5. İstisna Sözleşmesi Bakımından... 263 6. Görüşümüz... 264
xi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KANUNLAR İHTİLAFI MESELELERİ, VESAİK MUKABİLİ ÖDEMEDE DEVİR, SONA ERME HALLERİ, MÜCBİR SEBEP VE ZAMANAŞIMI I. VESAİK MUKABİLİ ÖDEMEDE YETKİLİ HUKUK TESPİTİ... 269 A. Genel Olarak... 269 B. Yetkili Hukukun Tespiti... 271 1. Taraf İradelerine Göre Yetkili Hukukun Tespiti... 271 2. Objektif Esaslara Göre Yetkili Hukukun Tespiti... 272 3. Bankalar Arasındaki İlişkiye Uygulanacak Yetkili Hukukun Tespiti... 274 C. Tarafların Ehliyetine Uygulanacak Hukuk... 274 D. Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk... 275 II. VESAİK MUKABİLİ ÖDEMEDE DEVİR... 277 III. VESAİK MUKABİLİ ÖDEMENİN SONA ERME HALLERİ... 281 IV. MÜCBİR SEBEP... 283 V. ZAMANAŞIMI... 286 SONUÇ... 289 TABLOLAR... 296 KAYNAKÇA... 299
KISALTMALAR AB b. : Bend BankK Batider Bkz. (bkz.) : Avrupa Birliği : Bankacılık Kanunu : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi : Bakınız C. : Cilt CD. CISG CMR DAB dn. : Ceza Dairesi : United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods : Convention Marchandise Routier : Döviz Alım Belgesi : Dipnot E. : Esas ebk HUMK HD HGK ICC : Borçlar Kanunu : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : International Chamber of Commerce INCOTERMS : International Commercial Terms İİK K. : Karar md. MÖHUK No RG SDR STA : İcra ve İflas Kanunu : Madde : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun : Numara s. : Sayfa sa. : Resmi Gazete : Special Drawing Rights : Serbest Ticaret Anlaşması : Sayı
xiv t. : Tarih TBK : 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu TMK : Medeni Kanun TPKKHK : Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun TTK : Türk Ticaret Kanunu UCC : Uniform Commercial Code UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law UNIDROIT : International Institute For The Unification of Private Law URC 522 : Uniform Rules for Collections (522 Sayılı Broşür) UCP : Uniform Customs and Practice for Documentary Credits vb. : ve benzerleri vd. : ve devamı