İÇİ ÖREKEME YAPIIR? Zama Kısıdı Maliyeti Azaltma Hata Oraıı Azaltma Souca Ulaşma Hızı Doç.Dr. Ali Kemal ŞEHİRİOĞU Araş.Gör. Efe SARIBAY Örekleme Teorisi kousuu içide, Örekleme Tipleri populasyoda örek alıma şekli, örekleri saip olduğu özellikleri icelemesi gibi koular yer alır. Olasılıksal Olmaya Örekleme Tipi Olasılıklı Bir populasyou tamilemek içi yapıla bir öreklemede olması gereke e öemli özellik öreği populasyou YASITMASI ve DOĞRU olmasıdır. Yargı Kota Kitle Basit Şas Sistematik Tabakalı Kümeli 3 4
Basit Şas Öreği. Her Populasyo Elemaıı Seçilme Şası Eşittir. Bir Birimi Seçilmesi Diğerlerii Seçilmesii Etkilemez 3. Rastgele Sayılar Tablosu, Çekiliş Yötemi Kullaılır Sistematik Örekleme. Rastgele bir başlagıçta sora er k ıcı elema seçilir.. Atlama aralığı: k = Populasyo Hacmi Örek Hacmi 3. Özellikle telefo Araştırmalarıda Kullaılır 5 6 Sistematik öreklemei basit şas öreklemesie göre, AVATAJARI Sadece bir şas sayısı seçildiğide oluşturulması kolay olması, Öreğe gire bireyler populasyoda eşit bir dağılımla seçilmiş olmasıdır. Bu iki edede dolayı sistematik örekleme basit tesadüfi öreklemeye orala daa daa geçerli souçlar verebilir. 7 Bu avatajlara rağme üzeride durulması gereke iki DEZAVATAJ, Populasyou periyodik bir varyasyo göstermesi, ( örekleme işlemie arada müdaale etmek ve şas sayısıı ara sıra değiştirmek ile giderilebilir. ) Tamii stadart atasıı bulumasıda güve aralığı ve ipotez testleri gibi işlemleri yapılmasıda ormal dağılış varsayımıı kullaılmamasıdır. 8
Tabakalı Örekleme. Populasyo Alt Gruplara Ayrılır Tamame ayrık Tümü kapsaya İlgileile E Az Ortak Karakteristik. Alt Gruplarda Basit Şas Örekleri Seçilir Commuters All Studets Sample Residets Tabakalı Öreklemede Başlıca Üç Basamak Vardır. Populasyou kedi içleride omoje fakat aralarıda eteroje tabakalara ayrılması, Her tabakada bağımsız birer örek seçilmesi, Populasyo parametresi içi bir tami elde edilmesi. 9 Tabakalı Örekleme İçi Populasyo Ortalamasıı Tamii y t : ıcı tabakadaki örekleme üitelerii sayısı y : ıcı tabakada alıa öreği ortalaması = y Küme Öreklemesi. Populasyo Kümelere Ayrılır Eğer Meajerler Elema ise Şirketler Kümelerdir.. Kümeler Rasgele Seçilir 3. Kümei İçide Alıa Şas Öreği ya da Kümei Tamamı Araştırılır Şirketler (Kümeler) Örek 3
. Yargı Olasılık Dışı Öreklemeler Örek Seçerke Tecrübede Faydalaılır. Quota ( Kota ) Tabakalı Örekleme ile Bezerdir fakat Şas Öreklemesi Kullaılmaz 3. Kitle (Uyguluk) E Ulaşılabilir Elemalar Kullaılır 3 Öreklemeye Bağlı Hatalar Kapsam (Çerçeve) Hatası Örek Çerçevesi Toplam Populasyo (Öğreciler) (Reberdeki Öğreciler) Örekleme Hatası Tepkisizlik & Ölçüm Hataları Plalaa Örek (Seçile Öğreciler) Asıl Örek 4 Ortalama Karesel Hata ( Mea Square Error ) Örekleme plalarıı değerledirilmeside kullaıla ölçülerde birisi tami atalarıı karelerii ortalamasıdır. Bua ortalama karesel ata ( mea square error ) adı verilir ve kısaca OKH ( MSE ) şeklide gösterilir. OKH = / ( tamii ata kareleri ) şeklide esaplaır 5 ÖREK HACMİİ HESAPAMASI Öreklemede e öemli koularda birisi alıacak örek acmii belirlemesidir. Çok küçük bir örek almak, öreği populasyou temsil yeteeğii ortada kaldırır, gereğide çok örek almak ise zama ve çaba kaybıa ve yüksek maliyete ede olur. Populasyo Ortalamasıı Tamii İçi Örek Hacmii Belirlemesi ormal dağılış altıda ortalama içi güve aralığı: X Z.( / / ) Buradaki ata payı Bu ifadede, izi verilebilecek ata payıdır. Z /. Burada örek acmii çekersek; Z / 6 4
Öreği daa öce belirli bir bölgedeki çocuklarda alıa bir örekte boy içi varyası 9.3 olduğu biliiyorsa ve gerçek ortalama etrafıda ataya izi veriliyorsa, %95 güve seviyesi ile alıması gereke örek acmi: Z.5=.96 Z.96 9.3 / 347 7 Populasyo Oraıı Tamii İçi Örek Hacmii Belirlemesi ormal dağılış altıda ortalama içi güve aralığı: p q p Z.. p. q / Buradaki ata payı Z. / Bu ifadede, izi verilebilecek ata payıdır. Burada örek acmii çekersek; Z /. p. q Öreği bir populasyodaki sigara içe kişileri oraıı tamilemek isteyelim.p değerii yaklaşık olarak.6 olduğuu biliyor olalım. Bu durumda populasyo parametresii %99 olasılıkla. ata tolerasıyla tamilemek içi almamız gereke örek acmi: Z /. p. q.575.6.4 4. 8 Olasılıksal örekleme yötemleride örek acmi belirli bir güve seviyeside belirleebilir. Bir aket aracılığı ile yapılacak bir araştırmaya başlamada öce görüşülecek kişileri tamame şasa bağlı olarak seçilmesi gerekmektedir. Aket aracılığı ile yapılacak araştırmalarda görüşülecek kişi sayısı aşağıdaki formül yardımı ile belirleebilir: t p.q d Pratikte ilk öce esaplaır, eğer imal edilebilir ise yai.7 de daa düşük bir değer ise, gerekli örek acmi içi tatmi edici bir yaklaşımdır. Eğer imal edilemez ise.7 de daa büyük bir değer veya bu değere eşit ise aşağıdaki formülde değeri esaplaır. 9 / Burada aakütleyi temsil edecek souçlar elde edilebilmesi içi gerekli örek acmi, p değeri aketlerde kişileri belirli bir şıkkı işaretleme oraı veya cevap verme oraı olarak kabul edilir. Bu ora soruları epsi cevapladırılmada bilimediğide e kötü durum ola.5 i kullaılması kabul görmektedir. t arzu edile güve seviyesie karşılık gele tablo değeri, d ata tolerasıdır ve populasyo acmidir. 5
Öreği populasyo acmimizi olması durumuda %95 güveilirlikle ve ±.7 ata tolerası ile almamız gereke örek acmi bir diğer değişle görüşmemiz gereke kişi sayısı t p.q d =.96.5.5 96.7 Oratılı Paylaştırma -Öreği paylaştırılması- Örek olarak =5 birimlik bir yığıda = 5 acimli bir örek seçildiğide, buu alamı örekleme oraıı / =5/5=. olduğudur ve er bir tabakada % luk kısmıı örek içi seçilmiş olduğudur. Bu durumda 96.7 olduğuda imal edilemez ve ilgili örek acmi;... % / = 96 64 96/ olarak esaplaır.... olduğuda geelleme yapılırsa olur 6