Bölüm 1 Kariyer Gelişimi Müdahalelerine Giriş 1 Zaman Boyunca Çalışmanın/İşin Anlamı 8 Çalışma ile Kendine Değer Verme Arasındaki Bağ 11 Sistematik Olarak Kariyer Gelişimi Müdahaleleri Sağlama 14 Kavramların Tanımı 15 Kariyer 15 Kariyer Gelişimi 15 Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 16 Kariyer Psikolojik Danışmanlığı 16 Kariyer Eğitimi 16 Kariyer Gelişimi Programları 16 Kariyer Gelişimi Müdahalelerinin Tarihçesindeki Önemli Olaylar 16 Frank Parsons 17 Kariyer Gelişimi Müdahalelerinde Gelecekteki Eğilimler 30 Kariyer Kararlarını Değer Temelli Kararlar Olarak Görmeye Yönelme 31 Nesnel Değerlendirmenin Ötesine Yönelme 32 Psikolojik Danışma Temelli Kariyer Yardımına Yönelme 32 Kültüre Duyarlı Kariyer Gelişimi Kuramlarına ve Müdahalelerine Daha Fazla Vurgu Yapmaya Yönelme 33 Çoklu Yaşam Rollerine Odaklanmaya Yönelme 34 Kariyer Gelişimi Müdahalelerine Sosyal Adalet ve Savunuculuğu Katmaya Yönelme 34 Özet 36 Vaka Çalışması 36 Öğrenci Etkinlikleri 37 Kaynakça 37 Bölüm 2 Kariyer Gelişimi Kuramlarını Anlama ve Uygulama 42 Kariyer Gelişimi Kuramları 43 Super ın Yaşam Boyu, Yaşam Alanı Kuramı 48 Yaşam Boyu 49 Yaşam Alanı 53 Benlik Kavramı 54 Super ın Kuramını Uygulama 54 xiii
xiv İÇİNDEKİLER Önemli Yaşam Rollerini Etkileyen Bağlamsal Faktörler 58 Super ın Kuramını Değerlendirme 62 Anne Roe nun Kariyer Seçiminde Kişilik Kuramı 63 Roe nun Kuramını Değerlendirme 64 Linda Gottfredson ın Sınırları Belirleme, Uzlaşma, Kendini Yaratma Kuramı 64 Birinci Aşama: Boyut ve Güce Yönelme 65 İkinci Aşama: Cinsiyet Rollerine Yönelme 66 Üçüncü Aşama: Sosyal Değerlere Yönelme 66 Dördüncü Aşama: İçsel, Biricik Bene Yönelme 66 Gottfredson ın Kuramını Uygulamada Kullanma 66 Gottfredson ın Kuramını Değerlendirme 67 John Holland ın Tipler, Birey-Çevre Etkileşimi Kuramı 69 Gerçekçi Tip 70 Araştırmacı Tip 70 Artistik Tip 70 Sosyal Tip 71 Girişimci Tip 71 Geleneksel Tip 71 Örtüşme 72 Farklılaşma 74 Tutarlılık 74 Mesleki Kimlik 74 Holland ın Kuramını Uygulama 74 Holland ın Kuramını Değerlendirme 78 John Krumboltz ın Kariyer Psikolojik Danışmanlığında Öğrenme Kuramı 80 KKVSÖK 80 Kariyer Psikolojik Danışmanlığında Öğrenme Kuramı 83 KPDÖK yi Uygulamada Kullanma 84 Kariyer Gelişimi Müdahalelerini Değerlendirme 86 KPDÖK yi Değerlendirme 87 Özet 87 Öğrenci Etkinlikleri 88 Kaynakça 88 Bölüm 3 Son Zamanlarda Geliştirilen Kariyer Gelişimi ile İlgili Kuramları Anlama ve Uygulama 94 Son Zamanlarda Geliştirilen Kuramlar 95 Lent, Brown ve Hackett in Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı 96 SBKK nın Uygulanması 98 SBKK nın Değerlendirilmesi 100
xv Bilişsel Bilgi İşleme Yaklaşımı 101 BBİ Yaklaşımının Uygulanması 104 BBİ Yaklaşımının Değerlendirilmesi 105 Savickas ın Kariyer Yapılandırma Kuramı 107 Kariyer Yapılandırma Kuramının Değerlendirilmesi 109 Hansen in Bütünleşmiş Yaşam Planlaması 109 BYP nin Uygulanması 111 BYP nin Değerlendirilmesi 111 Postmodern Yaklaşımlar 112 Öykülerin Yaratılması 112 Kariyer Gelişiminin Sosyal Bağlama Göre Ele Alınması 114 Yapılandırmacı Kariyer Psikolojik Danışmanlığı 116 Kariyerler İçin Kaos Kuramı 118 Kariyerler İçin Kaos Kuramının Değerlendirilmesi 119 Özet 120 Vaka Çalışması 122 Öğrenci Etkinlikleri 122 Kaynakça 123 Bölüm 4 Kültürel Açıdan Yeterliliği Olan Kariyer Gelişimi Müdahaleleri Sağlamak 128 Amerika Birleşik Devletleri nde Kariyer Kuramlarının Geleneksel Varsayımları 132 Evrensel Olana Karşın Kültüre Özgü Modeller 133 Kendi Kültürünün En İyi Olduğuna İnanma (Etnocentrism) 135 Kültürlenme (Yeni Kültüre Uyum Sağlama) 136 Kimlik Gelişimi Modelleri 137 Irksal Kimlik Modelleri 137 Cinsel Kimlik Modelleri 140 Lezbiyen/Eş Cinsel/Biseksüel/Cinsiyet Değiştiren/Sorgulayan Bireylerin Kimlik Modelleri 144 Engelli Bireyler 147 Değerlendirme 152 Özet 156 Vaka Çalışması 158 Öğrenci Etkinlikleri 159 Kaynakça 160 Bölüm 5 Değerlendirme ve Kariyer Planlama 165 Değerlendirmenin Kariyer Planlama Süreciyle İlişkisi 168 Birinci Adım: Kariyer Kararları Verme İhtiyacının Farkında Olma 169 İkinci Adım: Mesleki Benlik Kavramı Hakkında Bilgi Edinme ve/veya Mesleki Benlik Kavramını Yeniden Değerlendirme 169 Üçüncü Adım: Mesleki Seçenekleri Belirleme 169
xvi İÇİNDEKİLER Dördüncü Adım: Belirlenen Seçeneklere İlişkin Bilgi Edinme 169 Beşinci Adım: Uygun Meslekler Arasından Geçici Seçimler Yapmak 170 Altıncı Adım: Eğitim Tercihi Yapma 170 Yedinci Adım: Mesleki Seçimi Uygulamaya Koyma 170 Değerlendirmenin Amaçları 171 Öğrencinin veya Danışanın İhtiyaçları Hakkında Daha Fazla Bilgi Öğrenme 171 Danışanlar Hakkında Daha Fazla Bilgi Edinme ve Danışanların Kendileri Hakkında Daha Fazla Bilgi Sahibi Olmalarına Yardım Etme 172 Bireyin/Grubun Değişimini veya İlerlemesini Belirleme 173 Psikolojik Danışmanın Yeterlilikleri ve Sorumlulukları 174 Değerlendirme Hakkında Genel Bilgiye Sahip Olma 174 Kullanılan Ölçme Araçları Konusunda Ayrıntılı Bilgiye Sahip Olma 174 Aracı Çeşitli Gruplarla Kullanılışlığı Açısından Değerlendirme 176 Öğrencileri veya Danışanları Uygun Biçimde Hazırlama 177 Ölçme Araçlarını Uygun Biçimde Uygulama 178 Ölçme Araçlarını Uygun Biçimde Yorumlama 178 Danışanlarla Sonuca Ulaşma 179 Nitel (Test Dışı) Değerlendirmeler 180 Nicel (Teste Dayalı) Değerlendirmeler 183 Teste Dayalı Nicel Değerlendirmenin Türleri 184 Değerlendirme Araçlarını Uygulama Yolları 190 Sonuç Raporu Türleri 192 Ölçme Araçlarının Seçimi 194 Özet 195 Vaka Çalışması 196 Öğrenci Etkinlikleri 196 Kaynakça 197 Yayınevleri 198 Bölüm 6 Kariyer Bilgileri ve Kaynakları 199 Psikolojik Danışmanın Bilgi Sağlamadaki Rolü 201 Engeller ve Karar Stilleri 202 Kariyer Bilgileri ve Çeşitlilik 204 Danışanın Veri Toplamadaki Rolü 204 Danışanların Gereksinimi Olan Veri Tipleri 205 Çalışma Programları 205 Meslekler 207 Okullar 210 Finansal/Parasal Yardım 212 İşler 213
xvii Diğer Veri Toplama Yöntemleri 214 Meslekleri Düzenleme 215 Holland Sistemi 215 İş Dünyası Haritası 216 O*Net Sınıflandırma Sistemi 216 Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Bakanlığı Meslek Grupları 218 Kariyer Merkezi 218 Verileri Bilgiye Dönüştürmelerinde Danışanlara Yardım Etme 219 Özet 223 Vaka Çalışması 223 Öğrenci Etkinlikleri 224 Kaynakça 224 Bölüm 7 Bölüm 8 Kariyer Psikolojik Danışmasının Desteklenmesi ve Planlanması İçin Teknolojinin Kullanılması 226 Tarihsel Bakış 228 Web Tabanlı Sistemlerin Şimdiki Durumu 231 Bütünleştirilmiş Kariyer Planlama Sistemleri 231 Sanal Kariyer Merkezleri 233 Sosyal Ağ Oluşturma 233 Cep Telefonu İçin Uygulamalar 234 Kariyer Rehberliğini Destekleyen Bilgisayar Olanakları 235 Kariyer Rehberliği Sunucusu Olarak İnternet 236 Web Tabanlı Bir Kariyer Rehberliği Sistemi Seçme 237 Yüksek Teknolojiye Bireysel Etkileşimi Eklemek 239 Psikolojik Danışman ve Bilgisayar 240 BİT Üzerinden Yapılan Psikolojik Danışmayla İlgili Sorunlar 245 Özet 246 Vaka Çalışması 246 Öğrenci Etkinlikleri 247 Kaynakça 248 21. Yüzyıl İçin Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Stratejileri ve Teknikleri 250 Kariyer Psikolojik Danışmanlığına İlişkin Sınırlı Görüşü Genişletmek 252 Yirmi Birinci Yüzyılda Kariyer Psikolojik Danışmanlığı 254 Yirmi Birinci Yüzyıl İçin Kariyer Psikolojik Danışma Stratejileri Tasarlamak 255 Psikolojik Danışma Temelli Kariyer Yardımı Sağlama 256 Kariyer Psikolojik Danışmanlığında Destek Sağlamak 258 Kariyer Psikolojik Danışmanlığı İçin Çerçeve 264
xviii İÇİNDEKİLER Kariyer Psikolojik Danışmanlığının Başlangıç veya İlk Aşaması 265 Kariyer Psikolojik Danışmanlığının Orta Aşama veya Çalışma Aşaması 268 Kariyer Psikolojik Danışmanlığının Bitiş veya Sonlandırma Aşaması 271 Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Grupları 275 Kariyer Psikolojik Danışmanlığı ile İlgili Profesyonel Unvanlar ve İlgili Hizmet Sağlayıcılar 280 Özet 282 Vaka Çalışması 282 Öğ renci Etkinlikleri 283 Kaynakça 283 Bölüm 9 Kariyer Geliştirme Programları ve Hizmetlerini Geliştirme, Uygulama ve Değerlendirme 287 Bir Kariyer Gelişim Programı Tasarlamanın/Geliştirmenin ve Uygulamanın Adımları 289 Birinci Adım: Hedef Grubu ve Özelliklerini Tanımlama 289 İkinci Adım: Hedef Grubun Gereksinimlerini Belirleme 291 Üçüncü Adım: Gereksinimleri Karşılayabilmek İçin Ölçülebilir Amaçlar Belirleme 293 Dördüncü Adım: Kariyer Planlama Hizmetlerinin Nasıl Sunulacağını Belirleme 295 Beşinci Adım: Programın İçeriğini Belirleme 296 Altıncı Adım: Programın Bedelini Belirleme 296 Yedinci Adım: Hizmetinizi Açıklamaya ve Tanıtmaya Başlama 297 Sekizinci Adım: Hizmetlerle İlgili Programın Tamamını Tanıtmaya ve Sunmaya Başlama 298 Dokuzuncu Adım: Programı Değerlendirme 298 Değerlendirmeyi Planlamak 299 Ortaklar/Paydaşlar (İş Birliği Yapılan Kurum ya da Kişiler) 300 Toplanan Veri Tipleri 300 Değerlendirmenin Standartları 301 Değerlendirme Yöntemleri 304 Değerlendirmenin Sonuçlarını Kullanma 306 Değerlendirmenin Engelleri 309 Onuncu Adım: Gerektiğinde Programı Gözden Geçirme 309 Bazı Örnek Programlar 310 Birinci Örnek: Altıncı-Sekizinci Sınıf 310 İkinci Örnek: Bir Lise 312 Üçüncü Örnek: Bir Üniversite 315 Dördüncü Örnek: Bir Şirket 317 Beşinci Örnek: Bir Toplum Merkezi 319 Özet 322 Vaka Çalışması 322
xix Öğrenci Etkinlikleri 322 Kaynakça 323 Bölüm 10 İlkokullarda Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 324 İlkokullarda Kariyer Gelişimi Müdahalelerine Genel Bir Bakış 325 Okullarda Kariyer Gelişimi Programları İçin Sistematik ve Eş Güdümlü Planlama 331 İlkokullarda Kariyer Gelişimi 332 İlkokul Düzeyinde Kariyer Gelişimi Müdahalelerinin Amaçları 335 İlkokullarda Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 337 Ailenin Katılımı 341 Özet 343 Vaka Çalışması 343 Öğrenci Etkinlikleri 344 Kaynakça 344 Bölüm 11 Altıncı-Sekizinci Sınıflarda ve Liselerde Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 364 Altıncı-Sekizinci Sınıf 366 Altıncı-Sekizinci Sınıflarda Kariyer Gelişimi Hedefleri 369 Altıncı-Sekizinci Sınıflarda Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 370 Lise 375 Lise Öğrencileri İçin Kariyer Gelişimi Hedefleri 379 Liselerde Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 380 Risk Altındaki Öğrenciler İçin Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 385 Özet 388 Vaka Çalışması 389 Öğrenci Etkinlikleri 389 Kaynakça 390 Bölüm 12 Yükseköğretimde Kariyer Gelişimi Müdahaleleri 408 Yükseköğretim Öğrencilerinin Kariyer İhtiyaçları 412 Yükseköğretimde Kariyer Gelişimi Müdahalelerinin Evrimi 415 Yetişkinlikte Kariyer Gelişimi Yeterlilikleri 417 Kendini Tanıma 418 Eğitim ve Meslek Keşfi 418 Kariyer Planlama 419 Yükseköğretimde Kariyer Gelişimi Müdahaleleri İçin Modeller, Hizmetler ve Standartlar 421 Modeller 421 Hizmetler 424 Standartlar 425 Yükseköğretimde Kariyer Hizmetlerini Yönetmek 428
xx İÇİNDEKİLER Özet 431 Vaka Çalışması 431 Öğrenci Etkinlikleri 432 Kaynakça 433 Bölüm 13 Yetişkinlere Hizmet Veren Ortamlarda Kariyer Gelişim Müdahaleleri 444 Eğitim Sertifikanlandırma/Belgelendirme ve Lisanslandırma 446 Yeterlilikler 447 Eş Güdüm 447 Konsültasyon 449 Savunuculuk 450 Vaka Yönetimi 451 Toplum Temelli Ortamların (Yerel Kurumların) Benzerlikleri ve Farklılıkları 451 Toplum Temelli Kariyer Psikolojik Danışmanlarının Çalışma Ortamları 452 Özel Yerde Uygulama Yapma 452 Dünya Çapında Web (www): Siber Psikolojik Danışma 454 Ruh Sağlığı Merkezleri 454 Madde Bağımlıları Tedavi Merkezleri 455 Rehabilitasyon Merkezleri 455 Çocuklara Yönelik Islahevleri, Hapishaneler ve Şartlı Salıverme 456 Askerî Ortamlar 456 İş Hizmetleri Ofisleri ve Tek Durak Merkezleri 457 İnanç Temelli Kurumlar 459 Şirketler ve Diğer Kurumlar 460 Özet 460 Vaka Çalışması 461 Öğrenci Etkinlikleri 461 Kaynakça 461 Bölüm 14 Kariyer Gelişimi Müdahalelerinde Etik Sorunlar 462 Ahlaki Olarak Baştan Çıkarıcılara Karşın Etik İkilemler 467 Etik Kararlar Verirken Etik İlkelerin Kullanılması 468 Kariyer Gelişimi Müdahalelerini Açıklamada Değerlerin Rolü 470 Etik Kuralların Kullanılması 473 Kariyer Psikolojik Danışmanlarının Karşılaştıkları Etik Zorluklardaki İlerlemeler 473 Bireysel Kariyer Müdahalelerinin Tamamı Aynı Etik Kurallar Tarafından mı Yönetilir? 474
xxi Geleneksel Eğitimi ve Yeterlilikleri Olmayan Bireyler Psikolojik Danışmanlar Gibi Kariyer Hizmetleri Vermeli mi? 476 Kariyer Geliştirme Müdahalelerinde İnternet Nasıl Kullanılmalıdır? 477 NCDA Etik Standartları 478 Bölüm A: Profesyonel İlişki 478 Bölüm B: Gizlilik, Ayrıcalıklı İletişim ve Mahremiyet 478 Bölüm C: Profesyonel Sorumluluk 478 Bölüm D: Diğer Profesyonellerle İlişkiler 479 Bölüm E: Değerlendirme ve Yorumlama 479 Bölüm F : Kariyer Hizmetlerinde İnternetin Kullanımı 479 Bölüm G: Süpervizyon, Eğitim ve Öğretme 479 Bölüm H: Araştırma ve Yayın 479 Bölüm I: Etik Sorunları Çözme 480 Bir Etik Karar Verme Modeli Kullanmak 481 Özet 483 Vaka Çalışması 484 Öğrenci Etkinlikleri 484 Kaynakça 485 Ek A Ulusal Kariyer Gelişimi Derneği nin Etik Standartları 487 Ek B Eğitsel ve Kariyer Planlama Portfolyosu 493 Ek C Ulusal Kariyer Gelişimi Derneği nin (NCDA) Kariyer Psikolojik Danışman Yeterlilikleri 499 Ek D Kariyer Gelişimi ile İlgili 2009 CACREP Standartları 503 Ek E Ulusal Kariyer Gelişimi Yönergeler (NCDG) Çerçevesi 504 Dizin 516