İŞLETMELERİN AMAÇLARI Genel nitelikli kuruluş ve faaliyet amaçları Özel nitelikli amaçlar Yrd.Doç.Dr. Gaye Açıkdilli Yrd.Doç.Dr. Erdem Kırkbeşoğlu İşletmenin Genel Amaçları Arası Denge Kar ın İşlevleri (Fonksiyonları) Kar söz konusu olan faaliyet dönemi için başarı simgesidir Değişik dönemlerine ait faaliyet sonuçlarını ölçme ve değerlendirme aracıdır İşletme faaliyetlerinin ve sonuçlarının değerlendirilmesinde bir denetim aracıdır. Bir finans sağlama (oto finansman) aracıdır. İşletme çalışanlarını güdülendirme aracıdır. İşletmenin mal ve hizmetlerini sunduğu tüketiciler için güvence aracıdır. İş bağlantıları gerçekleştirilen, ilişki kurulan işletmeler açısından ticari ve finansal itibar sağlama aracıdır. İşletmenin yükümlülüklerinin (vergi, hissedar payı dağıtımı ) yerine getirilmesine olanak sağlama aracıdır. 1
Toplumsal Fayda Sağlama Amacı DAR ANLAMDA İşletmelerin mal ve hizmetlerine talepte bulunan tüm tüketici kesimlerin beklentilerine uygun bir yaklaşım sergilemeleri ve onlara fayda aktarmaları böylece bir yandan da toplumun refah düzeyinin gelişmesini sağlayıcı rol oynama GENİŞ ANLAMDA İşletmenin mal ve hizmetlerine talepte bulunan tüketicileri tatmin etmesi yanında genel olarak toplumun veya işletme ile doğrudan ya da dolaylı ilişkili tüm kişi ve kuruluşların beklentilerinin de olumlu şekilde yanıtlanması (örneğin; çevreye duyarlı olma, toplumsal kıt kaynakları verimli kullanmaya özen gösterme, ticari sistem, rekabet ve etik kurallara saygılı olma, çalışanların beklentilerini karşılama, devlete karşı sorumluluklarını yerine getirme) İşletmelerin kar elde ettikleri ve kazandıkları ölçüde toplumsal fayda sağlama amacını gerçekleştirecek şekilde faaliyette bulunmaları gerekmektedir. Bu iki genel amaç arasında dengenin sağlanması ise işletmelerin yaşamlarını sürekli kılma amacına ulaşmalarını sağlar. Sosyal Sorumluluğun Bilincine Varmayı Getiren Sebepler Uzman yöneticilerin işletmelerin başına geçmesi İşletmelerin gittikçe büyümesi ve çok ortaklı duruma gelmeleri Rekabet eden işletme sayısının artması ve rekabetin yoğunlaşması İşletmelerin toplumdaki imajlarının daha da iyileştirilmesi ve güçlendirilmesinin sağlayacağı faydaları fark etmeleri İşletme faaliyetlerinin uluslararası boyuta taşınarak küreselleşme olgusunun etkisi Uluslar arası işbirliğine dayalı örgütlenmelerin yaygınlaşması Sosyal Sorumluluğun Bilincine Varmayı Getiren Sebepler İşletmeler tarafından desteklenen bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerine daha çok önem verilmesi Toplam kalite sisteminin benimsenmesi Meslek kuruluşları, işçi sendikaları ve tüketici koruma dernekleri gibi demokratik kitle örgütlerinin güçlenmesi ve baskıların artması Piyasa mekanizmasının sağlıklı işlemesine yönelik ulusal ve uluslar arası yasal düzenlemelerin (İSO, CE uygunluk, Patent, rekabet düzenleme, tüketici koruma gibi) yapılması Ülkenin kıt doğal kaynaklarının en verimli şekilde kullanılması konusunda teşvik önlemlerinin alınması 2
İnsanı ve geleceği daha fazla önemseyen sürdürülebilir iş yapış biçimini şirketin tüm yapılanmasına entegre ettik. Enerji, su, malzeme ve atıkları azalttık ve dünyada 300 milyon Euro luk tasarruf sağladık. Unilever Sürdürülebilir Yaşam Planı nın 3 ana hedef üzerine kurulduk. Ürünlerin çevrede bıraktığı ayak izini yarıya indirmek, tarımsal hammaddelerin yüzde 100 ünü sürdürülebilir kaynaklardan sağlamak ve 1 milyar insanın sağlık ve esenliklerini artırmak hedeflerimiz arasında. Son iki yılda fabrikalarda gerçekleştirilen sürdürülebilirlik projeleriyle 5 milyon Euro dan fazla tasarruf sağlandı. Unilever Sürdürülebilirlikten Sorumlu Dünya Başkanı Gail Klintworth İşletmenin Yaşamını Sürekli Kılma Amacı İşletmenin kar elde etme ve topluma fayda sağlama amaçlarını dengeli ve sürekli gerçekleştirmesi sonucu işletmenin varlığını korumayı ve uzun dönemli geliştirmeyi hedeflemesidir. İşletme eğer kar veya topluma fayda sağlama amaçlarından birisini diğerlerine yeğleyen bir yaklaşım benimserse bu durum, işletmenin kısa dönem için işletmenin faaliyetlerini sürdürmesine engel oluşturmasa da uzun dönem devam ettirmek işletmeye zarar verir. Eğer kar amacı topluma fayda sağlama amacının önüne geçerse: Tüketicilerin oluşturdukları tüketici koruma örgütleri, tüketici tüketim kooperatifleri gibi dernekler aşırı karlılık ve kısa dönemli kar elde etme amacını benimsemiş şirketlere karşı çıkmaktadır İşletmelerin faaliyet gösterdiği sektördeki meslek örgütleri meslek disiplini ve ticari ahlak kurallarını bozucu işletmecilik girişimleri ile piyasayı ve tüketiciyi istismar edici hareketlere karşı hareket eder. Eğer kar amacı topluma fayda sağlama amacının önüne geçerse: Devlet vergileri ağırlaştırarak, yasalarla önlem alarak, üst düzey denetim organları yoluyla işletme faaliyetlerini izleyerek söz konusu sektörlerde örnek işletmeler kurarak önlem almaktadır. Aynı konuda çalışmak isteyen firmalar da firmanın tekelci zihniyetine karşı yatırım yaparak engel olurlar. Tüketici bireysel olarak bu işletmeden satın almamayı seçer. 3
İŞLETMENİN ÖZEL AMAÇLARI Özel amaçlar işletmenin türlerine, kuruluş amaçlarına, sahip ve hissedarlarının az veya çokluğuna, niteliklerine göre değişebilir. Örnekler Satış gelirlerini arttırmak ve en yüksek düzeye çıkarmak Yeni buluş ve düşüncelere dayalı mal ve hizmetler yaratmak Tüketicilere daha kaliteli mal ve hizmet sunmak Ucuza mal edip ucuza satmak İstihdam olanağı sağlamak Büyümek ve gelişmek Topluma ve devlete yardımcı olmak, hizmet vermek İşletmede çalışanları gözeterek, onlara iyi ücret vermek, güvenli bir iş ortamı sağlamak ve kazançtan pay almalarını sağlamak Bir düşünce veya varlığın işlenmesini gerçekleştirmek Ulusal ya da uluslararası bir işletme olmak İyi bir imaja sahip olmak ve çağdaş bir görünüm kazanmak Uluslararası ilişkileri güçlendirmek. İşletmelerin Gelir ve Giderleri İşletmelerin kar amacına ulaşmak için belirli bir dönemde elde ettikleri gelirlerle aynı dönemde katlandıkları giderler arasında olumlu bir fark olmalıdır. İşletme Gelirleri Belirli bir faaliyet dönemi göz önüne alındığında işletmenin ana faaliyet konusundan ve dışındaki kaynaklardan elde ettiği tüm gelirlere toplam işletme gelirleri denir. Ana Faaliyet ve Satış Geliri İşletmenin belirli bir plan ve program çerçevesinde esas faaliyet konusu olarak ürettiği mal ve hizmetlerinin parasal değeri ana faaliyet geliri olarak ifade edilir. İkincil veya Yan Gelir İşletmenin ana faaliyeti dışında ürettiklerinden elde ettiği gelir İştirak ve Faiz Geliri İşletmenin elinde bulunan fazla parayı değerlendirmesi sonucu elde edilen gelir Kira Geliri İşletmenin sahip olduğu maddi ve maddi olmayan varlıkları kiralaması yoluyla elde edilen gelir Hurda veya Atık Madde Geliri Bağış Geliri 4
İşletme Giderleri Kurulu ve faaliyette bulunan bir işletmenin girdilerini temin ederken, mal ve hizmetleri üretirken veya satarken katlanmak zorunda olduğu tüm maliyetlerin parasal tutarı Doğrudan Giderler İşletme giderlerinin üretilen mal ve hizmetlerin maliyetleri ile ilişkili olan giderler Dolaylı Giderler İşletme giderlerinin üretilen mal ve hizmetlerin maliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderler GİDERLERLE İLİŞKİLİ MALİYET KAVRAMLARI Sabit Maliyet İşletmenin üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarına bağlı olmayan, üretim miktarı ne olursa olsun değişmeyen maliyet. (kira,bakım onarım) Değişken Maliyet İşletmelerin üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarına göre değişen maliyet. (hammadde, iş gücü) Toplam Maliyet Sabit Maliyet+Değişken Maliyet Ortalama maliyet Toplam Maliyet/Üretim Miktarı Marjinal Maliyet İşletmede üretilen her ilave mal veya hizmetin toplam maliyetlerde meydana getirdiği artış miktarı Alternatif Maliyet İşletmenin herhangi bir seçenekten vazgeçme maliyeti. İşletme belirli bir alternatifi seçerek seçilen alternatifin maliyetini vazgeçtiği alternatifin getirisi ile karşılaştırmaktadır. Vazgeçilen alternatif seçilen alternatifin maliyeti olarak değerlendirilir. Doğrudan ve Dolaylı Maliyet İşletmenin yaptığı bir gider herhangi bir maliyet konusu ile ilişkili ise veya o maliyet kalemine dağıtılabiliyorsa doğrudan maliyet ilişkilendirilemiyorsa dolaylı maliyet olarak adlandırılır. (yönetici maaşı pazarlama maliyeti ile dolaylı ilişkili) Haftaya görüşmek üzere.. 5