MAKAE EM YAKIT ÜRESİ MODEİ Mustafa Umut Karaoğlan * Arş. Gör., Dokuz Eylül Ünverstes, Makne Mühendslğ Bölümü, İzmr mustafa.karaoglan@deu.edu.tr N. Sefa Kuralay rof. Dr., Dokuz Eylül Ünverstes, Makne Mühendslğ Bölümü, İzmr kuralay@deu.edu.tr ÖZET Fosl yakıt kullanımının doğurduğu olumsuz sonuçlar netcesnde, son yıllarda enerj kaynağı olarak yakıt hücrelernn kullanımı ve gelştrlmes üzerne çalışmalar gerçekleştrlmektedr. Yüksek egzoz emsyonuna neden olan ve düşük vermle çalışan çten yanmalı motora sahp araçlara nazaran yakıt hücresnn, özellkle otomotv endüstrsnde kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bu bağlamda yakıt hücres teknolojs, otomotv sektöründe geleceğn güç kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Yakıt olarak yüksek basınçta depolanan hdrojenn kullanıldığı yakıt hücreler çersnde en popüler olanı EM (roton Exchange Membrane) yakıt hücresdr. Temel termodnamk yasalarıyla fade edleblen, hdrojen le oksjenn brleştrlerek su açığa çıkması ve anottan katoda ron geçş le hücre voltajı elde edlmes olayı, sstemdek voltaj kayıplarının hesaba katılmasıyla karmaşık hale gelr. Bu sebeple, voltaj kayıpları dkkate alınarak hücre voltajının değşm ve bunu etkleyen faktörler belrlenmeldr. Anahtar Kelmeler: Yakıt hücres, EM, hücre modellemes MODE OF EM FUE E ABSTRAT * İletşm yazarı Gelş tarh : 11.7.214 Kabul tarh : 22.9.214 As a result of negatve consequences of fossl fuel usage, many research and developments have been done n recent years on fuel cells as an energy source. ompared to the conventonal vehcles that have low effcent nternal combuston engne and hgh exhaust emsson, fuel cells take places commonly n especally automotve ndustry. In ths context, fuel cell technology s poneer power source of future n automotve sector. Most popular fuel cell type s EM (roton Exchange Membrane) n fuel cells that use hydrogen n hgh pressure storage as fuel. The crcumstance of combnng hydrogen and oxygen, electron transfer between anode and cathode that explaned by basc thermodynamc laws, calculaton transforms complcated wth consderng voltage drops n fuel cell. For ths reason, cell voltage changes and the factors that effect the voltage changes should be determned takng nto account the voltage drops. Keywords: Fuel cell, EM, cell modelng Karaoğlan, M. U., Kuralay, N. S. 214. EM Yakıt ücres Model, Mühends ve Makna, clt 55, sayı 657, s. 51-58. Mühends ve Makna 51
1. GİRİŞ EM (roton Exchange Membrane) yakıt hücres 196 larda NASA nın uzay araçlarında kullanması çn Amerka da gelştrlmştr. Yakıt olarak saf hdrojen le oksdan olarak oksjen veya hava kullanılan EM yakıt hücresnde, rolt olarak da katı polmer membran kullanır. olmer membran Nafon (Dupont ) ürünü olan perfluorosülfonk asttr. Asdk özellkl bu membran le hdrojen yonları veya protonlar taşınır [1, 3, 8]. 6-1 arasında çalışan ve güç yoğunluğu,35,6 W/cm 2 olan yakıt hücres, Elektrkl Araç (EA) veya brt Elektrkl Araç (EA) uygulamalarında bazı kesn avantajlara sahptr. EA ve EA larda öncelkle stenlen özellk, düşük sıcaklık çalışma bölges ve buna bağlı olarak hızlı çalışmasıdır. Ayrıca EM yakıt hücres dğer uygun yakıt hücres tpler arasında güç yoğunluğu en yüksek olandır. Yüksek güç yoğunluğu, talep edlen güç htyacına göre, kullanılacak yakıt hücresnn daha küçük boyutta olmasına olanak sağlamaktadır. Bunların yanında, membranın pahalı olması ve katalst le membranın kolayca zehrlenmeye yol açması dezavantajları arasındadır [8]. olmer rolt membran karbon destekl br katalzör le kaplıdır. Bu katalzör, karışma noktasını maksmze etmek çn drekt olarak dfüzyon tabakası ve rolt le bağlıdır. Katalzör, rotu oluşturur ve katalzör tabakasının üzer dfüzyon tabakasıdır. Elektrolt, katalzör tabakası, gaz dfüzyon tabakası gb elemanlara topluca membran-rolt düzeneğ (MEA) adı verlr. O (g) O (s) Katalzör, EM yakıt hücres çn krtk öneme sahptr. Yakıt hücresnn düşük çalışma sıcaklığı ve roltn asdk yapısı, katalzör tabakasında soy metal kullanımını gerekl kılar. Öncek uygulamalarda yakıt hücresnn düzgün çalışablmes çn katalzör olarak yüksek mktarda platn kullanmak gerekmekteyd. Katalzör drojen teknolojsndek öneml gelşmeler le kullanılan platn mktarını santmetre kare başına 28 mg dan,2 mg a düşürmek mümkün hale gelmştr. latn katalzör son derece aktf olup, bu sayede yüksek performans sağlamaktadır. Aktflğnn fazla olması nedenyle, oksjenden daha fazla karbon monokst ve sülfür üretme eğlm çersndedr. Zehrlenmey oluşturan bu ürünler, katalzöre kuvvetle bağlanablmekte ve hdrojen ve oksjenn buraya ulaşmasını engellemektedr. Bununla brlkte, rot reaksyonları zehrlenmenn olduğu bölgelerde gerçekleşemez ve yakıt hücres performansı azalır. Ayrıca karbon monokst, havanın atmosferden pompalandığı durumlarda hava akımından da yakıt hücresne greblr. Karbon monokst bazlı zehrlenmeler ger dönüşümü mümkün olablen türde br zehrlenmedr; fakat her br hücrenn tek tek tedavsnn gerektğ gb malyet de yüksektr [8]. EM yakıt hücres uygulamalarında düzgün br çalışma rejm sağlamak ve yakıt hücres çalışma sıcaklığını stenen sevyede tutmak çn polmer membranın neml halde tutulması gerekmektedr. Eğer membran çok kuru kalırsa, protonları taşıyacak yeterl mktarda asdk yon bulunamayacaktır. Bu sebeple yakıt hücres uygulamalarında nem htyacını karşılamak çn harc br nemlendrc kullanılmaktadır. Buna karşın membranın çok neml olması halnde, dfüzyon tabakasının gözenekler bloke olur ve tepkme gazları katalzöre ulaşmayı başaramaz. 2. YAKIT ÜREERİ TEME ÇAIŞMA RENSİBİ Yakıt hücres, kullanılan yakıttan aldığı kmyasal enerjy drek olarak rokmyasal proseslerle rk enerjsne çevrr. Yakıt ve oksjen, sürekl olarak reaksyonun gerçekleştğ yakıt hücresnn k ayrı rotuna gönderlr. Elektrotlar arasında bulunan roltte se yakıt (hdrojen) beslemesnn yapıldığı anottan oksjenn bulunduğu katoda doğru br yon geçş gerçekleşr (Şekl 1). drojen gazı anot üzernden geçerken hava da katot üzernden geçmektedr. Elektrolt se poztf yonların geçmesne zn veren ve ronların geçmesn engelleyen özellkte olmalıdır. Anotta (1) ve katotta (2) oluşan reaksyon aşağıdak gbdr: Anot Katalst Yüzey Şekl 1. Yakıt ücres Temel rensb [4] Elektron Geçş + Elektrolt Yüzey Katot Gaz Dfüzyon Tabakası O (g) O (s) N 2 O 2 Su + 2 2 + 2e (1) 1 + O2 + 2 + 2e 2 (2) Elektronlar, rk devresne akarken hdrojen protonları da rolte doğru akar. drojen protonları le ronların katotta oksjen akışı le brleşmesyle su oluşurken, atık ısı ve rk enerjs açığa çıkar. Yakıt hücresndek reaksyonlar le elde edlen termodnamk voltaj, açığa çıkan enerj ve reaksyon sonucu katoda geçen ron sayısıyla lgldr. Yakıt hücresnde gerçekleşen reaksyon sonucu oluşan enerj, Gbbs Serbest Enerjs ndek değşmle fade edlr. Serbest enerj değşm (G ), sabt sıcaklık ve basınçtak reaksyon çn maksmum rk şnn (W elk ) ölçüsüdür [3, 6]. W elk = G (3) Bu bağıntı basınç ve sıcaklığın sabt olduğu durumlar çn geçerl olmaktadır. Entalp () ve entrop (S) değşmne bağlı olarak farklı sıcaklıklar (T) çn serbest enerj değşm şöyledr: G = T S Elde edlen rksel ş, ronların taşınması le oluşan şarj mktarı Q (coulomb) olmak üzere, sstemdek rk potansyel farkına (V r ) eşttr. Br mol çn taşınan ron sayısı n=2 (denklem 1) ve Faraday Sabt (F) 96485 olduğuna göre [6]; W elk (4) = Vr Q (5) Q = n F (6) G = n F V r (7) V r T S = (8) n F Standart basınç ve sıcaklıkta yakıt hücresnden elde edlecek en yüksek voltaj değer yukarıdak eştlkten (denklem 8) yararlanılarak hesaplanablr. Sıvı haldek su çn G değer -237.3 kj/mol alınmasıyla, 1.229 V değer br hücre voltajı olarak elde edlr. Bu değer, yakıt hücrelerde.8 le 1.5 V aralığındadır. Otomotv sektörü gb alanlarda yüksek voltaj gereksnmn karşılamak çn, her hücre ser bağlanmak suretyle, çok sayıda yakıt hücresne htyaç vardır [6]. Yakıt hücreler atmosfer basıncının üzernde çalışması durumunda daha avantajlı olmaktadır. drojen ve havanın yakıt hücresne gönderlmes 3-6 bar cvarında gerçekleşr. Molar hacm V m (m 3 /mol) olmak üzere basınca () bağlı Gbbs Serbest Enerjs: dg = V m. d (9) p.v m =R. T (1) d dg = (11) G = G + ln (12) Standart basınç ( ) ve sıcaklıktak (25 ve 1 atm) Gbbs Serbest Enerjs G olmak üzere Nerst eştlğ, denklem 1 ve 2 dek reaksyon fadelerne göre uygulanırsa, reaksyona grenlern ve oluşan ürünün ( O) kısm basınçları cnsnden Gbbs Serbest Enerjs:.5 G = G + R T ln (13) Bu fade le hücre voltajı, basınç ve sıcaklığın fonksyonu olarak aşağıdak gb fade edlr..5 T S + V ( T, ) = R T ln n F n F (14) Br yakıt hücresnde voltaj kayıpları olmadan, hdrojenn kmyasal enerjs sonucu ortaya çıkan deal hücre voltajından yakıt geçşne bağlı voltaj kaybının çıkarılması le elde edlen hücre açık devre voltajı, basınç ve sıcaklığın fonksyonu olarak Nerst Voltajı (denklem 15) şeklnde fade edlr. G V = Nerst ln (15). 5 2 F 2 F 3. YAKIT ÜRESİNDE MEYDANA GEEN VOTAJ KAYIARI Yakıt hücres çalışma voltajı, akım yoğunluğu ve sıcaklığa bağlı olarak değşklk göstermektedr. Yakıt hücreler çn karakterstk olarak sadece akım kullanılması yerne, farklı büyüklükte hücreler daha kolay kıyaslamak adına akım yoğunluğu (A/cm 2 ) fades kullanılır. Alan fades le yakıt hücres yüzey alanı kastedlmektedr. Yakıt hücresnn voltajakım yoğunluğu karakterstğ Şekl 2'dek gbdr. ücre açık devre voltajı, akım yoğunluğunun fonksyonu olarak değşklk göstermektedr. Aktvasyon kayıpları, ohmk kayıplar ve konsantrasyon kayıpları, hücre potansyelnn azalmasına sebep olan faktörlerdr. Elektrot yüzeylernde kmyasal reaksyonun yavaşlamasından kaynaklanan aktvasyon kayıpları (V akt ), yonların geçş sırasında rolt sıvısının drenc nedenyle meydana gelen ohmk kayıplar (V ohm ) ve rot yüzeynde hdrojen konsantrasyonu düşüşünden kaynaklanan konsantrasyon kayıp- 52 Mühends ve Makna Mühends ve Makna 53
ları (V kon ) sonucu toplam kayıplar, (V K ) olmak üzere hücre voltajı (V): V K = V akt + V ohm + V kon (16) Aktvasyon Kayıpları (V) Şekl 2. Yakıt ücresnn Voltaj-Akım Yoğunluğu Karakterstğ Sıcaklığın ve Akım Yoğunluğunun Fonksyonu Olarak Aktvasyon Kayıpları Şekl 3. Sıcaklık ve Akım Yoğunluğuna Bağlı Olarak Aktvasyon Kayıplarının Değşm 3.1 Aktvasyon Kayıpları Gerçekleşen reaksyonun yavaşlaması sonucu oluşan aktvasyon kayıpları, Tafel Eştlğ le fade edlmektedr (17). Doğal logartmanın başındak sabt br katsayı olup, rokmyasal reaksyonun yavaş olduğu durumlarda yüksek değer almaktadır. I değer akım yoğunluk değşmn fade etmektedr. Akım yoğunluğunun (I) akım yoğunluk değşmnden büyük olduğu durumlar çn Tafel Eştlğ geçerl olmaktadır. Transfer katsayısı α se le 1 arasında değşen br katsayıdır. Anotta bu değer.5 cvarında olup, katotta se.1 le.5 arasındadır [6]. I V akt = ln (17) n α F I Katotta akım yoğunluk değşmnn düşük olması aktvasyon kayıplarının temel nedendr. Aktvasyon kayıplarının azaltılması adına, rotta t ya da d gb katalzörlern kullanılması, akım yoğunluk değşmnn artmasını sağlamaktadır. Bunun yanında, akım yoğunluğu ve sıcaklığın artması da aktvasyon kayıplarının artmasına neden olmaktadır (Şekl 3). 3.2 Ohmk Kayıplar Elektrolt sıvısının yon geçşne karşı drenc ohmk kayıpları oluşturmaktadır. Bu drençler, yonk (R on ) ve ronk (R elk ) drençlerden barettr. İyonk drenç, roltn yon geçrme drencn fade ederken, ronk drenç de katalst yüzey, gaz dfüzyon yüzey gb dğer bütün elemanların drençlern kapsayan toplam rk drencn fade eder. ohm ohm ( R R ) V = R = + (18) elk Elektroltn letkenlğ (σ) ve rolt kalınlığı ( ) göz önüne alınarak, rolt yüzey alanı A olmak üzere, akım yoğunluğu (I) ve hücre akımı () kapsayan eştlk aşağıdak gb fade edlr. Sıcaklık (K) on σ = (19) R on = σ A (2) = I (21) A Ohmk kayıpların azaltılması çn, yüksek letkenlğe sahp rotların kullanılması ve rolt kalınlığının düşük olması gerekmektedr. Elektrolt çersndek akışkanın srkülasyonun gerçekleşeblmes çn rolt kalınlığının çok fazla düşürmek olanaksızdır. Elektrolt kalınlıklarının (-cm) artmasıyla brlkte ohmk kayıplar, lneer olarak artış göstermektedr (Şekl 4). Ohmk Kayıp (V) Elektrolt Kalınlığa Göre Ohmk Kayıplar Şekl 4. Farklı Elektrolt Kalınlıklarına Göre Ohmk Kayıplar Elektrolt yüzey alanı ve akım yoğunluğunun artması ohmk kayıpları arttıran dğer temel etmenlerdr. Bu parametrelere Ohmk Kayıplar (V) Şekl 5. Elektrolt Alanı ve Akım Yoğunluğuna Göre Ohmk Kayıplar göre ohmk kayıpların değşm de aşağıdak gb olmaktadır (Şekl 5). 3.3 Konsantrasyon Kayıpları Anot akış kanalında, konsantrasyonundak (mol/m 3 ) hdrojen, taşınım yoluyla rot yüzeyne taşınmaktadır (Şekl 6). Elektrot yüzeyndek hdrojen konsantrasyonu s ve kütle transfer katsayısı h m olmak üzere taşınan hdrojen kütles: = A hm ( ) Yakıt ücres Alanı ve Akım Yoğunluğunun Fonksyonu Olarak Ohmk Kayıplar m (22) s Gaz dfüzyon yüzey ve katalst yüzeynde meydana gelen dfüzyon akışı le kütle transfer bu bölgelerde mkro sevyede gerçekleşr. Katalst yüzeynde meydana gelen ro kmyasal reaksyonlar, hdrojenn konsantrasyonunun azalmasına ve konsantrasyon kayıplarının meydana gelmesne neden olur. drojen kaybı ayrıca aktvasyon kayıplarına da yol açmaktadır. Kalınlığı δ olan gaz dfüzyon tabakası le katalst yüzeyndek hdrojen konsantrasyonu ve gözenekl gaz dfüzyon tabakası çn dfüzyon katsayısı D e olmak üzere hdrojen kütles ve akım yoğunluğu: 54 Mühends ve Makna Mühends ve Makna 55
Aynı şeklde akım yoğunluğu lmt cnsnden yazıldığı taktrde konsantrasyon kaybı: I V = kon ln (28) n F I I 4. ÜRE VOTAJI VE GÜÜ ücre, açık devre voltajından kayıp voltajların çıkarılmasıyla, yakıt hücresnn akım yoğunluğuna bağlı olarak çıkış voltajı eğrs elde edleblr (29). olarzasyon eğrs olarak da blnen bu eğr, yakıt hücresnn karakterstğn fade etmek çn kullanılır. Aşağıdak tabloda hesaplamada kullanılan yakıt hücres parametreler gösterlmektedr. V = V Nerst - V K (29) Çıkış Voltajı (V) Yakıt ücres olarzasyon Eğrs hücres performansını doğrudan etkleyen voltaj kayıplarının oluşum parametreler ve etkler göz önüne alınarak yakıt hücres çıkış voltajı ve gücü hesaplanmıştır. Yakıt hücres vermnn, hücrede meydana gelen voltaj kayıpları nedenyle düşmes netcesnde yakıt hücres voltajı eğrs, verm eğrs le aynı karakterstktedr. Yakıt hücres vermnn gelştrlmes ve yapılacak AR-GE faalyetler le ülkemzde yakıt hücresnn kullanımının yaygınlaşması sonucu temz ve yüksek verml enerj htyacı gderleblr. Günümüzde artan çevre blnc sonucunda, temz ve verml yakıt kullanımının yaygınlaştırılması, hdrojen yakıtının ve yakıt hücrelernn önemn arttırmıştır. Başta otomotv endüstrs olmak üzere, enerj htyacının fazla olduğu alanlarda yakıt hücrelernn kullanımına yönelk çalışma ve araştırmalar devam etmektedr. Şekl 6. Yakıt ücres Yüzeylernde drojen Kütle Transfer [4] m = h m A 1 A + D e δ A (23) n F m I = (24) I = n F 1 hm δ + De (25) Gaz dfüzyon ve katalst yüzeyndek hdrojen mktarı, I, δ ve D e gb parametrelere bağlı olarak hdrojen akış kanalı konsantrasyonundan daha düşüktür. Akım yoğunluğunun artmasıyla konsantrasyon kayıpları da artmaktadır. Akım yoğunluğu lmt (I ), akım yoğunluğunun çok büyük ve hdrojen konsantrasyonunun sıfıra düşmesyle meydana gelr. Katalst yüzeyndek hdrojen konsantrasyonun sıfır olması durumunda akım yoğunluğu lmt: I = n F (26) 1 δ + hm De Bu durumda konsantrasyon kaybı (V kon ): = ln (27) Vkon n F Tablo 1. esaplamalarda Kullanılan arametreler Sembol arametre Değer Brm R İdeal Gaz Sabt 8.314 J/mol.K F Faraday Sabt 96487 T Çalışma Sıcaklığı 8 Suyun Doyma Kısm Basıncı 2.3 atm 2 drojen Kısm Basıncı 1.265 atm O2 Oksjen Kısm Basıncı 2.527 atm n h ücre Sayısı 9 ücre Yüzey Alanı 1 cm 2 Elektrolt İç Drenc.19 Ohm/cm 2 α Transfer Katsayısı.5 I Akım Yoğunluk Değşm 1-6.912 A/cm 2 I Akım Yoğunluk mt 1.4 A/cm 2 σ Elektrolt İletkenlğ.1 Ω -1.cm -1 Elektrolt Kalınlığı.5 cm Voltaj karakterstğ non-lnner br yapıya sahp olan yakıt hücres, yukarıda da değnldğ gb hücre sıcaklığı, membran kalınlığı, hdrojen ve oksjenn kısm basınçları gb parametrelere bağlıdır. Voltaj kayıplarının dkkate alınmasıyla yakıt hücres çıkış voltajı Şekl 7'dek gbdr. Yakıt hücres çıkış voltajı, akımın artmasıyla azalmaktadır. Genellkle 7-8 sıcaklık aralığında çalışan EM yakıt hücreler, hdrojen ve hava basıncının 3-5 atm cvarında yapılmasıyla y performans gösterr. Güç (W) Şekl 7. Yakıt ücres Çıkış Voltajı (olarzasyon Eğrs) Şekl 8. Yakıt ücres Çıkış Gücü Yakıt hücresnn çıkış voltajına göre çıkış gücü, kullanılan hücre sayısınca hesaplanablr. ücrelern ser olarak bağlanmasıyla çıkış gücü arttırılablr. Burada n h hücre sayısı; hücre yüzey alanı olmak üzere akım yoğunluğuna göre yakıt hücres gücü () hesaplanarak grafğ Şekl 8'dek gb çzdrlr. = V n A I (3) h h Yakıt ücres olarzasyon Eğrs 5. SONUÇ Yakıt hücresnn gerlm değşmn tahmn etmek ve yakıt hücres sstemlernn performansını gelştrmek çn değşme neden olan faktörlern belrlenmes gerekmektedr. Yakıt W elk G S T Q V r n F SEMBOER : Maksmum rk ş, kj : Serbest enerj değşm, kj : Entalp, kj : Entrop kj/k : Yakıt hücres sıacaklığı, K : Sstem potansyel, coulomb : Elektrksel potansyel farkı, V : Taşınan ronların mol sayısı : Faraday sabt V m : Molar hacm, m 3 mol -1 : Standart basınç Nm -2 G V Nerst V K V akt : Gbbs serbest enerjs, kj : Nerst voltajı, V : Toplam voltaj kaybı, V : Aktvasyon kaybı, V V ohm : Ohmk kaybı, V V kon : Konsantrasyon kaybı, V I : Akım yoğunluğu, Acm -2 I : Akım yoğunluğu değşm, Acm -2 α : Transfer katsayısı : Akım, A R : Evrensel gaz sabt, jk -1 mol -1 : Ohmk drenç, Ωcm 2 56 Mühends ve Makna Mühends ve Makna 57
R elk : Elektronk drenç, Ωcm 2 R on : İyonk drenç, Ωcm 2 σ : Elektrolt letkenlğ, Ω -1 cm -1 elkt s h m m : Elektrolt kalınlığı, cm : Anot akış kanalındak hdrojen konsantrasyonu, molm -3 : Elektrod yüzeyndek hdrojen konsantrasyonu, molm -3 : Kütle transfer katsayısı : drojen kütles, kg A elek : Elektrod yüzey alanı, cm 2 D e δ : Dfüzyon katsayısı : Gaz dfüzyon tabakası le katalst yüzey arasındak hdrojen konsantrasyonu, molm -3 : Gaz dfüzyon tabakası kalınlığı, cm I : mt akım yoğunluğu, Acm -2 : Yakıt hücres yüzey alanı, cm 2 n h Kısaltmalar : Yakıt hücres sayısı : Yakıt hücres gücü, W EM : roton Exchange Membrane EA : Elektrkl Araç EA : brt Elektrkl Araç MEA : Membrane Electrode Assembly KAYNAKÇA 1. Kuralay, N. S. 213. Motorlu Taşıtlarda brt Tahrk, ISBN: 978-65-1-439-4, MMO/598, TMMOB MMO Yayını, İzmr. 2. odknson, R., Fenton J. 21. ghtweght Electrc/ ybrd Vehcle Desgn, ISBN: -756-592-3, Butterwoth-enemann ress, UK. 3. armne, J., Dcks, A. 23. Fuel ell Systems Explaned, ISBN: -47-84857-X, Wley ress, UK. 4. Spegel,. 28. EM Fuel ell Modelng and Smulaton Usng Matlab, ISBN: 978-123742599, USA. 5. armne, J., owry, J. 23. Electrc Vehcle Technology Explaned, ISBN: -47-85163-5, John Wley & Sons ress, UK. 6. Spegel,. 28. Mathematcal Modelng of olymer Exchange Membrane Fuel ells, Doktora Tez, Unversty of South Florda, Florda, USA. 7. M,., Masrur, M. A., Gao, D. W. 211. ybrd Electrc Vehcles rncples and Applcatons wth ractcal erspectves, ISBN: 978--47-74773-5, Wley ublcaton, USA 8. Ehsan, M., Gao Y., Emad A. 21. Modern Electrc, ybrd Electrc and Fuel ell Vehcles Fundamentals, Theory and Desgn, ISBN: 978-1-42-5398, R ress, USA 9. Ural, Z., Gümüş, B., Gençoğlu, M. T. 27. Br Yakıt l Sstemnn Matlab le Modellenmes, IV. Yenleneblr Enerj Kaynakları Sempozyumu, 1-2 Kasım 27, Gazantep. 1. Khan, F., Nawaz, A., Muhammed, M. A., Khadm, M. A. 213. Revew and Analyss of Matlab Smulnk Model of EM Fuel ell Stack, Internatonal Journal of Engneerng & omputer Scence, vol. 13, no. 3, p. 31-34. 11. Ural, Z., Gencoglu, M. T. 21. Mathematcal Models of EM Fuel ells, 5. Internatonal Egen Energy Symposum and Exhbton, 27-3 azran 21, Denzl. 12. Seyezha, R., Mathur, B.. 211. Mathematcal Modelng of roton Exchange Membrane Fuel ell, Internaonal Journal of omputer Applcatons, vol. 2, no. 5. 13. Fuhs, A. E. 29. ybrd Vehcles and the Future of ersonal Transportaton, ISBN: 978-42-7534-2, R ress, USA. 14. Bocarsly, A., Mngos, D. M.. 211. Fuel ells and ydrogen Storage, ISBN: 978-3-642-21779-1, Sprnger, USA. 15. Şenol, R., Üçgül, İ., Acar, M. 26. Yakıt l Teknolojlerndek Gelşmeler ve Taşıtlara Uygulanablrlğnn İncelenmes, Mühends ve Makne, clt: 47, sayı: 563, s. 37-5. 16. Becerkl, F. 211. Yüksek Basınçlı EM (roton Exchange Membran) Elektrolzör Gelştrlmes ve Çalışma arametrelernn erformansa Etks, Yüksek sans Tez, Nğde Ünverstes, Nğde. 58 Mühends ve Makna