İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Cil: 5, Sayı: 7, 2016 Sayfa: 2342-2357 Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Faih CEYLAN Ar. Gör, Dokuz Eylül Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü faih.ceylan@deu.edu.r Osman TÜZÜN Ar. Gör, Dokuz Eylül Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü osman.uzun@deu.edu.r Ramazan EKİNCİ Ar. Gör, Dokuz Eylül Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü ramazan.ekinci@deu.edu.r Hakan KAHYAOĞLU Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü hakan.kahyaoglu@deu.edu.r Öz Ekonomideki para mikarı ile ekonomik akivienin hacmi arasındaki ilişki paranın dolanım hızı üzerinden değerlendirilmekedir. Paranın dolanım hızı uygulanacak para ve maliye poliikalarının ekinliğini belirleyen bir parameredir. Bununla birlike TCMB, kredileri finansal isikrarın emel bir gösergesi olarak kabul emekedir. Bu çalışmanın amacı ükeici kredilerinin paranın dolanım hızı üzerindeki ekisini analiz emekir. Söz konusu eki 1993Q3-2016Q1 dönemi için, Shin vd. (2014) arafından gelişirilen Doğrusal Olmayan Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (NARDL) ekniği kullanılarak oraya konmakadır. Poziif ve negaif ükeici kredisi şoklarının paranın dolanım hızı üzerindeki ekisi ise Asimerik Dinamik Hızlandıran Yaklaşımı çerçevesinde analiz edilmekedir. Elde edilen sonuçlara göre arış paranın dolanım hızını kendisinden daha düşük oranda azalmakadır. Ancak kredilerdeki azalma paranın dolanım hızında kendisinden daha yüksek bir arışa yol açmakadır. Anahar Kelimler: Paranın Dolanım Hızı, Tükeici Kredileri, Asimerik İlişki, Uygulama, NARDL. Asymmeric Relaionship Beween Consumer Loans and Money Velociy: An Applicaion On Turkey Absrac The relaionship beween amoun of money in he economy and volume of economic aciviy is evaluaed hrough money velociy. Money velociy is a parameer ha deermines he effeciveness of moneary and fiscal policies o be implemened. In addiion, loans are key indicaors of financial sabiliy for CBRT. The aim of he sudy is o es he effec of he consumer credis on money velociy. The socalled impac is esed via nonlinear auoregressive disribued lag model (NARDL) developed by Shin a al. (2014) for he period of 1993Q3-2016Q1. The effecs of posiive and negaive consumer loans shocks on velociy are analyzed wihin he framework Asymmeric Dynamic Muliplier Approach. According o he resuls, an increase in consumer loans reduces he velociy of money a a lower rae han iself. However, a decline in consumer loans leads o a higher increase han iself on he money velociy. Keywords: Velociy, Consumer Credis, Asymmeric Relaionship, Pracice, NARDL
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU Giriş Paranın dolanım hızının isikrarlılığı Keynesgil ve Monearis görüşler arasındaki en önemli arışma konusudur. Ekonomideki para mikarı ile ekonomik akivienin hacmi arasındaki ilişkiyi ifade eden paranın dolanım hızının isikrarlı olup olmadığı, uygulanacak para ve maliye poliikalarının ekinliğini belirleyen bir parameredir. Bu açıdan değerlendirildiğinde paranın dolanım hızı üzerinde ekisi olan değişkenlerin, para ve maliye poliikalarının ekinliğini de belirleyen olduğu ifade edilebilir. Bununla birlike paranın dolanım hızı günümüzde merkez bankalarının emel amaçlarından biri haline gelen finansal isikrar kavramının ölçülmesinde de kullanılabilecek emel gösergelerden biridir. TCMB nin ileişim poliikalarında beliriği gibi finansal isikrarın bir gösergesi olarak kredileri emel göserge almakadır. Bu açıdan bu değişken üzerinde oraya çıkan değişimler dolaylı olarak finansal isikrar için önemli bir göserge olmakadır. Bu çalışmada ükeici kredilerinin paranın dolanım hızı üzerinde olası ekisi analiz edilerek krediler değişkeninin finansal isikrar için bir göserge olup olmayacağının belirlenmesi amaçlanmakadır. Söz konusu eki 1993Q3-2016Q1 dönemi için, Shin vd. (2014) arafından gelişirilen Doğrusal Olmayan Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (NARDL) ekniği kullanılarak es edilmişir. Öe yandan ükeici kredileri kaynaklı poziif ve negaif şokların paranın dolanım hızı üzerindeki ekisi Asimerik Dinamik Hızlandıran Yaklaşımı çerçevesinde analiz edilerek elde edilen sonuçlara göre poliika önerisi gelişirilmişir. Çalışmanın ikinci kısmında lieraüre yer verilmekedir. Üçüncü kısımda ele alınan yönem anlaılmaka devam eden dördüncü bölümde ise veri sei ve ampirik bulgular yer almış olup, son kısımda ise sonuç ve poliika önerileri yer almakadır. Söz konusu veri sei OECD ve TCMB veri abanından elde edilmiş ve TL dönüşümü yapılmış olup, ampirik bulguların elde edilmesinde Eviews 9 ve Saa 14 programları kullanılmışır. Lieraür Paranın dolanım hızı lieraürde Monearis ve Keynesgil yaklaşımların para konusundaki farklılıklarının emelidir. Monearislere göre paranın dolanım hızı isikrarlılığı ile para alebinin gelire duyarlılığı arasındaki ilişki, Keynesgil yaklaşımda paranın dolanım hızının isikrarsızlığı ile para alebinin faize karşı duyarlılığı arasındaki ilişkiyle ele alınmakadır (Abuk Duygulu, 2005: 117-119). Bu çerçevede ilgili eorik yaklaşımlar, para alebinin gelir ve faiz arafından belirlendiği kabulüne dayalı fonksiyonel ilişkiyle es edilmekedir. Genel olarak para alebinin gelire karşı duyarlılığında para alebi eşililiğine ai paramerelerinin isikrarlı olması beklenmekedir. Bu sonucun gerçekleşmemesi durumunda para alebi faize karşı duyarlı olup, paramereler gerek değişkene gerekse zamana göre değişkenlik gösermekedir. Bu da paranın dolanım hızının isikrarsızlığı [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2343]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama hakkında bir bilgi olarak kabul edilmekedir. Bunun ana nedeni paranın dolanım hızının hesaplanmasında doğrudan kullanılacak genel bir anıma sahip parasal büyüklüğün olmamasıdır. Bu açıdan paranın dolanım hızı olarak kullanılacak bir zaman serisi için hangi parasal büyüklüğün kullanılacağı ek başına emel bir sorun haline gelmekedir. Ancak ekonomideki gelişmelerin doğrudan paranın dolanım hızı üzerindeki ekisinin analizi; ekonomide para ve maliye poliikalarının değerlendirilmesinde önemli bir bulgu haline gelmekedir. Bundan dolayı paranın dolanım hızını emsil eden bir değişkenin kullanılması poliika ekinliğinin değerlendirilmesine yönelik paramerelerin elde edilmesini sağlamakadır. Bu açıdan bu çalışmada doğrudan paranın dolanım hızı olarak arafımızdan anımlanan değişken kullanılmışır. Hall ve Noble (1987) bu çalışmadaki gibi anımladıkları ve hesapladıkları paranın dolanım hızını emsil eden zaman serisi yoluyla yapıkları çalışmalarında Granger nedensellik esiyle paranın dolanım hızının isikrarlılığını es emişledir. 1963Q1-1984Q2 dönemini kapsayan bu çalışmada ABD de Friedman hipoezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Brocao ve Smih (1989), ABD için 1962M02-1985M09 dönemini kapsayan çalışmalarında Friedman hipoezinin geçerliliğini es emişlerdir. Çalışmada 1979 öncesi ve sonrası olarak iki dönem ele alınmış ve 1979 öncesi Friedman hipoezinin geçerli olduğu ancak 1979 sonrasında geçerli olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Mehra (1989), 1963Q1-1984Q2 dönemini için yapıkları çalışmalarında Granger nedensellik esiyle Friedman hipoezinin geçerli olmadığı sonucuna ulaşmışır. Yazara göre paranın dolanım hızı ile parasal büyüme arasında bir ekileşim söz konusu değildir. Barne ve Xu (1998), Genel Denge yaklaşımıyla paranın dolanım hızının belirleyicilerini, ABD de 1960Q1-1992Q4 dönemi için, faiz belirsizliği alında ele almışlardır. Çalışmaya göre faiz belirsizliği söz konusu iken ükeici ercihlerindeki risken kaçınma olgusu ve göserge varlıkların geirilerinde meydana gelen riskler paranın dolanım hızının oralamasını ve eğimini ekilemekedir. Uygulama sonuçları paranın dolanım hızının söz konusu süreçlerde oynaklık sergilediğini oraya koymuşur. Çalışma en azından paranın dolanım hızının isikrarlı olmadığı konusunda bir bilgi sağlamışır. Bu çalışmanın önemi ekonomide finansal araçların gelişmesinin paranın dolanım hızının isikrarsızlığının nedenlerinden olduğu konusunda bir olguyu belirmiş olmasıdır. Tunay (2001) Türkiye de 1987-2000 dönemini kapsayan çalışmasında parasal büyüklükler doğrulusunda paranın dolanım hızının isikrarlılığını es emişlerdir. Söz konusu çalışmada para ikamesi ve finansal ensrümanların paramerik olmayan bir yönem olan Mulivariae Adapive Regression Splines [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2344]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU (MARS) yönemi ile paranın dolanım hızı üzerindeki ekisi oraya konmuşur. Yazarlar çalışmalarında (Goldfeld, 1973) çalışmasını emel almışlardır. Bu emel çerçevesinde elde edilen ampirik bulgulara göre; para ikamesi ve finansal araçlar ile birlike değerlendirilen paranın dolanım hızının Türkiye de belirilen dönemde isikrarsız olduğu sonucuna ulaşılmışır. Halaç ve Kuşepeli (2003) çalışmalarında paranın dolanım hızının isikrarı 1987-2001 dönemleri için incelemişlerdir. Paranın dolanım hızının emel makro ekonomik değişkenler çerçevesinde sınandığı bu çalışmada Johansen Eşbüünleşme ve Granger Nedensellik esleri kullanılmışır. Çalışmaya göre faiz oranı değişkeninin paranın dolanım hızının isikrarsız olmasına neden olduğu bulgusuna ulaşılmışır. Acar Balaylar ve Abuk Duygulu (2004), 24 Ocak 1980 sonrasında para ikamesinin para alebinin isikrarı üzerindeki ekisini ele almışlardır. 1987-2000 dönemini kapsayan çalışmada ek denkleme dayalı eşbüünleşme ekniği kullanılmışır. Çalışma sonucunda para ikamesinin ilgili dönemde para alebinin isikrarsızlığını belirlediği sonucuna ulaşılmışır. Luz ve Haughon (2004), Friedman hipoezini Mısır için 1960-1999 yılları arasında para anımları çerçevesinde Johansen eşbüünleşme yönemi ile ele almışır. Bu çalışmanın bulgularına göre parasal genişlemedeki değişkenlik ile dolanım hızı arasında uzun dönemli bir ilişki olduğu oraya konmuşur. Ancak Friedman hipoezin geniş para anımı M2 büyüklüğü için söz konusu iken dar para anımı M1 büyüklüğü için söz konusu değildir. Bu durum eorik bekleniyle çelişik bir sonuçur. Çünkü geniş para anımı finansal büyüklüğü kapsadığından dolayı faiz karşı duyarlılığın daha yüksek olması beklenir. Bu durum paranın dolanım hızının isikrarsız olmasıdır. Okayer (2011) çalışmasında eknoloji abanlı finansal yenilikler ve para alebi arasındaki ilişkiyi incelemişir. Söz konusu çalışmada Türkiye de inerne bankacılığı, kredi ve banka karları, inerne paraları gibi finansal araçların paranın dolanım hızı üzerinden para alebi üzerinde ekili olması araşırılmışır. 1991-2010 dönemini kapsayan uygulama kısmında finansal yenilik değişkeni olarak kredi karı kullanımı seçilmiş ve bu değişkenin M1 parasal büyüklüğü ve dolaşımdaki para değişkeni üzerindeki ekisi incelenmişir. Johansen eşbüünleşme ve Granger nedensellik esinin kullanıldığı çalışmanın bulgularına göre kredi karı kullanımının M1 ve Dolaşımdaki Para değişkeni üzerinde azalıcı eki yapığı sonucuna ulaşmışlardır. Bu sonuca göre M1 mikarı azalması paranın dolanım hızının arması olarak yorumlanabilir. Bauno vd. (2011), Filipinler için 1982Q2-2006Q4 dönemini kapsayan çalışmalarında paranın dolanım hızının isikrarlılığı konusundaki Friedman hipoezini yapısal kırılmaları dikkae alarak sınamışlardır. Çalışmada yazarlar yüksek enflasyon oranlarının ekonomideki kırılganlığın nedeni ve [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2345]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama GARCH modelinden harekele Friedman hipoezinin geçerli olduğunu vurgulamışlardır. Arısoy ve Gencer (2012) Friedman Hipozei nden harekele parasal büyümedeki değişkenliğin paranın gelir dolanım hızı üzerindeki ekisini incelemişlerdir. 1987-2010 döneminde Türkiye de paranın gelir dolanım hızının isikrarı asimerik eşbüünleşme ve haa düzelme mekanizması eknikleriyle analiz edilmişir. Parasal büyümedeki değişkenlik EGARCH ekniği kullanılarak elde edilmişir. Uygulama sonuçlarına göre; ilgili dönemde parasal büyümedeki değişkenlik ile paranın gelir dolanım hızı arasında uzun dönemli ve çif yönlü ilişki bulunmuşur. Yönem Bu çalışmada Shin vd. (2014) arafından gelişirilen Doğrusal Olmayan Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (NARDL)ahmin ekniği olarak kullanılmışır. Bu ekniğin emel özelliği hem doğrusal hem de doğrusal olmayan uzun dönemli ilişkiyi göseren paramerelere ai kasayıların ahminine imkân vermesidir (Karikilidis ve Trachanas, 2012: 1066). Böylece söz konusu yönemle birlike ükeici kredileri ve paranın dolanım hızı arasında kısa ve uzun dönemli asimerik(doğrusal olmayan) bir ilişkinin olup olmadığı oraya konmuş olmakadır. Diğer yandan kullanılan söz konusu eknik ile değişkenlerin farklı ümleşme dereceleri ile küçük örneklem özelliklerinin varlığında dahi paramerelerin ekinliği sağlanabilmekedir. Bununla birlike seriler ikinci dereceden ümleşmeye sahip iseler bu yönem kullanılamamakadır (Pesaran,2001:290). Değişkenler arasında bir uzun dönemli ilişkinin varlığı genellikle doğrusal bir haa düzelme modeli(ecm) yardımıyla aşağıdaki gibi ifade edilebilir; VEL VEL KRD a VEL KRD p1 VEL 1 x 1 i i i 1 i1 i0 Eşilik 1, paranın dolanım hızı ile ükeici kredileri arasındaki kısa ve uzun dönem simerik ilişkiyi göseren klasik doğrusal ARDL denklemidir. Granger ve Yoon (2002:8), eşilik 1 de değişkenlerin kendi değerleri arasında uzun dönemli bir ilişki olmasa bile poziif ve negaif ayrışımları arasında gizli bir uzun dönemli ilişkinin olabileceğini iddia emekedir. Shin ve diğerleri (2014:285-286) değişkenlerin kısa ve uzun dönem simerik ve asimerik ilişkilerini es emekle birlike aynı zamanda değişkenler arasındaki gizli uzun dönemli ilişkiyi de es emekedir. Böylece Shin vd. (2014:288) arafından gelişirilen bu yeni yönem bağımsız değişkenlerin poziif ve negaif kısmı ayrışırmaları oplamları kullanmakadır; j j1 j1 KRD KRD max( KRD,0) ve KRD KRD max( KRD,0) (2) j qi j j1 j1 j 1 [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2346]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU Eşilik 2 de kısmi ayrışırmalar oplamları kullanılarak kısa ve uzun dönem asimerik ilişki es edilmekedir. Böylece ükeici kredilerindeki arışın ve azalışın paranın dolanım hızı üzerinde asimerik bir ekisinin olup olmadığı es edilebilmekedir. Eşilik 1 de doğrusal ECM modeli kısa ve uzun dönem asimerik ekiler dikkae alınarak Shin vd. (2014:289) arafından Doğrusal Olmayan Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (NARDL) olarak genişleilmişir. Böylece genel olarak NARDL modeli aşağıdaki gibi ifade edilebilir; p1 qi VEL 1 1 1 i i ( i ) 1 i 1 i1 i0 VEL VEL KRD KRD a VEL KRD KRD Eşiliklerde bağımsız değişkenlerin üzerinde yer alan (+) ve (-) işareler poziif ve negaif kısmi ayrışırmalar oplamlarını ifade emekedir. p ve q sembolleri ise sırasıyla bağımlı ve bağımsız değişkenleri dağıılmış gecikmelerini gösermekedir. Modelde simerik ve asimerik ilişki Wald es isaisiği ile es edilmekedir. Buna göre uzun dönem simerik ilişki; boş hipoezi alında es edilmekedir. Boş hipoezin reddi uzun dönemli asimerik ilişkinin olduğunu gösermekedir. Uzun dönem poziif L / ENF L / ENF ve negaif kasayılar ise; Y ve Y şeklinde hesaplanmakadır. Paranın dolanım hızını ekileyen ve ükeici kredilerinden kaynaklanan poziif ve negaif şokların kısa dönem uyarlama kasayıları i ve i paramereleriyle ifade edilmekedir. Yine kısa dönem simerik ilişki; i = i boş hipoezi alında Wald es isaisiği ile es edilmekedir. 3 no lu eşilike kısa ve uzun dönem simeri boş hipoezinin kabul edilmesi durumunda denklem geleneksel doğrusal ARDL modeline dönüşmekedir. Diğer arafan 4 no lu denklemde görüldüğü gibi uzun dönem simeri boş hipoezinin reddedilmesi bu karşın kısa dönem boş hipoezinin kabul edilmesi durumunda uzun dönem asimerik kısa dönem simerik ilişki oraya çıkmakadır. Tersi durumda uzun dönem boş hipoez kabul edilir kısa dönem reddedilirse uzun dönem asimeri kısa dönem ise simerik bir ilişki olduğu söylenebilir (Eşilik 5). p1 qi VEL 1 1 1 i i i i i1 i0 p1 qi VEL 1 KRD 1 i i i 1 i 1 i1 i0 VEL VEL KRD KRD a VEL KRD VEL VEL KRD a VEL ( KRD KRD ) (5) NARDL ahmin paramereleri asimerik ilişkinin varlığı espi edildiken(kısa yada uzun dönem) sonra ükeici kredilerinden kaynaklanan bir birimlik poziif (arış), KRD,ve negaif (azalış), KRD,şok karşısında paranın dolanım hızının verdiği asimerik epki poziif ve negaif 3 4 [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2347]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Asimerik Dinamik Hızlandıran yaklaşımıyla aşağıdaki gibi ölçülebilmekedir (Shin vd., 2014:291-292). m h VEL VEL h h j j ve mh j0 KRD j0 KRD h 0,1,2,... için (6) h, m h L iken KRD L KRD L m h L ve KRD olmakadır. Burada ve KRD sırasıyla poziif ve negaif asimerik uzun dönem kasayıları gösermekedir. Tahmin edilen hızlandırana bağlı olarak siseme (eşbüünleşme denklemi) gelen bir şok sonrasında, paranın dolanım hızı ile ükeici kredileri arasındaki başlangıç dengesinden yeni durağan durum dengesine kadar geçen, zamana bağlı doğrusal olmayan(asimerik) dinamik uyarlama mekanizması gözlemlenebilmekedir. NARDL modelinde kısa dönem dinamikler dağıılmış gecikmelerle gözlemlenebilirken uzun dönemde ise bu ilişki ek bir orak uzun dönemli vekör ile anımlanmakadır. Ayrıca sınır esi yaklaşımı kullanılarak değişkenlerin I(0) ve I(1) enegrasyon dereceleri dikkae alınmaksızın uzun dönemli ilişkinin varlığı araşırılabilmekedir. Veri Sei Çalışmada 1993Q3 ve 2016Q1 dönemine ai çeyreklik veriler kullanılmışır. 1993Q3 yılının başlangıç dönemi seçilmesinin nedeni değişkenlere ai güvenilir ve sağlıklı bilginin bu dönemden sonra elde edilmiş olmasıdır. Ayrıca doğrusal olmayan yönemlerin doğasına uygun olarak da analiz dönemi mümkün olduğunca geniş uulmaya çalışılmışır. Paranın dolanım hızını emsilen, gayrisafi yuriçi hasılanın (GDP) para mikarına (M2 anımlı) oranı kullanılmışır. Kullanılan diğer bir değişken ise paranın dolanım hızını ve dolayısıyla para alebinin isikrarını ekilediği düşünülen yuriçi ükeici kredileridir. Çalışmada kullanılan emel model aşağıdaki gibi ifade edilebilir. LVEL; logarimik olarak paranın dolanım hızını emsil eden bağımlı değişken, LKRD ise logarimik olarak ükeici kredilerini emsil eden bağımsız değişken olarak modele dahil edilmekedir. GDP LVEL B * 0 B1 LKRD M 2 OECD ve TCMB elekronik veri abanından elde edilen değişkenler mevsimsel ekilerden arındırıldıkan sonra 2010 baz yılına dönüşürülmüş ve analize dahil edilmişir. Mevsimsel ekilerin arındırılmasında Tramo/Sea algoriması kullanılmışır. Çalışmada kullanılan değişkenler logarimik olarak ifade edilmişir. Böylece kasayılar esneklikler cinsinden hesaplanmışır. Değişkenlerin zamana bağlı eğilimleri aşağıdaki şekilde göserilmekedir. [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2348]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU Şekil 1: Değişkenlerin Zamana Bağlı Eğilimleri Şekilde görüldüğü kredilerin 2000 li yıllarda dalgalı bir seyir izlediği daha sonra ise sürekli aran poziif yönlü bir rend göserdiği görülmekedir. Paranın dolanım hızının ise sürekli bir azalış rendinde olduğu görülmekedir. Değişkenlere ai emel anımlayıcı isaisikler ablo 1 de yer almakadır. [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2349]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Tablo 1: Değişkenlerin Sokasik Zaman Serisi Özellikleri LVEL LKRD Oralama -4.661 15.837 Maksimum 0.442 19.504 Minimum -6.784 9.988 Sandar Sapma 1.983 3.036 Çarpıklık 1.049-0.498 Basıklık 2.933 1.955 JB 16.725 *** 7.901 ** PP -3.856(2) ** -0.993(4) ZA -6.454(1) *** -3.158(3) Kırılma Tarihi 2001Q1 2005Q1 PP: Phillip-Perron birim kök esini gösermekedir. -4.06, -3.46, -3.15 sırasıyla sabi ve rendli modeldeki %1, %5 ve %10 önem düzeylerindeki kriik değerleri ifade emekedir. ZA: Zivo- Andrews birim kök esini gösermekedir. -5.57, -5.08, -4.82 sırasıyla %1, %5 ve %10 önem seviyelerinde sabi ve rendli(rejim) modeldeki kriik değerlerdir. Kırılma arihleri ZA birim kök esine göre elde edilmişir. Zivo-Andrews birim kök esinde maksimum gecikme uzunluğu 6 olarak belirlenmiş ve opimal gecikme AIC(Akaike) bilgi krierine göre seçilmişir. PP esinde opimal gecikme uzunlukları, Barle kernel (defaul) specral ahmin yönemi ve Newey-Wes Bandwidh (auomaic selecion) krierlerine göre belirlenmişir. JB: Jarque-Bera normal dağılım es isaisiğini göserir. ***,** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeylerinde sıfır hipoezinin reddini göserir. Elde edilen sonuçlara göre paranın dolanım hızının (LVEL) sağa çarpık, kredilerin (LKRD) ise sola çarpık olduğu görülmekedir. Her iki değişkeninde Jarqua-Bera isaisiklerine göre normal dağılmadığı görülmekedir. Phillip-Perron birim kök esi sonuçlarına göre paranın dolanım hızı düzeyde durağan (I(0)) bulunurken kredilerin durağan olmadığı diğer bir değişle birim kök içerdiği (I(1)) görülmekedir. Diğer yandan kırılmayı dikkae alan Zivo-Andrew birim kök esi sonuçlarına göre ise paranın dolanım hızı 2001Q1 kırılma dönemiyle birlike rend durağanken, kredi değişkeni 2005Q1 dönemindeki kırılmayla birlike birim kök içermekedir. Değişkenlerin farklı enegrasyon derecelerine sahip olması ve kullanılan yönemin de bu özelliği dikkae alması sonuçların güvenilirliği açısından önemli bir avanaj sağlamakadır. Analiik Bulgular Çalışmanın analiik bulgularında öncelikle yönem kısmında yer alan denklemlerden yola çıkılarak Wald esi yardımıyla değişkenler arasındaki ilişkileri en iyi emsil eden model belirlenmekedir. Daha sonra ise söz [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2350]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU konusu modele ai NARDL model bulguları verilmekedir. Çalışmada 4 emel model kullanılmışır, bunlar; AA: Kısa ve uzun dönem asimerik, AS: Kısa dönem asimerik uzun dönem simerik, SA: Kısa dönem simerik uzun dönem asimerik ve SS: Kısa ve uzun dönem simerik Wald esi ile en iyi model espi edilerek sonuçlar ablo 2 de sunulmuşur. Tablo 2: Uzun ve Kısa Dönem Simeri Tesi Sonuçları Ho: Uzun Dönem Simeri H1: Uzun Dönem Asimeri 38.03*** [0.000] Ho: Kısa Dönem Simeri H1: Kısa Dönem Asimeri 11.17*** [0.001] Sonuç Hem uzun hem de kısa dönemde asimeri söz konusudur. *Tahminler eşilik (1) ve eşilik (2) e göre yapılmışır. Eşilik (1) simerik modeli, (2) ise asimerik modeli ifade emekedir. Tablo paranın dolanım hızı ile krediler arasındaki kısa ve uzun dönem simeri es sonuçlarını vermekedir. WSR, i i kısa dönem simeri varsayımına dayanan boş hipoezine ai Wald es isaisiğini vermekedir. WSR ise uzun dönem simeri varsayımına dayanan boş hipoezine ai Wald es isaisiğini vermekedir. *** uzun ve kısa dönem simeri boş hipoezlerinin %1 anlamlılık düzeyinde reddedildiğini gösermekedir. Tablo 2 de elde edilen Wald esi sonuçlarına göre paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasında kısa ve uzun dönemde simerik bir ilişkinin bulunduğunu ifade eden boş hipoez reddedilmekedir. Buna göre paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasında doğrusal olmayan diğer bir değişle kısa ve uzun dönemli asimerik bir ilişkinin olduğu sonucuna ulaşılmakadır. Buna göre ükeici kredilerinden kaynaklanan poziif (arış) ya da negaif (azalış) bir şokun paranın dolanım hızı üzerinde ekisi asimerikir. Bu sonuç ükeici kredileri ararken (poziif şok) paranın dolanım hızının aracağı, benzer şekilde ükeici kredileri azalırken de (negaif şok) paranın dolanım hızının aracağı veya ükeici kredileri ararken(poziif şok) paranın dolanım hızının azalacağı, ükeici kredileri azalırken de(negaif şok) paranın dolanım hızının azalabileceğini gösermekedir. Diğer bir ifadeyle asimerik bir ilişki söz konusudur. Değişimin ne yönde olacağı Tablo 3 e yer alan kısa ve uzun dönem asimerik NARDL model ahmin sonuçlarına göre değerlendirilebilmekedir. [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2351]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Tablo 3: Kısa ve Uzun Dönem Asimerik NARDL Modeli Tahmin Sonuçları Bağımlı Değişken: LVEL Bağımsız Değişkenler Kasayılar Sandar haa isaisiği LVEL -0.027 0.013-1.96** 1 LKRD -0.009 0.006-1.40 1 LKRD -0.153 0.029-5.18*** 1 LVEL -0.161 0.091-1.76* 2 LVEL 4-0.192 0.076-2.53** LKRD 5-0.102 0.045-2.25** LKRD 0.204 0.154 1.32 C -0.306 0.034-8.86*** Hesaplanan Uzun Dönem Kasayılar L -0.359*** LKRD L 5.687* LKRD Tanımlayıcı İsaisikler AIC -3.542 SIC -3.194 Log-Olabilirlik 160.769 B-G(36) 0.247 ARCH(36) 0.186 _BDM -3.899 F_PSS 13.382 L LKRD L LKRD LKRD ve LKRD asimerik uzun dönem kasayıları gösermekedir. ***,** ve * sırasıyla %1, %5 ve %10 önem düzeyinde anlamlılıkları emekedir. B-G(36), 36 gecikmeye kadar Breusch-Godfrey ookorelasyon esini; ARCH(36) ise 36 gecikmeye kadar modelde değişen varyansın olup olmadığını gösermekedir. Bağımlı ve bağımsız değişkenler için max p max q 12 maksimum gecikme uzunluğu belirlenmiş ve geneldenözele doğru yaklaşımı kullanılarak anlamsız gecikmeler modelden aılmışır. _BDM ve F_PSS isaisikleri Pesaran, Shin and Smih (2001) arafından, k=1(açıklayıcı değişken) için %5 önem düzeyinde abule edilen kriik 3.22 değerleri gösermekedir. cri F 5.73 ve cri Tablo 3 ükeici kredilerindeki bir arış veya azalışın paranın dolanım hızı üzerindeki uzun ve kısa dönem ekisini gösermekir. Elde edilen sonuçlara göre ükeici kredileri ile paranın dolanım hızı arasındaki uzun dönem [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2352]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU L L asimerik kasayıların ( LKRD ve LKRD ) anlamlı olduğu görülmekedir. Buna göre ükeici kredilerindeki %1 lik bir arış paranın dolanım hızını daha düşük oranda azalmasına neden olurken,, benzer şekilde %1 lik bir azalış paranın dolanım hızı üzerinde daha büyük oranda (%5.36) bir eki yaramakadır. Diğer bir değişle ükeici kredilerindeki bir azalış paranın dolanım hızı üzerinde (0.35) arışa göre daha büyük bir ekiye ekiye (5.36) yol açmakadır. Dolayısıyla kredilerle paranın dolanım hızı arasında uzun dönemde doğrusal olmayan bir ilişki diğer bir ifadeyle asimerik bir ilişki söz konusu olmakadır. Paranın dolanım hızı ile ükeici kredileri arasındaki kısa dönem asimerik LKRD kasayılar incelendiğinde ( 5 LKRD LKRD, ), kısa dönemde ükeici kredilerindeki poziif bir şokun( 5 (arış) )paranın dolanım hızı üzerindeki ekisi anlamlı ve bu eki beş dönem önce oraya çıkmaka iken, LKRD negaif bir şokun ( (azalış)) paranın dolanım hızı üzerinde anlamlı bir ekisi bulunamamışır. Elde edilen bu sonuç kısa dönemde paranın dolanım hızıyla krediler arasında doğrusal olmayan asimerik bir ekinin varlığını gösermekedir. Böylece kısa dönemde sadece ükeici kredilerindeki bir arış paranın dolanım hızını ekileyecek azalışın ise paranın dolanım üzerinde bir ekisi olmayacakır. Kısa ve uzun dönem kasayılar incelendiğinde ise kredilerdeki arışın paranın dolanım hızı üzerindeki uzun dönemli (-0.359) ekisinin kısa döneme (-0.102) göre daha fazla olduğu görülmekedir. Kredilerdeki azalış ise paranın dolanım hızı üzerinde ancak uzun dönemde bir ekiye yol açmakadır. Paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasındaki kısa ve uzun dönem asimerik NARDL model sonuçları incelendiğinde; modelde ookorelasyon ve değişen varyans sorunuyla karşılaşılmadığı görülmekedir. Bunun anlamı elde edilen paramerelerin isikrarlı olduğudur. Diğer arafan _BDM ve F_PSS isaisikleri Pesaran, Shin ve Smih (2001) arafından elde edilen kriik değerlerden büyük olduğu için H0 hipoezi reddedilmeke (_BDM isaisiği mulak değer olarak) buna göre paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasında uzun dönemde asimerik uzun dönemli bir ilişkinin varlığına ulaşılmışır. Bu bulgulara göre paranın dolanım hızındaki asimeri dikkae alınmazsa, dolanım hızının isikrasız olduğu sonucu oraya çıkmakadır ki bu sahe bir ilişkidir. Diğer arafan poziif ve negaif ükeici kredisi şoklarına karşı paranın dolanım hızının verdiği kısmi epkiler Asimerik Dinamik Hızlandıran yaklaşımı kullanılarak ölçülmekedir. Şekil 2 de ükeici kredisinden kaynaklanan 1 sandar sapmalık şok karşısında paranın dolanım hızının verdiği epkiler yer almakadır. [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2353]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Şekil 2: Paranın Dolanım Hızı ile Tükeici Kredileri Arasındaki Birikimli Asimerik Uzun Dönem Dinamik Hızlandıran Eki Tepki Fonksiyonu Buna göre ükeici kredisinden kaynaklanan 1 birimlik poziif bir şoka (arış) karşı paranın dolanım hızı negaif ve gi gide yavaş azalan bir epki vermekedir(kesikli yeşil eğri). Bu sonuç NARDL modeli ile elde edilen uzun dönem kasayıları (-0.359) desekler nielikedir. Buna karşılık ükeici kredisinden kaynaklanan 1 sandar sapmalık negaif bir şoka (azalış) karşı paranın dolanım hızı poziif ve sürekli hızlı aran bir epki vermekedir (kesikli kırmızı eğri). Söz konusu bu durum yine yukarıda elde edilen uzun dönem NARDL modeli ahmin sonuçlarını (5.678) desekler nielikedir. Sonuç olarak paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasında asimerik bir ilişki oraya çıkmaka (düz çizgili asimeri eğrisi) ve bu asimerik ilişki zamana bağlı olarak sürekli aran bir eğilim sergilemekedir. Diğer bir ifadeyle asimeriden doğan eki paranın dolanım hızı üzerinde aran bir eki yaramakadır(düz çizgili asimeri eğrisi). Sonuç Bu çalışmada ükeici kredileri ile paranın dolanım hızı arasındaki doğrusal olmayan ilişki Doğrusal Olmayan Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (NARDL) yardımıyla incelenmekedir. Yine ükeici kredilerinden kaynaklanan poziif ve negaif şoklar karşısında paranın dolanım hızının verdiği epkiler Asimerik Dinamik Hızlandıran yaklaşımı ile es edilmişir. [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2354]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU Elde edilen Wald esi sonuçlara göre değişkenler arasında kısa ve uzun dönem doğrusal (simerik) bir ilişkinin varlığını göseren boş hipoezler reddedilmekedir. Dolayısıyla değişkenler arasındaki ilişkiyi en iyi emsil eden modelin kısa ve uzun dönem asimerik ekiyi içeren doğrusal olmayan model olduğu anlaşılmakadır. Elde edilen kısa ve uzun dönem asimerik NARDL modeli sonuçlarına göre uzun dönemde ükeici kredilerindeki bir arışın paranın dolanım hızı üzerinde negaif, ükeici kredilerindeki bir azalışın ise paranın dolanım hızı üzerinde poziif bir ekisinin olduğu görülmekedir. Ancak uzun dönemde kredilerdeki azalışın arışa göre paranın dolanım hızı üzerindekinin daha büyük olduğu diğer bir değişle paranın dolanım hızıyla krediler arasında uzun dönemde asimerik bir ilişkinin olduğu ve asimerik ekinin genellikle kredilerdeki azalmadan kaynaklandığı sonucuna varılmakadır. Diğer yandan kısa dönemde ükeici kredilerindeki bir arış paranın dolanım hızını negaif ve anlamlı bir şekilde ekilerken, ükeici kredilerindeki azalışın ise paranın dolanım hızı üzerinde anlamlı bir ekisi bulunamamışır. Yine bu sonuç kısa dönemde değişkenler arasında bir asimerik ilişkinin varlığına neden olmakadır. Elde edilen Asimerik Dinamik Hızlandıran eki epki fonksiyonlarına göre ükeici kredilerinden kaynaklanan 1 sandar sapmalık poziif bir şok karşısında paranın dolanım hızının verdiği epki negaif ve zamanla daha yavaş bir azalış rendi izlemekedir. Buna karşılık 1 sandar sapmalık negaif bir şok karşısında paranın dolanım hızı poziif ve sürekli hızlı aran bir epki vermekedir. Dolayısıyla paranın dolanım hızıyla ükeici kredileri arasında zamana bağlı olarak sürekli aran asimerik bir ilişki oraya çıkmakadır. Bu lieraürde Keynesgil yaklaşımı desekleyen bir olgudur. Buna göre finansal bir değişken olan krediler değişkenindeki arışların paranın dolanım hızı üzerinde azalıcı (uzun dönemde) ekili ve para alebinin faize karşı duyarlılığının yüksek olacağı ifade edilebilir. Bununla birlike paranın dolanım hızının isikrarının finansal isikrarın bir gösergesi olarak düşünüldüğünde, TCMB nin krediler değişkenini finansal isikrar gösergesi olarak ele almasının poliikaların sonuçlarının değerlendirilmesinde ekili bir göserge olduğu ifade edilebilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde kredilerde oraya çıkacak bir yavaşlamanın dolanım hızının isikrarını sağlayacak bir ekisi olacağı söylenebilir. Kısa dönemde krediler serisindeki değişkenlik arışı paranın dolanım hızında azalışa yol açmakadır. Bu durum kısa dönemde likidie uzağına girme olasılığının yüksek olduğunu gösermekedir. Kaynakça Abuk Duygulu, A. (2005). Kurala Bağlı Para Poliikası Kapsamında Parasal Hedefleme: Türkiye Örneği. (Dokora Tezi), Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergisi, Cil:7 Sayı:4 Yıl: 01 Ekim -31 Aralık. [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2355]
Tükeici Kredileri İle Paranın Dolanım Hızı Arasındaki Asimerik İlişki: Türkiye Üzerine Bir Uygulama Acar Balaylar, N. ve Abuk Duygulu A. (2004). Türkiye de Para İkamesi Olgusu Ve Para Talebinin İsikrarı, D.E.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi, Cil:19 Sayı:2, 33-54. Alınaş, H. (2008). Türkiye de Para Talebinin İsikrarı Ve Sınır Tesi Yaklaşımıyla Öngörülmesi: 1985 2006, Erciyes Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Sayı: 30, Ocak-Haziran,15-46. Arısoy, İ. ve Gencer, S. (2012). Türkiye de Paranın Gelir Dolanım Hızı ve Parasal Büyümedeki Değişkenliklerin Asimerik Eşbüünleşme Yaklaşımıyla Analizi, İkisa İşleme ve Finans Dergisi, 27 (319), Ekim, 53-74. Balıamoune-Luz, M. ve Haughon, J. (2004). Velociy Effecs of Increased Variabiliy in Moneary Growh in Egyp: A Tes of Friedman's Velociy Hypohesis, African Developmen Review/Revue Africaine de Developpemen, Vol. 16, No. 1, pp. 36-52. Bauno, A. L. Bordes, C. Maveyraud, S. ve Rous P. (2011). Money growh and velociy wih srucural breaks: Evidence from he Philippines, Universié Paris1 Panhéon- Sorbonne (Pos-Prin and Working Papers), hp://econpapers.repec.org/rep Ec:hal:cespp:hal-00785395. Erişim arihi: 30.07.2016 Brocao, J. ve Smih, K. (1989). Velociy and he Variabiliy of Money Growh: Evidence from Granger-Causaliy Tess: Commen, Journal of Money, Credi and Banking, 21(2), 258-261. Granger, C.W.J. ve Yoon,G. (2002). Hidden Coinegraion. Working Paper, Universiy of California, San Diego Granger, C.W.J. (1981). Coinegraing Variables and Error Correcing Models. Working Paper, Universiyof California, San Diego, California. Greenwood-Nimmo M.J., Shin Y. ve Van Treeck T. (2012). The nonlinear ARDL model wih muliple unknown hreshold decomposiions: An applicaion o he Phillips curve in Canada, Universiy of Melbourne, Mimeo Halaç, U. ve Kuşepeli Y. (2003) Türkiye de Paranın Dolanım Hızının İsikrarı: 1987-2001, Gazi Üniversiesi İİBF Dergisi, Cil 5, Sayı 1, 85-102. Hall, T. ve Noble, N. (1987). Velociy and he Variabiliy of Money Growh: Evidence from Granger-Causaliy Tess: Noe. Journal of Money, Credi and Banking, 19(1), 112-116. Mehra, Y. (1989). Velociy and he Variabiliy of Money Growh: Evidence from Granger-Causaliy Tess: Commen. Journal of Money, Credi and Banking, 21(2), 262-266. Okayer, A. (2011). Finansal Yenilikler ve Para Talebi, Maliye Dergisi, Sayı 160, Ocak -Haziran. [iobiad] ISSN: 2147-1185 [2356]
Faih CEYLAN, Osman TÜZÜN, Ramazan EKİNCİ, Hakan KAHYAOĞLU Pesaran, M.H., Shin, Y. ve Smih, R.J. (2001). Bounds esing approaches o he analysis of level relaionships. Journal of Applied Economerics, 16, 289 326. Pesaran, M.H. ve Shin, Y. (1999). An Auoregressive Disribued Lag Modeling Approach o Coinegraionanalysis. In: Srom, S. (Ed.), Economerics and Economic Theory in he 20h Cenury: The Ragnar Frisch Cenennial Symposium. Cambridge Universiy Press, Cambridge. Shin, Y., Yu, B. ve Greenwood-Nimmo, M. (2014). Modelling Asymmeric Coinegraion and Dynamic Mulipliers in an ARDL Framework. In: Horrace, W.C., Sickles, R.C. (Eds.), Fesschrif in Honor of Peer Schmid. Springer Science & Business Media, New York(NY), 281-314 Tunay, K. B. (2001). Türkiye de Paranın Gelir Dolaşım Hızlarının Mars Yönemiyle Tahmini, ODTÜ Gelişme Dergisi, 28 (3-4), 431-454. William A. B. ve Haiyang X. (1998). Money Velociy wih Ineres Rae Sochasic Volailiy and Exac Aggregaion, Macroeconomics 9803004, EconWPA. [iobiad-e-issn: 2147-1185] Cil: 5, Sayı: 7 Volume: 5, Issue: 7 2016 [2357]