3.HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Fotogrmetrk Nreng Hzırlık Çlışmlrı şu etknlkler çerr: Yer kontrol noktlrının seçm,tess,ölçümü,hesplnmsı,loklrın tsrımı,fotogrmetrk nreng noktlrının seçm,tüm u noktlrın hv şretlernn pılmsı,u noktlrın ve dğer ğlntı noktlrının krtlr,dpoztfler üzernde şretlenmes,unlrın modelden modele ve komşu kolonlr ktrılmsı,r ndeks hrtnın hzırlnmsıdır. 3.1.YER KONTROL NOKTALARI Koordntlrı jeodezk öntemlerle ve rz ölçmeler le elde edlen,uçuştn önce pıln hv şretler rdımı le de fotoğrflrd seçlelen noktlrdır. Yer kontrol noktlrının oluşturullmes çn önce proje lnı loklr ölünür.blok çevresne elrl rlıklrl er kontrol noktlrı erleştrlr.proje lnının ugun ölçekl r hrtsı üzernde pılck u tsrımd er kontrol noktlrı rsındk uzklıklr fotoğrf ölçeğne ğlı olrk hesplnır. Bu noktlrın koordntlrı nreng,kestrme,polgon ölçme ve hesplm öntemler le ulunur.son ıllrd er kontrol noktlrının koordntlrı GPS öntem le elde edlmektedr. Düşe kontrol noktlrının ükseklkler geometrk nvelmn le elde edlr.gerekl önlemler lınmk koşulu le GPS öntem le de ükseklkler ulunlr.anck u sırd konum koordntlrı(x,y)d elde edleceğ çn lok ortsınd gerekl düşe kontrol noktlrı erne er kontrol noktlrı tess edlmş olcktır. Uçuştn önce er kontrol noktlrının hv şretlernn pılmış olmsı gerekr.ypılck ölçü ve hesplmlr dh sonrd ollr. Yer kontrol noktlrının tsrımlrı r hrt üzernde pılmkl rlkte,u noktlrın klşık koordntlrı d hesplnırs,rzde noktlrın konumlrının ulunmsı ugünkü teknoloje göre dh kol olur. 3.2.FOTOGRAMETRİK NİRENGİ NOKTALARI Koordntlrı fotogrmetrk nreng öntem le ulunn noktlrdır.dh sonrk stereodeğerlendrme şmsınd d unlr stereo modellern mutlk öneltmesne kullnılcktır.bu noktlr rıc,fotogrmetrk nreng ölçmeler ve hesplmlrı sırsınd komşu modeller ve komşu kolonlrı rrne ğlm görev prlr(şekl 10).Bu nedenle model ğlm ve kolon ğlm noktlrındn söz edlr.
Büük ölçekl hrt pımı projelernde se,sonrdn rzde pılck çlışmlrd kullnılmk üzere ugulm (plkson) noktlrın gereksnm vrdır.zemn tessler ve hv şretler pılmk koşulu le fotogrmetrk nreng noktlrı nı zmnd ugulm noktsı olrk d kullnıllr.genellkle u mçl dh çok sıd nokt tess edlr.bunlrın r ölümünden fotogrmetrk nreng noktsı olrk rrlnılır. 3.3.NOKTA TÜRLERİ Yukrd sözü edlen noktlr fotoğrflr üzernde görünüş ve gösterlş çmlerne göre üç türdür: 1-İşretl noktlr,2-doğl noktlr,3-yp noktlr. 1-İşretl Noktlr:Fotoğrf çekmnden önce hv şretler pılmış noktlrdır.yer kontrol noktlrı,fotogrmetrk nreng noktlrı,ugulm noktlrı,tşınmz mllrın sınır kırık noktlrı şretl noktlr ollr.işretlern,fotoğrflrd görülecek renkte ve üüklükte pılmsı gerekr.geçc olrk tkıln pneller şeklnde olleceğ g,ugun r çmde zemnn ğlı o le onmsı şeklnde de ollr.asflt ve düz çtı üzernde u şeklde şretler kolc pıllr.kırsl lnd se,önce onlecek r zemn oluşturulur,çkıl tşlrı v. mlzeme le.geometrk çmler dre,kre ve eşkenr üçgendr.arıc kollrı d ollr(şekl 11).
İşretn smetr merkez nokt le çkıştırılır.işretn üüklüğü,stereo gözetleme sırsınd çok elrgn r hedef olck şeklde elrlenr.yklşık ölçü mrksı üüklüğünde olmlıdır.kre/dre olrk tek r şret pılcks unlrın üüklüğü fotoğrf üzernde 50 lınlr.bu üüklük 1/4 000 ölçeğnde rzde 20 cm e, 1/10 000 ölçeğnde 50 cm e,1/20 000 ölçeğnde de 1 m e krşılık gelr.şekl 11 de gösterldğ çmde şretlern kollrı d vrs d=40 lınlr.bununl rlkte güvenlk nedenle çoğu zmn şretlern outlrı r mktr üük seçlr.fotoğrf kltesnn ve çevresel kontrstın ugun olmsı durumund dh küçük outlu şretlerle dh doğru ve güvenlr sonuçlr lınır. Bu şretlern reng,genellkle ez d sh renkte seçlr.her durumd çevres le r kontrst oluşturmlıdır.hv şretlernn fotoğrf çekmnden önce tmmlnmsı gerekr.çlışmlr üük r lnı kpsıor se r orgnzson gerekr.işretleme zmnı le fotoğrf çekm rsınd u şretlern ğmur,sel sulrı,rüzgr g olumsuz hv koşullrı neden le ozulmsı olsıdır.hvnlr ve nsnlrd unlrı ozlr. Yer kontrol noktlrı le rlkte ğlntı noktsı görev de pck fotogrmetrk nreng noktlrının d rzde şretlenmes pılcks,fotoğrf çekmnn de u tsrım ugun çmde gerçekleştrlmes gerekr.kolonlr,kolonlr rsı ortk lnlr plnlndığı g olmlıdır.fotoğrflr stenlen noktlrd çeklmeldr.sözü edlen u son güçlük klsk fotogrmetr de %90 oun ndrmel fotoğrflr çekmek ve sonrd u fotoğrflr rsındn ugun ndrmel (%60,%70) fotoğrf çftlern seçmek suretle gderlr.modern fotogrmetr ugulmlrınd se,nvgson GPS olnğı le stenlen noktlrd fotoğrflr çeklr. Büük ölçekl tüm fotogrmetrk çlışmlrd,çzgsel,sısl,hrt üretmnde ve ortofoto ugulmlrınd şretl nokt kullnılır. 2-Doğl Noktlr:Bunlr,fotoğrflr üzernde mc ugun erlerde seçlmş,n köşeler,prsel kırık noktlrı,ol kvşklrı g elrgn rıntı noktlrıdır.bunlrın seçm modelden modele ktrılmsı,komşu kolonlr tşınmsı r üüteç rdımı le pılleceğ g,dh güvenl olrk nlı stereoskop ltınd pılır.gerek fotogrmetrk nreng ölçmelernde ve gerekse stereodeğerlendrme çlışmlrınd noktnın kolc ulunlmes çn,kın çevres le rlkte ugun r kroks fotoğrf kğıdının rksın çzlr.bu noktlrdn,fotoğrfın stenlen ölgelernde ullme şnsı rznn çok d z
rıntılı olmsın ğlıdır.fotogrmetrk nreng noktsı,model ve kolon ğlm noktsı olrk doğl noktlrın kullnılmsı kol ve ucuz r çözümdür. 3-Yp Noktlr:Fotoğrflrın emülsüonlu üzende,özel letlerde çok küçük delkler çılck p noktlrd oluşturullr.bunlrd fotogrmetrk nreng noktsı,model ve kolon ğlm noktsı olrk kullnıllr.doğl noktlr göre unlrın seçm dh koldır.anck komşu model ve kolonlr dkktlce ktrılmsı gerekr.her kolond lnız r dpoztfe şretlenmes de eterl ollr.bu durumd gerek fotogrmetrk nreng ve gerekse stereodeğerlendrme sırsınd ölçü mrksı u p nokt durlı r çmde ugulnmlıdır.bunun pıllmes çnde delk genşlğnn ölçü mrksı le uumlu olmsı gerekr. Bu noktlrın kolondn kolon ktrılmsı sırsınd pıln htlr,dh sonrk fotogrmetrk nreng ölçme ve hesplm şlemlern olumsuz etkleecektr.bu nedenle unlrın komşu kolonlr ktrılmsı özenle pılmlıdır.bu noktlr düz erlerde seçlmeldr.doğl noktlrın ugulnmdığı durumlrd p noktlr oldukç kol elde edlelr noktlrdır. Fotogrmetrk nreng ölçmelerne şlmdn önce tüm noktlrın fotoğrflr üzernde şretlenmes,seçlen p d doğl noktlrın sstemtk r çmde numrlnmsı,ollrse dpoztfler üzernde de özel r klemle şretlenmes ugun olur.fotogrmetrk nreng opertörü,hzırlığı pılmış r projede dh hızlı çlışlecektr.aks durumd noktlrın seçm,noktlrın rnmsı phlı let ve opertör zmnını lck,dolısı le dh vş çlışcktır. Hzırlık çlışmlrı le lgl dğer öneml r sorund noktlr verlecek numrlrdır.gerek fotoğrf d zdüşüm merkez ve gerekse tüm noktlr çn verlecek numrlr tek nlmlı olmlıdır.br numr loğun frklı k noktsı çn kullnılmıors dengeleme hesı şrısızlığ uğrr. Gerek ölçme,gerek hzırlık ve gerekse loğun dengeleme hesı çn özel r ndeks hrt hzırlmk gerekr.bu ndeks hrt kolon,model ve nokt lşklern gösterr. 4.BAĞIMSIZ MODEL YÖNTEMİ Bu öntemn dndığı geometrk lke şudur:krşılıklı öneltme le oluşturuln stereo modeller üzernde noktlrın koordntlrının ölçülmes,dengelemede de ğlntı noktsının koordntlrının rrne,er kontrol noktsının d verlen değerlere eşt olm koşullrının sğlnmsıdır. o 1 o o o 1 c 1 c c c 1 1 1
o k 1 1 o k ok o k 1 1 c k c k 1 c k c k k k k 1 Bğımsız model öntemne göre ölçmeler nlog stereodeğerlendrme d nltk stereo değerlendrme letnde pılır.izdüşüm merkezler de model ğlm noktsı olrk lınır(şekl 12).Bu nedenle nlog letlerde krşılıklı öneltme pıldıktn sonr modeldek dğer noktlrı le rlkte zdüşüm merkeznn koordntlrını d ölçülür.bzı nlog stereodeğerlendrme letlernde zdüşüm merkeznn koordntlrının ölçülmes kollştırıcı rdımcı donnımlr vrdır.bzı nlog stereo değerlendrme letlernde se zı önlemler lınrk u noktlrın koordntlrı tüm loktk modeller çn r kez ölçülür.anltk stereodeğerlendrme letlernde se krşılıklı öneltme hespl pıldığı çn ve model koordntlrı d hespl ulunduğu çn modellern zdüşüm merkezlernn koordntlrı d kolc elde edlr. Özetle;ğımsız model öntemnde krşılıklı öneltme le elde edlen üç outlu-stereodeğerlendrme modelde lgl tüm noktlrın koordntlrı ölçülür.bu noktlrdn çok z r ölümü er kontrol noktlrı,dğerler de model ve kolon ğlm noktlrı,zdüşüm merkezler,tek noktlrdır. Bu önteme göre pılck kolon ve lok dengelemede se şu koşullr erne getrlr: Komşu modellerdek nı noktlrın (dengelenmş) koordntlrı rrne eşttr.örnek olrk şekl 12 dek noktsı gösterlelr.bu noktnın,+1,k,k+1 modellerndek X, Y, Z koordntlrı rrne eşttr. Yer kontrol noktlrının (dengelenmş) koordntlrı verlen değerlere eşt olmlıdır.
Dollı Ölçmeler Dengelemes ne göre kurulck düzeltme denklemler: V j Bu denklemlerde; T j V xvvz j V : modelndek j noktsının düzeltme vektörü x x x (4) j T X j X j Y j Z j :j noktsının rz koordnt vektörü : modelnn ölçek ktsısı : modelne t ortogonl mtrs T X j xz j : modelndek j noktsının model koordnt vektörü T X XYZ : modelne t öteleme vektörü ortogonl mtrsnn dokuz prmetres üç dönüklük çısının çeştl trgonometrk fonksonlrıdır.bu,, K dönüklük çılrı modelnn koordnt eksenlernn X,Y,Z eksen sstemne göre dönüklük çılrıdır. (4) düzeltme denklemndek lnmeenler;her model çn ed tne dönüşüm prmetreler,,, K, X, Y, Z ) ve ğlm noktlrının ( ( X j, Yj, Z j j koordntlrı ) dır.bloktk toplm model sısı m,ğlm noktlrı sısı d n se toplm lnmeen sısı 7m+3n dr. ( X, Y, Z ) lnmeenler,model koordnt sstemnn şlngıç noktsının X,Y,Z koordnt sstemndek koordntlrıdır. Prolem geometrk olrk zncrleme r üç outlu enzerlk dönüşümü dengelemesdr.blnmeenlere göre düzeltme denklemler doğrusl olmdığı çn unlrın önce doğrusl hle getrlmes gerekr.doğrusllştırmdn sonr lnmeenlern klşık değerler gerekecektr.bu değerler çn çok klşık değerler lmcğı çn dengeleme rdışık nelemel (tertf) olcktır.(doğrusl olmn denklemlern çözümü le lgl özet r çıklm u notun eknde verlmştr.) Bu dengeleme öntemnn r çıklmsı d şu şeklde pıllr:çok z sıdk er kontrol noktlrı le loktk tüm modellern mutlk öneltmes pılmktdır. 5 10 50 modellk r lokt zdüşüm merkezler le rlkte 100 ğlm noktsı vrs toplm 7 50 3100 650 lnmeen vrdır. Psd Bğımsız Model Yöntem çn hzır progrmlr ulunmktdır.bunlrl rlkte n modellk loklrın dengelemes pıllmektedr. Arznn düz olmsı durumund konum (X,Y) ve ükseklk (Z) dengelemes rı rı pıllr.ylnız konum çn modellerle pıln lok dengeleme,zncrleme k outlu enzerlk dönüşümüdür.(benzerlk dönüşümü dengelemes u ders notunun eknde verlmştr.)
Anlok öntem dı d verlen u tür lok dengelemesnde koordntlrı ölçülen tüm noktlr çn şu düzeltme denklemler zılır: V X, j x j j c X J (5) VY, j j x j d Y Burd her model çn dört tne enzerlk dönüşüm prmetres (,, c, d ) vrdır.toplm lnmeen sısı 4m+2n dr Gerek prmetre lnmeenlerne ve gerekse koordnt lnmeenlerne ( X, Y J J ) göre u denklemler doğrusldır.ölese norml denklemler kurulrk hemen u lnmeenler ulunlr. Bğımsız Model Yöntem,önce konum sonr ükseklk,sonr tekrr konum ve ükseklk,rdışık hesplmlr çmnde de ugulnmktdır. J 4.IŞIN DESTELERİ YÖNTEMİ Bu öntemn dndığı lke,d lok dengeleme sırsınd şu geometrk koşullr erne getrlr: Fotoğrf noktsı(p ),zdüşüm merkez(o) ve rz noktsı(p) nı zdüşüm ışın üzerndedr. Anı nokt t çeştl zdüşüm ışınlrı rzde nı noktd kesşr. Yer kontrol noktlrının koordntlrı verlen değere eşt olmlıdır.
V V x Bun göre r fotoğrfındk r j noktsın lşkn düzeltme denklemler: j x / z c / z j çmndedr.burd; x z xv j T j x X Y Z j X Yo, Z o, o, V : fotoğrfındk j noktsının düzeltme vektörü T j c :Kmer sl uzklığı x :Asl nokt şlngıç olmk üzere fotoğrfı koordnt sstemnde j noktsının vektörü (6) : fotoğrfı le lgl ortogonl mtrs XYZ T j :j noktsının rz koordnt vektörü X T oyo Zo : zdüşüm merkeznn rz koordnt vektörüdür. Bu düzeltme denklemlernde lnmeenler,her fotoğrfın,, K dönüklük çılrı le X o,, Yo,, Zo, zdüşüm merkeznn koordntlrı ve ütün ğlm noktlrının X j, Yj, Z j koordntlrıdır. (6)düzeltme denklemler lnmeenlere göre doğrusl olmdığındn önce u denklemlern doğrusllştırılmsı gerekr.bu durumd klşık değerler gerekldr.blnmeenlern çok klşık değerler olmdığı çn norml denklemlern çözümü de rdışık nelemel olck demektr.(kz Ek1) Blnmeen sısı ;her fotoğrf çn 6 det dış öneltme elemnı le her ğlm noktsı üç koordnt olduğun göre,6r+3n dr.burd r,loktk fotoğrf sısını,n se ğlm noktsı sısını göstermektedr.içnde 100 ğlm noktsı ulunn 510 50 modellk lokt toplm lnmeen sısı: 6 55 3100 630 dur. Işın desteler öntem,ğımsız model öntem le dndıklrı lkeler d en küçük kreler dengelemes çısındn krşılştırıllr.en drekt ölçmeler dengelemes,lndğ g, ölçü+düzeltme=lnmeenlern fonksonu çmnde formüle edlr. Fotogrmetrk nreng prolemlernde ölçmeler gerçekte fotoğrf koordntlrıdır.model koordntlrı se rlrınd korelsond ollecek türetlmş koordntlrdır.bu nedenle teork çıdn ışın desteler öntem dh sğlm r mtemtk temele dnmktdır.arıc ışın desteler öntemnn öneml r üstünlüğü de,gderlemeen sstemtk fotoğrf htlrını gderlmes çn ek prmetrelern kullnıllmes olnğıdır.modern fotogrmetrk nreng ölçmeler nltk d sısl fotogrmetr letlernde pıldığın göre,tmosferk (7)
kırılm,er küresellğ,kmer dstoronu,flm deformson htlrı gderlelmektedr.ister ğımsız model ugulmsını,ster ışın desteler öntem,ölçülerden önce u sstemtk htlrdn rındırılmktdır.gere düzeltlemeden kln kısmı sstemtk htlr,sözgelm ç öneltme elemnlrındk htlr,gderlmemş flm deformsonu v. htlr dengelemenn mtemtk modelne u htlr krşılık gelecek ugun prmetreler sokrk lok dengeleme sırsınd gderlr.bu tür kısm sstemtk htlr perspektf deformsonu g düşünülmes ve zdüşüm ışınlrın getrlmes dh nlmlıdır. Self Clrton klşımı olrk lnen u çözümde 8,15 ve htt dh çok sıd ek prmetrelerle çlışır.bununl sonuç durlılığın r mktr dh leştğ vrsılır.