Trım Mkinlrı Bilimi Dergisi 2006, 2 (4), 293-302 Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi Ahmet ÇELİK, Sef ALTIKAT Attürk Üniversitesi Zirt Fkültesi Trım Mkinlrı Bölümü, 25240 Erzurum hcelik@tuni.edu.tr Özet: Toprk işleme, yncı ot tohumlrının toprk içerisindeki dğılımın ve çimlenme yeteneğine etkili oln önemli trımsl işlemlerden iridir. Frklı toprk işleme let ve mkinlrının değişik yöntemlerle kullnılmsı toprk özellikleri ile irlikte yncı ot yoğunluğunu d etkilemektedir. Bu rştırmd mısır, yçiçeği, mercimek ve uğdy üretiminde frklı toprk işleme ile mercimek ve uğdyd frklı sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin yncı ot üzerindeki etkilerinin elirlenmesi mçlnmıştır. Toprk işleme olrk; geleneksel, zltılmış ve koruyucu toprk işleme ne yer verilmiştir. Geleneksel yöntemde; kulklı pulluk + diskli tırmık + sürgü kominsyonu, zltılmış yöntemde; yty ve dikey rotorlu toprk frezeleri ve koruyucu yöntemde şeritsel işleme ess lınmıştır. Şeritsel işleme için kullnıln mkinnın yr özellikleri de dikkte lınrk şerit genişlikleri; 37.5, 30 ve 22.5 cm seçilmiştir. Trktör ilerleme hızı geleneksel ve koruyucu toprk işlemede 5.4 km/h, zltılmış toprk işleme yönteminde mercimek için 5.4 km/h, uğdyd ise kullnıln yty rotorlu toprk frezesi ile frklı toprk prçlm etkileri meydn getirmek için 1.8, 2.7, 3.6 ve 4.5 km/h olrk seçilmiştir. Ekim mkinsı rksın monte edilen skı tekerleri ve üzerine konuln ek ğırlıklrl uğdyd sır üzeri sırsıyl 0, 15, 30, 45 ve 60 kp, kırmızı mercimekte ise 0, 30 ve 60 kp düzeylerinde sıkıştırılmıştır. Arştırm sonucund, yncı ot yoğunluğunun toprk işleme nden önemli düzeyde etkilendiği elirlenmiştir. Geleneksel toprk işlemede orty çıkn yncı ot, koruyucu toprk işlemeye göre %50 dh z olmuştur. Koruyucu toprk işlemenin frklı şerit genişlikleri rsınd yncı ot kontrolü çısındn isttistiksel olrk önemli ir frklılık gözlenmemiştir. Anck, şerit genişliği rttıkç yncı ot miktrınd rtm meydn gelmiştir. Trktör ilerleme hızı rtışın ğlı olrk yncı ot miktrınd rtm, sır üzerine uygulnn sıkıştırm düzeylerinin rtışın ğlı olrk d zlm gözlenmiştir. Anhtr kelimeler: Yncı ot kontrolü, geleneksel işleme, zltılmış işleme, koruyucu işleme, şeritsel işleme The Effects of Different Soil Tillge Methods on Weed Control Astrct: Soil tillge is one of most importnt griculturl prctices tht ffecting weed seeds distriution in the tilled lyer nd their emergence cpility. Using different soil tillge equipments in different tillge systems hs impct on soil properties nd weed distriution. The ojective of this study ws to determine the effects of different soil tillge systems in mize, sunflower, red lentil nd spring whet production nd different row compction levels in red lentil nd whet on weed control. Soil tillge systems were; conventionl tillge, reduced tillge nd conservtionl tillge. In conventionl tillge; moldord plow + disk hrrow + leveler, in reduced tillge; verticl nd horizontl xis rotry tillers nd in conservtionl tillge strip tiller ws used. The width of strips ws selected s 37.5, 30 nd 22.5 cm y considering specifiction of the strip tiller. Trctor forwrd speed ws 5.4 km/h for conventionl, conservtionl tillge nd reduced tillge pplied to red lentil. For reduced tillge pplied to whet experiment, different trctor forwrd speeds were selected (1.8, 2.7, 3.6 nd 4.5 km/h) to determine the effects of rotry tiller on soil frgmenttion therefore on weed control. Different compction levels pplied to whet rows (0, 15, 30, 45 nd 60 kp) nd to red lentil rows (0, 30, 60 kp) y seeder designed for this im. Results indicted tht, weed density ws ffected from soil tillge systems. Weed density in conventionl tillge ws 50 % higher thn conservtionl tillge. There ws no difference etween strips with of conservtionl tillge on weed control. However, weed density ws incresed s strip width incresed. Weed density incresed s trctor forwrd speed incresed nd row compction level decresed. Key words: Weed control, conventionl tillge, reduced tillge, conservtionl tillge, strip tillge 293
Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi GİRİŞ Yncı ot kontrolü, trımsl üretime ve çevreye oln olumlu ktkısı nedeniyle diğer trımsl işlemler rsınd önemli ir yer tutmktdır. Toprk işleme, yncı ot tohumlrının çimlenme ve gelişimi üzerinde meydn getirdiği üyük etki nedeniyle, yncı ot kontrolünde en önemli uygulmlrdn iri olrk ön pln çıkmktdır. Son yıllrd düny genelinde rtn çevre ilinci ve ilç kullnımın yönelik hsssiyetler toprk işlemenin yncı ot kontrolündeki önemini dh d rttırmktdır (Buhler et l., 2000). Toprk işleme ile, frklı türdeki yncı otlrın çıkışı ve gelişimi üzerinde etkili oln toprk fiziksel özellikleri değişmektedir (Johnson nd Lowery, 1985; Hill, 1990). Frklı toprk işleme let ve mkinlrı ile u let ve mkinlrın periyodik olrk, değişik şekillerde kullnılmsı sonucu orty çıkn toprk işleme nin yncı ot kontrolüne etkisi de frklı olmktdır. Bu nedenle, toprk işleme yönteminin değişmesi ylnız kültür itkisi gelişimine değil, ynı zmnd yncı ot gelişimine de etki etmektedir. Toprk işleme, yncı ot tohumlrının toprk içerisindeki dğılımın, yoğunluğun ve çimlenme yeteneklerine etkili oln önemli trımsl işlemlerden iridir (Lutmn et. l., 2002; Crdin et l., 2002). Cousens nd Moss (1990) ve Yenish et l., (1992), toprk işleme uygulmlrının trl yüzeyindeki yncı ot tohumu dğılımını önemli düzeyde etkilediğini, nız direkt ekim ve yüzlek sürümün topğın üst yüzeyinde kln yncı ot tohumlrını rtırdığını svunmktdırlr. Yenish et l., (1992), toprğın devrilerek işlenmesi ile yncı ot tohumlrının toprk içerisinde işleme derinliğine dğıldığını, u mçl kullnıln pulluğun yncı ot tohumlrının çimlenmesini y zlttığını y d tmmen durdurduğunu svunmktdırlr. Roger Estrde et l. (2001), pulluk ile toprk işlemede yncı ot tohumlrının işleme derinliğindeki yty ve düşey dğılımının etkilediğini elirtmektedir. Toprğı devirmeden işleyen toprk işleme letleri ile toprk yüzeyinde çok syıd yncı ot tohumu klmkt, u d yncı otlrın çimlenme gücünü rtırmktdır. Tohumlrın toprğ gömülme derinlikleri çimlenme (Grundy et l., 2003) ve yşm sürelerini (Reuss et l., 2001) önemli düzeyde etkilediğinden dolyı çok yıllık yncı ot tohumlrı dh uygun ir gelişme ortmı ulmktdır. (Crdin et. l., 2002). Toprk işleme nin yncı ot tohumlrı üzerindeki etkilerini elirlemek mcıyl çok syıd rştırm ypılmıştır (Clements et l., 1996; Unger et l., 1999; Vnsse nd Leroux, 2000; Breri nd Lo Cscio, 2001; Crdin et l., 2002). Bu rştırmlrdn elde edilen sonuçlr, toprk işlemede kullnıln frklı let ve mkinlrın yncı ot tohumlrının toprk içerisindeki dğılımını etkilediğini göstermektedir. Toprğın devrilmeden işlenmesinin toprk üzerindeki yncı ot miktrını rtırdığı svunuls d, toprk tipi (Crdin et l., 1991; Vnsse nd Leroux, 2000; Lutmn et l., 2002; Reuss et l., 2001), yncı otun genetiği ve tohum üyüklüğü (Reuss et l., 2001; Grundy et l., 2003), ürün rotsyonu (Dordo et l., 1999; Crdin et l., 2002) ve iklim (Crter nd Ivny, 2006) un etkili oln diğer fktörler rsınd yer lmktdır. Crter et. l., 2002, yürüttükleri 6 yıllık ir trl denemesinde, geleneksel toprk işlemenin yncı ot kontrolünde nız direkt ekime göre çok dh etkili olduğunu elirlemişlerdir. Benzer ir rştırm ypn Crter nd Ivny, 2006, yncı ot çeşidi ve yoğunluğunu, kulklı pulluk ile 20 cm derinliğinde işlenen prsellerde, yüzlek sürüm ve nız direkt ekim ypıln prsellere göre dh z ulmuşlrdır. Bzı rştırmlrd, yncı ot kontrolü için trl yüzeyindeki nızın; mısır, (Johnson et l., 1993, White nd Worshm, 1990, Yenish et l., 1996) pmuk, (White nd Worshm, 1990) ve soy fsulyesinin (Liel et l., 1992) üretiminde etkili ir şekilde kullnıldığı elirlenmiştir. Anızlı trl koşullrınd frklı toprk işleme sistemlerinin yncı ot kontrolüne oln etkilerini elirlemek mcıyl soy fsulyesi mısır rotsyonu üzerinde iki yıllık ir trl denemesi yürütülmüştür. Denemede, geleneksel toprk işleme, minimum toprk işleme ve nız direkt ekim sistemlerinden yrrlnılmıştır. Elde edilen sonuçlr incelendiğinde, trl yüzeyindeki nızın yncı ot miktrını önlemede önemli ir ktkıy ship olduğu gözlenmiştir. Anck, yncı ot miktrı nız direkt ekimin ypıldığı prsellerde diğerlerine göre dh fzl ulunmuştur. Çlışmd, yncı ot tohumu ğırlığı toprk işleme sistemlerinden etkilenmemiştir (Smrjeew et l., 2006). 294
Ahmet ÇELİK, Sef ALTIKAT Bu rştırmnın mcı, mısır, yçiçeği, mercimek ve uğdyd frklı toprk işleme ile mercimek ve uğdyd frklı tohum sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin yncı ot kontrolüne oln etkilerini elirlemektir. MATERYAL ve YÖNTEM Arştırm, Attürk Üniversitesi Zirt Fkültesi Trımsl Arştırm ve Yyım Merkezi Müdürlüğü ne it deneme lnınd, 2005 ve 2006 yıllrınd yürütülmüştür. Frklı toprk işleme ve ekim uygulmlrı ess lınrk kuruln 4 frklı denemede; mısır, yçiçeği, mercimek ve yzlık uğdy itkilerinin ekimi öngörülmüştür. Tohumluk olrk mısır için Szegedi TC 513 siljlık mısır çeşidi, yçiçeği için Serin yğlık hirit çeşidi, mercimek için Seyhn 99 kırmızı mercimek çeşidi ve uğdy için kırik yzlık uğdy çeşitleri sırsıyl; 5, 2, 10 ve 12 kg/d normlrınd ekilmiştir. Buğdy ve mercimek nisn yının son hftsınd, mısır ve yçiçeği ise myıs yının ikinci hftsınd ekilmiştir. İki yıl olrk plnlnn denemelerin ilk yılınd uğdy ve mısır, ikinci yılınd ise yçiçeği ve mercimek itkileri dikkte lınmıştır. Deneme lnlrı toprklrının işlenmeden önce 0-15 cm derinliğindeki önemli zı fiziksel özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Arştırmd toprk işleme olrk; geleneksel, zltılmış ve koruyucu toprk işleme ne yer verilmiştir. Geleneksel toprk işlemede; kulklı pulluk + diskli tırmık + sürgü (PDS) kominsyonu, zltılmış toprk işlemede; yty rotorlu freze (YRF) ve dikey rotorlu freze (DRF) ve koruyucu toprk işlemede ise şeritsel işleme ess lınmıştır. Üç frklı şerit genişliğinin; 37,5 cm (ŞG1), 30 cm (ŞG2) ve 22,5 cm (ŞG3), öngörüldüğü şeritsel toprk işleme için u mc uyrlnn ir frezeli r çp mkinsındn yrrlnılmıştır. Toprk işleme nındki iş derinliği, kulklı pulluk için 20 cm, diskli tırmık için 10 cm, dikey ve yty rotorlu frezelerde 12 cm ve frezeli r çp mkinsınd 10 cm olrk dikkte lınmıştır. Trktör ilerleme hızı kulklı pulluk, diskli tırmık, sürgü, dikey rotorlu freze ve frezeli r çp mkinsı için 5.4 km/h, yty rotorlu freze için ise uğdy denemesinde frklı toprk prçlm etkileri orty çıkrmk için 1.8, 2.7, 3.6 ve 4.5 km/h ile sınırlndırılmıştır. Deneme trktörü ile istenilen ilerleme hızlrını elde etmek için DJCMS 100 çok mçlı monitör ve DJRVS II hız rdrındn yrrlnılmıştır (Bstn, 1994). Buğdy ve mercimekte ekim nınd sır üzerini sıkıştırmnın yncı ot kontrolüne oln etkilerini elirlemek için u mc uygun olrk tsrlnmış, 11 sırlı ir komine huut ekim mkinsındn yrrlnılmıştır. Ekim mkinsı rksın monte edilen skı tekerleri ve üzerine konuln ek ğırlıklrl uğdyd sır üzeri sırsıyl 0, 15, 30, 45 ve 60 kp, kırmızı mercimekte ise 0, 30 ve 60 kp düzeylerinde sıkıştırılmıştır. Mısır ve yçiçeği ekiminde 4 sırlı ir pnömtik ekim mkinsındn yrrlnılmıştır. Mkinnın yrlnilir skı tekerlekleri yrdımıyl sit ir skı değerinde ekim ypılmıştır. Deneme fktörleri ve u fktörlere it seviyeler Çizelge 2 de verilmiştir. Toprk işleme nin toprk prçlnmsın oln etkilerini elirlemek mcıyl toprk işlemeden hemen sonr her prselden 0-10 cm derinlikten toprk örnekleri lınmıştır. Alınn toprk örnekleri 2 y oyunc lortur koşullrınd kurumy ırkıldıktn sonr elek nlizine ti tutulmuştur. Elek nlizinde, tohum ytğı için optimum prçcık üyüklüğü olrk dikkte lınn 1-8 mm çp gruu ile u çp gruundn dh üyük (>8 mm) ve dh küçük (<1 mm) prçcık çplrı dikkte lınmıştır (Çelik ve Altıkt 2006, Adm ve Erch 1992). Çizelge 1. Toprk işlemeden önce deneme lnı toprklrının önemli zı özellikleri Özellikler Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Tekstür sınıfı Kumlu tın Kumlu tın Kumlu tın Tın Porozite, (%) 59.23 59.83 56.42 60.06 Hcim ğırlığı, (g/cm 3 ) 1.08 1.06 1.16 1.06 Nem içeriği, (%) 16.16 17.54 17.06 17.66 Penetrsyon direnci, (MP) 1.2 1.2 1.2 1 Orgnik mdde miktrı, (%) 1.4 1.4 1.4 2.19 295
Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi Toprk işleme Geleneksel toprk işleme Azltılmış toprk işleme Çizelge 2. Denemede kullnıln fktörler ve düzeyleri Kullnıln let ve mkinlr Semol Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Kulklı pulluk + diskli tırmık + sürgü PDS X X X -- Dikey rotorlu toprk frezesi DRF -- -- X -- Yty rotorlu toprk frezesi YRF -- -- X X Koruyucu toprk Frezeli r çp mk. (37.5 cm) ŞG1 X X -- -- işleme Frezeli r çp mk. (30 cm) ŞG2 X X -- -- (Şeritsel işleme) Frezeli r çp mk. (22.5 cm) ŞG3 X X -- -- Trktör ilerleme hızı, km/h 1.8 V1 -- -- -- X 2.7 V2 -- -- -- X 3.6 V3 -- -- -- X 4.5 V4 -- -- -- X 5.4 V5 X X X -- Tohum sır üzeri sıkıştırm düzeyleri, kp 0 S0 -- -- X X 15 S1 -- -- -- X 30 S2 -- -- X X 45 S3 -- -- -- X 60 S4 -- -- X X Kullnıln ekim mkinsı tipi Pnömtik ekim mkinsı (4 sırlı) Komine huut ekim mkinsı (11 sırlı) Toprk hcim ğırlığının elirlenmesinde silindir yönteminden (Demirly, 1993), toprk nem içeriğinin elirlenmesinde ise Spectrum Field Scout TDR 300 tipi toprk nemi ölçme cihzındn yrrlnılmıştır (Çelik ve Altıkt, 2006). Penetrsyon direncini elirlemek için, koni uç çısı 60 0 oln Eijkelkmp mrk ir toprk penetrometresinden yrrlnılmıştır. Penetrometre ile 0-20 cm derinlikten 5 er cm rlıklrl ölçümler ypılmıştır. Yncı ot miktrını elirlemek mcıyl, mercimek denemesinde ekimden 6 hft, mısır ve yçiçeği denemelerinde ise ekimden 4 hft sonr ilk örnekler lınmıştır. Dh sonr ikişer hft ryl iki kez dh örnek lımın devm edilmiştir. Buğdy denemesinde ise ekimden 10 hft sonr ir kez örnek lınrk yncı ot yoğunluğu elirlenmeye çlışılmıştır. Ölçüm şlngıcı ve rlıklrının elirlenmesinde yncı ot çıkışı ve gelişim durumu ess lınmıştır. Yncı ot örneklerinin lımınd 1 m 2 lik hşp ir çerçeveden yrrlnılmıştır. Her prsele rst gele yerleştirilen çerçeve içindeki yncı otlr yolunrk toplnmıştır. Lorturd 60 sıcklıktki etüve konuln ve 24 st oyunc kurumy ırkıln otlr dh sonr hsss terzi ile o C trtılmış ve g/m 2 olrk elde edilen veriler nlize ti tutulmuştur (Blise, 2006). ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Toprk Fiziksel Özellikleri Toprk işlemeden sonr, kullnıln let ve mkinlrın ve trktör ilerleme hızlrının toprğın prçlnmsın oln etkilerini elirlemek için uygulnn nlizlerden elde edilen ortlm değerlerin dğılımı Şekil 1 de verilmiştir. Şekilde, mısır ve yçiçeği denemelerinde şerit genişliklerinin toprğın prçlnmsın oln etkisi önemsiz ulunurken, geleneksel toprk işlemenin uygulndığı prsellerde toprğın şeritsel işlemeye göre dh z prçlndığı görülmektedir. Mercimek denemesinde yty ve dikey rotorlu toprk frezeleri ile işlenen prsellerde toprğın prçlnm miktrı rsınd önemli ir frk gözlenmezken, geleneksel toprk işlemenin uygulndığı prsellerde toprk dh z prçlnmıştır. Geleneksel toprk işlemede küçük çplı toprk prçcıklrının ornı dh z, üyük çplı prçcıklrın ornı ise dh fzl olduğu gözlenmiştir. Buğdy denemesinde, trktör ilerleme hızı rtışın ğlı olrk toprğın prçlnm miktrınd zlm meydn 296
Ahmet ÇELİK, Sef ALTIKAT gelmiştir. Beklendiği gii, 1.8 km/h ilerleme hızı ile işlenen prsellerde küçük çplı prçcıklrın ornı dh fzl ulunurken, 4.5 km/h hızl işlenen prsellerde üyük çplı toprk prçcıklrının ornı dh fzl ulunmuştur (Şekil 1). Mısır, yçiçeği ve uğdy denemelerinde toprk işlemeden hemen sonr, mercimek denemesinde ise ekim ile irlikte uygulnn sır üzeri sıkıştırm işleminden sonr 0-10 cm derinlikten lınn toprk hcim ğırlığı değerleri nliz için değerlendirmeye lınmıştır (Çizelge 3). Elde edilen sonuçlrd, denemelerin tümünde üzerinde duruln fktörlerin hiç irinin toprk hcim ğırlığı üzerindeki etkisinin isttistiksel olrk önemli olmdığı orty çıkmıştır. Toprk nem içeriği ölçümleri, tüm denemelerde çimlenme periyodu oyunc ypılmıştır. Anck, yncı ot kontrolü için ypıln ilk ölçümdeki toprk nem içeriği değerleri değerlendirmeye lınmıştır (Çizelge 4). Geleneksel yöntem ile işlenen prsellerin toprk nem içeriği, zltılmış ve koruyucu toprk işleme ne göre oldukç düşük ulunmuştur. Geleneksel toprk işlemede yer ln kulklı pulluğun toprğı şeritler hlinde keserek devirmesi, toprk nem kyını hızlndırmıştır. Mercimek ve uğdy denemelerinde sır üzerine uygulnn sıkıştırm düzeyinin rtışın ğlı olrk, toprğın nem tutm ve korum özelliğinin de iyileştiği gözlenmiştir. Denemelerde ekim ypıldıktn hemen sonr penetrsyon direnci ölçümleri ypılmış, 0-10 cm derinlikten elde edilen verilere vryns nlizi uygulnmıştır. Anliz sonucund, toprk işleme nin penetrsyon direncine etkisi önemsiz ulunurken, mercimek ve uğdy denemelerinde ekim ile irlikte sır üzerine uygulnn sıkıştırm düzeylerinin penetrsyon direnci üzerindeki etkisi önemli ulunmuştur. Sır üzerine sıkıştırm miktrının rtışın ğlı olrk toprk penetrsyon direncinde de rtış gözlenmiştir (Çizelge 5). Her iki denemede de mksimum penetrsyon direnci en üyük sıkıştırmnın uygulndığı prsellerde elde edilirken, minimum değer sıkıştırmnın uygulnmdığı prsellerde orty çıkmıştır. <1mm 1-8 mm >8 mm 100 90 Toprk prçcık dğılımı, % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ŞG1 ŞG2 ŞG3 PDS ŞG1 ŞG2 ŞG3 PDS DRF YRF PDS 1.8 2.7 3.6 4.5 Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Toprk işleme Şekil 1. Toprk işleme nin toprk prçlnmsın etkisi (P<0.01) 297
Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi Çizelge 3. Deneme lnı toprklrının hcim ğırlığı, g/cm 3 Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Toprk işleme Toprk işleme Toprk işleme Sır üzeri sıkıştırm Trktör ilerleme hızı ŞG1 1,01 * ŞG1 1,08 DRF 1,02 S0 1,03 V1 1,24 ŞG2 1,11 ŞG2 1,16 YRF 1,02 S1 1,02 V2 1,22 ŞG3 1,09 ŞG3 1,13 PDS 1,00 S2 1,01 V3 1,20 PDS 1,16 PDS 1,14 V4 1,21 P>0.05 P>0.05 P>0.05 P>0.05 P>0.05 * Aynı hrfi tşıyn ortlmlr isttistiksel olrk frklı değildir. Çizelge 4. Deneme lnı toprklrının nem içeriği, % k. Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Toprk işleme Toprk işleme Toprk işleme Tohum üzeri sıkıştırm Tohum üzeri sıkıştırm Trktör ilerleme hızı ŞG1 24.63 * ŞG1 22.06 DRF 21.37 S0 17.16 S0 5,97 c V1 6,15 ŞG2 23.20 ŞG2 21.63 YRF 21.35 S1 18.08 S1 5,95 c V2 6,48 ŞG3 22.83 ŞG3 21.15 PDS 11.46 S2 18.92 S2 6,19 c V3 6,54 PDS 8.83 PDS 11.16 S3 6,89 V4 6,47 S4 7,05 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P>0.05 * Aynı hrfi tşıyn ortlmlr isttistiksel olrk frklı değildir. Çizelge 5. Deneme lnı toprklrının penetrsyon direnci, kp Mısır Ayçiçeği Mercimek Buğdy Toprk işleme Toprk işleme Toprk işleme Sır üzeri sıkıştırm Sır üzeri sıkıştırm Trktör ilerleme hızı ŞG1 0,98 ŞG1 0,94 DRF 0,28 S0 0,19 c S0 0,19 V1 0,18 ŞG2 1,10 ŞG2 0,97 YRF 0,29 S1 0,25 S1 0,20 V2 0,24 ŞG3 1,06 ŞG3 1,01 PDS 0,25 S2 0,38 S2 0,20 V3 0,23 PDS 1,01 PDS 0,98 S3 0,24 V4 0,24 S4 0,29 P>0.05 P>0.05 P>0.05 P<0.01 P<0.01 P>0.05 * Aynı hrfi tşıyn ortlmlr isttistiksel olrk frklı değildir. Yncı Ot Yoğunluğu Arştırmd uğdy denemesinde ir, mercimek, mısır ve yçiçeği denemelerinde ise üç frklı dönemde 1 m 2 lik lnlrdn toplnn yncı otlr kurutulrk dijitl ir terzide trtılmıştır. Dh sonr g/m 2 olrk elde edilen verilere vryns nlizi ve çoklu krşılştırm testleri uygulnmıştır (Çizelge 6). Çizelge 6 incelendiğinde, mısır ve yçiçeği denemelerinde geleneksel toprk işlemenin zltılmış toprk işleme sistemine göre yncı ot kontrolü kımındn dh etkin olduğu görülmektedir. Geleneksel toprk işlemede orty çıkn yncı otlr, koruyucu toprk işlemede çıknlrın % 50 si ornınd klmıştır. Hem mısır, hem de yçiçeği denemelerinde koruyucu toprk işlemenin frklı şerit genişlikleri rsınd yncı ot kontrolü çısındn isttistiksel olrk önemli ir frk gözlenmemiştir. Mısır denemesinde şerit genişliği rttıkç yncı ot yoğunluğund rtış orty çıkmıştır. Dr şeritler ile şeritler rsınd itki rtıklrı ile kplı toprk yüzeyi yncı ot çıkışı ve gelişimini zltmıştır 298
Ahmet ÇELİK, Sef ALTIKAT Çizelge 6. Yncı ot ortlm değerleri, g/m 2 Toprk Mısır Ayçiçeği işleme 1. Dönem 2. Dönem 3. Dönem 1. Dönem 2. Dönem 3. Dönem ŞG1 81.8 * 178.5 261.2 44.9 96.6 138.8 ŞG2 63.3 155.0 243.3 47.0 98.7 144.3 ŞG3 65.8 152.5 237.5 47.1 98.1 140.4 PDS 22.0 78.7 132.0 28.1 59.5 90.0 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 Mercimek Toprk işleme Sır üzeri sıkıştırm düzeyleri 1. Dönem 2. Dönem 3. Dönem 1. Dönem 2. Dönem 3. Dönem DRF 48.9 78.1 127.0 S0 44.0 75.7 118.3 YRF 50.4 85.2 135.5 S1 43.9 74.1 118.0 PDS 31.2 59.7 90.9 S2 42.6 73.0 116.9 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P>0.05 P>0.05 P>0.05 Buğdy Trktör ilerleme hızı Sır üzeri sıkıştırm düzeyleri V1 134.0 S0 252.7 V2 171.2 S1 219.5 V3 225.4 S2 206.0 V4 232.9 S3 148.2 P<0.05 *: Aynı hrfi tşıyn ortlmlr rsındki frklr isttistiksel olrk önemli değildir. S4 127.8 P<0.05 Anck enzer durum yçiçeği denemesinde orty çıkmmıştır. Ayçiçeği denemesinde yncı ot çıkış miktrı mısır denemesine göre yklşık %50 ornınd dh düşük değerlerde klmıştır. Bu frklılığın, dh geniş oln yçiçeği yprklrının yncı otlrı gölgelemesi ve her iki itki için öngörülen sulm syısı ve progrmının frklılığındn kynklndığı ifde edileilir. İkişer hftlık ölçüm dönemlerinde elde edilen yncı ot miktrı ir önceki ölçüm dönemine göre %40-50 rsınd değişen değerlerde rtmıştır (Şekil 2). Mercimek denemesinde sır üzerine uygulnn sıkıştırmnın yncı ot yoğunluğun etkisi isttistiksel olrk önemsiz ulunurken, toprk işleme nin etkisi önemli ulunmuştur. Ekim ile irlikte uygulnn sır üzeri sıkıştırmnın etkisi zmnl zlmış ve yncı ot çıkışını engelleyecek kdr klıcı olmmıştır. Mısır ve yçiçeği denemelerinde olduğu gii, mercimek denemesinde de geleneksel toprk işlemenin uygulndığı prsellerde yncı ot miktrı dh z ulunmuştur. Geleneksel yöntemle işlenen prsellerde orty çıkn yncı otlr zltılmış işlemeye göre %30 ile 40 rsınd dh z meydn gelmiştir. Azltılmış toprk işlemede kullnıln dikey ve yty rotorlu frezelerin yncı ot etkisi isttistiksel olrk enzer ulunmsın krşın, dikey rotorlu freze ile işlenen prsellerde elde edilen yncı ot miktrının yty rotorlu frezeye göre ölçüm dönemlerine göre değişmekle irlikte %3-8 rsınd dh z olduğu orty çıkmıştır. Sır üzeri sıkışm değeri rtışı yncı ot miktrınd zlmy neden olmuştur. Buğdy denemesinde hem trktör ilerleme hızı, hem de sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin yncı ot çıkışı ve gelişimine oln etkisi isttistiksel olrk önemli ulunmuştur. Beklendiği gii, trktör ilerleme hızı rtışı ile toprk prçlnm miktrınd zlm, un prlel olrk yncı ot miktrınd rtm meydn gelmiştir. 299
Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi 300 250 13 Hz 26 Hz 10 Tem 200 13 Hz 26 Hz 10 Tem Yncı ot yoğunluğu, g/m 2 200 150 100 Yncı ot yoğunluğu, g/m 2 150 100 50 50 0 ŞG1 ŞG2 ŞG3 PDS 0 ŞG1 ŞG2 ŞG3 PDS Toprk işleme ) Toprk işleme ) Şekil 2. Yncı ot yoğunluğunun ) Mısır, ) Ayçiçeği itkisinde toprk işleme sistemlerine göre dğılımı Tohum sır üzerine uygulnn sıkıştırm yncı ot tohumlrının gelişimini engellemiştir. En fzl yncı ot, en yüksek trktör ilerleme hızı ve en düşük sır üzeri sıkıştırmnın uygulndığı prsellerde elde edilmiştir. Mercimek ve uğdy denemelerinde toprk işleme, trktör ilerleme hızlrı ve sır üzeri sıkıştırm düzeyleri ile yncı ot yoğunluğu rsındki ilişki Şekil 3 te verilmiştir. 160 13 Hz 300 140 26 Hz 10 Tem 250 120 Yncı ot yoğunluğu, g/m 2 100 80 60 40 Yncı ot yoğunluğu, g/m 2 200 150 100 20 50 0 DRF YRF PDS S0 S1 S2 0 S0 S1 S2 S3 S4 V1 V2 V3 V4 Toprk işleme Sır üzeri sıkışm düzeyleri ) Sır üzeri sıkışm düzeyleri Trktör ilerleme hızlrı ) Şekil 3. Yncı ot yoğunluğunun, ) Mercimekte toprk işleme ve sır üzeri sıkışm düzeylerine, ) Buğdyd trktör ilerleme hızı ve sır üzeri sıkışm düzeylerine göre dğılımı 300
Ahmet ÇELİK, Sef ALTIKAT SONUÇ Frklı itkiler için öngörülen frklı toprk işleme, trktör ilerleme hızlrı ve sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin yncı ot kontrolüne etkisinin rştırıldığı denemelerde özetle şu sonuçlr elde edilmiştir. Geleneksel toprk işlemenin toprk prçlnmsın etkisi zltılmış toprk işlemeye göre dh z ulunmuştur. Tohum ytğı için 1-8 mm rsındki optimum toprk prçcık üyüklüğü en fzl uğdy denemesinde yty rotorlu freze ile elde edilmiştir. Toprk işleme ve trktör ilerleme hızlrının toprk hcim ğırlığı ve penetrsyon direnci üzerinde etkisi önemsiz, sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin penetrsyon direncine etkisi önemli ulunmuştur. Sıkıştırm düzeyi rttıkç penetrsyon direnci de rtmıştır. Geleneksel yöntemde toprk nem içeriği kyı, koruyucu yönteme göre yklşık %50 dh fzl ulunmuştur. Şerit genişliği ve sır üzeri sıkıştırm düzeyi rttıkç toprk nem kyı zlmıştır. Yncı ot yoğunluğu, toprk işleme nden önemli düzeyde etkilenmiştir. Geleneksel toprk işlemede orty çıkn yncı ot koruyucu toprk işlemeye göre %50 ornınd dh z olduğu gözlenmiştir. Koruyucu toprk işlemenin frklı şerit genişlikleri rsınd yncı ot kontrolü çısındn isttistiksel olrk önemli ir frklılık gözlenmemiştir. Anck şerit genişliği rttıkç yncı ot miktrınd rtm meydn gelmiştir. Mısır denemesinde, dr şeritler dolyısıyl iki şerit rsınd kln ve itki rtıklrı ile kplı toprk yüzeyi yncı ot çıkışı ve gelişimini zltmıştır. Ayçiçeği denemesinde yncı ot çıkış miktrı, mısır denemesine göre yklşık %50 ornınd dh düşük değerlerde klmıştır. Bu frklılığın, dh geniş oln yçiçeği yprklrının yncı otlrı gölgelemesi ve her iki itki için öngörülen sulm syısı ve progrmının frklılığındn kynklndığı ifde edileilir. Trktör ilerleme hızı rtışın ğlı olrk yncı ot miktrınd rtm, uygulnn sır üzeri sıkıştırm düzeylerinin rtışın ğlı olrk t zlm gözlenmiştir. Sır üzeri sıkıştırmnın yncı ot etkisi uğdy denemesinde önemli, mercimek denemesinde önemsiz ulunmsın krşın, her iki itkide de sır üzeri sıkışm düzeyi rttıkç yncı ot miktrınd zlm meydn gelmiştir. Her ölçüm döneminde elde edilen yncı ot miktrı ir sonrki döneme göre % 40-50 rsınd değişen değerlerde dh z ulunmuştur. LİTERATÜR LİSTESİ Adm, K. M., Erch, D.C., 1992. Secondry tillge toll effect on soil ggregtion. Trnscions of the ASAE, 35 (6), S:1771-1776. Breri, P., Lo Cscio, B., 2001. Long term tillge nd crop rottion effects on weed seed nk size nd composition. Weed Res. 41, 325 340. Bstn, S., 1994. Trktör performnsını elirlemek için kuruln genel mçlı ölçüm ve dt logger seti. Trımsl Meknizsyon 15. Ulusl Kongresi., S:14-23, Antly. Blis, D., 2006. Effect of tillge systems on weed control, yield nd fire qulity of uplnd (Gossypium hirsutum L.) nd Asitic tree cotton (G. roreum L.). Soil & Tillge Reserch, 91, 207 216. Buhler, D.D., Liemn, M., Orycki, J.J., 2000. Theoreticl nd prcticl chllenges to n IPM pproch to weed mngement. Weed Sci. 48, 274 280. Crdin, J., Herms, C.P., Doohn, D.J., 2002. Crop rottion nd tillge system effects on weed seed nks. Weed Sci. 50, 448-460. Crdin, J., Regnier, E., Hrrison, K., 1991. Long term tillge effects on seed nks in three ohio soils. Weed Sci. 39, 186 194. Crter, M. R., Ivny, J. A., 2006. Weed seed nk composition under three long term tillge regimes on fine sndy lom in Atlntic Cnd. Soil nd Tillge Res. 90, 29 38. Crter, M.R., Snderson, J. B., Iony, J. A., White, R.P., 2002. Influence of rottion nd tillge on forge mize productivity, weed species, nd soil qulity of fine sndy lom in the cool humid climte of Atlntic Cnd. Soil nd Tillge Res. 67, 85 98. 301
Frklı Toprk İşleme Yöntemlerinin Yncı Ot Kontrolüne Etkisi Clements, D.R., Benoit, D.L., Murphy, S.D., Swnton, C.J., 1996. Tillge effects on weed seed return nd seed nk composition. Weed Sci. 44, 314 332. Cousens, R.D., Moss, S.R., 1990. A model of the effects of cultivtion on the verticl distriution of weed seeds ithin the soil. Weed. Res. 30, 61-71. Çelik, A., Altıkt, S., 2006. Kışlık uğdyd frklı tohum ytğı prçlm ve sıkıştırm düzeylerinin itki çıkışı ve verimine oln etkileri. Trım Mkinlrı Bilimi Dergisi, 2(2), 95 102. Demirly, İ., 1993. Toprk fiziksel nlizleri. Attürk Üniv. Zirt Fk. Yyınlrı No: 143, Erzurum. Dordo, J., Del Monte, J. P., Lopez Fondo, C., 1999. Weed nk response to crop rottion nd tillge in semi rid groecosystems. Weed Sci. 47, 67 73. Grundy, A.C., Med, A., Burston, S., 2003. Modelling the emergence response of weed seeds, to uril depth: İnterctions with seed density, weight nd shpe. J. Appl. Ecol. 40, 757-770. Hill, R.L., 1990. Long-term conventionl nd no-tillge effects on selected soil physicl properties. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: 161-166. Johnson, M.D. nd B. Lowery, 1985. Effect of three conservtion tillge prctices on soil temperture nd therml properties. Soil Sci. Soc. Am. J., 49: 1542-1552. Johnson, G.A., Defelice, M.S., Helsol, Z.R., 1993. Cover crop mngement nd weed control in corn. Weed Technol. 7, 425 430. Liely, R., Simmons, F. W., Wx, L. M., Stoller, E. W., 1992. Effects of rye (Secle cerele) mul on weed control nd soil moisture in soyen (Glycine Mx) development. Weed Technol. 8, 512 518. Lutmn, P.J.W, Cussns, G.W., Wright, K.J., Wilson, B.J., Wright, G.Mc.N., Lwsn, H.M., 2002. The persistence of seeds of 16 weed species over six yers in two rle fields. Weed Res. 42, 231-241.Reusus, S.A., Buhler, D.D., Gunsouls, J.L., 2001. Effects of soil depth nd ggregte size on weed seed distriution nd viility in silt lom soil. Appl. Ecol. 16, 209-217. Roger Estrde,J., Clch, N., Leterme, P., Richrd, G., Cneill, J., 2001. Modelling verticl nd lterl weed seed movements during mouldord ploughing with skim coulter. Soil nd Tillge Res. 63, 35-49. Smrjeew, K. B. D. P., Horiuchi, T., O, S., 2006. Finger millet (Eleuchi corocn L. Gertn) s cover crop on weed control, growth nd yield of soyen under different tillge systems. Soil nd Tillge Res. 90, 93 99. Unger, P.W., Miller, S.D., Jones, O.R., 1999. Weed seeds in long term drylnd tillge nd cropping systems plots. Weed Res. 39, 213 223. Vnsse, A., Leroux, G.D., 2000. Floristic diversity, size nd verticl distriution of the weed seed nk in ridge nd conventionl tillge systems. Weed Sci. 48, 454 460. White, R. H., Worshm, A. D., 1990. Control of legume crops in no till corn (Ze Mys) nd cotton (Gossypium hirsutumn) Weed Technol. 4, 57 62. Yenish, J. P., Worshom, A. D., York, A. C., 1996. Cover crops for hericide replcements in no tillge corn (Ze Mys). Weed Technol. 10, 815 821. Yenish, J.P., Doll, J.D., Buhler, D.D., 1992. Effects of tillge on verticl distriution nd viility of weed seed in soil. Weed Sci. 40, 429-433. 302