İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... v BÖLÜM 1 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI VE TEMEL İLKELERİ Prof. Dr. Ruhi SARPKAYA GİRİŞ... 2 EĞİTİM SİSTEMİ... 2 Sistem Nedir?... 2 Sistemin Özellikleri... 3 SİSTEMİ AÇIKLAYAN DİĞER KAVRAMLAR... 5 Toplumsal Sistemler ve Okullar... 5 EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖĞELERİ... 7 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI... 8 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN TEMEL İLKELERİ... 12 TÜRK MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL SORUNLARI... 19 ÖZET... 23 KAYNAKÇA... 25 DEĞERLENDİRME SORULARI... 27 BÖLÜM 2 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM GİRİŞ... 34 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI... 34
Örgün Eğitim... 34 Okul Öncesi Eğitim... 35 Okul Öncesi Eğitimini Önemi... 35 Okul Öncesi Eğitimin Ülkemizdeki Geçmişi... 36 Okul Öncesi Eğitimin Amaçları... 37 Okul Öncesi Eğitimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 37 İlköğretim... 38 İlköğretimin Ülkemizdeki Geçmişi... 39 İlköğretimin Amaçları... 41 İlköğretimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 42 Orta öğretim... 43 Orta Öğretimin Amaçları... 43 Genel Orta Öğretim... 44 Genel Orta Öğretimin Geçmişi... 44 Genel Orta Öğretimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 45 Mesleki-Teknik Orta Öğretim... 45 Mesleki-Teknik Orta Öğretimin Geçmişi... 45 Mesleki-Teknik Orta Öğretimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 47 Yüksek Öğretim... 48 Yüksek Öğretimin Geçmişi... 48 Yüksek Öğretimin Amaçları... 52 Yüksek Öğretimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 52 Yaygın Eğitim... 53 Yaygın Eğitimin Gerekliliği: Toplumu Sürekli Eğitmek... 54 Yaygın Eğitimin Geçmişi... 55 Yaygın Eğitimin Amacı... 57 Yaygın Eğitimin Sorunları ve Çözüm Önerileri... 58 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT YAPISI... 59 Merkezi Yönetim Odaklı Eğitim... 59 Milli Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısı... 60 Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü... 61 Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgütü... 73 Milli Eğitim Bakanlığı Yurt Dışı Örgütü... 73 Milli Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısıyla İlgili Sorunlar... 75 vi
ÖZET... 76 KAYNAKÇA... 80 DEĞERLENDİRME SORULARI... 83 BÖLÜM 3 OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ Doç. Dr. Hasan DEMİRTAŞ GİRİŞ... 89 ÖRGÜT... 90 Örgütlerin Özellikleri... 92 Örgütlerin Sınıflandırılması... 93 BİR ÖRGÜT OLARAK OKUL... 95 OKULA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR... 99 EĞİTİM-OKUL-TOPLUM VE İDEOLOJİ İLİŞKİSİ... 103 EGEMEN İDEOLOJİNİN GİZLİ KAYNAĞI ÖRTÜK PROGRAM... 105 OKUL EĞİTİMİNİN AMAÇLARI... 109 OKUL EĞİTİMİNİN GÖREVLERİ-İŞLEVLERİ... 110 YÖNETİM VE YÖNETİM BİLİMİNİN GELİŞİMİ... 111 Yönetim Nedir?... 115 EĞİTİM VE OKUL YÖNETİMİ... 116 Eğitim Yönetimi... 116 Okul Yönetimi... 118 Okul Yönetiminde Rol Oynayan Öğeler... 119 Okul Müdürünün Sorumlulukları... 121 Okul Müdürünün Görevleri... 122 Okul Yöneticilerinin Seçimi, Yetiştirilmesi ve Atanması... 123 OKUL YÖNETİCİSİ VE LİDERLİK... 125 Lider ve Yönetici... 127 ÖZET... 130 KAYNAKÇA... 133 DEĞERLENDİRME SORULARI... 136 vii
BÖLÜM 4 YÖNETİM KURAMLARI VE EĞİTİME YANSIMASI Doç. Dr. Pınar Yengin SARPKAYA GİRİŞ... 142 KURAM-UYGULAMA İLİŞKİSİ... 143 Kuram ve İşlevleri... 143 EĞİTİM YÖNETİMİ KURAMLARI... 146 KLASİK KURAMLAR... 147 Bilimsel Yönetim Yaklaşımı... 148 Yönetim Süreci Yaklaşımı... 149 Bürokrasi Kuramı... 151 Klasik Kuramların Eğitime Yansıması... 152 DAVRANIŞSAL (NEO-KLASİK) KURAMLAR... 155 İnsan İlişkileri Kuramı... 155 Davranışsal Kuramların Eğitime Yansıması... 156 ÇAĞCIL (MODERN) KURAMLAR... 157 Sistem Kuramı... 157 Durumsallık Yaklaşımı... 160 Çağcıl Kuramların Eğitime Yansıması... 161 YENİ KURAMLAR... 162 Z Kuramı... 162 Öğrenen Örgüt... 165 ÖZET... 167 KAYNAKÇA... 170 DEĞERLENDİRME SORULARI... 172 BÖLÜM 5 YÖNETİM SÜREÇLERİ Doç. Dr. Tuncay AKÇADAĞ GİRİŞ... 178 viii
KARAR VERME SÜRECİ... 178 Karara Katılım... 181 PLANLAMA SÜRECİ... 182 Niçin planlamaya ihtiyaç duyarız?... 182 Planın, hedeflerle nasıl bir bağlantısı vardır?... 183 ÖRGÜTLEME SÜRECİ... 184 İLETİŞİM SÜRECİ... 186 ETKİLEME (YÖNELTME) SÜRECİ... 188 EŞGÜDÜMLEME SÜRECİ... 191 DENETİM SÜRECİ... 192 ÖZET... 194 KAYNAKÇA... 196 DEĞERLENDİRME SORULARI... 197 BÖLÜM 6 PERSONEL HİZMETLERİNİN YÖNETİMİ Doç. Dr. Kemal KAYIKÇI GİRİŞ... 202 YASALARDA MEMUR KAVRAMI VE MEMUR SINIFLARI İÇİNDE EĞİTİM PERSONELİNİN YERİ... 204 Ülkemizde Kamu Personeli ve Memur Kavramları... 204 Memur Hizmet Sınıfları İçinde Eğitim ve Okul Çalışanlarının Yeri... 205 EĞİTİMDE PERSONEL HİZMETLERİNE YÖN VEREN YASAL DAYANAKLAR: PERSONELİN HAK, ÖDEV VE SORUMLULUKLARI... 206 Devlet Memurlarının Ödevleri ve Sorumlulukları... 206 Devlet Memurlarının Genel Hakları... 208 Devlet Memurlarının Uymaları Gereken Yasaklar... 208 OKULDA GÖREV YAPAN EĞİTİM İŞGÖRENLERİ VE GÖREVLERİ... 209 Yönetim Personeli... 209 Öğretim Personeli... 210 Destek Personeli... 212 OKULDA ÇALIŞAN PERSONEL İLE İLGİLİ OLARAK TUTULAN DEFTER VE DOSYALAR... 213 ix
EĞİTİM ÇALIŞANLARININ İŞE ALINMASI (SEÇME YERLEŞTİRME İŞLEMLERİ)... 214 Devlet Memurluğuna Seçme ve Atama... 214 Öğretmenlik Mesleğinin Özel Durumu ve Öğretmenliğe Atanma... 215 Yönetici Atama ve Göreve Başlama İşlemleri... 216 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ ADAYLIK İŞLEMLERİ... 217 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ YER DEĞİŞTİRME İŞLEMLERİ... 220 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ YÜKSELMELERİ, DERECE, KADEME TERFİ VE ÖZLÜK İŞLEMLERİ... 221 Devlet Memurluğunda İlerleme ve Yükselmeler... 221 Görevde Yükselmek... 221 Kariyer Basamaklarında Yükselme... 222 EĞİTİM ÇALIŞANLARINA İLİŞKİN MALİ İŞLEMLER... 223 Aylık... 223 Tazminatlar... 223 Ek Ders Ücreti... 223 Ek Ders Görevinden Sayılan Haller... 224 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ SOSYAL HAKLARI VE YARDIMLAR... 225 EĞİTİM ÇALIŞANLARI GÖREVİNİN SONA ERMESİ... 226 Yöneticilik Görevinin Sona Ereceği Haller... 226 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ EMEKLİLİK İŞLEMLERİ... 227 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ İZİN VE HASTALIK İŞLEMLERİ... 227 Yıllık İzinler... 228 Mazeret İzinleri... 228 Hastalık İzni... 229 Aylıksız İzinler... 229 Diğer İzinler... 230 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ BİLGİ SİSTEMİ VE ÖZLÜK DOSYASI... 230 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ ÖDÜLLENDİRİLMESİ... 231 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ DİSİPLİN İŞLEMLERİ... 233 Disiplin Amirlerinin Yetki ve Sorumlulukları:... 233 Disiplin Cezaları:... 234 Savunma hakkı... 235 İtiraz... 235 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ ŞİKAYET İŞLEMLERİ... 237 x
Müracaat Hakkı... 237 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ DENETİMİ, REHBERLİĞİ, İŞBAŞINDA YETİŞTİRİLMESİ VE HİZMETİÇİ EĞİTİMİ... 238 Rehberlik, Denetim ve İşbaşında Yetiştirme... 238 Devlet Memurlarının Hizmetiçi Eğitim Yoluyla Yetiştirilmesi... 239 EĞİTİM ÇALIŞANLARININ İŞ GÜVENCESİ VE ÖRGÜTLENME... 241 Sendika ve Konfederasyonlara İlişkin Yasaklar... 242 ÖZET... 243 KAYNAKÇA... 245 DEĞERLENDİRME SORULARI... 250 BÖLÜM 7 ÖĞRENCİ HİZMETLERİNİN YÖNETİMİ Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM GİRİŞ... 256 ÖĞRENCİ KİMDİR?... 256 ÖĞRENCİ ALIMI... 257 ÖĞRENCİLERİ SINIFLARA DAĞITMA... 260 ÖĞRENCİ DEVAMI... 261 ÖĞRENCİ BAŞARISI... 265 ÖĞRENCİLERİN NAKİL İŞLEMLERİ... 274 ÖĞRENCİ DİSİPLİN İŞLEMLERİ... 278 ÖĞRENCİ SORUNLARININ ÇÖZÜMÜ... 284 ON-LİNE ÖĞRENCİ HİZMETLERİ... 287 Elektronik Okul (E-Okul)... 288 ÖĞRENCİNİN OKULDAN AYRILMASI... 288 MEZUNLARIN İZLENMESİ... 290 ÖZET... 291 KAYNAKÇA... 294 DEĞERLENDİRME SORULARI... 296 xi
BÖLÜM 8 EĞİTİM PROGRAMLARININ YÖNETİMİ Doç. Dr. Ali ÜNAL GİRİŞ... 302 ÖĞRETİM LİDERLİĞİ... 302 ÖĞRETİMİN DENETİMİ... 306 Sonuç Tabanlı Denetim... 306 Klinik Denetim... 306 Demokratik Denetim... 307 EĞİTİM SİSTEMİMİZDE UYGULANAN EĞİTİM PROGRAMLARININ ÖZELLİKLERİ... 308 Programların Genel Özellikleri... 308 Eğitim Programlarının Öngördüğü Yöntem ve Teknikler... 311 Okul Müdürlerinin Eğitim Programlarıyla İlgili Görevleri... 311 EĞİTİM PROGRAMLARININ EŞGÜDÜMÜ... 312 Öğretmenler Kurulu Toplantıları... 313 Zümre Öğretmenler Kurulu Toplantıları... 313 Şube Öğretmenler Kurulu Toplantıları... 314 EĞİTİM-ÖĞRETİM ÇALIŞMALARININ PLANLANMASI... 315 Yıllık Çalışma Planının Hazırlanması... 316 Ders Yılı Süresi... 316 Seçmeli Derslerin Belirlenmesi ve Uygulanması... 316 Öğrencilerin Şubelerinin Belirlenmesi... 318 Ders Dağıtımının Yapılması... 319 Haftalık Ders Programı... 320 Destekleme ve Yetiştirme Kursları... 320 ÖĞRETMENLER TARAFINDAN YAPILACAK PLANLAMA ÇALIŞMALARI... 322 Ünitelendirilmiş Yıllık Plân... 322 Ders Plânı... 324 EĞİTİM TEKNOLOJİSİ... 326 Kütüphane ve Kitaplıklar... 327 Ders Kitapları Seçimi ve Kullanımı... 328 SOSYAL ETKİNLİKLER... 329 xii
Sosyal Etkinliklerle İlgili Genel Kurallar... 329 Öğrenci Kulübü Çalışma Esasları... 329 Toplum Hizmeti Çalışma Esasları... 330 Geziler... 331 Yarışmalar... 332 Beden Eğitimi, İzcilik, Müzik ve Halk Oyunları Çalışmaları... 332 Yayınlar... 333 Gösteriler, Konferans ve Paneller... 333 Tiyatro Çalışmaları... 333 Defile, Sergi ve Kermes... 334 Bayramlar, Belirli Gün ve Haftalar... 334 Sosyal Etkinliklerle İlgili Okul Müdürün Görevleri... 335 REHBERLİK HİZMETLERİ... 335 Okul Müdürünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri... 336 İlköğretimde Yöneltme... 336 Rehberlik Programları... 337 Rehberlik Programlarının Planlanması... 338 Özel Eğitim Hizmetleri... 338 ÖZET... 340 KAYNAKÇA... 342 DEĞERLENDİRME SORULARI... 345 BÖLÜM 9 OKUL İŞLETMESİNİN YÖNETİMİ Doç. Dr. Hasan ARSLAN GİRİŞ... 352 OKUL VE OKUL YÖNETİMİ... 352 OKUL YÖNETİCİSİNİN ROLLERİ... 353 OKUL YÖNETİCİSİNİN GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI... 354 Okul Yöneticisinin Görevleri... 354 Okul Yöneticisinin Sorumlulukları... 355 xiii
OKUL YÖNETİCİSİNİN YETERLİK ÇEŞİTLERİ... 355 Teknik Yeterlik... 355 İnsancıl Yeterlikler... 356 Karar Yeterlikleri... 356 Teknolojik Yeterlikler... 356 OKULUN BİR İŞLETME GİBİ YÖNETİMİ... 356 OKUL YÖNETİMİNDE ELEKTRONİK VERİ YÖNETİMİ... 359 OKUL BÜTÇENİN ÖNEMİ VE İŞLEVLERİ... 360 RİSK YÖNETİMİ... 361 Okul Yönetiminde Riskin ve Belirsizliğinin Tanımlanması... 362 Risk Çeşitleri... 362 Risk Sınıflandırma... 364 OKUL YÖNETİMİNDE KAYIT YÖNETİMİ... 365 EĞİTİMİN FİNANSMANI... 367 Eğitime Ayrılan Kaynaklar... 368 Eğitim Finansmanının Kaynakları... 369 Okulların Gelir ve Giderleri... 370 Eğitim Finans Sisteminde Alternatiflerin Sınırlılığı... 370 SONUÇ... 372 ÖZET... 373 KAYNAKÇA... 374 DEĞERLENDİRME SORULARI... 375 BÖLÜM 10 OKULA TOPLUMSAL KATILIM Doç. Dr. Yusuf İNANDI GİRİŞ... 380 OKUL-ÇEVRE İLİŞKİLERİNİN BOYUTLARI... 381 Okula Ailenin Katılımı... 381 Genel Veli Toplantıları... 384 Şube Veli Toplantıları... 385 Bireysel Görüşmeler... 385 xiv
Aileden Kaynaklı Katılım Engelleri... 387 Okuldan Kaynaklanan Katılım Engelleri... 387 AİLENİN OKUL YÖNETİMİNE KATILIMI... 388 OKULA TOPLUMSAL KATILIMDA YASAL ÇERÇEVE... 393 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu... 393 Okul Aile Birliği Yönetmeliği... 393 Öğrenci-Veli-Okul Sözleşmesi... 393 BASKI GRUPLARI İLE İLİŞKİLER... 394 OKULUN ÇEVREYE KATKILARI... 396 ÇEVRENİN OKULA KATKILARI VE HALKLA İLİŞKİLER... 398 ÇEVREYE YÖNELİK YAPILACAK ETKİNLİKLER VE İLKELERİ... 401 Geziler... 401 Yarışmalar... 401 Beden Eğitimi, İzcilik, Müzik ve Halk Oyunları Çalışmaları... 401 Yayınlar... 402 Gösteriler, Konferans ve Paneller... 402 Tiyatro Çalışmaları... 402 Defile, Sergi ve Kermes... 403 Bayram Kutlamaları-Törenler... 403 Okullarda Bilgisayar ve İnternet Kullanımı... 403 ÖZET... 404 KAYNAKÇA... 405 DEĞERLENDİRME SORULARI... 407 BÖLÜM 11 OKUL YÖNETİMİNDE İNSAN İLİŞKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Turan Akman ERKILIÇ GİRİŞ... 412 ÖRGÜT KÜLTÜRÜ... 412 Örgüt Kültürünün Tanımı ve Önemi... 412 Örgütsel Kültüre İlişkin Çıkarımlar ve Örgüt Kültürünün Özellikleri... 413 Örgütsel Kültürün İçeriği ve Etkileşimi... 415 xv
Örgütsel Kültür Öğeleri... 416 Semboller, Kahramanlar ve Dil... 416 Din ve İnançlar... 417 Değerler... 418 Normlar, Temel Sayıltılar... 419 Yasalar ve Hukuksal Çerçeve... 419 Seremoniler- Törenler... 420 Ahlak Etik Kurallar... 420 Örgütsel Kültür Oluşumunun Katkı ve İşlevleri... 420 OKUL KÜLTÜRÜ DEMOKRASİ VE DEMOKRATİK EĞİTİM... 421 Demokrasi ve Temel İlkeleri... 421 Siyaset, Yönetim ve Demokrasi İlişkileri... 424 Demokrasi ve Demokratik Eğitim ile Okul Yönetimi İlişkileri... 425 ÖRGÜTSEL ÇATIŞMA... 426 Örgütsel Çatışma Tanımı... 426 Örgütsel Çatışmaya İlişkin Görüşler... 430 Örgütsel Çatışmanın Olumlu Yönleri... 432 Örgütsel Çatışmanın Olumsuz Yönleri... 432 Örgütsel Çatışma Stratejileri ve Çatışma Çözümüne İlişkin Yaklaşımlar... 433 ÖRGÜTSEL SOSYALLEŞME... 435 Örgütsel Sosyalleşme ve Kapsamı... 435 Örgütsel Sosyalleşmenin Amacı ve Önemi... 435 Örgütsel Sosyalleştirme Aşamaları... 436 Örgütsel Sosyalleşmeye İlişkin Çıkarımlar... 439 ÖZET... 439 KAYNAKÇA... 442 DEĞERLENDİRME SORULARI... 445 xvi