TARMSA DANŞMANK HİZMETİ İÇİN ÖDEME İSTEKİİĞİNİ ETKİEYEN FAKTÖRERİN ANAİZİ: ERZİNCAN İİ ÖRNEĞİ Ayşe SEZGİN Abdulbak BİGİÇ Okan DEMİR asezgn@ataun.edu.tr ablgc@ataun.edu.tr okandemr@ataun.edu.tr Atatürk Ünverstes Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü ÖZET Tarımsal danışmanlık hzmet çn çftçlern ödeme stekllğn etkleyen faktörlern belrlenmes amacı le Erzncan lnde 110 çftç le anket çalışması yapılmış ve verler R paket programında Double Bounded ogt/probt Model kullanılarak analz edlmştr. Analz sonuçlarına göre tarımsal danışmanlık hzmet çn çftçlern yıllık ödeme stekllğn teklf mktarı ve üretcnn yaşı olumsuz yönde etkledğ belrlenmştr. Sosyal güvenceye ve tarım dışı gelre sahp olma durumu ve şnde vermllğ arttırmayı amaçlama durumlarının se olumlu yönde etkledğ belrlenmştr. Bu sonuçlara göre tarım sektörünün sürekl ve düzenl gelr sağlanablen br faalyet kolu halne getrlmesne yönelk strajeslern uygulanması ve gelşttlmes gerekmektedr. Ayrıca Tarımsal Araştırma Kuruluşları başta olma üzere ünversteler ve dğer lgl kurumların sahada vermllk artışı sağlayacak çalışmalara ağırlık verlmes de oldukça önemldr. Dğer öneml br husus se tarım sektöründe genç nüfusun arttırılmasına yönelk tarımsal destekleme poltkalarının uygulanması önem arz etmektedr. Anahtar Kelmeler: Tarımsal danışmanlık, ödeme stekllğ, Double Bounded Model, Erzncan ANAYSS OF FACTORS AFFECTNG WNGNESS TO PAY FOR AGRİCUTURA ADVİSORY SERVİCE: THE CASE OF ERZURUM PROVNCE ABSTRACT n ths study, 110 farmers n the provnce of Erzncan were selected to determne factors affectng wllngness to pay for agrcultural advsory servce usng the ddouble-bounded ogt/probt Model. We found that the bd amount presented to farmers and the age of farmer were mportant factors negatvely affectng the wllngness-to-pay for advsory servces. Ths result was consstent wth the mcroeconomc theory as the premum goes up, farmers are less lkely to be wllng for the agrcultural advsory servces n the regon. Socal securty and nonfarm ncome have a negatve and sgnfcant effect on the wllngness-to-pay for the advsory servces n the regon. These results ndcated that t s necessary to develop and apply a set of strateges ntended for provdng contnuous and a way to boost ncome for farmers n the 1201
regon. Furthermore, t s very mportant that Agrcultural Research Organzatons, unverstes and other relevant organzatons must colloborate together to ensure ncreased effcency for farmers n the regon. Another mportant ssue could be vewed as the mplementaton of agrcultural support polces amed at ncreasng number of young people n agrculture. Keywords: Agrcultural advsory, wllngness to pay, Double Bounded Model, Erzncan 1. GİRİŞ Gerek gelşmş ve gerekse gelşmekte olan ülkelern güçlü ekonomlere sahp olmaları tarımda söz sahb olmalarına bağlıdır (Dündar, 2009). Blg ve teknolojnn, tarımsal gelşmey hızlandıran en öneml araçlar olduğu hemen her kesm tarafından kabul edlmektedr (Boyacı 1998; Yavuz 1997, Sezgn 2010; Sezgn 2008, Kdd vd. 1999). Bu kapsamda ülke ekonomsnde öneml yer olan tarım sektöründe gelşmenn sağlanablmes çn üretclern gereksnm duyduğu blglern zamanında ve doğru br şeklde ulaştırılması gerekmektedr. Daha açık br fade le tarım sektöründe üretm ve vermllğ arttırmak, tarımsal yapının güçlendrlmesn sağlamak, yen teknolojler uygulamak, üretclern gelrn arttırmak ve bunlara bağlı olarak kırsal nüfusun refahını ve yaşam düzeylern yükseltmek öneml ölçüde tarımsal yayım hzmetlernn başarılı olmasına bağlıdır. (Demrtaş ve Gürler, 1994; Ceylan, 2009). Tarımsal yayım hzmetnn amacı; kırsal alanlarda çftç alesnde ve tarımsal şletmelerde görülen mevcut durumu dünya standartlarına uygun br şeklde gelştrmek ve böylece kırsal alanlarda yaşam düzeyn grşlen br dz faalyetlerle yükseltmektr (Gürel, 1996; Dündar, 2009). Bu açıdan tarımsal yayım faalyetler tarımsal vermllğ yükseltmede ve tarım sektörünün gelşmesnde öneml br rol oynamaktadır (Sezgn, 2008). Tarımsal yayım, evrensel düzeyde ncelendğnde, bu hzmetn hem kamu ve hem de özel kesm tarafından yürütülmekte olduğu görülse de; tarımsal yayım örgütlernn genellkle kamu kurumları ntelğnde oldukları, başka br anlatımla yayım hzmetlernn genellkle kamu kesm tarafından yürütüldüğü söyleneblr. Ancak kamu yayımının etkl olarak yapılmaması ve çftçlern eğtm düzeynn düşüklüğü, blg hattından yeternce yararlanılmasına engel olmaktadır (Boyacı 1998; Farrngton 2000; Hulme 2004). Tarımsal yayım hzmetlernn etkn br şeklde yürütülmesnde benmsenen yayım yaklaşımı büyük önem taşımaktadır (Demrtaş ve Gürler, 1994). Günümüzde pazara yönelk gerçekleştrlen tarımsal üretmde; hızlı blg akışı, etkn denetm ve zamanında yapılan doğru yönlendrme büyük önem taşımakta ve bu durum tarım danışmanlığına olan taleb ve önem arttırmaktadır. Blg ve düşünces alınmak çn kendsne danışılan kş genel anlamda danışman olarak tanımlanmaktadır. Bu yaklaşıma göre, ednmş olduğu tarımsal blg ve deneymler, bedelsz olarak veya belrl br bedel karşılığında üretclere sunan ve onlara yol gösteren teknk yeterllk, yasal yetk ve donanıma sahp kşler de tarımsal danışman olarak tanımlanmaktadır. Daha genş br tanımlamaya göre de; mevcut ekonomk ve teknk olanaklarla düşük malyet, yüksek verm, kalte ve standartta ürün yetştreblmes amacıyla üretclere yol gösteren, düzenl kontrollerle onları zleyen, blglendren ve yönlendren kş tarım danışmanı veya tarımsal danışman olarak adlandırılablmektedr (Güden ve Erblgn, 2013). Türkye de Serbest tarımsal danışmanlık hzmetlern düzenleyen lk yasal düzenleme 08.09.2006 tarhnde yürürlüğe gren Tarımsal Yayım Ve Danışmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar Yönetmelk tr. Tarımsal yayım ve danışmanlık sstemnn çoğulcu, etkn ve verml br yapıya kavuşmasını sağlamak üzere, tarımsal şletmelere tarımsal danışmanlık hzmet sunan kş ve kuruluşların desteklenmes amacıyla hazırlanmıştır (T.C. Resm Gazete, 2006). Yönetmelkte serbest tarım danışmanı: kend nam ve hesabına çalışmak 1202
suretyle tarımsal şletmelere, svl toplum örgütlerne ve tarımdan grd alan kuruluşlara tarımsal danışmanlık hzmet sunan, sertfka sahb kşler olarak tanımlanmıştır. Bu yönetmelk çerçevesnde Serbest Tarım Danışmanı Sertfkası almak steyen zraat mühendsler 15 günlük eğtmlere tab tutularak başarılı olanlara sertfkaları verlmektedr (T.C. Resm Gazete, 2006). Türkye de tarımsal yayım çalışmalarında dünden bugüne yaşanan sorunlar arasında tek tp yayım yaklaşımının uygulanması, özel yayım sstemne geçşte geç kalınması, sstemn gelştrlmes yönünde etkn önlemlern alınmaması, yayıma ayrılan kaynakların sınırlılığı ve kaynakların amaca uygun kullanılmaması gb problemler ön plana çıkmaktadır (Özçatalbas ve Gurgen, 1998, Özçatalbas, 2009, Özçatalbaş vd. 2010). Tarımsal gelşmeye vme kazandırmak amacı le uygulanmakta olan Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hzmetler Desteklemeler kapsamında 2013 yılında 67 mlyon T üstü br ödeme yapılmıştır. Bu kapsamda halen yürürlükte olan Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hzmetlernn etknlğ konusunda bölgeler arasında farklılıkların olacağı öngörülmekle brlkte bu konuda yapılacak çalışmalar htyaç duyulmaktadır. Tarım danışmanlığı sstemnde etknlğn ve çftçler nezdnde lg ve değernn arttırılması çn çftçlern belrl br ücret ödemes gerekmektedr. Bu bağlamda Türkye de tarımsal danışmalık sstemnn aşamalı olarak özelleştrlmesnn gerekllğ fkr öne çıkmaktadır. Ayrıca hem tarım danışmanlarının etknlğnn hem de çftçlere karşı sorumluluklarının arttırılması çn öneml olduğu fade edleblr. Bu çalışmada 2006 yılından tbaren destekleme le uygulanmakta olan tarım danışmanlığı hzmet çn üretclern ödeme steklklerne etkl olan faktörler belrlenmştr. 2. MATERYA VE YÖNTEM 2.1. Materyal Örnek büyüklüğü, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklernn Çftç Kayıt Sstemne (ÇKS) kayıtlı olan şletmelern araz varlıkları dkkate alınarak belrlenmştr. Bu kapsamda ÇKS ye kayıt yaptıran Erzncan lnde 7070 şletmeye at araz varlıkları dkkate alınarak örnek büyüklüğü tespt edlmştr. Çftçler le yapılacak anket sayısı Bast Tesadüf Örnekleme Yöntem kullanılarak belrlenmştr. Bu yönteme göre şletme anket sayısını belrlemede aşağıdak formül kullanılmıştır (Ççek ve Erkan, 1996). Yapılacak anketlerde eksklklern veya yanlışların olableceğ göz önünde bulundurularak, tespt edlen örnek büyüklüğünün % 5 kadar lave anket yapılması uygun bulunmuştur. Anketlern lçelere göre dağılımında se 1 desteklemeden yararlanan lçelerdek şletme sayısı dkkate alınarak ve n1 n formülü N kullanılarak hesaplanmıştır. Anket yapılacak köylern seçmnde Gayel Örnekleme Yöntem kullanılmıştır. Destekten yararlanan lçelerde destekten yararlanma oranı en fazla olan ve hç yararlanmayan köyler araştırma kapsamına alınmıştır. 2 N n 2 2 2 N 1D d, burada D t Formülde; n = örnek hacm, N= populasyondak brm sayısı, = standart sapma, d= kabul edleblr hata term ( x 0.10), x = ortalama, t = belrl br güven aralığı çn t-dağılım cetvel t değer Erzncan İl çn; N= 7070, = 102,8, d= x 0.10, x = 160,5 t= 1.65 olarak hesaplanmıştır. N h 1203
2 7 0 7 0 ( 102, 8 ) n 110 2 16,05 2 7069 (102, 8 ) 1, 65 2.2 Yöntem Araştırmada tarımsal danışmanlık hzmet çn çftçlern ödeme stekllğn etkleyen faktörlern belrlenmes amacı le yıllık olarak tarımsal danışmanlık hzmet bedel olarak destekleme kapsamında olan çftç başına 600 T tutarındak fyat dkkate alınmıştır. Maksmum olarak bu fyatın %75 (450 T) ve mnmum olarak se yaklaşık %8 (50 T) dkkate alınarak ve 50T tutarındak frekans aralığını kapsayan 9 fyat teklf tesadüf olarak çftçlere önerlmştr. Duyusal özellklern Ödeme İstekllğ (WTP) analznde amaç, katılımcıların ödemek steyecekler maksmum mktarı ve bu mktarı etkleyen faktörler belrlemektr. Koşullu Değerleme (CV) yöntem WTP y tahmn etmek çn yaygın olarak kullanılan br yöntemdr. Bu kapsamda Çft-sınırlı (Double-Bounded) soru dzs çalışma kapsamındak anketlerde yer almıştır. Çft-sınırlı model kapsamında her br katılımcıya k teklf önerlmektedr. İknc teklf sevyes başlangıç veya lk teklf mktarına verlen cevaba bağlı olarak sunulmaktadır. İlk teklfe verlen yanıt evet se başlangıç teklfn ( B ) ödemey stemektedr, daha sonra katılımcıya daha yüksek olan knc fyat teklf ( B U ) sunulmaktadır. Eğer katılımcı lk teklf mktarına hayır yanıtını vermş se lk teklf mktarını ödemey kabul etmemektedr ve bu aşamadan sonra daha düşük olan knc br fyat teklf ( B ) sunulmaktadır. WTP br blnmeyen değşken olduğu çn yüksek ve düşük sınırlar arasında yer alan sorular en yakın WTP y belrlemek amacı le sunulmaktadır. Çft sınırlı teklf soruları çn verlen cevaplar dört kategorye ayrılmaktadır; (1) ( B ) katılımcıların WTP s her k teklf de reddettğ zaman (hayır, hayır) sunulan daha düşük olan fyat teklfnn B altında olduğu anlamına gelmektedr; (2) katılımcıların WTP s [ B, B ) lk fyat teklf ( B ) mktarını reddettğ fakat daha düşük olan fyat teklfn ( B ) kabul ettğ (hayır, evet) zaman düşük fyat teklf ( B ) ve başlangıç fyat teklf ( B ) arasında olduğu fade edlmektedr; (3) [ BB, U ) katılımcıların WTP s lk teklf fyatını ( B ) kabul ettğ fakat daha yüksek olan teklf fyatını ( U B ) reddettğ (evet, hayır) zaman lk fyat teklfnden yüksek fakat daha yüksek olan fyat teklfnden ( B U ) düşüktür; (4) [ BU, ) katılımcıların WTP s her k fyat teklfn kabul ettğ zaman (evet, evet) daha yüksek olan fyat teklfnn üzerndedr sonucu çıkmaktadır. katılımcısı çn tam WTP s aşağıdak gb gösterleblr:, WTP olarak gösterlmektedr. Teklf mktarlarının ayrı sonuçları 1204
y 1 2 3 4 eğer WTP U B U eğer B WTP B eğer B WTP B eğer WTP B katılımcısının teklf fonksyonu aşağıdak gbdr (Gabrelyan et al 2016) (1), ' Y B Z x burada x B Z ve,..., n ' (2) Burada B teklf fyat değşken gösterrken, Z çftçnn sosyo-demografk ve ekonomk faktör setn oluşturmaktadır. Modeln kalıntıları bu faktörler dışında kalan araştırıcı tarafından kontrol altına alınmayan değşken setnden barettr. Modeln olasılıkları şu aralıkta olmalıdır: yy nn GBU ; ; GB ; ; GB ; 1 ; G B G B yn U G B ny Burada yy, nn, yn ve ny, sırasıyla teklf mktarlarına Evet, Evet, Hayır, Hayır, Evet, Hayır ve Hayır, Evet olasılıklarını çermektedr. Örneğn logt model söz konusu olduğu zaman olasılık fonksyonu: x e Gx x (4) 1 e olacaktır. En Yüksek Olablrlk Fonksyonu bu dört olasılıktan oluşacak ve doğal logartması alınmış En Yüksek Olablrlk Fonksyonun azamleştrlmes le değşkenlere lşkn parametre set tahmn edlecektr. 3. BUGUAR 3.1 Deskrptf Analz Sonuçları Araştırma kapsamında 110 çftç le anket çalışması yapılmış ve ncelenen değşkenlere at deskrptf analz sonuçları çzelge 1 de sunulmuştur. Üretclere sunulan lk teklf fyatı ortalaması 231.82 ken knc teklf fyatı ortalaması 259.32 olarak gerçekleşmştr. İlk teklf kabul edenlern oranı %58 ken knc teklf kabul etme oranın %52 olduğu görülmektedr. Araştırmaya katılan üretclern %89 unun erkek olduğu ve yaş ortalamasının yaklaşık 50 olduğu ve %81 nn se sosyal güvenceye sahp olduğu belrlenmştr. Eğtm durumu kukla değşken olarak alınmış ve ortalama %15 nn lse ve daha üzer eğtm sevyesne sahp olduğu tespt edlmştr. Katılımcılar %56 ının tarım dışında başka br şte çalıştıklarını ve %85 nn (3) 1205
kâr durumunda olduğunu fade etmştr. Çftç Kayıt Sstemne (ÇKS) kayıtlı olma durumunun %89, Damızlık Sığır Yetştrcler Brlğne üye olma durumunun %61 ve herhang br kooperatfe üye olma durumunu se %63 olduğu belrlenmştr. On yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünenlern oranı %85 ken temel olarak gelr kaynağı tarım olanların oranı %75 tr. Vermllğ arttırmak çn çaba gösterenlern oranı %95 ken, şle lgl yen blg ve teknolojler takp etme oranı %84 olarak tespt edlmştr. Modern pazar şletmes olmayı steyenlern oranı %45 ken blgnn şletme kârına etks olduğunu düşünenlern oranı %92 olarak gerçekleşmştr. Tarım danışmanına sahp olma ve danışmanın katkısı olduğunu düşünme durumları sırasıyla %51 ve %52 olarak belrlenmştr. Yen blg ve teknolojler hemen uygulayanların oranı %95 ken, tarımsal desteklemelerden faydalananların oranı %87 olarak tespt edlmştr. Katılımcıların %50 sn kred kullandığı ve ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma durumunun se %51.86 olduğu belrlenmştr. Yenlkler benmseme ndeks ortalamasının se 45.7 olduğu görülmektedr. Çzelge 1. Değşkenlern statstk özet ve tanımı Değşkenler Tanım Ortalama Stand. hata İlk teklf Fyatı Yıllık danışman ücret çn 231.82 138.92 şansa olarak lk teklf edlen mktar İknc teklf Fyatı İlk teklfn kabul durumuna 259.32 146.92 göre şansa bağlı olarak knc teklf edlen mktar İlk teklf kabul etme durumu Evet:1, hayır:0 0.58 0.50 İknc teklf kabul etme durumu Evet:1, hayır:0 0.52 0.50 Cnsyet Erkek:1, kadın:0 0.89 0.31 Yaş Sürekl değşken 49.93 11.01 Sosyal Güvence Evet:1, hayır:0 0.81 0.39 Eğtm durumu Kukla Değş. (se, 0.15 0.35 Yüksekokul ve Ünver:1, dğer:0) Tarım dışı gelre sahp olma dur. Evet:1, hayır:0 0.56 0.50 Kâr durumu Tarımsal gelr- Tarımsal 0.85 0.35 Masraf=1 se:1, -1 se:0 ÇKS kayıtlı olma durumu Evet:1, hayır:0 0.89 0.31 Damızlık Brlğ üyelk durumu Evet:1, hayır:0 0.61 0.49 Kooperatf üyelk durumu Evet:1, hayır:0 0.63 0.49 10 yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünme Evet:1, hayır:0 0.85 0.35 durumu Temel gelr kaynağının tarım olma durumu Evet:1, hayır:0 0.75 0.44 Vermllğ arttırmayı steme durumu Evet:1, hayır:0 0.95 0.21 Yenlkler takp etme durumu Evet:1, hayır:0 0.84 0.37 Modern pazar şlet. olmayı ste. dur. Evet:1, hayır:0 0.45 0.50 Blgnn kâra etks old. düşün. dur. Evet:1, hayır:0 0.92 0.28 Tarım danışmanına sahp olma dur. Evet:1, hayır:0 0.51 0.50 Tarım danışmanını katkısı olma dur. Evet:1, hayır:0 0.52 0.50 Yen blg ve teknolojy uygulama durumu Evet:1, hayır:0 0.95 0.21 Tarımsal desteklerden fayd. durumu Evet:1, hayır:0 0.87 0.33 Kred kullanma durumu Evet:1, hayır:0 0.50 0.50 Ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma % olarak ağırlıklı gelr 51.86 39.39 durumu durumu Yenlklern benmsenme ndeks (Benms. Yenlk*top yenlk say)/100 45.70 21.49 1206
3.1 ogt ve Probt Analz Sonuçları Araştırmada tarımsal danışmanlık hzmet çn çftçlern ödeme stekllğnn belrlenmes amacı parametrelern tahmnnde ogt ve Probt modeller kullanılmıştır. İk modelde k aşamalı olarak çalıştırılmıştır. İlk aşamada lk teklf mktarı ( B ) dkkate alınarak (çzelge 2 ve çzelge 4) ve knc aşamada se lk teklf mktarı ( B ) ve knc teklf mktarı ( BP veya B D ) brlkte dkkate alınarak (çzelge 3 ve çzelge 5) modeller çalıştırılmıştır. İlk teklf mktarı dkkate alınarak çalıştırılan logt analz sonuçlarına göre (çzelge 2) ortalama ödeme stekllğ (1/log (teklf mktarı)) 200 T olarak belrlenmştr. Katılımcıların ödeme stekllğnde yaş ve tarım dışı gelre sahp olma durumunun etkl olduğu tespt edlmştr. Ayrıca teklf mktarı arttıkça ödeme steklğnn azaldığı ve %5 önem sevyesnde etkl olduğu görülmektedr. Çzelge 2. İlk teklf mktarına göre ogt analz sonuçları Değşkenler Katsayı Stand. hata P-değer Sabt -3.169 3.233 0.327 Cnsyet 0.537 0.828 0.517 Yaş -0.050 0.029 0.088* Sosyal Güvence 0.986 0.664 0.138 Eğtm durumu -0.234 0.890 0.793 Tarım dışı gelre sahp olma dur. 1.378 0.624 0.027* Kâr durumu -0.330 0.754 0.662 ÇKS kayıtlı olma durumu -0.041 0.951 0.966 Damızlık Brlğ üyelk durumu -0.310 0.633 0.625 Kooperatf üyelk durumu 0.0435 0.581 0.940 10 yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünme durumu 0.270 0.785 0.731 Temel gelr kaynağının tarım olma durumu -0.807 0.776 0.298 Vermllğ arttırmayı steme durumu 2.749 1.755 0.117 Yenlkler takp etme durumu 0.421 0.714 0.556 Modern pazar şletmes olmayı steme durumu 0.014 0.581 0.982 Blgnn kâra etks olduğuna nanma durumu 0.396 0.946 0.675 Tarım danışmanına sahp olma durumu -0.494 0.653 0.449 Tarım danışmanının katkısı olma durumu 0.734 0.579 0.205 Yen blg ve teknolojy uygulama durumu 0.962 1.257 0.444 Tarımsal desteklerden faydalanma durumu 0.570 0.876 0.515 Kred kullanma durumu 0.363 0.564 0.521 Ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma durumu 0.009 0.008 0.252 Yenlklern benmsenme İndeks 0.014 0.014 0.324 og (teklf mktarı) -0.005 0.002 0.009 ** * %10 önem sevyes, ** %5 önem sevyes, *** %1 önem sevyes. İlk ve knc teklf mktarları dkkate alınarak çalıştırılan logt analz sonuçlarına göre se ödeme stekllğ yaklaşık 143 T olduğu görülmekte ve yne ödeme stekllğ üzernde katılımcıların yaşı, tarım dışı gelre sahp olma durumu ve teklf mktarının etkl olduğu sonucu çıkmıştır. 1207
Çzelge 3. İlk ve knc teklf mktarına göre ogt analz sonuçları Değşkenler Katsayı Stand. hata P değer Sabt -1.247 2.529 0.622 Cnsyet 0.198 0.749 0.792 Yaş -0.034 0.023 0.140 Sosyal Güvence 1.078 0.554 0.052* Eğtm durumu 0.005 0.741 0.994 Tarım dışı gelre sahp olma dur. 0.937 0.490 0.056* Kâr durumu -0.050 0.604 0.934 ÇKS kayıtlı olma durumu -0.052 0.796 0.948 Damızlık Brlğ üyelk durumu -0.478 0.511 0.350 Kooperatf üyelk durumu -0.282 0.465 0.544 10 yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünme durumu -0.263 0.652 0.686 Temel gelr kaynağının tarım olma durumu -0.094 0.539 0.862 Vermllğ arttırmayı steme durumu 2.100 1.373 0.126 Yenlkler takp etme durumu 0.778 0.653 0.234 Modern pazar şletmes olmayı steme durumu -0.210 0.449 0.640 Blgnn kârına etks olduğuna nanma durumu 0.148 0.742 0.842 Tarım danışmanına sahp olma durumu -0.092 0.491 0.852 Tarım danışmanın olumlu katkısı olma durumu 0.747 0.463 0.106 Yen blg ve teknolojy uygulama durumu -0.074 0.875 0.932 Tarımsal desteklerden faydalanma durumu -0.203 0.715 0.777 Kred kullanma durumu 0.476 0.447 0.288 Ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma durumu 0.006 0.006 0.361 Yenlklern benmsenme İndeks 0.016 0.015 0.185 og (teklf mktarı) -0.007 0.001 0.001 *** * %10 önem sevyes, ** %5 önem sevyes, *** %1 önem sevyes. İlk teklf mktarına göre probt analz sonuçları çn çzelge 4 e bakıldığında se katılımcıların ödeme stekllğnn yaklaşık 333 T olduğu ve ödeme stekllğ üzernde yaş ve teklf mktarının negatf yönde tarım dışı gelre sahp ve şnde vermllğ arttırmayı steme durumlarının se poztf yönde etkl olduğu tespt edlmştr. Çzelge 4. İlk teklf mktarına göre Probt analz sonuçları Değşkenler Katsayı Stand. hata P değer Sabt -1.979 1.843 0.283 Cnsyet 0.350 0.492 0.477 Yaş -0.028 0.017 0.095* Sosyal Güvence 0.557 0.388 0.152 Eğtm durumu -0.023 0.515 0.964 Tarım dışı gelre sahp olma dur. 0.792 0.358 0.027* Kâr durumu -0.028 0.017 0.095 ÇKS kayıtlı olma durumu -0.070 0.556 0.899 Damızlık Brlğ üyelk durumu -0.175 0.371 0.636 Kooperatf üyelk durumu 0.055 0.335 0.870 10 yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünme durumu 0.117 0.458 0.798 Temel gelr kaynağının tarım olma durumu -0.411 0.433 0.343 Vermllğ arttırmayı steme durumu 1.563 0.941 0.097* Yenlkler takp etme durumu 0.235 0.425 0.581 Modern pazar şletmes olmayı steme durumu 0.018 0.334 0.957 Blgnn kâra etks olduğuna nanma durumu 0.229 0.555 0.680 Tarım danışmanına sahp olma durumu -0.337 0.376 0.370 Tarım danışmanını katkısı olma durumu 0.479 0.338 0.156 Yen blg ve teknolojy uygulama durumu 0.627 0.729 0.390 Tarımsal desteklerden faydalanma durumu 0.371 0.509 0.466 Kred kullanma durumu 0.240 0.328 0.465 Ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma durumu 0.005 0.005 0.284 Yenlklern benmsenme İndeks 0.007 0.008 0.364 og (teklf mktarı) -0.003 0.001 0.008** 1208
* %10 önem sevyes, ** %5 önem sevyes, *** %1 önem sevyes. Çzelge 5 e bakıldığında se ödeme stekllğnn 250 T olduğu görülmektedr. Tüm analz sonuçlarında olduğu gb ödeme stekllğnde teklf mktarının %1 önem derecesnde negatf yönde ve tarım dışı gelre sahp olma durumunun se %10 önem sevyesnde poztf yönde etkl olduğu tespt edlmştr. Dğer analz sonuçlarından farklı olarak sosyal güvenceye sahp olma durumunun da ödeme stekllğn olumlu yönde etkledğ tespt edlmştr. Çzelge 5. İlk ve knc teklf mktarına göre Probt analz sonuçları Değşkenler Katsayı Stand. hata P değer Sabt -0.907 1.499 0.545 Cnsyet 0.138 0.434 0.750 Yaş -0.018 0.013 0.170 Sosyal Güvence 0.574 0.317 0.070* Eğtm durumu 0.127 0.410 0.756 Tarım dışı gelre sahp olma dur. 0.526 0.285 0.066* Kâr durumu 0.023 0.355 0.948 ÇKS kayıtlı olma durumu -0.058 0.469 0.901 Damızlık Brlğ üyelk durumu -0.238 0.298 0.425 Kooperatf üyelk durumu -0.143 0.274 0.601 10 yıl boyunca çftçlk yapmayı düşünme durumu -0.209 0.386 0.587 Temel gelr kaynağının tarım olma durumu -0.096 0.319 0.763 Vermllğ arttırmayı steme durumu 1.287 0.813 0.114 Yenlkler takp etme durumu 0.452 0.368 0.220 Modern pazar şletmes olmayı steme durumu -0.111 0.260 0.669 Blgnn kârına etks olduğuna nanma durumu 0.110 0.469 0.814 Tarım danışmanına sahp olma durumu -0.078 0.292 0.789 Tarım danışmanın olumlu katkısı olma durumu 0.435 0.266 0.102 Yen blg ve teknolojy uygulama durumu 0.034 0.542 0.950 Tarımsal desteklerden faydalanma durumu 0.002 0.416 0.996 Kred kullanma durumu 0.278 0.261 0.286 Ağırlıklı olarak hayvansal üretm yapma durumu 0.003 0.004 0.358 Yenlklern benmsenme İndeks 0.008 0.007 0.246 og (teklf mktarı) -0.004 0.001 0.001 *** * %10 önem sevyes, ** %5 önem sevyes, *** %1 önem sevyes. 4. SONUÇAR Araştırmada tarımsal danışmanlık hzmet çn çftçlern ödeme stekllğnn belrlenmes amacı le Erzncan lnde 110 çft le anket çalışması yapılmış ve Double Bounded ogt / Probt Model kullanılarak verler analz edlmştr. Analz sonuçlarına göre üretclern tarımsal danışmanlık hzmet alablmek çn yıllık ödeme stekllğnn en düşük 143T en yüksek se 333T olduğu belrlenmştr. Ekonomk teorye uygun olarak üretclern yaşı ve teklf mktarı arttıkça bu hzmet çn ödeme stekllğnn azaldığı görülmüştür. Sosyal güvenceye ve tarım dışı gelre sahp olan ve şnde vermllğ arttırmayı hedefleyen üretclerde se tarımsal danışmanlık hzmet çn ödeme stekllğnn arttığı tespt edlmştr. Çalışmada tespt edlen faktörler doğrultusunda üretclern belrl ve düzenl gelr sevyes ve sosyal güvenceye sahp oldukları zaman ödeme stekllğnn arttığı görülmektedr. Bu kapsamda tarım sektörünün sürekl ve düzenl gelr sağlanablen br faalyet kolu halne getrlmesne yönelk çalışma ve planlamalar yapılması gerekmektedr. Bu bağlamda yne çalışmada öne çıkan çftçlern vermllğ arttırma konusundak taleplernn karşılanmasına yönelk Tarımsal Araştırma Kuruluşları başta olma üzere ünversteler ve dğer lgl kurumların sahada vermllk artışı sağlayacak çalışmalara ağırlık verlmes de oldukça önemldr. 1209
Ayrıca tarım sektöründe genç nüfusun arttırılmasına yönelk kararlı ve stkrarlı adımların atılması ve bu kapsamda tarımsal destekleme poltkalarının oluşturulması gerekmektedr. Tarım danışmanlığı hzmetnn etknlğ ve çftçlern bakış açısı bölgeden bölgeye farklılık göstereceğ açık br şeklde görüldüğü çn bu hzmet çn ödeme stekllğnn her bölge ve hatta her l çn belrlenmesne yönelk çalışmaların yapılması gerekmektedr. Bu konuda çalışmanın yol gösterc olmasının oldukça öneml olduğu fade edleblr. KAYNAKAR Boyacı, M., 1998. Tarımsal Blg ve Teknoloj Akışı (Enformasyon) Sstemnn Yapısal Özellkler, Sorunları ve Çözüm Önerler Üzerne Br Araştırma: Mansa İl Örneğ, (Doktora Tez), Ege Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü, İzmr. Ceylan, İ., C., 2009. Tarımsal Yayım ve İletşm Ders Notu, A.Ü. Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü. Ççek, A., Erkan, O., 1996. Tarım Ekonomsnde Araştırma ve Örnekleme Yöntemler, Gazosmanpaşa Ünverstes Zraat Fakültes Yayınları No: 12, Ders Notları Sers No:6, Tokat. Demrtaş, M., Gürler, A., Z., 1994. Türkye de Uygulamaya Konulan. Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projesnn Türk Tarımının Gelşmesne Etkler. Türkye 1.Tarım Ekonoms Kongres, İzmr, Clt:2, s.402-411. Dündar, M.S., 2009. Tarımsal Yayımı Gelştrme Projesnn Kırsal ve Tarımsal Kalkınmadak Rolü ve Uygulama Etknlğ: Şanlıurfa İl Örneğ. Çukurova ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Yüksek sans Tez, Adana. Farrngton, J., 2000. The Changng Publc Role n Agrculture Extenson, Agrculture Research and Extenson Network, Overseas Development nsttute, Regent s College, nner Crcle, ondon NW1 4NS, UK. Gabrelyan, G., McCluskey, J.J., Marsh, T.., Ross, C.F., 2016. Wllngness to Pay for Sensory Attrbutes n Beer. http://hopmntstress.wsu.edu/econ/wtp%20beer%20r1.pdf [Erşm: 17.03.2016] Güden, E, H., Erblgn, E., 2013. Serbest Tarım Danışmanlığı İler Tarımsal Yayım Ders, Ankara Ünverstes Zraat Fakültes, Tarım Ekonoms Bölümü Ders Notları. Gürel, A., 1996. Tekrdağ Tarım İl Ve İlçe Müdürlükler Çftç Eğtm ve Yayım Şubesnde Görev Yapan Yayım Elemanlarının Etknlkler Üzerne Br Araştırma, Trakya Ünverstes Tekrdağ Zraat Fakültes, Yayın No: 246, Araştırma No: 93, Tekrdağ. Hulme, D., 2004. Agrcultural Extenson: Publc Servce or Prvate Busness?, Admnstratve College of Papua New Gunea. PO Box 1216, Boroko, Papua New Gunea. Kdd, A.D., amerrs, J.P.A., Fcarell, P.P., Hoffmann, V., 1999. Prvatsng Agrculture Extenson: Caveat Emptor, German Techncal Co-operaton Broadenng Agrcultural Servces and Extenson Delvery Project, Department of Agrculture, Northern Provnce PO Box 4645, 0700 Petersburg, South Afrca. Özçatalbas, O., Gürgen, Y., 1998. Tarımsal Yayım ve Haberlesme. Bak Ktabev. SBN: 975-72024-02-3, Adana. Özçatalbaş, O., Budak, D.B., Boz, İ., 2010. Türkye de Tarım Danışmanlığı Sstemnn Gelştrlmesne Yönelk Önerler, Zraat Mühendslğ V. Kongres. 11-15 Ocak, Ankara. Özçatalbas, O., 2009. Türkye ve AB de Tarımsal Yayım Stem Ve Yaklasımlarına Bakıs AB ve Türkye Arasındak Svl Toplum Dyalogunun Çok Yönlü Gelstrlmes UluslararasıSempozyumu, Bldr Ktabı, 5-8 Kasım 2009, Antalya. Sezgn, A., 2008. Erzurum İlnde Uygulanan Hayvancılığa Yönelk Çftç Eğtm Projelernn Karşılaştırmalı Analz. Doktora Tez. Atatürk Ünv Zr Fak Tarım Ekonoms Bölümü Fen Blmler Ensttünü, Erzurum. Sezgn, A., 2010. Çftçlern Tarımsal Yayımın Fnansmanına Katılma İsteklern Etkleyen Faktörlern Analz: Erzurum İl Örneğ. Tarım Blmler Dergs, 16(2010) 116-122, Ankara. T.C.Resm Gazete, 2006. Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar Yönetmelk, Sayı; 26283 tarh:8 Eylül 2006. Yavuz, F., 1997. ABD and-grant Ünverstelernde Tarımsal Eğtm Araştırma ve Yayım Sstem, Atatürk Ünverstes Zraat Fakültes Yayınları, Erzurum 1210