ULUSLARARASI 9. BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ KONGRESİ

ULUSLARARASI 9. BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ KONGRESİ Taşımalı ve Merkezi Ortaokul Öğrencilerinin Fiziksel Aktivite ve Obezite Düzeylerinin Karşılaştırılması Nebi TEPE* Fethi ARSLAN** Mehmet Akif ZİYAGİL** * Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin ** Mersin Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Mersin

ARAŞTIRMANIN AMACI Kırsal kesimde okuyan ortaokul öğrencileri ile şehir merkezinde okuyan ortaokul öğrencilerinin fiziksel aktivite ve obezite düzeylerini inceleyip karşılaştırmak, mevcut durumu belirleyip çözüm önerileri geliştirmek, ayrıca bundan sonra konu ile ilgili yapılacak araştırmalara öncülük edip yol gösterilmesi amaçlanmıştır.

PROBLEM DURUMU Ülkemizin geleceği olan çocuklarımızın her yönüyle gelişimi önemlidir. Yapılan araştırmalara bakıldığı zaman okulda ve okul dışında kalan zamanlarda yapılan fiziksel aktivitelerin seviyesi ve kalitesi hem kişisel hem toplumsal olarak bireyin alacağı rolleri belirler. Günümüzde şehir merkezlerindeki çarpık kentleşmeden doğan oyun alanlarının azalması; kırsal kesimde de sportif olanakların kısıtlılığından dolayı bireylerin fiziksel aktivite seviyeleri merak konusu olmuştur.

SERBEST ZAMAN VE OBEZİTE Serbest zaman; yaşamın pratik ihtiyaçlarını (çalışma saatleri, uyuma ve yeme gibi fizyolojik ihtiyaçlarını) yerine getirdikten sonra arta kalan zaman dilimleridir (Torkilson, 2005). serbest zaman faaliyetleri; bireylerin sosyalleşmesi, fiziksel ve ruhsal yönden sağlıklı, toplumla bütünleşip üretken hale gelmesinde etkilidir (Tezcan, 1992). Obezite; kültürel, sosyal, genetik, fizyolojik, davranışsal ve psikolojik faktörlerin kompleks etkileşimi sonucu oluşmaktadır (Atalay ve Hasçelik, 2000). En basit ifade ile vücuttaki trigliserid formunda depolanan yağın fazla olması olarak da tanımlanabilir (Babaoğlu ve Hatun, 2002).

TAŞIMALI EĞİTİM Taşımalı ilköğretim, ilköğretim çağındaki çocuklar ile az nüfuslu dağınık yerleşim birimlerinde bulunan okullardaki öğrencilerin ve birleştirilmiş sınıf programı uygulanan öğrencilerin, merkez olarak seçilen ilköğretim kurumlarına günübirlik taşınıp eğitim-öğretimlerinin sağlanması için yapılan uygulamadır (MEB, 1994).

ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Taşımalı öğrencilerin fiziksel aktivite ve obezite düzeyleri ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Dolayısıyla bu çalışma bir ilk olup taşımalı ortaokul öğrencileri ile merkezi ortaokul öğrencilerinin, fiziksel aktivite ve obezite düzeylerinin karşılaştırılıp çözüm önerileri geliştirilmesi, bu öneriler ışığında öğrencilerin bilgilendirilmesi, onlara beceri kazandırılması ve onların düzenli uygulamalara katılımlarının sağlanması açısından önemlidir.

YÖNTEM 1.Araştırma modeli: Araştırma betimsel bir araştırma olup bu araştırmada tanımlayıcı türde enine kesit çalışma yapılmıştır (Cross sectional). 2. Çalışma Grubu: Araştırmanın evrenini 2016-2017 eğitimöğretim yılında Şanlıurfa ili merkez ilçelerinde okuyan 88.889 (M.E.B., 2016) ortaokul öğrencisi oluştururken, örneklemi ise Şanlıurfa ili merkez ilçeleri Eyyubiye, Haliliye ve Karaköprü de bulunan 9 u merkez, 9 u taşımalı toplam 18 ortaokulda öğrenim gören 1474 öğrenci oluşturdu. Okullar ve Öğrenciler rastgele seçildi.

3. Veri Toplama Araçları FAAA: Baecke Fiziksel Aktivite Alışkanlığı Anketi (FAAA) üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm işle ilgili yani öğrencilerin okullarındaki eğitimleri sırasındaki aktiviteleri kapsamaktadır. İkinci bölümde sportif aktiviteye katılım ile ilgilidir. Üçüncü bölüm okul ve sportif aktivite dışındaki serbest zaman aktiviteleri ile ilgilidir. Bu anketin Türkçesinin güvenirlilik katsayısı 78 ile 94 arasında (n=315) bulunmuştur. Güvenirlik ve geçerlilik çalışması Karaca ve Turnagöl (2007) tarafından yapılmıştır.

BKI: Boy uzunlukları, ayaklar çıplak iken stadiometre ile vücut ağırlıkları ise şortlu iken elektronik baskül ile ölçüldü. BKI kilogram cinsinden vücut ağırlığı, metre cinsinden boy uzunluğunun karesine bölünerek hesaplandı.

4. Verilerin Analizi Verilerin normal dağılım gösterdiği durumlarda parametrik testler uygulandı. tanımlayıcı istatistiklerinden sonra, grupların karşılaştırılmasında tek yönlü varyans ve t-testi kullanıldı. Farklılıkların değerlendirilmesinde 0.05 anlamlılık düzeyi kullanıldı. İki grubun okul, spor ve serbest zaman faaliyetlerindeki fiziksel aktivite skorları Mann Whitney U testi ile karşılaştırılarak taşımalı ve merkezi ortaokullar arasındaki fark ortaya konuldu.

BULGULAR VE TARTIŞMA Tablo 1. Taşımalı ve merkezi sistem erkek öğrencilerin fiziksel özellikleri ile okul, spor ve serbest zaman aktivite endekslerinin karşılaştırılması Değişken Grup N A.Ort. S.S. Minimum. Maksimum M. W. U Asymp. Sig Yaş (yıl) Boy Uzunluğu (cm) Vücut Ağırlığı (kg) BMI (kg/m 2 ) Taşımalı 397 14,16 0,56 13 16 Merkezi 411 14,03 0,55 13 16 Total 808 14,09 0,56 13 16 Taşımalı 397 161,56 8,59 138 185 Merkezi 411 163,98 8,66 136 185 Total 808 162,79 8,71 136 185 Taşımalı 397 51,73 11,33 30 101 Merkezi 411 55,03 12,77 30 105 Total 808 53,41 12,19 30 105 Taşımalı 397 19,69 3,33 13,67 36,73 Merkezi 411 20,31 3,71 12,08 37,65 72744,000,000** 69173,000,000** 69243,000,000** 73500,000,015* Okul (iş indeksi) Spor İndeksi Leisure İndeksi Total 808 20,01 3,54 12,08 37,65 Taşımalı 397 2,95 0,41 2,00 4,25 Merkezi 411 3,02 0,45 1,38 4,38 Total 808 2,98 0,43 1,38 4,38 Taşımalı 397 2,32 0,47 1,25 3,75 Merkezi 411 2,50 0,58 1,00 4,75 Total 808 2,41 0,54,75 4,25 Taşımalı 397 3,07 0,53 1,25 4,75 Merkezi 411 2,91 0,52 1,25 4,25 Total 808 2,99 0,53 1,25 4,75 *p<.05, **p<.01. M.W.U=Mann Whitney U test. 73323,000,012* 66389,500,000** 68221,500,000**

Yukarıdaki tabloya bakıldığında Taşımalı ve Merkezi sistem erkek öğrencilerinin fiziksel özellikleri ile okul, spor ve serbest zaman aktivite indekslerinin farklılaştığı gözlenmektedir. Mann Whitney U testi ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda, taşımalı sistem erkek öğrencilerinin yaş bakımından merkezi sistem erkek öğrencilerinden daha büyük olduğu; merkezi sistem erkek öğrencilerinin taşımalı sistem erkek öğrencilerine göre daha uzun boylu ve daha kilolu oldukları belirlenmiştir. BMI değeri, okul (iş) indeksi ve spor indeksi merkezi sistem erkek öğrencilerinde daha yüksek elde edilmişken; Leisure indeksinin ise taşımalı sistem erkek öğrencilerinde daha yüksek olduğu görülmektedir (p<0,05).

Neyzi ve ark. (2008) yapmış oldukları çalışmada erkeklerde kilo:56.03 kğ., boy:164.03 cm., BKI:20.05 (kğ/m2) ile bulduğu bulgular; bizim bulduğumuz kilo:55.03 kğ., boy:163.98 cm. ve BKI:20.31 (kğ/m2) bulgular ile benzerlik göstermektedir. Yalçın ın (2006) çalışmasında merkezdeki öğrencilerin çekinmeden fiziksel aktivitelere katıldığı; ancak taşımalıların aktivitelere çekindiğinden katılmada güçlük çektiği sonucu çalışmamızı desteklemektedir.

Kaya nın (2006) yapmış olduğu çalışmada taşımalı öğrenciler, servisle gelip gittiklerinden dolayı fiziksel aktivitelere katılmayı istemelerine rağmen zaman bulamadıklarını belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da benzer nedenler olduğundan bulunan sonuçlar paralellik göstermektedir.

Taşımalı ve Merkezi sistem kadın öğrencilerinin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ile spor indekslerinin farklılaştığı gözlenmektedir. Mann Whitney U testi ile yapılan karşılaştırmalara göre, taşımalı ve merkezi sisteme devam eden kadın öğrencilerin yaş bakımından dağılımında bir farklılık bulunmamaktadır (p>0,05). Merkezi sisteme devam eden kadın öğrenciler taşımalı sistem kadın öğrencilerine göre daha uzun boylu ve daha kiloludur. Her iki eğitim sisteminde devam eden kadın öğrenciler arasında BMI değeri, okul (iş) indeksi ve Leisure indeksi bakımından anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir (p>0,05). Spor indeksi bakımından yapılan incelemede ise merkezi sistem kadın öğrencilerin değerlerinin daha yüksek olduğu bulunmuştur (p>0,05).

Neyzi ve ark. (2008) yapmış oldukları çalışmada kadınlarda kilo:52.86 kğ., boy:159.96 cm., BKI:20.5 (kğ/m2) ile bulduğu ortalamalar; bizim bulduğumuz kilo:53.18 kğ., boy:161.02 cm. ve BKI:20.52 (kğ/m2) bulgular ile benzerlik göstermektedir. Arı nın (2003) yapmış olduğu çalışmada Taşımalı okullarda spor salonu yapılması, fiziki imkanları ve mevcut şartların iyileştirilmesi önerisinde bulunması bizim çalışmamıza katılan taşımalı öğrencilerin fiziksel aktivitelere katılamamaları konusunda desteklemektedir

Kadın ve erkek öğrencilerin beden kütle indeksleri bakımından sınıflaması verilmiştir. Tabloya göre, Taşımalı eğitime devam eden 397 erkek öğrenciden 173 ü (%43,58) zayıf; 195 i (%49,12) orta; 24 ü (%6,05) aşırı kilolu ve 5 i (%1,26) şişman kategorisinde beden kitle indeksine sahipken; merkezi eğitime devam eden 411 erkek öğrenciden 141 i (%34,31) zayıf; 221 i (%53,77) orta; 41 i (%9,98) aşırı kilolu ve 8 i (%1,95) şişman kategorisinde beden kitle indeksine sahip bulunmaktadır.

Taşımalı eğitime devam eden 325 kadın öğrenciden 91 i (%28,00) zayıf; 202 si (%62,15) orta; 31 i (%9,54) aşırı kilolu ve 1 i (%0,31) şişman kategorisinde beden kitle indeksine sahipken; merkezi eğitime devam eden 341 kadın öğrenciden 112 si (%32,84) zayıf; 193 ü (%56,60) orta; 30 u (%8,80) aşırı kilolu ve 6 sı (%1,76) şişman kategorisinde beden kitle indeksine sahip bulunmaktadır.

Akış ve ark. (2003) yapmış oldukları çalışmada Obezite yaygınlığını erkeklerde %1.8, kadınlarda % 1.5 olarak bulmuş; bizim çalışmamızda ise erkeklerde %1.61, kadınlarda %1.05 bulunmuştur. Akış ve arkadaşlarının buldukları sonuçlar yüzdelik olarak bizim çalışmamızın sonuçlarıyla paraleldir. Şimşek ve ark. (2005) ise yapmış oldukları çalışmada %5.4 obezite ortalaması bulduğu bulgular çalışmamızla paralellik göstermemektedir.

SONUÇ Merkezde eğitim gören erkek ve kadın öğrencilerin, taşımalı eğitim gören erkek ve kadın öğrencilerden daha uzun boylu ve daha kilolu olduğu sonucuna varılmıştır. Merkezde eğitim gören erkek öğrencilerin, taşımalı eğitim gören erkek öğrencilerden BKI değerleri daha yüksek olduğu; Kadın öğrenciler arasında ise anlamlı bir fark olmadığı sonucuna varılmıştır. Merkezde eğitim gören erkek ve kadın öğrencilerle taşımalı eğitim gören erkek ve kadın öğrenciler arasında obezite düzeyleri bakımından anlamlı bir fark olmadığı sonucuna varılmıştır.

SONUÇ Merkezde eğitim gören erkek öğrencilerin, taşımalı eğitim gören erkek öğrencilerden daha çok iş(okul) ve sportif aktivitelere katıldığı sonucuna varılmış; ancak serbest zamandaki fiziksel aktivitelere taşımalı öğrenciler daha çok katılmıştır. Merkezde eğitim gören kadın öğrencilerle taşımalı eğitim gören kadın öğrenciler arasında iş(okul) ve serbest zaman aktivitelerine katılmada anlamlı bir fark olmadığı; ancak sportif aktivitelere merkezdeki kadın öğrencilerin daha çok katıldığı sonucuna varılmıştır.

ÖNERİLER Fiziksel aktivite alışkanlığını artırmak için cinsiyet farklılıkları ve taşımalı öğrencileri dikkate alarak fiziksel aktivite programlarını öğrencilerin talepleri doğrultusunda hazırlanması çok daha faydalı olacaktır. Özellikle taşımalı öğrencilerinin okul, sportif ve serbest zamanlardaki fiziksel aktivite düzeylerini etkileyen tüm faktörlerin çok yönlü araştırılması çok daha faydalı olacaktır. Okullarda ve okul çevrelerinde fiziki şartların iyileştirilmesi fiziksel aktiviteye katılımı artıracaktır. Taşımalı okullarda spor salonlarının yapılmasına önem verilmesi, sportif faaliyetleri artıracaktır. Taşımalı okullarda okuyan öğrencilerin fiziksel aktivitelere katılımlarını arttırmak için çeşitli teşvikler sağlanmalıdır.

KAYNAKLAR Akış, N., Pala, K., İrgil, E., Aydın, N., Aksu, H. (2003). Bursa ili Orhangazi ilçesi 6 merkez ilköğretim okulunda 6-14 yaş grubu öğrencilerde kilo fazlalığı ve obezite. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 29, 17-20. Arı, A. (2003). Taşımalı İlköğretim Uygulaması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (23) 1, 101-115. Atalay, A. ve Hasçelik, H. Z. (2000). Obezite. Hacettepe Tıp Dergisi 31(4): 320-329. Babaoğlu, K. ve Hatun, Ş. (2002). Çocukluk Çağında Obezite. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi 11(1), 8-10. Baecke, J. A. H., Burema, J., Frijters, J. E. R. (1982). A short questionnaire for the measurement of habitual physical activity in epidemiological studies. The American Journal of Clinical Nutrition 36, 936-942. Bouchard, C., Shephard, R. J., Stephens, T. (Eds.). (1994). Physical Activity, Fitness and Health (pp. 622-632). Charnpaign, IL: Human Kinetics. Centers for Disease Control and Prevention (2015). Adult BMI. http://www.cdc.gov/healthyweight/ssessing/bmi/adult_bmi/index.html 12.02.2017 tarihinde adresinden erişildi. Haskell, W. L. and Kiernan, M. (2000). Methodologic issues in measuring physical activity and physical fitness when evaluating the role of dietary supplements for physically active people. American Journal of Clinical Nutrition. 72, 541-550. Karaca, A. ve Turnagöl, H.H. (2007). Çalışan bireylerde üç farklı fiziksel aktivite anketinin güvenirliği ve geçerliliği. Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 18 (2), 68-84. Kaya, N. Ç. (2006). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46 (2), 105-116. Martinez-Gonzales, M. A., Martinez, J. A., Hu, F.B. et al. (1999). Physical activity, sedentary lifestyle and obesity in the European Union. International Journal of Obesity. 3, 1192-1201. M.E.B. (1994). Taşımalı İlköğretim Yönergesi, Milli Eğitim Basımevi, (24.6.1994. tarih, 5959 sayı) Ankara. M.E.B. (2016). 14/11/2016 Tarihinde http://www.meb.gov.tr/ adresinden erişildi. Neyzi, O., Günoz, H., Furman, A., Bundak, R., Gokcay, G., Darendeliler, F., Bas F. (2008). Türk Çocuklarında Vücut Ağırlığı, Boy Uzunluğu, Bas Çevresi ve Vücut Kitle İndeksi Referans Değerleri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 51, 1 14. Shephard, R. (2003). Limits to the measurement of habitual physical activity by questionnaires. British Journal of Sports Medicine. 37, 197. Sallis, J. F., & Owen, N. (1998). Physical activity and behavioral medicine, 3, SAGE publications.

BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER