DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki... 2569 İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile Örgütsel Güven Düzeyleri Arasındaki İlişki Düzeyi Murat TAŞDAN*, Tuğba YALÇIN** Öz Örgütlerde insan ilişkilerinin önem kazanması ile birlikte örgütsel yaşamda algılanan sosyal destek ve örgütsel güven gibi kavramlar daha çok önem kazanmaya başlamıştır. Sosyal destek bireyin çevresinden elde ettiği destek olarak kabul edilirken, örgütsel güven örgüt üyelerinin iyiliği için karşılıklı saygıya ve nezakete dayalı uyumlu davranışların bir sonucu olarak genellikle yavaş kazanılan bir olgu olarak tanımlanmaktadır. Bu araştırmanın birinci temel amacı, ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek düzeyi ve örgütsel güven düzeyini belirlemek, ikinci temel amacı ise öğretmenlerin algıladıkları destek düzeyi ile güven düzeyi arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. İlişkisel tarama modelinde yapılan bu araştırmada nicel yöntem kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, Kars il merkezinde yer alan 10 ilköğretim okulundan çalışmaya katılmaya gönüllü 151 ilköğretim okulu öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Örgütsel Güven ve Öğretmen Mesleki Sosyal Destek ölçekleri kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda, ilköğretim okullarında öğretmenlerin, algıladıkları sosyal destek düzeyi ile güven düzeyi arasında orta düzeyde ve pozitif yönde bir ilişkinin var olduğu saptanmıştır. Yine öğretmenlerin algıladıkları yönetsel destek düzeyi ile okul müdürüne duydukları güven düzeyi ve algıladıkları meslektaş desteği düzeyi ile meslektaşlarına güven düzeyi arasında da orta düzeyde ve pozitif yönde bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler Algılanan Sosyal Destek, Örgütsel Güven, İlköğretim Okulu Öğretmeni, Sosyal Destek ve Güven İlişkisi. * Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bölümü Öğretim Üyesi. ** Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Öğretmenliği Bölümü Öğretim Elemanı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 10 (4) Güz / Autumn 2010 2569-2620 2010 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
2570 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yrd. Doç. Dr. Murat TAŞDAN Kafkas Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bölümü 36100 KARS Elektronik Posta: murattasdan@gmail.com Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler Taşdan, M. (2008). Çağdaş eğitim denetiminde meslektaş yardımlaşması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41 (1), 69-92. Taşdan, M. ve Tiryaki, E. (2008) Özel ve devlet ilköğretim okulu öğretmenlerinin iş doyum düzeylerinin karşılaştırılması. Eğitim ve Bilim, 33 (147), 54-70. Taşdan, M. ve Yılmaz, K. (2008) Örgütsel vatandaşlık ve örgütsel adalet ölçeklerinin Türkçeye uygulanması. Eğitim ve Bilim, 33 (), 87-97. Taşdan, M., & Niron, D. (2007, October) Comparison of the preschool education policies implement in Turkey with preschool education policies implemented in England and Sweden. Paper presented at the meeting of the II. St International Pre-School Education Conference, Marmara University Atatürk Faculty of Education, İstanbul. Araş. Gör. Tuğba YALÇIN Kafkas Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Öğretmenliği Bölümü 36100 KARS Elektronik Posta: chntugba@yahoo.com
DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki... 2571 İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile Örgütsel Güven Düzeyleri Arasındaki İlişki Düzeyi Murat TAŞDAN, Tuğba YALÇIN Güven ve sosyal destek hem toplum hem de eğitim kurumları için önemli görülen ve üzerinde sıkça düşünülen konulardır. Değer üreten kurumlar olan okullarda, öğretmenlerin güvensiz ve destekten yoksun bir şekilde çalışmalarının farklı birçok soruna yol açabileceği düşünüldüğünde örgütsel güven ve sosyal destek konuları daha da önem kazanmaktadır. Gerçekleştirilen birçok araştırmada, çalışanlar için sosyo-duygusal desteğin ve materyal kaynaklarının sağlanmasının önemli olduğunu göstermiştir. 1900 lü yılların başındaki ilk örgütsel araştırmalarda, işverenin çalışanlardan daha fazla nasıl yararlanacağı araştırılmıştır. 1930 lardaki Hawthorne araştırmalarında çalışanlar için sosyo-duygusal kaynakların önemine işaret edilmiştir. Ayrıca, Hawthorne araştırmalarının sonucunda 1940 ların yoğun sanayi örgütlerinde sosyal değişimler ile ilgili olarak çalışanlara yardım edilmesi önerilmiştir. Sanayi devrimiyle birlikte çalışanlar küçük yerleşim birimlerinden, büyük şehirlere doğru göç etmeye başlamış ve bu hareketlilik esnasında çalışanlar kimliklerini kaybetme korkusu ile karşı karşıya kalmışlardır. Çalışanların yaşadığı bu kimlik korkusu, bireylerin örgütten destek, saygı ve kimlik talep etmelerine yol açmıştır (Zagenczyk, 2006, s. 9). Tüm bu gelişmelere dayanarak örgütsel sosyal desteğin, örgütte insan ilişkilerinin geliştirilmesi anlayışının bir uzantısı olarak ortaya çıktığı söylenebilir (Taşdan, 2008). Lewin (1935, 1948), Gestalt psikolojisi ve Koffka nın (1935) fikirlerin-
2572 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ den yola çıkarak bir grubu oluşturan en önemli etkenlerden birinin, grubu oluşturan üyeler arasındaki dayanışmanın var olmasına bağlı olduğunu öne sürmüştür. Lewin e göre (1935) grup üyelerini dayanışmaya iten neden ortak amaçlardır (akt., Johnson ve Johnson, 2005, s. 288). Sosyal destek kavramının temeli Lewin in öne sürdüğü bu görüşlere kadar dayanmaktadır. Sosyal destek kavramı ile ilgili alanyazında çok farklı tanımlar mevcuttur. Yıldırım a göre (1997) sosyal destek, bireyin çevresinden elde ettiği sosyal ve psikolojik destek olarak tanımlanabilir. Benzer bir şekilde Cohen ve Syme (1985, s. 4) sosyal desteği Diğer kişiler tarafından sağlanan kaynaklar olarak genel bir şekilde tanımlamıştır. Farmer ve Farmer (1996, s. 483) ise sosyal desteği Bireylerin davranışsal gelişimi, sosyal idrakini ve değer yargılarının gelişmesine katkıda bulunan sosyal değişim ve gelişim süreci şeklinde ifade etmiştir. Sosyal desteğin tanımı ve işleyişi konusunda görüş ayrılıkları olmakla birlikte genel olarak bireye çevresindeki insanlar tarafından yapılan yardım olarak tanımlanmaktadır. House a göre (1981) sosyal desteğin duygusal, değerlendirici, bilgisel ve araçsal olmak üzere dört farklı türü vardır. Duygusal sosyal destek; genelde aile ya da yakın arkadaşlar tarafından sağlanır ve sosyal destek denince akla gelen ilk türdür. Değerlendirici sosyal destek ise herhangi bir değerlendirme bilgisinin tasdik, geri dönüt ya da karşılaştırma olarak verildiği bir türdür ve aile, arkadaşlar, meslektaşlar tarafından verilir. Bilgisel sosyal destekte ise nasihat, öneri ya da emir şeklinde olup kişilerin karşılaştığı kişisel ya da durumsal taleplere yardımcı olarak verilmektedir. Araçsal sosyal destek ise sosyal destek türleri içinde en somut olanıdır. Bu destek türü para ve zaman gibi destek türlerini kapsamaktadır. Thoits in (1986, s. 417) sosyal destek tanımlaması da bu türleri kapsayacak türdendir ve aile fertleri, iş arkadaşları ve diğer arkadaşlar tarafından sağlanan yardımcı işlevler anlamına gelir. Sosyal destek kavramının farklı değişkenlerle ilişkilerini incelemek amacıyla birçok araştırma gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bazıları şöyledir: Littrell, Billingsley ve Cross (1994) tarafından Virginia da gerçekleştirilen araştırmada 613 öğretmen üzerinde algılanan okul müdürü desteğinin etkileri değerlendirilmiş ve okul müdürü desteğinin öğretmen üzerindeki stresin azalmasını sağlayabileceği ve iş memnuniyetini arttırabileceği sonuçlarına varılmıştır. Ancak okul müdürü desteğinin düşük olmasının, her zaman stresin habercisi olmadığı da aynı araştırmada ifade edilmiştir. Greenglass, Fiksenbaum ve Burke (1996) tarafın-
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2573 dan Kanada da yapılan başka bir araştırmada ise, ortaöğretim ve ilköğretim ikinci kademe öğretmenlerinden oluşan 833 kişilik bir örneklemde öğretmenler arasındaki sosyal desteğin etkisi araştırılmıştır. Araştırmada öğretmenler arasındaki duygusal, bilgisel ve araçsal sosyal desteğin öğretmen üzerindeki streste ve tükenmişlikte önemli bir etkisi olduğu sonucuna varılmıştır. Somech ve Ron (2007) tarafından yapılan araştırmada ise Öğretmenlerin okul müdürlerinden algıladıkları sosyal destek düzeyi ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasında pozitif yönde bir ilişki olduğunu saptamıştır. Bu sonuç, öğretmenlerin okul müdürlerinin kendilerine verdikleri desteğin, okula ilişkin bir vatandaşlık bağı geliştirmelerine yol açtığını göstermiştir. Örgütsel yaşam içerisinde algılanan sosyal destek düzeyi kadar önemli olan bir başka değişken de çalışanların algıladıkları güven düzeyidir. Güven kavramı, sosyal bilimlerin birçok alanında (Psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi, iktisat, antropoloji, tarih ve sosyobiyoloji) ilgi çekmiştir ve bu alanlar güven kavramına kendi disipliner yaklaşımları içerisinde incelemiştir (Lewicki ve Bunker, 1995). Bunun sonucu olarak ise alanyazında güven kavramının farklı tanımlamaları mevcuttur. Başkalarının davranışları ve niyetleri hakkında olumlu beklenti içerisine girerek savunmasız kalma niyeti ile oluşan psikolojik durum şeklinde güven kavramını tanımlamışlardır (Rousseau, Sitkin, Burt ve Camerer, 1998). Fukuyama (1998) ise güvenin kişilerin ortaklaşa paylaştığı normlara dayalı, düzenli, dürüst ve işbirliği yönünde davranan bir toplumda çıkan bir beklenti olduğunu belirtmiştir. Genel bir ifadeyle güven, insan ilişkilerine ve dolayısıyla da insanların davranışlarına etki eden en önemli unsurlardan biridir. Bunun yanında güven, örgütsel ilişkilerde de önemli bir unsurdur. Güven ve örgütsel güven, hem birey hem de örgüt düzeyinde ele alınabilecek fakat birbirlerinden farklı kavramlardır (Doney ve Cannon, 1997). Güven, bir çalışma grubunun diğer kişi, grup ve örgütlerin söylediği sözlere, yaptıkları işlere ve söz vermelerine güvenebilmek için bireyin genel beklentisi olarak tanımlanır (Balcı, 1993, s. 9). Örgütsel güven ise, örgüt üyelerinin iyiliği için karşılıklı saygıya ve nezakete dayalı uyumlu davranışların bir sonucu olarak genellikle yavaş kazanılan bir olgudur (Taylor, 1989). Nyhan ve Marlowe (1997) örgütsel güveni, çalışanların yöneticiye ve örgüte güveni olarak tanımlamışlardır. Mishra (1996) ise örgütsel güven kavramını, tek boyutlu olarak açıklamak yerine çok boyutlu olarak şu temellere dayandırılarak tanımlamaktadır. Bu temeller; 1) Çok Düzeyli: İş arkadaşları, bireyler, ta-
2574 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ kımlar, örgütler arasındaki etkileşimlerin bir sonucu, 2) Kültürel Kökleri Olan: Örgütün kendi kültürünü oluşturan inanç, değer ve normlarına bağlı, 3) İletişime Dayalı: Doğru bilginin, kararlar hakkında açıklık sağlanması gibi iletişim davranışlarının sonucu, 4) Dinamik: Güveninin oluşmasında sürekli biçimde değişim göstermesi, 5) Çok Boyutlu: Bireyin algılarını etkileyen zihinsel, duygusal ve davranışsal faktörlerden oluşur (Shockley-Zalabak, Ellis ve Winograd, 2000 den akt., Tüzün Kalemci, 2007, s. 105). Güven ve örgütsel güvenin tanımlarından anlaşılacağı üzere güven kavramı bireylere özgü iken, örgütsel güven örgütün tamamını kapsamaktadır. Güven kavramı, örgütlerdeki ilişkilerin oluşmasında ve mevcut ilişkilerde önemli bir temel taşıdır. Örgütsel güvenin, örgüt için birçok faydasından söz etmek mümkündür. Bunlardan bazıları; örgütte bireylerin birbirlerine yaklaşmasını sağlar, etkili problem çözme aracıdır, örgütte karmaşıklığı azaltır, bireyler arası ilişkilerde açıklığı sağlar, sosyal yalnızlığı önler, güvenli örgütlerde bireyler fikirlerini açıkça paylaşabilir, bireylerin kendi değerlerini kabul etme endişesi olmaksızın yaşamını serbestçe sürdürür, rahatça seçim yapar, birlikte zaman geçirmeyi ve başkasına zaman ayırmayı sağlar, yetenekleri serbestçe ortaya koymayı, psikolojik rahatlığı, örgütte risk almayı ve dayanışmayı sağlar (Özdil, 2004, s. 10). Yurt içinde ve yurt dışında yapılan çalışmalar incelendiğinde, güven ve örgütsel güven kavramının gerek eğitim kurumlarında, gerekse de diğer örgütlerde farklı boyutlarda ele alındığı görülmektedir. Alanda yapılan çalışmalarda örgüt yöneticisinin davranışlarının, örgütsel güveni oluşturmada ve devamını sağlamada önemli rolünün olduğu saptanmıştır (Bryk ve Schneider, 2003; Eisenberger, 2002). Bryk ve Schneider ın (2003) okul müdürünün rolü ve güven kavramı arasındaki ilişki ile ilgili olarak Chicago daki ilköğretim okullarında yaptıkları çalışmada ise okul müdürünün rolünün okulda güvenin oluşması ve devamlılığının sağlanması için önemli bir araç olduğu görülmüştür. Wahlstrom ve Louis (2008) tarafından, Amerika da gerçekleştirilen başka bir araştırmada da okul müdürü ve öğretmenler arasındaki ve öğretmenlerin kendileri arasındaki ilişkilerin öğretmenlerin sınıf içi etkinlikleri nasıl etkilediği araştırılmıştır. Araştırma kapsamında lise düzeyinde çalışan 4165 öğretmene ulaşılmıştır ve paylaşıma dayalı liderliğin söz konusu olduğu okullarda öğretmenlerin müdüre olan güveninin daha az önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı araştırmada, öğretmenlerin cinsiyeti ve tecrübesinin sınıf içi etkinliklerde önemli olduğu sonucuna ulaşılmış, ancak okul mü-
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2575 dürünün davranışının öğretmenin sınıf içi etkinliklerinde önemli olduğuna dair herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Güven kavramı ile ilgili olarak yurt içi araştırmalar incelendiğinde kavramın işletme sektöründe Özen-İşbaşı (2001), Güneser (2002), Arı (2003), Yaşar (2005) ve Tüzün Kalemci (2007) gibi sosyal haklar tarzında ele alındığı görülmektedir. Güven ve örgütsel güven kavramlarının eğitim kurumlarında ise; Turan (2001), Yılmaz (2006), Özdil (2004), Polat ve Doyuran (2005), Çokluk- Bökeoğlu ve Yılmaz (2008) tarafından ele alındığı görülmektedir. Eğitim bilimleri alanındaki var olan çalışmalar incelendiğinde; öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyinin, iş doyumu, stres, performans gibi değişkenler ile ilişkilendirilerek çalışıldığı görülmüştür. İlgili alanyazında algılanan sosyal desteğin örgütsel güven ile ilişkili olduğu ifade edilmiş ve algılanan sosyal desteğin yüksek olmasının oluşturulan güven ve planlanan gelişmeyi artırdığı belirtilmiştir (Organ ve Konovsky, 1989). Alanyazında örgütlerdeki adalet ve güven ortamının çalışanların algıladıkları örgütsel sosyal destek düzeyini arttırdığı ifade edilmektedir. Ancak geçmişte algılanan örgütsel sosyal destek ve adalet arasındaki ilişki çok fazla araştırılmış olmasına rağmen örgütsel güven ve algılanan örgütsel sosyal destek arasındaki ilişki araştırmacılar arasında çok fazla dikkat çekmemiştir. Bu yüzden bu araştırmada ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek düzeyi ile algıladıkları güven düzeyi arasındaki ilişki düzeyinin araştırılması önemli görülmüştür. Bu araştırmanın birinci temel amacı, ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek düzeyi ve örgütsel güven düzeyini belirlemek, ikinci temel amacı ise öğretmenlerin algıladıkları destek düzeyi ile güven düzeyi arasında ilişkiyi ortaya koymaktır. Araştırmanın bu temel amaçlarına ulaşmak için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. İlköğretim okulu öğretmenlerine göre; 1. Öğretmenlerin algıladıkları mesleki sosyal destek düzeyi nedir? Algılanan mesleki sosyal destek düzeyi öğretmenin; cinsiyetine, branşına, okuldaki çalışma süresine, mesleki kıdemine, eğitim düzeyine, çalıştığı yere ve okulun büyüklüğüne göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 2. Öğretmenlerin algıladıkları örgütsel güven düzeyi nedir? Algılanan örgütsel güven düzeyi öğretmenin; cinsiyetine, branşına, okuldaki çalışma süresine, mesleki kıdemine, eğitim düzeyine, çalıştığı yere ve okulun büyüklüğüne göre anlamlı farklılık göstermekte midir?
2576 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ 3. Öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ile algıladıkları örgütsel güven düzeyi arasında bir ilişki var mıdır? Model Yöntem İlköğretim okulu öğretmenlerinin, okullarındaki örgütsel güven ve sosyal desteğe ilişkin algılarını belirlemeyi ve birbirleriyle olan ilişkisini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma ilişkisel tarama modelindedir. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, Kars il merkezinde yer alan 10 ilköğretim okulundan çalışmaya katılmaya gönüllü olan 151 ilköğretim okulu öğretmeni oluşturmaktadır. Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplama aracı olarak Örgütsel Güven Ölçeği ve Öğretmen Mesleki Sosyal Destek Ölçeği kullanılmıştır. Yılmaz (2006) tarafından geliştirilen Örgütsel Güven ölçeği, 1-Hiçbir zaman, 2-Çok nadir, 3-Bazen, 4-Çoğunlukla ve 5-Her zaman şeklinde cevaplanmaktadır. Ölçekte üç alt boyut ve 22 madde bulunmaktadır. Cevaplayıcıların ölçekten aldıkları toplam puan, okullarındaki örgütsel güvene ilişkin görüşlerinin düzeyini belirtmektedir. Cevaplayıcıların her bir faktörden aldıkları yüksek puan, yüksek güven duygusunu ve düşük puan ise, düşük güven duygusunu göstermektedir. Örgütsel Güven Ölçeği, Yöneticiye Güven, Meslektaşlara Güven ve Paydaşlara Güven olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Yöneticiye Güven boyutunda 7 madde bulunmaktadır ve bu boyuta ait Cronbach-Alfa güvenirlik katsayısı α=.89 dur. Meslektaşlara Güven boyutunda 8 madde bulunmaktadır ve bu boyuta ait Cronbach-Alfa güvenirlik katsayısı α=.87 dir. Paydaşlara Güven boyutunda 7 madde bulunmaktadır ve bu boyuta ait Cronbach-Alfa güvenirlik katsayısı ise α=.82 dir. Ölçeğin tamamının açıkladığı toplam varyans % 45.31 dir ve Cronbach-Alfa güvenirlik katsayısı α=.92 dir (Yılmaz, 2006). Örgütsel Güven Ölçeği nin faktör yapısının geçerli bir model olup olmadığını ortaya koymak amacıyla Çokluk-Bökeoğlu ve Yılmaz (2008) tarafından doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Yılmaz (2006) tara-
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2577 fından yapılan çalışmada saptanmış olan Örgütsel Güven Ölçeği nin üç faktörlü yapısı, birinci düzen (first-order) doğrulayıcı faktör analizi ile test edilmiştir. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda uyum indeksleri, (c 2 =426.19, sd=204, p<.001), (c 2 /sd)=2.09, RMSEA=.071, GFI=.84, AGFI=.81, RMR=.052, standardize edilmiş RMR=.057, CFI=.97, NFI=.94 ve NNFI=.96 olarak bulunmuştur. Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucunda yer alan modifikasyon önerileri doğrultusunda, 3. ve 11. maddeler ile 19. ve 21. maddeler arasında toplam iki modifikasyonun yapılmasına karar verilmiştir. Yapılan modifikasyonların uyum indekslerine anlamlı düzeyde katkı sağladıkları görülmüştür (p<.05). Ayrıca, ölçekte yer alan tüm maddelerin örtük değişkenleri açıklamada yeterli t değerleri verdiği belirlenmiştir. Sonuç olarak Örgütsel Güven Ölçeği nin üç faktörlü yapısının, doğrulayıcı faktör analizi ile doğrulandığı, yani bir başka deyişle faktör yapısının geçerli bir model olduğu ifade edilebilir. Araştırmada öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyini belirlemek için Kaner (2006) tarafından geliştirilen Öğretmen Mesleki Sosyal Destek Ölçeği kullanılmıştır. Kaner (2006) tarafından geliştirilen ölçeğin geçerlik ve güvenirlik sonuçları şöyledir: Öğretmen mesleki sosyal destek ölçeği, beş alt boyut ve toplam 44 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin tamamı için yapılan faktör analizinde, ölçeğin açıkladığı toplam varyansın % 60.78 olduğu, ölçeğin Cronbach-alpha iç tutarlılık katsayısının.95 olduğu belirlemişlerdir. Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları ölçeğin alt boyutları için ayrı ayrı yapıldığında şu sonuçlar elde edilmiştir. Yönetim Desteği boyutunda toplam 19 madde yer almakta ve boyuttaki maddeler toplam varyansın % 22.49 unu açıklamakta, Meslektaş Desteği boyutunda yer alan 13 madde toplam varyansın % 19.12 sini açıklamakta, Aile ve Toplumsal Destek boyutundaki dört madde toplam varyansın % 7.18 ini açıklamakta, Öğrenci Desteği boyutundaki üç madde toplam varyansın % 5.72 sini açıklamakta ve Etkili Öğretim Desteği boyutundaki beş madde ise toplam varyansın % 6.22 sini açıklamaktadır. Ölçeğin boyutlarına ilişkin Cronbachalpha iç tutarlılık katsayısı incelendiğinde; Yönetim Desteği boyutunun.95; Meslektaş Desteği boyutunun.94; Aile ve Toplumsal Destek boyutunun.79; Etkili Öğretim Desteği boyutunun.69 ve Öğrenci Desteği boyutunun ise.88 Cronbach-alpha iç tutarlılık katsayısına sahip olduğu ve ölçeğin tüm alt boyutlarının güvenilir olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen mesleki sosyal destek ölçeğinde verilen maddelere ilişkin olarak öğretmenlerin algıladıkları destek düzeylerini belirtmeleri için beşli likert tipi bir yanıt ölçeği kullanılmıştır. Kullanılan yanıt ölçeği, 1- Çok
2578 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ doğru, 2- Biraz doğru, 3- Doğru, 4- Pek doğru değil, 5- Hiç doğru değil seçeneklerinden oluşmuştur. Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Çalışma verilerinin analizinde öncelikle, ilköğretim okulu öğretmenlerinin okullarındaki örgütsel güven ve sosyal desteğe ilişkin algılarını ortaya koymak amacıyla, ölçeklere verdikleri yanıtların aritmetik ortalama ve standart sapma gibi betimsel istatistikleri hesaplanmıştır. Ardından, ilköğretim okulu öğretmenlerinin kişisel ve mesleki bazı özelliklerine göre örgütsel güven ve sosyal desteğe ilişkin algılarının farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Cinsiyet ve branşa göre yapılan karşılaştırmalarda t-testi; mesleki kıdem, okuldaki çalışma süresi, okuldaki toplam öğrenci sayısı, çalışılan yere göre yapılan karşılaştırmalarda ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Anlamlı çıkan F değerleri için, farkın kaynağını belirlemek üzere çoklu karşılaştırma testlerinden LCD testi kullanılmıştır. Öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ve güven düzeyinin eğitim durumlarına göre farklılaşıp-farklılaşmadığına yönelik Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. İlköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ile algıladıkları güven düzeyi arasındaki ilişki için Pearson Momentler Çarpım Korelasyon testi kullanılmıştır. Bulgular Araştırmanın bu bölümünde, ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algıladıkları mesleki sosyal destek ve örgütsel güven düzeyine ilişkin bulgulara, ardından cinsiyete, branşa, mesleki kıdeme, okuldaki çalışma süresine, eğitim durumuna, öğretmenlerin memleketlerinde çalışıp-çalışmamalarına ve okuldaki öğrenci sayısına ilişkin karşılaştırmalara ve en sonunda da algılanan mesleki sosyal destek düzeyi ile örgütsel güven düzeyi arasındaki toplamda ve alt boyutlardaki ilişki düzeyine yer verilmiştir. Algılanan Sosyal Desteğe İlişkin Bulgular Tablo 1 de ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları mesleki sosyal destek düzeyi hakkındaki algılarına ilişkin betimsel istatistikler yer
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2579 almaktadır. Tablo 1. Algılanan Mesleki Sosyal Destek Düzeyine İlişkin Betimsel İstatistikler Puanlar n K En Düşük Puan En Yüksek Puan x x/k S Yönetici Desteği 151 19 26.00 91.00 64.26 3.38 13.22 Meslektaş Desteği 151 13 21.00 65.00 47.90 3.61 9.70 Öğretim Desteği 151 5 5.00 24.00 14.30 2.86 4.36 Öğrenci Desteği 151 3 6.00 15.00 12.12 4.03 2.28 Aile Desteği 151 4 4.00 20.00 11.00 2.75 3.74 Sosyal Destek Toplam 151 44 70.00 211.00 149.60 3.40 26.05 Tablo 1 de görüldüğü gibi öncelikle Öğretmen Mesleki Sosyal Destek ölçeğinin alt boyutlarındaki madde sayıları farklı olduğundan, tüm alt boyutlara ilişkin ortalama puanlar, o boyutta yer alan madde sayısına (K) bölünerek 1 5 arası ortalamaya dönüştürülmüş ve böylece birbirleri ile karşılaştırılabilir hale gelmesi sağlanmıştır. Tablo 1 de de görüleceği üzere ilköğretim okulu öğretmenleri okul yöneticilerinden orta düzeyde (x=3.38), meslektaşlarından yüksek düzeyde (x=3.61), Öğretim Desteği (x=2.86) ve Aile Desteği boyutlarında (x=2.75) orta düzeyde ve öğrencilerden yüksek düzeyde (x=4.03) destek algıladıklarını belirtmişlerdir. Buna göre öğretmenler en çok öğrencilerinden, ikinci sırada meslektaşlarından, üçüncü sırada yöneticilerden, dördüncü sırada öğretim ortamlarından ve son sırada ise aileden destek algıladıklarını belirtmişlerdir. Sosyal destek ölçeğinin toplam puanından hareketle de öğretmenlerin genel olarak ortanın üstü ile yüksek düzey arasında (x=3.40) bir mesleki destek algısına sahip oldukları görülmüştür. Tablo 2. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Cinsiyete Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin t-testi Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Cinsiyet N x s Sd t p
2580 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yönetimden Meslektaşlardan Öğretim Ortamından Aile ve Toplumdan Öğrencilerden Toplam Kadın 62 64.43 13.69 Erkek 89 64.14 12.96 Kadın 62 48.09 10.17 Erkek 89 47.77 9.41 Kadın 62 14.62 4.45 Erkek 89 14.07 4.31 Kadın 62 10.75 3.40 Erkek 89 11.17 3.98 Kadın 62 12.27 2.24 Erkek 89 12.02 2.32 Kadın 62.19 25.82 Erkek 89 149.20 26.35 149.13.89 149.20.84 149.76.44 149.67.49 149.66.50 149.81.99 Tablo 2 incelendiğinde ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek düzeyinin öğretmenlerin cinsiyetlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı [t(149)=.81; p>.05] görülmektedir. Öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin yönetimden [t(149)=.13; p>.05], meslektaşlarından [t(149)=.20; p>.05], öğretim ortamından [t(149)=.76; p>.05], aile ve toplumdan [t(149)=.67; p>.05] ve öğrencilerden [t(149)=.66; p>.05] algıladıkları destek düzeyi de cinsiyetlerine göre farklılık göstermemektedir. Araştırmada kadın öğretmenlerin Sosyal Destek ölçeğinin tamamında en çok benimsedikleri ifade Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. (x=4.23) ifadesiyken, erkek öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifadenin İş arkadaşlarım bana dostça davranıyor. (x=4.31) ifadesi olduğu görülmüştür. Kadın öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadenin Okulumuzun gelişimine katkıda bulunacak pek çok toplumsal desteğimiz var. (x=2.55) iken erkek öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadenin Çeşitli nedenlerle işe gidemediğimde (hastalık, ailevi sorunlar vb. gibi), iş arkadaşlarım benim iş yükümü üstlenirler. (x= 2.71) olduğu görülmüştür. Tablo 3. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Öğretmenlerin Branşlarına Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığına İlişkin t-testi Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Branş N x S sd t p
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2581 Yönetimden Meslektaşlardan Sınıf Öğret. 74 66.09 13.69 Dal Öğret. 77 62.50 12.60 Sınıf Öğret. 74 48.24 10.22 Dal Öğret. 77 47.58 9.23 149 1.67.09 149.41.67 Öğretim Ortamından Aile ve Toplumdan Öğrencilerden Toplam Sınıf Öğret. 74 14.89 4.20 Dal Öğret. 77 13.74 4.46 Sınıf Öğret. 74 11.45 3.88 Dal Öğret. 77 10.57 3.58 Sınıf Öğret. 74 12.27 2.40 Dal Öğret. 77 11.98 2.17 Sınıf Öğret. 74 152.95 27.79 Dal Öğret. 77 146.38 24.01 149 1.63.10 149 1.46.14 149.76.44 149 1.55.12 Tablo 3 te görüldüğü gibi ilköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek düzeyi öğretmenlerin branşlarına göre anlamlı farklılık göstermemektedir [t(149)=1.55; p>.05]. Öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin yönetimden [t(149)=.67; p>.05], meslektaşlarından [t(149)=.41; p>.05], öğretim ortamından [t(149)=1.63; p>.05], aile ve toplumdan [t(149)=1.46; p>.05] ve öğrencilerinden [t(149)=1.55; p>.05] algıladıkları sosyal destek düzeyi de cinsiyetlerine göre farklılık göstermemektedir. Sınıf (x=4.23 ) ve dal (x=4.12) öğretmenlerinin en çok benimsedikleri ifadenin Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. ifadesi olduğu görülmektedir. Yine sınıf (x=2.30) ve dal (x=2.30) öğretmenlerinin en az benimsedikleri ifadenin de Çocuklarının problem davranışlarıyla baş etmemde aileler bana her zaman destek oluyorlar. ifadesi olduğu görülmektedir. Tablo 4. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Öğretmenlerin Eğitim Durumlarına Göre Farklılaşıp- Farklılaşmadığına Yönelik Kruskal Wallis H testi Sonuçları Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Eğitim Durumu N N Sıra Ortalaması Sd c 2 p
2582 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yönetimden Eğt.Yük.Okulu 12 53.25 Eğitim Fakültesi 116 77.38 Lisans Üstü 9 74.89 Fen-Edebiyat 14 84.79 Toplam 151 3 3.93.26 Meslektaşlardan Öğretim Ortamından Aile ve Toplumdan Öğrencilerden Toplam Eğt.Yük.Okulu 12 58.21 Eğitim Fakültesi 116 78.43 Lisans Üstü 9 66.83 Fen-Edebiyat 14 77.00 3 2.75.43 Toplam 151 Eğt.Yük.Okulu 12 80.42 Eğitim Fakültesi 116 74.20 Lisans Üstü 9 91.39 3 1.45.69 Fen-Edebiyat 14 77.25 Toplam 151 Eğt.Yük.Okulu 12 81.54 Eğitim Fakültesi 116 75.11 3 1.91.59 Lisans Üstü 9 92.11 Fen-Edebiyat 14 68.29 Toplam 151 Eğt.Yük.Okulu 12 73.29 Eğitim Fakültesi 116 78.49 Lisans Üstü 9 79.00 3 3.53.31 Fen-Edebiyat 14 55.79 Toplam 151 Eğt.Yük.Okulu 12 58.67 Eğitim Fakültesi 116 77.50 Lisans Üstü 9 77.28 3 2.04.56 Fen-Edebiyat 14 77.61 Toplam 151 Tablo 4 te görüldüğü üzere, ilköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi [c 2 =2.04; p>.05] öğretmenlerin eğitim durumlarına göre anlamlı farklılık göstermemektedir. Öğretmenlerin al-
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2583 gıladıkları sosyal destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin yönetimden [c 2 =3.93; p>.05], meslektaşlarından [c 2 =2.75; p>.05], öğretim ortamından [c 2 =1.45; p>.05], aile ve toplumdan [c 2 =1.91; p>.05] ve öğrencilerden [c 2 =3.53; p>.05] algıladıkları destek eğitim durumlarına göre farklılık göstermemektedir. Eğitim düzeyine göre öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifadeler incelendiğinde; Eğitim Yüksek Okulu mezunu öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifade İş arkadaşlarım bana dostça davranıyor., (x=4.42) Eğitim Fakültesi mezunu öğretmenler Öğrencilerimin beni sevdiklerini hissediyorum. (x=4.24), Fen-Edebiyat Fakültesi mezunu öğretmenler Öğrencilerimin beni sevdiklerini hissediyorum. (x=3.85) ve Lisansüstü Eğitimi tamamlayan öğretmenler ise İş yerimde kendimi güvende ve iyi hissetmemi sağlayan yakın ilişkilerim var. (x=4.04) ifadesini benimsemişlerdir. Eğitim düzeyine göre öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadeler incelendiğinde Eğitim Yüksek Okulu (x=2.25), Eğitim Fakültesi (x=2.26), Fen-Edebiyat Fakültesi (x=2.22) ve Lisansüstü Eğitimi tamamlayan (x=2.21) öğretmenler dört grupta da Çabalarımız, yönetim tarafından takdir edilmiyor. ifadesini en az benimsedikleri ifade olmuştur. Tablo 5. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Okuldaki Toplam Öğrenci Sayısına Göre Farklılaşıp- Farklılaşmadığına Yönelik Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Toplam Öğrenci Sayısı N x SS Kareler Toplamı sd Kareler Ort. F p 1-600 72 65.87 15.4 601-1200 47 62.46 11.8 369.35 2 184.67 1.05.35 Yönetimden 1201-1800 32 63.28 9.12 Toplam 151 64.26 13.2 25868.04 26237.40 148 174.78
2584 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ 1-600 72 49.00 10.9 Meslektaşlardan 601-1200 47 47.36 8.93 1201-1800 32 46.25 7.39 Toplam 151 47.90 9.70 187.85 13932.85 14120.70 2 148 93.92 94.14.99.37 1-600 72 15.08 4.57 Öğretim Ortamından 601-1200 47 13.97 4.54 1201-1800 32 13.03 3.21 Toplam 151 14.30 4.36 100.53 2757.44 2857.98 2 148 50.27 18.63 2.69.07 Aile ve Toplumdan 1-600 72 11.20 4.01 601-1200 47 9.87 3.79 1201-1800 32 12.21 2.51 Toplam 151 11.00 3.74 110.41 1998.57 2108.99 2 148 55.20 13.50 4.08.01 1-600 72 12.37 2.22 Öğrencilerden 601-1200 47 12.00 2.36 1201-1800 32 11.75 2.28 Toplam 151 12.12 2.28 9.73 772.87 782.60 2 148 4.86 5.22.93.39 1-600 72 153.54 30.4 Toplam 601-1200 47 145.68 22.1 1201-1800 32 146.53 19.0 Toplam 151 149.63 26.0 2141.89 99706.05 101847.94 2 148 1070.94 673.69 1.59.20 Araştırmada okul büyüklüğünün ölçütü olarak öğrenci sayıları ve daha önce yapılmış araştırma bulguları esas alınmıştır. Karakütük, Tunç, Güngör, Bülbül ve Özdem (2006) tarafından yapılan araştırmada 600 den az öğrencisi bulunan okullar küçük okullar, 601 ve 1000 öğrencisi olan okullar orta büyüklükte okullar ve 1001 den fazla öğrencisi bulunan okullar ise büyük okullar olarak kabul edilmiştir. Yine Aksu (2004) tarafından yapılan İlköğretim okulu öğretmenlerinin yöneticilik eğilimleri; Malatya Örneği başlıklı araştırmada da 500 öğrencisi bulunan ilköğretim okulları küçük okullar, 501 ve 0 arası öğren-
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2585 cisi bulunan okullar orta büyüklükte okullar ve 1 den fazla öğrencisi bulunan okullar ise büyük okullar olarak kabul edilmiştir. Bu bulgular ve okulların bulundukları sosyo-ekonomik çevre de dikkate alınarak bu araştırmada Tablo 5 te görüldüğü gibi bir sınıflamaya gidilmiştir. Tablo 5 te görüldüğü gibi ilköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi [F(2,)=1.59; p>.05] okuldaki toplam öğrenci sayısına göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öğretmenlerin algıladıkları destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin yönetimden [F(2,)=1.05; p>.05], meslektaşlarından [F(2,)=.99; p>.05], öğretim ortamından [F(2,)=2.69; p>.05] ve öğrencilerden F(2,)=.93; p>.05] algıladıkları destek düzeyi okuldaki toplam öğrenci sayısına göre farklılık göstermemektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin aile ve toplumdan algıladıkları destek düzeyinin F(2,)=4.08; p<.05] okuldaki toplam öğrenci sayısına göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. 601-1200 arası öğrencisi bulunan orta büyüklükteki okullardaki öğretmenlerin, 1-600 arası öğrencisi bulunan küçük okullardaki öğretmenlerin (x=12.37) ve 1201-1800 arası öğrencisi bulunan büyük okullardaki öğretmenlere (x=11.75) göre daha fazla destek algıladığı görülmüştür. Buradan hareketle okul büyüklüklerinin orta düzeyde olmasının öğretmenin aileden ve toplumdan daha fazla destek algılamasında önemli olduğu söylenebilir. Öğretmenlerin çalıştıkları okul büyüklüğüne göre en çok benimsedikleri ifadeler; küçük okullarda görev yapan öğretmenler Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. (x=4.38), orta büyüklükteki okullar İş arkadaşlarım bana dostça davranıyor. (x=4.15) ve büyük okullardaki öğretmenler ise Okul yönetimi, okulla ilgili kararlarda görüşlerimizden yararlanıyor. (x=4.00) ifadesini benimsemektedirler. Bu boyutta öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadeler ise küçük okullarda görev yapan öğretmenler Çocuklarının problem davranışlarıyla baş etmemde aileler bana her zaman destek oluyorlar. (x=2.71), orta büyüklükteki okullar Okulumuzun gelişimine katkıda bulunacak pek çok toplumsal desteğimiz var. (x=2.34) ve büyük okullardaki öğretmenler ise Okul yönetimi, okulla ilgili kararlarda görüşlerimizden yararlanıyor. (x=4.00) ifadesini benimsemektedirler. Bu boyutta öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadeler ise Çabalarımız, yönetim tarafından takdir edilmiyor. (x=2.00) ifadesidir.
2586 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 6. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Öğretmenlerin Çalıştıkları Yere Göre Farklılaşıp- Farklılaşmadığına Yönelik Kruskal Wallis H testi Sonuçları Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Yönetimden Meslektaşlardan Çalışılan Yer N N Sıra Ortalaması Memleketim 58 77.88 Eşimin Memleketi 15 79.37 Memleketim değil 78 73.96 Toplam 151 Memleketim 58 78.13 Eşimin Memleketi 15 61.37 Memleketim değil 78 77.23 Toplam 151 sd c 2 p 2.36.36 2 1.88.39 Öğretim Ortamından Aile ve Toplumdan Öğrencilerden Toplam Memleketim 58 83.20 Eşimin Memleketi 15 73.50 Memleketim değil 78 71.13 Toplam 151 Memleketim 58 85.20 Eşimin Memleketi 15 89.80 Memleketim değil 78 66.51 Toplam 151 Memleketim 58 72.95 Eşimin Memleketi 15 69.87 Memleketim değil 78 79.45 Toplam 151 Memleketim 58 80.39 Eşimin Memleketi 15 71.97 Memleketim değil 78 73.51 Toplam 151 2 2.60.27 2 7.78.02 2 1.08.58 2.96.61 Tablo 6 da görüldüğü gibi ilköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi [c 2 =.96; p>.05] öğretmenlerin çalıştıkları yere göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öğretmenlerin algıladıkları destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise öğretmenlerin yönetimden [c 2 =.36; p>.05], meslektaşlarından [c 2 =1.88;
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2587 p>.05], öğretim ortamından [c 2 =2.60; p>.05], ve öğrencilerden [c 2 =1.08; p>.05] algıladıkları destek düzeyi çalıştıkları yere göre farklılık göstermemektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin aile ve toplumdan algıladıkları destek düzeyinin [c 2 =7.78; p<.05] öğretmenlerin çalıştıkları yere göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. Aile ve toplumdan en fazla desteği eşinin memleketinde görev yapan öğretmenler (x=89.80) almaktayken, en az sosyal desteği ise memleketinde çalışmayan öğretmenlerin (x=66.51) algıladıkları tespit edilmiştir. Bu durum eşinin memleketinde çalışan öğretmenlerin, dışarıdan geldikleri için misafir gibi görünmeleri ile birlikte kendi memleketlerinden birisi ile evlendikleri için toplum tarafından kendilerinden birisi olarak görülmelerinden kaynaklanabilir. Memleketinde çalışan öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifade Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. (x=4.16), eşinin memleketinde çalışan öğretmenlerin Öğrencilerim, bana iyi bir öğretmen olduğumu hissettirirler. (x=4.13) ve memleketinde çalışmayan öğretmenlerin İş arkadaşlarım bana dostça davranıyor. (x=4.27) ifadeler olduğu görülmüştür. Bu boyutta öğretmenlerin en az benimsedikleri ifadeler incelendiğinde memleketinde çalışan (x=2.14), eşinin memleketinde çalışan (x=2.20) ve memleketinde çalışmayan (x=2.35) Çabalarımız, yönetim tarafından takdir edilmiyor. ifadeleridir. Tablo 7. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Farklılaşıp- Farklılaşmadığına Yönelik Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Kıdem NN x SS Kareler Toplamı sd Kareler Ort. F p Fark Yönetimden 1 yıl 20 69.30 11.0 2-6 yıl 60 60.41 13.5 7-11 yıl 32 64.43 15.1 12yıl ve üstü 39 67.46 10.4 Toplam 151 64.26 13.2 1795.05 24442.35 26237.40 3 147 598.35 166.27 3.59.01 1-2 2-4
2588 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Meslektaşlardan 1 yıl 20 51.75 9.95 2-6 yıl 60 46.48 9.60 7-11 yıl 32 47.00 11.4 12yıl ve üstü 39 48.87 7.74 Toplam 151 47.90 9.70 479.61 13641.09 14120.70 3 147 159.87 92.79 1.72.16 1-2 1 yıl 20 15.60 3.88 Öğretim Ortamından 2-6 yıl 60 14.10 4.44 7-11 yıl 32 14.00 4.79 12yıl ve üstü 39 14.20 4.11 Toplam 151 14.30 4.36 39.42 2818.55 2857.98 3 147 13.14 19.17.68.56 Aile ve Toplumdan 1 yıl 20 9.85 3.60 2-6 yıl 60 10.03 3.43 7-11 yıl 32 10.84 3.92 12yıl ve üstü 39 13.23 3.28 Toplam 151 11.00 3.74 277.36 1831.62 2108.99 3 147 92.45 12.46 7.42.00 1-4 2-4 3-4 1 yıl 20 11.95 2.39 Öğrencilerden Toplam 2-6 yıl 60 12.56 2.09 7-11 yıl 32 11.68 2.41 12yıl ve üstü 39 11.89 2.37 Toplam 151 12.12 2.28 1 yıl 20 158.45 22.5 2-6 yıl 60 143.60 26.1 7-11 yıl 32 147.96 30.4 12yıl ve üstü 39 155.67 21.7 Toplam 151 149.60 26.0 20.46 762.14 782.60 5246.96 96600.98 101847.9 3 147 3 147 6.82 5.18 1748.98 657.15 1.31.27 2.66.05 1-2 2-4 Araştırmada mesleğe yeni başlayan ve oryantasyon döneminde oldukları kabul edilen 1 yıllık kıdeme sahip öğretmenlerin, algılayacakları sosyal destek düzeyinin farklı olacağı düşünüldüğünden 1-5 yıllık dönem içerisinde farklı olarak ele alınmıştır. Tablo 7 de görüldüğü üzere, ilköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi [F(3,)=2.66; p>.05], öğretmenlerin mesleki kıdemlerine göre anlamlı farklılık göstermektedir. Öğretmenlerin okuldan algıladıkları sosyal destek düzeyinde ortaya çıkan bu farklılığın kaynağını bulmaya yönelik olarak yapılan LSD testi sonucunda, 1 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin, 2-6 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenlerden,
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2589 7-11 arası mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin ise 12 yıldan daha fazla kıdeme sahip öğretmenlere göre daha fazla destek algıladıkları saptanmıştır. Öğretmenlerin öğretim ortamından [F(3,)=.68; p>.05] ve öğrencilerden [F(3,)=1.31; p>.05] algıladıkları destek düzeyinin ise öğretmenlerin mesleki kıdemlerine göre farklılaşmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte öğretmenlerin yönetimden [F(3,)=3.59; p<.05], meslektaşlarından [F(3,)=1.72; p<.05] ve aileden [F(3,)=7.42; p<.05] algıladıkları destek düzeyinin mesleki kıdemlerine göre anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Mesleğe yeni başlayan (x=69.30) ve 12 yıldan fazla mesleki kıdeme sahip öğretmenler (x=67.46), 2-6 yıl arası mesleki kıdeme sahip (x=60.41) öğretmenlere göre okul yönetiminden daha fazla destek algıladıklarını ifade etmişlerdir. Yine mesleğe yeni başlayan öğretmenler (x=51.75), 2-6 arası mesleki kıdeme sahip öğretmenlere (x=46.48) göre daha fazla meslektaş desteği aldıklarını belirtmişlerdir. Tablo 7 de görüleceği üzere 12 yıl ve üstü mesleki kıdeme sahip öğretmenler (x=155.47), 7-11 yıl arası mesleki kıdeme sahip (x=143.60) öğretmenlere göre, daha fazla sosyal destek algılamışlardır. Mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin, hem okul yönetiminden hem de meslektaşlarından daha fazla destek almaları, öğretmenlerin başarılı bir oryantasyon dönemi geçirmeleri için verilen destekten kaynaklandığı söylenebilir. Mesleki kıdemi 1 yıl (x=4.70) olan öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifade İş arkadaşlarım bana dostça davranıyor. ifadesini benimserken, 2-6 yıl arası (x=4.33), 7-11 yıl arası (x=4.03) ve 12 yıl ve üstü (x=4.10) meslek kıdeme sahip öğretmenlerin Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. ifadesini en çok benimsedikleri görülmektedir. 1 yıl (x=1.85), 2-6 yıl arası (x=2.30), 7-11 yıl arası (x=2.28) ve 12 yıldan fazla mesleki kıdeme sahip (x=2.36) öğretmenlerin az benimsedikleri ifade ise Çabalarımız, yönetim tarafından takdir edilmiyor. dir. Tablo 8. Algılanan Sosyal Destek Düzeyinin Öğretmenlerin Okuldaki Çalışma Sürelerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları
2590 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Algılanan Sosyal Destek Düzeyi Çalışma Süresi NN x SS Kareler Toplamı sd Kareler Ort. F p Fark 1 yıl 53 66.45 12.9 Yönetimden 2-6 yıl 49 63.24 15.7 7-11 yıl 26 62.26 10.86 12yıl ve üstü 23 63.65 10.24 416.87 25820.52 26237.40 3 147 138.95 175.65.79.50 Toplam 151 64.26 13.22 1 yıl 53 49.16 9.72 Meslektaşlardan 2-6 yıl 49 47.93 11.15 7-11 yıl 26 45.92 7.95 12yıl ve üstü 23 47.17 8.13 199.26 13921.43 14120.70 3 147 66.42 94.70.70.55 Toplam 151 47.90 9.70 Öğretim Ortamından 1 yıl 53 16.33 4.37 2-6 yıl 49 12.93 4.20 7-11 yıl 26 13.61 3.76 12 yıl ve üstü 23 13.30 3.79 Toplam 151 14.30 4.36 346.26 2511.72 2857.98 3 147 115.42 17.08 6.75.00 1-2 1-3 1-4 1 yıl 53 10.67 3.68 Aile ve Toplumdan 2-6 yıl 49 11.28 4.03 7-11 yıl 26 10.50 3.60 12 yıl ve üstü 23 11.73 3.49 Toplam 151 11.00 3.74 28.51 2080.48 2108.99 3 147 9.50 14.15.67.57 1 yıl 53 12.16 2.11 Öğrencilerden 2-6 yıl 49 12.61 2.34 7-11 yıl 26 11.07 2.36 12 yıl ve üstü 23 12.17 2.18 40.35 742.25 782.60 3 147 13.45 5.04 2.66.05 3-1 3-2 Toplam 151 12.12 2.28
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2591 1 yıl 53 154.81 24.77 2-6 yıl 49 148.02 31.75 2621.74 3 873.91 1.29.27 Toplam 7-11 yıl 26 143.38 19.96 12 yıl ve üstü 23 148.04 20.17 99226.20 101847.9 147 675.00 Toplam 151 149.60 26.05 Tablo 8 de görüldüğü gibi ilköğretim okullarında öğretmenlerin algıladıkları sosyal destek düzeyi [F(2,)=1.29; p>.05], öğretmenlerin bulundukları okuldaki çalışma süresine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öğretmenlerin algıladıkları destek düzeyi ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin yönetimden [F(2,)=.79; p>.05], meslektaşlarından [F(2,)=.70; p>.05] ve aileden F(2,)=.67; p>.05] algıladıkları destek düzeyi bulundukları okuldaki çalışma süresine göre farklılık göstermemektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin öğrencilerden [F(2,)=2.66; p<.05] ve öğretim ortamından F(2,)=6.75; p<.05] algıladıkları destek düzeyinin öğretmenlerin bulundukları okuldaki çalışma sürelerine göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. Öğretim ortamları alt boyutunda bulundukları okuldaki çalışma süresi 1 yıl olan öğretmenler (x=16.33), 2-6 yıl (x=12.93), 7-11 yıl (x=13.61) ve 12 yıldan daha fazla (x=13.30) çalışma süresine sahip öğretmenlere göre daha fazla destek algılamışlardır. Öğrenci alt boyutunda da yine 1 yıl (x=12.16) ve 2-6 yıl arası (x=12.61) çalışma süresine sahip öğretmenlerin, 7-11 yıl arası çalışma süresine sahip (x=11.07) öğretmenlere göre öğrencilerden daha fazla destek algıladıkları görülmektedir. Öğretmenlerin bulundukları okuldaki çalışma sürelerine göre en çok benimsedikleri ifadeler incelendiğinde 1 yıllık (x=4.42) ve 7-10 yıllık (x=3.85) öğretmenleri en çok Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. ifadesini, 2-6 yıl arası mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin Öğrencilerimin beni sevdiklerini hissediyorum. (x=4.35) ve 11 yıldan daha fazla kıdeme sahip öğretmenlerin Kendimi öğrencilerime yakın hissediyorum. (x=4.04) ifadesini benimsedikleri görülmektedir. Çalışma süresi bakımından bulundukları okulda 1 yıllık çalışma süresine sahip öğretmenlerin en az benimsedikleri ifade Çabalarımız, yönetim tarafından takdir edilmiyor. (x=1.91), 2-6 yıl arası (x=2.61) ve 7-10 arası (x=2.65) kıdeme sahip öğretmenlerin Okulumuzun gelişimine katkıda
2592 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ bulunacak pek çok toplumsal desteğimiz var. ve 11 yıldan (x=2.43) fazla kıdeme sahip öğretmenler ise Sınıfların fiziksel koşulları etkili öğretim yapmamı engelliyor. ifadesini kullanmışlardır. Örgütsel Güvene İlişkin Bulgular Tablo 9 da ilköğretim okulu öğretmenlerinin ilköğretim okullarındaki örgütsel güven hakkındaki görüşlerine ilişkin betimsel istatistikler yer almaktadır. Tablo 9. İlköğretim okullarında örgütsel güven hakkındaki görüşlerine ilişkin betimsel istatistikler Puanlar n K En Düşük Puan En Yüksek Puan x x/k S Yöneticiye Güven 151 7 12.00 35.00 27.23 3.89 4.72 Meslektaşlara Güven 151 8 12.00 40.00 30.03 3.75 6.76 Paydaşlara Güven 151 7 8.00 35.00 22.91 3.27 5.58 Örgütsel Güven Toplam 151 22 45.00 106.00 80.18 3.64 14.79 Tablo 9 da görüldüğü gibi öncelikle Örgütsel Güven Ölçeği nin alt boyutlarındaki madde sayıları farklı olduğundan, tüm alt boyutlara ilişkin ortalama puanlar o boyutta yer alan madde sayısına (K) bölünerek 1 5 arası ortalamaya dönüştürülmüş ve böylece birbirleri ile karşılaştırılabilir hale gelmesi sağlanmıştır. Tablo 9 da de görüleceği üzere ilköğretim okulu öğretmenleri okul yöneticilerine (x=3.89) ve meslektaşlarına yüksek düzeyde (x=3.75), paydaşları olarak kabul ettikleri kişilere ise orta düzeyde (x=3.27) güvenmektedirler. Buna göre öğretmenler en çok yöneticilere, ikinci sırada meslektaşlara, en son sırada ise paydaşlara güven duymaktadır. Örgütsel Güven ölçeğinin toplam puanından hareketle de öğretmenlerin okulda ise genel olarak yüksek düzeyde (x=3.64) bir güven algısına sahip oldukları söylenebilir. Tablo 10. Okula Duyulan Güven Düzeyinin Cinsiyete Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik İlişkin t-testi Sonuçları Güven Düzeyi Cinsiyet N x s Sd t p
TAŞDAN, YALÇIN / İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Algıladıkları Sosyal Destek ile... 2593 Müdüre Meslektaşlara Paydaşlara Toplam Kadın 62 30.19 7.10 Erkek 89 29.93 6.56 Kadın 62 22.96 4.75 Erkek 89 22.87 6.12 Kadın 62 27.74 4.73 Erkek 89 26.87 4.71 Kadın 62 80.90 14.10 Erkek 89 79.68 15.30 149.23.81 149.99.92 149 1.10.27 149.49.62 Tablo 10 da görüldüğü gibi ilköğretim okulu öğretmenlerinin okula duydukları güven düzeyi, öğretmenlerin cinsiyetlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmamaktadır [t(149)=.49; p>05]. Öğretmenlerin güven düzeyleri ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin okul müdürüne [t(149)=.23; p>.05], meslektaşlarına [t(149)=.99; p>.05] ve okulun paydaşlarına [t(149)=.49; p>.05] ilişkin güven algıları da cinsiyetlerine göre farklılık göstermemektedir. Kadın öğretmenlerin güven ölçeğinin tamamında en çok benimsedikleri ifade Okul müdürünün dürüstlüğüne güvenirim (x=4.32) ve erkek öğretmenlerin en çok benimsedikleri ifade ise Bu okulun müdürü verdiği sözleri tutar (x=4.19) ifadesidir. Kadın (x=2.05) ve erkek öğretmenlerin (x=2.22) en az benimsedikleri ifade ise Bu okuldaki öğretmenler ile müdür arasındaki ilişkilerde tutarlılık vardır dir. Tablo 11. Okula Duyulan Güven Düzeyinin Branşlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik İlişkin t-testi Sonuçları Güven Düzeyi Branş N x s sd t p Müdüre Meslektaşlara Paydaşlara Toplam Sınıf Öğret. 74 31.02 6.29 Dal Öğret. 77 29.09 7.10 Sınıf Öğret. 74 24.18 5.66 Dal Öğret. 77 21.68 5.25 Sınıf Öğret. 74 28.09 4.30 Dal Öğret. 77 26.40 4.98 Sınıf Öğret. 74 83.31 14.50 Dal Öğret. 77 77.18 14.53 149 1.77.07 149 2.81.00 149 2.23.02 149 2.59.01 Tablo 11 incelendiğinde ilköğretim okulu öğretmenlerinin okula duydukları güven düzeyinin, öğretmenlerin branşlarına göre anlamlı bir
2594 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ şekilde farklılaştığı görülmektedir [t(149)=2.59; p<.05]. Bu bulgudan hareketle, ilköğretim okullarında çalışan sınıf öğretmenlerinin çalıştıkları okula ilişkin güven algılarının (x=83.31), dal öğretmenlerinden (x=77.18) daha yüksek olduğu ifade edilebilir. Öğretmenlerin güven düzeyleri, ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise, öğretmenlerin meslektaşlarına [t(149)=2.81; p<.05] ve okulun paydaşlarına [t(149)=2.23; p<.05] ilişkin güven algıları branşlarına göre farklılık göstermektedir. Buna göre, ilköğretimdeki sınıf öğretmenlerinin meslektaşlarına (x=24.18) ve okuldaki diğer paydaşlara (x=28.09) duydukları güven düzeyinin dal öğretmenlerinden daha yüksek olduğu söylenebilir. Sınıf öğretmenlerinin hem meslektaşlarına hem de okuldaki diğer paydaşlara daha fazla güvenmeleri, dal öğretmenlerine göre okulda daha fazla zaman geçirmelerinden kaynaklanabilir. Diğer taraftan sınıf ve dal öğretmenlerinin okul müdürüne ilişkin güven algılarının [t(149)=2.23; p>.05] anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Araştırmada sınıf öğretmenlerinin bu boyutta en çok benimsedikleri ifadenin Okulum müdürüne güvenirim (x=4.34) ifadesi iken, dal öğretmenleri Okul müdürünün dürüstlüğüne güvenirim (x=4.17) ifadesini benimsemişlerdir. Sınıf (x=1.92) ve dal (x=2.36) öğretmenleri en az Bu okuldaki öğretmenler ile müdür arasındaki ilişkilerde tutarlılık vardır ifadesini benimsedikleri görülmektedir. Tablo 12. Okula Duydukları Güven Düzeyinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılaşıp- Farklılaşmadığına Yönelik Kruskal Wallis H testi Sonuçları Güven düzeyi Eğitim Durumu N Sıra Ortalaması Sd c 2 p Eğt.Yük.Okulu 12 62.38 Eğitim Fakültesi 116 80.06 Müdüre Meslektaşlara Lisans Üstü 9 64.39 Fen-Edebiyat 14 61.54 Toplam 151 Eğt.Yük.Okulu 12 73.21 Eğitim Fakültesi 116 77.94 Lisans Üstü 9 85.83 Fen-Edebiyat 14 55.96 Toplam 151 3.34.95 3 4.34.22