Kent Yoksulluğu ve Gecekondu

I Kent Yoksulluğu ve Gecekondu NAİL YILMAZ / YÜCEL BULUT İstanbul, 2009

Yay n No : 2225 Sosyoloji Dizisi : 03 1. Bas Eylül 2009 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-143 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a Bas m A.fi. Bask - Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo utcufaik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No. 13723) (0-212) 249 40 60 Kapak Tasar m : Salih Pulcu Nail YILMAZ yilmaznail@hotmail.com 1992 y l nda stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ni bitirdikten sonra, 1995 y l nda ayn üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü nde yüksek lisans n tamamlad. 2003 y l nda Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü nden doktora derecesi ald. Akademik hayata 1994 y l nda Marmara Üniversitesi nde araflt rma görevlisi olarak bafllad. 2005 y l ndan beri Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Yerel Yönetimler Program nda ö retim üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 E-Posta: betakitap@betakitap.com www.betayayincilik.com

IV V Yücel BULUT yucelbulut@msn.com 1989 y l nda ÜEF Sosyoloji Bölümü nden mezun olduktan sonra, 1993 y l nda Ü SBE Sosyoloji anabilimdal nda Türk Dostlar : Pierre Loti ve Claude Farrere bafll kl teziyle Yüksek Lisans program n tamamlad. 2000 y l nda sunmufl oldu u 1945 Sonras nda Oryantalizme Yöneltilmifl Elefltirilerin De- erlendirilmesi bafll kl teziyle de ayn üniversitenin Doktora program n tamamlad. 1994 y l ndan beri stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji bölümünde ö retim üyeli i görevini sürdürmektedir. ÖNSÖZ Bu çal flma genel olarak gecekondu bölgelerindeki sosyal yap - y irdelemekle beraber daha ziyade yoksulluk üzerinde yo unlaflmaktad r. Çal flmada gecekondu bölgelerinde görülen kentsel yoksulluk, nedenleri ve sonuçlar aç s ndan incelenerek de erlendirilmeye çal fl lmaktad r. ismini tafl yan bu çal flma; gözlem, derinlemesine görüflme ve anket tekniklerini kullanmak suretiyle ulafl lan veriler ile literatürden elde edilen bilgilerin harmanlanmas neticesinde meydana gelmifltir. Ancak çal flma saha araflt rmas olarak planland için, sahadan elde edilen bilgiler daha yo un bir flekilde kullan lm flt r. Araflt rman n konu ile ilgilenen araflt rmac lara ve konu hakk nda yap lacak yeni çal flmalara katk sa lamas ümit edilmektedir. Her çal flman n kendine özgü baz zorluklar n n bulundu u hepimizin malumudur. Saha araflt rmalar nda karfl lafl lan zorluklar ise daha ziyade anketlerin uygulan laca kesimler ve görüflülecek kaynak kiflilerin tespit edilmesinin yan s ra bu kiflilerle iliflkinin nas l kurulaca noktas nda ortaya ç kmaktad r. Dolay s yla mahalleyi yakinen tan yan ve araflt rmac n n mahalleli ile olan iliflkisini sa layacak kiflilere ihtiyaç duyulmaktad r. Zira araflt rmaya konu olan sahadan toplanacak bilgiler, ancak güvene dayal bir iliflki kurulduktan sonra elde edilebilmektedir. Bu ba lamda mahalleli ile aram zdaki iliflkinin kurulmas ve kaynak kiflilerin tes-

VI VII pit edilmesi noktas nda önemli katk lar n gördü ümüz Murat Çelikpençe ve Halit Külan ile araflt rmam z gerçeklefltirebilmemiz hususunda yard mlar dokunan di er mahalle sakinlerine teflekkür borçluyuz. Öte yandan derinlemesine görüflme yapmay kabul ederek bildiklerini bizimle paylaflan kaynak kifliler ve anketlere cevap veren herkese ayr ca teflekkür ederiz. Anketlerin uygulanmas safhas nda gönüllü anketörler olarak çal flmay kabul eden stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü ve Marmara Üniversitesi MYO Yerel Yönetimler Program ndan çok sevgili ö rencilerimize teflekkür etmeyi borç biliriz. Nail Y lmaz Yücel Bulut Eylül 2009 Ç NDEK LER Önsöz... V Tablolar Listesi... VIII KENT YOKSULLU U VE GECEKONDU G R fi... 1 B R GECEKONDU MAHALLES OLARAK GÜVERC NTEPE DE TOPLUMSAL YAPI VE KENT YOKSULLU U 1. METODOLOJ... 9 1. 1. Araflt rman n Konusu ve Amac... 9 1. 2. Araflt rman n Varsay mlar... 9 1. 3. Araflt rma Alan n n Seçimi ve Süresi... 10 1. 4. Araflt rman n Evreni ve Örneklemi... 13 1. 5. Araflt rmada Kullan lan Yöntem ve Teknikler... 13 2. GÜVERC NTEPE MAHALLES N N GENEL ÖZELL KLER... 14 2. 1. Mahallenin Kurulufl Hikâyesi ve Mevcut Durum... 15 2. 2. Demografik, Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Özellikler... 22 3. BULGULAR VE DE ERLEND RME... 31 SONUÇ... 137 KAYNAKÇA... 141 EK 1: ANKET FORMU... 143 EK 2: GÖRÜfiME FORMU... 154

VIII IX TABLOLAR L STES Tablo 1- Cinsiyet durumu... 31 Tablo 2. Yafl durumu... 32 Tablo 3. Medeni durum... 33 Tablo 4. Çocuk say s... 36 Tablo 5- E itim durumu... 38 Tablo 6. Mesleki durum... 39 Tablo 7. Eflin e itim durumu... 41 Tablo 8. Deneklerin kendileri ve efllerinin e itim durumu... 42 Tablo 9. Kaç y ld r stanbul da yafland... 43 Tablo 10. stanbul a nereden göç edildi i... 47 Tablo 11. Soruldu unda kendisini nas l tan mlad... 48 Tablo 12. Dini bak mdan kendini tan mlama biçimi... 51 Tablo 13. Dinin amac... 52 Tablo 14. Namaz k lma durumu... 53 Tablo 15. Ramazan ay nda oruç tutma durumu... 54 Tablo 16. Dini bak mdan kendini tan mlama biçimi... 55 Tablo 17. Çocuklara dini e itim daha çok nerede verilmesi gerekti i... 56 Tablo 18. Çocu un cinsiyetinin k z ya da erkek olmas n n önem derecesi... 57 Tablo 19. Çocu un hangi seviyeye kadar okumas gerekti i... 58 Tablo 20. Ailede en çok kimin sözü geçmesi gerekti i... 59 Tablo 21. Kad nlar n çal flmas konusundaki düflünceler... 61 Tablo 22. Eflin çal flma durumu... 62 Tablo 23. Cinsiyete göre efllerin çal flma durumu... 63 Tablo 24. Çal fl lan iflin düzenli olup olmad... 64 Tablo 25. Çal fl lan iflin nas l bulundu u... 65 Tablo 26. Çal fl lan ifli kaybetme korkusunun olup olmad... 66 Tablo 27. Kaç defa ifl de ifltirildi i... 67 Tablo 28. Ailede çal flan baflka birinin olup olmad... 68 Tablo 29. Gelir getirmek amac yla evde ifl yap l p yap lmad... 68 Tablo 30. Ailenin ayl k ortalama toplam gelir durumu... 69 Tablo 31. Ailenin ayl k ortalama toplam gider durumu... 71 Tablo 32. Ayl k harcamalar n en büyük k sm n n nereye yap ld... 72 Tablo 33. Ailenin günlük ekmek ihtiyac n n daha çok nereden karfl land 73 Tablo 34. Al flverifllerin öncelikli olarak nerelerden yap ld... 74 Tablo 35. Al flverifllerde ödemelerin öncelikli olarak nas l yap ld... 75 Tablo 36. Borçluluk durumu... 76 Tablo 37. htiyaç oldu unda öncelikle kimden borç para al nd... 77 Tablo 38. Borç var ise, en çok kime borçlu olundu u... 78 Tablo 39. Ailede ayl k harcamalar belirleme önceli inin kimde oldu u... 80 Tablo 40. Oturan evin mülkiyet durumu... 81 Tablo 41. Baflka bir daire ya da arsaya sahip olma durumu... 82 Tablo 42. Sosyal güvence durumu... 83 Tablo 43. Herhangi bir kurum ya da kurulufltan ayni veya nakdi yard m alma durumu... 86 Tablo 44. Al n n ayni ya da nakdi yard m n en çok hangi kurumdan al nd... 89 Tablo 45. Kiflilerin gelir bak m ndan kendilerini hangi gruba ait hissettikleri 90 Tablo 46. Kiflilerin ciddi bir sa l k problemi oldu unda ne flekilde çözüldü ü 92 Tablo 47. Memleketle olan iliflkinin devam etme biçimi... 94 Tablo 48. Geçinebilmek için memleketten yard m alma durumu... 97 Tablo 49. Memleketten daha çok ne tür yard mlar geldi i... 97 Tablo 50. Ekonomik gelir getirmek amac yla küçük ya da büyük bafl hayvan beslenip beslenmedi i... 98 Tablo 51. Hemflehri derne inin olup olmad... 99 Tablo 52. Hemflehri derne i var ise derne e üyelik durumu... 100 Tablo 53. Hemflehri derne ine gitme s kl... 101 Tablo 54. E er hemflehri derne i var ise bu derne in daha çok nas l bir katk sa lad... 102 Tablo 55. Kaç y ld r Güvercintepe de oturuldu u... 103 Tablo 56. Güvercintepe ye nereden tafl n ld... 104 Tablo 57. Güvercintepe ye göç edilmesindeki öncelikli nedenin ne oldu u. 105 Tablo 58. Güvercintepe nin yoksul bir mahalle olarak görülüp görülmedi i 107 Tablo 59. Yoksullu un öncelikli sebebi olarak nelerin görüldü ü... 108

X Tablo 60. Mahalledeki komfluluk iliflkilerinin nas l tan mland... 109 Tablo 61. Komflulara ev oturmas na gitme s kl... 110 Tablo 62. Yaflan lan mahallede en çok kime güvenildi i... 111 Tablo 63. Yaflan lan mahallenin güvenli bulunup bulunmad... 112 Tablo 64. Güvercintepe deki toplumsal gruplar aras nda kavga, çat flma, sürtüflme olup olmad / Olursa daha çok kimler aras nda oldu u... 113 Tablo 65. Güvercintepe de suç ifllenip ifllenmedi i... 115 Tablo 66. Güvencintepe de ifllenilen suçlar n niteli i... 116 Tablo 67. Bu tür bir sald r ya maruz kal n p kal nmad... 116 Tablo 68. Yaflan lan evdeki alt yap durumu... 117 Tablo 69. Güvercintepe de sular n düzgün ak p akmad... 118 Tablo 70. Güvercintepe de elektrik kesintisinin yaflan p yaflanmad... 119 Tablo 71. Yaflan lan bölgede verilen belediye hizmetlerinden memnuniyet durumu... 120 Tablo 72. Bölgede kaçak su ve elektrik kullanma durumu... 121 Tablo 73. Ayn evde yaflayan toplam kifli say s... 122 Tablo 74. Anne-baba ve çocuklar d fl nda evde birlikte yaflan lan di er kifliler... 122 Tablo 75. Evdeki oda say s... 124 Tablo 76. Evde bulunan eflyalar... 125 Tablo 77. Otomobil ya da motorlu tafl ta sahip olma durumu... 126 Tablo 78. Kiflilerin siyasal olarak kendisini tan mlama biçimi... 127 Tablo 79. Aile fertlerinin ayn partiyi destekleyip desteklemedi i... 128 Tablo 80. Ailedeki kad nlar n oy vermesi konusunda erkeklerin belirleyici olup olmad... 129 Tablo 81. Bir siyasal oluflum içerisinde yer al n p al nmad... 129 Tablo 82. Siyasal tercihlerde daha çok nelerin belirleyici oldu u... 130 Tablo 83. Hayattan memnuniyet durumu... 131 Tablo 84. Kiflilerin gelecekteki yaflamlar n n nas l olaca konusundaki düflünceler... 132 Tablo 85. Çocuklar n gelecekteki yaflamlar n n nas l olaca... 133 Tablo 86. mkân bulunsa nerede yaflan laca... 134