ORTAÖRETM ÖRENCLERNN ANNE BABAYA GÜVENL BALANMA DÜZEYLERNN DN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BLGS DERSNE YÖNELK TUTUMLARINA ETKS Özet / Abstract Mehmet Kamil COKUN Aratrmann amac, ortaöretim örencilerinin anne babalarna güvenli balanma düzeylerinin, din kültürü ve ahlak bilgisi dersine kar tutumlarn ne derece etkilediini tespit etmektir. Örencilerin din kültürü dersine yönelik tutumlarn belirlemek üzere Arc (2008) tarafndan gelitirilen 9 maddelik Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Ölçei ile Cassidy, Ziv, Rodenberg ve Woodhouse (2003) tarafndan gelitirilen ve Seven (2010) tarafndan Türkçeye uyarlanan 13 maddelik Anne Babaya Güven Ölçekleri kullanlmtr. Ölçekler Mu ili merkezine bal ortaöretim okullarnda örenim gören örneklem grubu olarak belirlenen toplam 362 örenciye uygulanmtr. Yaplan analizlerde Mu iline bal çeitli liselerde okuyan ortaöretim örencilerinin % 87 sinin hem din kültürü dersine yönelik tutum düzeylerinin, hem anne babaya güvenli balanma düzeylerinin yüksek olduu görülmütür. Ayrca çapraz tablo ve korelasyon analizlerinde, anne ve babaya güvenli balanma düzeyi ile din dersine yönelik tutum düzeyi arasnda pozitif iliki olduu da ortaya çkmtr. Tutum Anahtar Kelimeler: Güvenli Balanma, OrtaÖretim örencisi, Din Kültürü Dersine Kar THE EFFECT OF HIGH SCHOOL STUDENTS LEVELS OF SECURE ATTACHMENT TO PARENTS ON THEIR LEVELS OF ATTITUDE TOWARDS RELIGION COURSE The purpose of this study was to find out at what extent the secure attachment levels of high school students to their parents affected the students behaviors towards the Religious Culture and Ethics Course. In order to determine the attitudes of the students towards the Religious Culture and Ethics Course, a nine-clause attitude scale concerned with the Religious Culture and Ethics Course, developed by Arici (2008), was used with the thirteen-clause Parent as a Secure Base Scale, developed by Cassidy, Ziv, Rodenberg and Woodhouse (2003) and adapted into Turkish by Seven (2010). The scales were applied to total 362 students, determined as sampling group, who study in high schools which are depended on the center of Mus Province. As a result, it was found that 87 % of high school students attitude levels both toward Religious Culture and Ethics Course and secure attachment levels of the parents were high. Furthermore, the cross table and correlation analyses showed that there was a positive relationship between the levels of the secure attachment and the levels of attitude towards the Religious Culture and Ethics Course. Key Words: Secure Attachment, High School Students, Attitude Towards The Religious Culture and Ethics Course Giri Derse Yönelik Tutum Tutumlar, insan davranlarnn en önemli tayin edicilerinden biridir. Bireylerin tutumlar; sevgileri, nefretleri ve davranlarn önemli ölçüde etkiler (Morgan 1991). Yrd. Doç. Dr., Mu Alparslan Üniversitesi Eitim Fakültesi Ilköretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eitimi Bölümü.
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 Bu bakmdan tutumlarn ölçülmesi, ilgili nesne ya da duruma ilikin insanlarn sahip olduklar tutum derecesinin bilinmesi birçok alanda istenen bir durumdur (Erku, 2003). Tutum, örenmeyle kazanlan, bireyin davranlarna yön veren ve karar verme sürecinde yanlla neden olabilen bir olgudur (Ülgen 1996). Anderson a göre tutum, özel bir nesneyle karlaldnda, uygun olan ve olmayan tarzda tepki vermek için bireyin eilimli olmasn ya da hazrlanmasn salayan, orta düzeyde younluu olan heyecandr (Erku, 2003:153; Anderson, 1988:43). Allport (1935), tutumu öyle tanmlamtr: Tutum, bireyin ilgili durum ya da nesnelere ilikin tepkisi üzerinde dinamik ya da yönlendirici bir etki yapan, yaant içinde biçimlenmi bir zihinsel ya da sinirsel hazrlk durumudur (akt: Erku, 2003:151-152). Bir derse kar olumlu tutum gelitirme; derse katlma istei, karlk vermekten tatmin olma, bir deeri olduunu kabullenme ve bir deer olarak kabulüne taraftar olma eklindeki davranlar içerir (Özçelik 1998). Tutum, bilisel, duyusal ve davransal boyutlaryla birey davranlarnn önemli ve kritik bir yordaycs olarak görülen psikolojik bir yapdr (Anderson 1988). Eitim açsndan düünüldüünde ise tutum, örencilerin karar ve davranlarnn olumasndaki etkisi nedeniyle örenmenin gerçeklemesinde önemli rol oynar (Altnok, Açkgöz, 2006). Örencilerin okula, derslere ve öretmenlere yönelik gelitirdikleri tutumlar, örenme faaliyetlerine yaklamalarna ve uzaklamalarna neden olmakta (Demirba, Yabasan, 2006) ve dolaysyla öretim sürecinde baary etkilemektedir (Harman, Akn, 2006). Örencinin derse yönelik tutumu üzerinde, örencinin kendisinden veya kendisi dndan kaynaklanan, kontrol edilebilen veya edilemeyen birçok faktör etkili olabilir. Corafi, fiziksel, ruhsal, maddi, yaanlan çevre, sahip olunan imkânlar gibi pek çok faktör örencinin derse yönelik tutumunu etkileyebilmektedir. Ancak birçok faktörün bir aratrmayla ele alnmasnn zorluu da açktr. Bu aratrmada, ortaöretim örencilerinin anne babaya balanma biçimleri ile din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutumlar arasnda iliki olup olmad amaçlanmtr. Anne Babaya Güvenli Ba)lanma Balanma, insann geliim sürecinde önemli bir yeri olan kavramdr. Doumla birlikte anne bebek arasnda gelien bu süreç, kiinin geliimini, dier insanlarla ilikilerini ve uyumunu etkileyerek yaam boyunca etkinliini sürdürür (Bowlby, J, 1988; akt: Keskin, G. Çam, O. 2008). Etimolojik olarak to attach, ba kelimesinin anlam, bir göreve ballk ya da bir görevi yerine getirmedir. Kuram olarak balanma, John Bowlby ve Mary Ainsworth un ortaklaa çalmalarnn bir sonucu olarak gelimitir. Bowlby çalmalarna 1950 li yllarda balam, balanma terimini iki kii arasndaki güçlü bir ba olarak tanmlam ve kavramn oluumu için bir köe tan oluturmutur. O yalnzca çocuktan ebeveyne balanma sürecini tanmlam olmasna karn, tanm karlkl ebeveyn-bebek balanma sürecinin açklanmasna yardmc olmutur. Mary Aisworth ise Bowlby nin görülerini deneme yoluyla test etmi ve yeni fikirler oluturarak teorinin genilemesine yardmc olmutur (Bretherton 1992, Goulet et al. 1998). Ainsworth ve arkadalar (1978), Yabanc durum olarak bilinen deneysel bir yöntem gelitirmiler ve çocuklar üç tipik balanma örüntüsü içinde 146
Mehmet Kamil COTKUN snflandrmlardr: Güvenli, kaygl/kararsz ya da kaygl/kaçnmac balanma. Yalnzca güvenli balanma ilikisinin olduu durumda çocuklar stres yaratan koullar altnda güvenlik duygusunu koruyabilir ve geliimsel davranlarn etkin olarak gösterebilir. Güvenli balanmann gelimesi için de çocuun kesintisiz, tutarl tepki veren, duyarl ve her zaman ulalabilir bir anneye sahip olmas gerekir. Eer anne duyarsz, ar müdahale edici ve önceden tahmin edilemeyen tutarsz tepkiler gösterirse, çocukta kaygl/kararsz balanma örüntüsü geliir. Annenin reddedici olmas veya bakm konusunda ar ihmalkâr davranmas durumunda, çocukta kaygl/kaçnmac balanma örüntüsü geliir ve bu durum çocuun zamanndan önce bamsz olmay istemesine veya balanma figüründen kopma eilimi göstermesine yol açabilir (Foster et al. 1989, Sümer ve Güngör 1999, Dönmez 2000, Kapç ve Küçüker 2006; akt: Kavlak, O., Tirin, A. 2009). Ergen bireylerin de balanma stilleri anne-babalarn çocuk yetitirme tutumlarna göre ekillenir. Bu dönem ergen balanma örüntüsünde ve ergen ile annebaba arasndaki ilikilerde temel dönüümler yaanr. Anne babaya güvenli balanma, ergenin kimlik ve özerklik geliimine yardm eder. Anne babas tarafndan tutarsz, zarar verici, ambivalan ya da tepkisiz kalma gibi uygunsuz bir tutumla karlaan çocuk güvensiz balanma gelitirir ve stresle kar karya kaldnda mahremiyetini yitirdiini hisseder. Güvensiz balanma gelitiren ergenlerse, çevrelerindekilere güvenemediklerinden genellikle kiileri kontrolleri altna alma eiliminde olurlar, öfkelerini dorudan ifade edemezler, bütünlük duygusuna sahip olamaz ve özdeer duygusunu sürdüremezler. Bu kiilerin kimlik organizasyonlarnda sorunlar yaanr (Hortacsu N, Cesur S, Oral A,1993, Tyrrell C, Dozier, M. Foster; akt: Keskin, G. Çam, O. 2008). Arat*rman*n Amac* Bu çalmada Mu ili merkezindeki ortaöretim ögrencilerinin anne babaya güvenli balanma düzeylerinin, din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutumlarn ne derece etkilediinin belirlenmesi amaçlanmtr. Ayrca örencilerin derse yönelik tutumlar ile çeitli deikenler (cinsiyet, anne ve babann meslei, okuduklar lise türü, ailenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel durum) arasndaki iliki incelenmistir. Söz konusu amacn gerçekletirilebilmesi için asadaki problemlere yant aranmaya çallmtr. 1. Ortaöretim örencilerinin din kültürü dersine yönelik tutum düzeyleri nedir? 2. Örencilerin anne babaya güvenli balanma düzeyleri nedir? 3. Örencilerin derse yönelik tutum düzeyleri cinsiyet, okul türü, sosyoekonomik ve sosyo-kültürel durum gibi deikenlere göre farkllk göstermekte midir? 4. Örencilerin derse yönelik tutum düzeyleri, anneye güvenli balanma düzeyilerine göre anlaml ekilde farkllamakta mdr? 5. Örencilerin derse yönelik tutum düzeyleri, babaya güvenli balanma düzeyilerine göre anlaml ekilde farkllamakta mdr? 147
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 Yöntem Arat*rman*n Modeli Belirli bir konuda var olan durumu olduu gibi ortaya çkarmay, tavrlar ve davranlar açklamay, karlastrmay ve betimlemeyi amaçlayan aratrmalar tarama aratrmalar olarak tanmlanmaktadr. (Karasar, 1991; Gürsakal, 2001). Ortaöretim ögrencilerinin anne babaya güvenli balanma düzeylerinin, din kültürü dersine yönelik tutumlarna etkisinin belirlenmeye çalld bu aratrmada da var olan durum yanstlmaya çalldndan, aratrma tarama modelinde betimsel bir aratrma olarak planlanmtr. Arat*rman*n Evreni ve Örneklemi Aratrmann evrenini Mu il merkezinde bulunan 37 ortaöretim okullarnda örenim gören 14610 örenci oluturmaktadr. Aratrmann örneklemini ise 2009-2010 eitim öretim ylnda; Genel, Meslek, Anadolu ve Fen Liselerinde örenim gören ve aratrmaya katlmak üzere tesadüfi yöntemle seçilmi 362 örenci oluturmaktadr. Veri Toplama Araçlar* Aratrmada aadaki ölçekler kullanlmtr: a) Ilköretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ölçei: Örencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutumlarn belirlemek amacyla, Arc (2008) tarafndan geçerlik ve güvenirlik testleri yaplarak gelitirilen Ilköretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Ölçei kullanlmtr. 9 maddeden oluan ölçek maddelerinin faktör yük deerleri,.616 ile.851 arasnda deimektedir. Madde toplam korelasyonlar da.5305 ile 7876 arasnda yeterli düzeyde olup ölçein alfa katsays ise.90 dr. Ölçekte bulunan her bir tutum maddesine katlm düzeyleri toplam puanlar kullanlarak deerlendirildikten sonra, (1.00-1.79 Hiç), (1.80-2.59 Az), (2.60-3.39 Orta), (3.40-4.19 Oldukça), (4.20-5.00 Tam) eklinde puan aralklar esas alnmtr. b) Anneye Güven Ölçei: Örencilerin anneye ne derece güvenli balandklarn belirlemek amacyla Cassidy, Ziv, Rodenberg ve Woodhouse tarafndan 2003 de gelitirilen 13 maddelik Anne Güven Ölçei kullanlmtr. Ölçein Türkçeye uyarlama çalmas Seven (2010) tarafndan tamamlanm olup, maddelerin faktör yük deerleri.68 ile.88 arasnda deimektedir. Ölçein madde toplam korelasyonu.93-.94 aralnda olup, tek bir faktörün açklad varyans, % 61.4, cronbach alpha katsays.94 çkmtr. c) Babaya Güven Ölçei: Örencilerin babaya ne derece güvenli balandklarn belirlemek amacyla yine Cassidy, Ziv, Rodenberg ve Woodhouse tarafndan 2003 de gelitirilen 13 maddelik Baba Güven Ölçei kullanlmtr. Ölçein Türkçeye uyarlama çalmas Seven (2010) tarafndan tamamlanm olup, maddelerin faktör yük deerleri.75 ile.91 arasnda deimektedir. Ölçein madde toplam korelasyonu.95-.96 aralnda olup tek bir faktörün açklad varyans %69, cronbach alpha katsays.96 çkmtr. Iliki ölçeklerinin cevaplar (1: Hiç doru deil) ve (5: Kesinlikle doru) klar arasnda likert tipi olarak puanlandrlm olup alnan toplam puana göre örncilerin gerek anneye gerek babaya güvenli balanma düzeyi 13-30 aras Düük, 31-47 aras Orta ve 48-65 aras Yüksek eklinde derecelendirilmitir. 148
Mehmet Kamil COTKUN Verilerin Analizi Tüm veriler SPSS 17.0 program kullanlarak analiz edilmitir. Tutum ve iliki ölçeklerinin tümünden ve her birinden alnan puanlarn hesaplanmas ölçeklerin kendi hesaplama yöntemiyle yaplmtr. Alnan puanlarn degikenlere göre anlaml fark gösterip göstermediini belirlemek amacyla Tek Yönlü Varyans (ANOVA), Çapraz Tablo, Korelasyon ve Regrasyon analiz yöntemleri kullanlm, karlatrmalarda anlamllk düzeyi olarak 0.05 düzeyi alnmtr. Bulgular Bu bölümde aratrmada elde edilen verilere ait bulgular üç ana balk altnda toplanmtr. Birinci ksmda, aratrmaya katlan örencilere ait kiisel bilgilere (bamsz deiskenler) ait bulgulara; ikinci ksmda, ögrencilerin anne babaya güvenli balanma ve din kültürü dersine kar tutum ölçeklerinden aldklar puanlara ilikin bulgulara, üçüncü ksmda ise elde edilen verilerin bamsz deikenlere göre fark gösterip göstermediini belirten bulgulara yer verilmitir. Kiisel Bilgiler Aratrmaya 362 örenci katlmtr. Bunlarn % 65 i erkek, %35 i kz olup, %35 i Anadolu, %19 u Normal, %21 i Fen, %25 i Meslek Lisesi örencileridir. Aratrmaya en fazla 3. snf örencileri (%40) katlm olup, dier snflardan %20 orannda katlm gerçeklemitir. Örencilerin %90 ailesinin ekonomik seviyesini yeterli, iyi ve çok iyi bulurken, sadece % 10 u zayf bulmaktadr. Örencilerin %63 ü din dersinin zorunlu, % 22 si tercihli olmas, %5 i ise tamamen kaldrlmas gerektiini düünmektedir. Örencilerin anne baba eitim seviyleri ise aadaki tabloda görülmektedir: Tablo 1: Anne-Baba E)itim Seviyesi Eitim seviyesi Baba Yüzde Anne Yüzde Okuryazar deil 9.7 39.2 Sadece okuryazar 11.0 12.2 Ilkokul mezunu 29.3 25.4 Ortaokul mezunu 16.0 6.1 Lise mezunu 19.3 10.8 Üniversite mezunu 14.6 6.4 Toplam 100.0 100.0 Yukardaki tabloya göre örencilerin anne baba eitim seviyesi daha çok (%25) ilkokul mezunu seviyesinde younlamakla birlikte, babalarn eitim seviyesi annelere göre daha yüksek görünmektedir. 149
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 Anne Babaya Güvenli Ba)lanma Düzeyi Düük, Orta ve Yüksek olarak derecelendirilen anne babaya güvenli balanma düzeyleri tablosuna bakldnda, örencilerin %85,inin yüksek, % 13 ünün orta, %1 inin ise düük düzeylerde anneye güvenli balandklar; örencilerin % 77 isinin yüksek, %20 sinin orta, %3 ünün düük düzeyde babaya güvenli balandklar saptanmtr. Yaplan korelasyon analizlerinde babann eitim seviyesi ile babaya güvenli balanma düzeyi arasnda.05 seviyesinde anlamllk olduu görülmütür. Yani babann eitim seviyesi yükseldikçe örencilerin babaya güvenli balanma düzeyi de artmaktadr. Annenin eitim seviyesi ile anneye güvenli balanma düzeyi arasnda pozitif ilikiye rastlanmamtr. Bu durum aadaki tabloda kaln puntolu rakamlarda daha rahat görülmektedir. Tablo 2: Anne Baba E)itim Seviyesinin Anne Babaya Güvenli Ba)lanma Düzeyine Etkisi Anne babann eitim düzeyi Babanzn eitim durumu nedir? Annenizin eitim durumu nedir? Babaya güvenli balanma düzeyi Anneye güvenli balanma düzeyi Pearson.120 *.071 Correlation Sig. (2-tailed).022.179 N 362 362 Pearson.078.049 Correlation Sig. (2-tailed).139.349 N 362 362 Derse Yönelik Tutum Düzeyi Örencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutum düzeyleri aadaki tabloda görülmektedir. (1:Hiç, 2: Az, 3: Orta, 4: Oldukça, 5: Tam) deerlerini göstermektedir. Tablo 3: Ö)rencilerin Derse Yönelik Tutum Düzeyleri Tutum Düzeyi Say Yüzde Geçerli Yüzde Toplam Yüzde 1 4 1.1 1.1 1.1 2 24 6.6 6.6 7.7 3 22 6.1 6.1 13.8 4 62 17.1 17.1 30.9 5 250 69.1 69.1 100.0 Toplam 362 100.0 100.0 150
Mehmet Kamil COTKUN Tabloya göre örencilerin % 87 sinin din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutum düzeyleri ortann üstündeyken sadece %17 sinin tutum düzeyi orta ve ortann altndadr. Korelasyon analizleri sonucunda derse yönelik tutum düzeyi ile cinsiyet, okul türü, anne baba eitim seviyesi, snf düzeyi ve ailenin ekonomik seviyesi arasnda pozitif bir ilikiye rastlanmamtr. Buna karn derse yönelik tutum düzeyinin, dersin zorunlu veya tercihli olmas kanaatine göre anlaml ekilde (p< 0.01) farkllat saptanmtr. Ba)lanma ve Derse Yönelik Tutum 5likisi Aratrmann temel hedefi olan derse yönelik tutum ile anne ve babaya güvenli balanma düzeyi arasndaki ilikiyi tespit etmek için çapraz tablo ve korelasyon analizleri yaplmtr. Tablo 4: Anneye Güvenli Ba)lanma Düzeyinin Derse Yönelik Tutum Düzeyine Etkisi Anneye güvenli balanma düzeyi Toplam Tutum düzeyi 1 2 3 4 5 Toplam 1 2 3 0 1 3 4 2 7 15 24 1 4 17 22 0 9 53 62 2 27 221 250 5 48 309 362 k-kare: 0.01 Tablodan da anlald gibi, anneye güvenli balanma düzeyi arttkça din kültürü dersine yönelik tutum düzeyi anlaml olarak (p<0.01) artmaktadr. Ayrca iki deiken arasndaki korelasyonun (p<0.01) düzeyinde anlaml olduu görülmütür. Tablo 5: Babaya Güvenli Ba)lanma Düzeyinin Derse Yönelik Tutum Düzeyine Etkisi Babaya güvenli balanma düzeyi Toplam Tutum düzeyi 1 2 3 4 5 Toplam k-kare: 0.04 1 2 3 1 0 3 4 2 5 17 24 2 4 16 22 1 17 44 62 5 46 199 250 11 72 279 362 151
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 Tablodan da anlald gibi, babaya güvenli balanma düzeyi arttkça din dersine yönelik tutum düzeyi anlaml olarak (p<0.05) artmaktadr. Ayrca iki deiken arasndaki korelasyonun (p<0.05) düzeyinde anlaml olduu görülmütür. Korelasyon analizleri sonucunda, anne ve babaya güvenli balanma düzeyi ile din dersine yönelik tutum düzeyi arasnda pozitif iliki olduu ortaya çkmtr; ancak bu tutum düzeyi anneye güvenli balanma düzeyine bal olarak daha anlaml farkllamaktadr. Derse yönelik tutum düzeyi ile anne babaya güvenli balanma düzeyi arasndaki ilikinin ne oranda açklanabildiini belirlemek için regrasyon analizini yaplmtr. Aadaki regrasyon analizlerine ait tablolardaki verilerden hareketle anneye ve babaya güvenli balanma düzeyine bal olarak, örencilerin din dersine yönelik tutum düzeyini tahmin etmek mümkündür. Tablo 6: Anne Babaya Güvenli Ba)lanma Düzeyine Ba)l* Olarak Derse Yönelik Tutum Tahmini Model R F De)ikenler t p Baml deikenler: Anneye güvenli balanma düzeyi Babaya güvenli balanma düzeyi Baml deiken: Derse yönelik tutum düzeyi..196 a 7.147 Anneye güven Babaya güven 3.079.404.002.687 Buna göre, anneye güvenli balanma düzeyine bal olarak din kültürü dersine yönelik tutum düzeyini anlaml ekilde (p<0.01) %20 orannda açklamak mümkünken, babaya güvenli balanma düzeyine göre, derse yönelik tutum düzeyini anlaml ekilde tahmin etmek mümkün olmamaktadr. Sonuç ve Öneriler Bireyin doduunda annesiyle kurduu iletiim önceleri sadece çocuun biyolojik varlnn devamna hizmet ederken daha sonra bu etkileim biçimi (balanma) içselletirilerek bireyin hayatnn tüm yönlerini etkileyen bir etkileim biçimi haline gelir (Hamarta, 2004). Bireyin ilk ball onun bakcsyla olan geliiminin ilk yllarnda kurduu ilikidir. Bu ballk sevgi dolu ve destekleyici bir ortamda oluturulduunda çocukta kendine güven hissi uyandracak, böylece yetikinlie kolaylkla geçmesini salayacaktr (Deniz, Hamarta ve Ar, 2005; Soysal, Ergenekon ve Aksoy,1999). Bowlby (1980), balanma davrann, bir bireyin korktuunda bir figürle iliki kurmak ya da yaknlk aramak için duyduu istek eklinde tanmlamtr. Temeli bebeklik döneminde oluan balanma davran, yetikinlik dönemindeki balanma davran üzerinde de etkili olmaktadr (Deniz, 2006). 152
Mehmet Kamil COTKUN Yaplan aratrmalar ebeveynlerin çocuklarna kar sergiledikleri tutumlarn çocuklarn gelitirecekleri balanma stili ile yüksek düzeyde ilikili olduunu göstermektedir. Ebeveyn ilikileri konusunda, güvenli balanma stiline sahip çocuklarn ebeveynlerinin, güvenli olmayanlarn ebeveynlerinden daha fazla oranda çocuklarnn gereksinimlerine duyarllk gösterdikleri ve doyum saladklar görülmütür ( Levy, Blatt ve Shaver, 1998; akt: Deniz, 2006). Bu aratrmada, ortaöretim örencilerinin din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutum düzeyleri ile anne babaya güvenli balanma düzeylerinin ne olduu ve iki deiken arasnda pozitif bir iliki olup olmad belirlenmeye çallmtr. Ortaya çkan ilk sonuca göre örneklem grubunu oluturan ortaöretim örencilerinin din kültürü dersine yönelik tutum düzeylerinin yüksek olduu ve bu düzeyin cinsiyet, okul türü, annenin eitimi, babann eitimi, snf düzeyi ve ailenin ekonomik seviyesine göre anlaml ekilde farkllamad görülmütür. Aratrmada çkan ikinci sonuca göre, örneklem grubunu oluturan örencilerin hem anneye hem babaya güvenli balanma düzeylerinin de yüksek olduu ve bu düzeyin sadece babann eitim seviyesine bal olarak anlaml ekilde farkllatdr. Aratrmann temel hedefi niteliinde olan derse yönelik tutum düzeyi ile anne babaya güvenli balanma düzeyi arasndaki ilikiyi belirlemek amacyla yaplan çapraz tablo ve korelasyon analizlerine göre, örencilerin derse yönelik tutum düzeyleri, anneye güvenli balanma düzeylerine bal olarak 0.01 seviyesinde, babaya güvenli balanma düzeylerine bal olarak ise 0.05 seviyesinde anlaml ekilde farkllamaktadr. Çoçuk yata kurulan ve çounlukla anne babann tutumlarna bal olarak gelien balanma biçimi veya düzeyi, kiinin makro düzeyde sosyal ve meslek hayatn etkiledii gibi mikro düzeyde kurduu ilikileri ve olaylara kar tutumunu da etkilemektedir. Ergen olan ortaöretim örencileri için ders baarsnn önemi ve bu baarnn derse yönelik tutuma bal olarak gelitii yadsnamaz bir gerçektir. Tayet derse yönelik tutum düzeyi ile ebeveyne güvenli balanma düzeyi arasnda pozitif bir iliki olduu ortaya çkmsa, çocuklarnn ders baarsn arzulayan ebeveynlerin, çocuklarnn güvenli balanma düzeylerinin arttracak tutumlar sergilemeleri gerektii sonucuna varlabilir. Elde edilen sonuçlar nda aadaki öneriler gelitirilebilir: 1. Bu aratrmann temel snrll, örnekleminin sadece ortaöretim örencilerinden olumasdr. Insan ilikilerinin açklanmasnda daha genel sonuçlara ulaabilmek için, ortaöretim örencilerinin dnda seçilecek yeni örneklem gruplarnda yeni çalmalarn yaplmas alana önemli katklar salayabilir. 2. Anne babaya güvenli balanma düzeylerinin, örencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi dersine yönelik tutum düzeylerini anlaml ekilde açklamas, yüksek düzeyde güvenli balanan çocuklar yetitirmenin önemini ortaya koymaktadr. Bu nedenle anne baba ve çocuk ilikilerini gelitirmeye yönelik eitim programlarnn düzenlenmesi baarl bireyler yetitirme adna yarar salayabilir. 3. Ortaöretim din kültürü ve ahlak bilgisi ders programlar hazrlanrken, anne babaya güvenli balanma düzeyi ile derse yönelik tutum düzeyi arasndaki anlaml ilikinin dikkate alnmas, örenci, öretmen ve ebeyn açsndan daha etkin bir örenim sürecini balatabilir. 153
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 4. Ortaöretim din kültürü ve ahlak bilgisi öretmenlerinin, anne babaya güvenli balanma düzeyi ile derse yönelik tutum düzeyi arasndaki anlaml iliki konusunda bilgilendirilmesi, kendi derslerine yönelik zayf tutum içinde bulunan örencilerin durumlarn analiz etme ve çözümler üretme konusunda katk salayabilir. Kaynakça Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E.,&Wall, S. Patterns Of Attachment:A Psychological Study Of The Strange Situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1978. Altnok, H.-Açkgöz, K.Ü. Ibirlikli ve Bireysel Kavram Haritalamann Fen Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Üzerindeki Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, s. 30, 2006, ss. 21-29. Anderson L.W. Attitudes and Their Measurement. In Keeves, J.P. (Ed.), Educational Research, Methodology And Measurement: An International Handbook, Pergamon Press, New York, 1988. Arc, I. Örencilerin Ilköretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlar, F(rat Üniversitesi )lahiyat Fakültesi Dergisi 13 (1), 2008, ss. 161 175. Avar, Z. Kuter, F. Beden Egitimi ve Spor Bölümü Ögrencilerinin Sosyal Beceri Düzeylerinin Belirlenmesi, Egitimde Kuram ve Uygulama, 3 (2), 2007, ss. 197-206. Bowlby, J. Attachment And Loss: Volume 3 Loss, Basic Books New York, 1980. Branstain, M.R; A.S., Bellack ve M. Herson. Social Skills Trainning For Unassertive Children: A Miltiple Baseline Analysis, Journal of Applied Behavior Analysis, 10, 1977, pp. 183-195. Bretherton, I. The Origins of Attachment Theory: John Bowlby and Mary Ainsworth. Dev Psychol, 28 (5), 1992, pp. 759-760. Combs, M.L. ve D.A, Slaby. Social Skills Training With Children, Advances in Clinical Child Psychology, New York: Plenum 1, 1977, pp. 161-201. Demirba, M.-Yabasan, R. Fen Bilgisi Öretiminde Sosyal Örenme Teorisine Dayal Öretim Etkinliklerinin, Örencilerin Akademik Baarlarna Olan Etkisinin Incelenmesi, Kastamonu Eitim Dergisi, c. 14, No: 1, 2006, ss. 113-128. Deniz, M. E. Ergenlerde Balanma Stilleri ile Çocukluk Istismarlar ve Suçluluk-Utanç Arasndaki Iliki, Eitim Ara/t(rmalar( Dergisi, 6 (22), 2006, ss. 89 99. Deniz, M. E., Hamarta, E.,&Ar, R. An Investigation of Social Skills and Loneliness Levels of University Students With Respect to Their Attachment Styles In A Sample Of Turkish Students. Social Behavior and Personality: An International Journal, 33 (1), 2005, pp. 19-32. Dönmez A. Psikolojinin Alt Alanlar, Balanma: Yakn Ilikilerle Ilgili Aratrmalar Için Bir Çerçeve Türk Psikoloji Bülteni, 16 17, 2000, ss. 29 50. Erku, A. Psikometri Üzerine Yazlar, Türk Psikologlar Dernei Yaynlar, Ankara, 2003. Foster RLR, Hunsberger MM, Anderson JJT. Family-Centred Nursing Care of Children, WB Sounders Company, London, 1989, pp. 168-171. 154
Mehmet Kamil COTKUN Goulet C, Bell L, St-Cyr Tribble D, et al. A Concept Analysis of Parent-Infant Attachment, J Adv Nurs (JAN), 28 (5), 1998, pp. 1071-1081. Gürsakal, N. Sosyal Bilimlerde Arastrma Yöntemleri, Uluda Üniversitesi Yaynevi Bursa, 2001. Hamarta, E. Üniversite Örencilerinin Yakn Ilikilerindeki Baz Deikenlerin (Benlik Saygs, Depresyon ve Saplantl Düünme) Balanma Stilleri Açsndan Incelenmesi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2004. Harman, A. Akn, M. F. Eitim Fakültesi Örencilerinin Matematik Dersinin Öretim Tekli Üzerine Bir Deerlendirme, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (18), 2006, ss. 124-130. Kan, A.-Akba, A. Lise Örencilerinin Kimya Dersine Yönelik Tutum Ölçei Gelitirme Çalmas, Mersin Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, 1 (2), 2005, ss. 227-237. Kapç, E.G. Küçüker S. Ana Babaya Balanma Ölçei: Türk Üniversite Örencilerinde Psikometrik Özelliklerin Deerlendirilmesi, Türk Psikiyatri Dergisi, 17 (4), 2006, ss. 286-295. Karasar, N. Bilimsel Arastrma Yöntemi, Nobel Yayn Datm, Ankara, 1991. Kavlak, O. Tirin, A. Maternal Balanma Ölçei nin Türk Toplumuna Uyarlanmas, Uluslararas( )nsan Bilimleri Dergisi, 6 (1), 2009, ss. 188-202. Keskin, G. Çam, O. Ergenlerin Ruhsal Durumlar ve Anne Baba Tutumlar ile Balanma Stilleri Arasndaki Ilikinin Incelenmesi, Anadolu Psikiyatri Dergisi, 9 (3), 2008, ss. 139-147. Levy, K.N., Blatt, S. J. ve Shaver, P.R. Attachment Styles and Parental Representations, Journal Of Personality And Social Psychology, 74 (2), 1998, pp. 407-419. Morgan, C.T. Psikolojiye Giri, (çev. Arc, H., Aydn, O. ve ark.), Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yaynlar, (8. bs.), Ankara, 1991. Özçelik, D.A. Ölçme ve Deerlendirme, ÖSYM Yaynlar, Ankara, 1998. Riggio, H.R. Personality and Social Skill Differences Between Adults With and Without Siblings, Journal of Psychology Inter disciplinary Applied, 133 (5), 1999, pp. 514-521. Segrin, C. Social Skills and Negative Life Events: Testing the Deficit Stress Generation Hypothesis, Current Psychology, 20 (1), 2001, pp. 17-19. Seven, S. Attachment and Social Behaviors in The Period of Transition From Preschool to First Grade, Social Behavior And Personality, 38 (3), 2010, pp. 347-356 Soysal, A. T.-Ergenekon, E. ve Aksoy, E. Yenidoan Döneminde Hastanede Uzun Süreli Tedavi Görmenin Balanma Örüntüsü Üzerindeki Etkileri: Bir Olgu Sunumu. Klinik Psikiyatri Dergisi, 2 (4), 1999, ss. 266-270. Sümer N.-Güngör D. Yetikin Balanma Stilleri Ölçeklerinin Türk Örneklemi Üzerinde Psikometrik Deerlendirmesi ve Kültürleraras Bir Karlatrma, Türk Psikoloji Dergisi, 14 (43), 1999, ss. 71-106. Ülgen, G. Eitim Psikolojisi, Lazer Ofset, Ankara, 1996. 155
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 145 155 156