TASARIM, DOĞAL TASARIM, ZEKİ TASARIM. Ayhan Sol

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TASARIM, DOĞAL TASARIM, ZEKİ TASARIM. Ayhan Sol"

Aysu Usak
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TASARIM, DOĞAL TASARIM, ZEKİ TASARIM Ayhan Sol ODTÜ Felsefe BölümüB

2 Sunuş Gündelik tasarım m anlayışı Doğal tasarım Zeki Tasarım

3 Gündelik Tasarım Erek güdümlg mlü tasarım: Belirli bir ereğe e yönelik y bir dizi eylem öncesi ya da süresince s yapılan ayrınt ntılı planlama gerektiren tasarım m (örnek,( marangozun bir masa yapması). Yönelimli tasarım: Eylemin sonuçlar ları üzerine çok az düşünülse d de belli bir yönelim y (intention) içerdiği i söylenebilecek s eylemlere işaret i eden tasarım m (örnek,( binaları ve odaları dekore etmek için in kullanılan lan doğal nesnelerin stratejik noktalara yerleştirilmesi tirilmesi). Allen ve Bekoff, 1995.

4 İtiraz Allen ve Bekoff un erek güdümlg mlü tasarım örneğinde, tasarımc mcı hem (değiştirilmi tirilmiş ya da yapılm lmış olan) parçalar aları,, hem de bütünüb tasarımlar. Yönelimli Y tasarım örneğinde ise kişi i nesneleri (doğal varlıklar ya da eşyaların n parçalar alarını) ) bir bütün b n tasarımlamak maksadıyla kullanır.. Bütün B n bir yerleştirme göz g önüne ne alınd ndığında her ikisi de erek güdümlg mlü tasarımd mdır. Ancak, parçalar alar söz s konusu olduğunda, unda, eğer e er onlar üzerinde değişiklikler iklikler yapıld ldıysa tasarımlanm ; ; yapılmam lmamışsa (bir tasarımın parçalar aları sayılabilseler de) kendileri tasarımlanmam mlanmamıştır.

5 Tasarım m ve İşlev Şayet X, Z için i in tasarımlanm sa, Z, X in X işlevidir. i Örnek: bir yapınt ntı (artifact) konserve açmak a için i in tasarımlanm sa onun işlevi i konserve açmakta maktır. Şayet Z, X in X işlevi i ise X, Z için i in tasarımlanm tır???? Örnek: Bir taş parças asının işlevi kağı ğıtların n uçmasu masını engellemek ise (bu amaçla kullanılıyorsa) bu taş parças ası kağı ğıt ağırlığı olarak tasarımlanm tır????

6 Tasarım m ve İşlev lev (devam) Yapınt ntıların n ve bir işi için in kullanılan lan ama tasarımlanmam mlanmamış nesnelerin bir işlevi i olması için, in, tasarımland mlandıkları veya niyet edildikleri gibi işi görmelerine gerek yoktur. Örnek 1: Bir konserve açacağı,, tasarım m hatası nedeniyle bir konserve açacağı gibi işlemeyebilir (konserve kutularını açmayabilir). Ancak hala konserve açacaa acağına bu işlevi yüklemek y yanlış sayılmaz. Örnek 2: Bir taş yeterince ağıa ğır r olmadığı için in kâğı ğıt ağırlığı olarak işi görmese de bu amaçla kullanılmak lmak istendiği i için i in bu taşı şın n işlevi i kağı ğıtların uçmasını engellemektir.

7 Ara Sonuç İşlev ve tasarım m arasında bir ilişki varsa da bu ilişki bize tasarımın n ne olduğunu unu söylememekte, tam tersine eğer e er bir nesne tasarımlanm olarak kabul edilirse onun işlevi olduğundan undan söz s z etmemizi olanaklı kılmaktadır. Bunun dışıd ışında geçmi miş deneyimlerimizden kaynaklanan sezgilerimiz dışında bir nesnenin tasarımlanm olduğunu unu gösterecek g bir ilkeye ulaşmak zor görünmektedir. g

8 Doğal Tasarım Doğal tasarım m düşüncesine d biyolojik işlevi i açıklamak için i in başvurulmaktad vurulmaktadır. r. Bir eğretileme e olarak doğal tasarım. Eğer canlı organizmalar tasarımlanm gibi görünmeselerdi, işlevleri i de olmazdı ve var olamazlar ve üreyemezlerdi. Fakat organizmaların n işlevleri i var ve tasarımlanm gibi görünüyorlar g ve böylece b tasarım eğretilemesi uygun görünmektedirlerg nmektedirler (Ruse, 2003).

9 Doğal Tasarım (devam) Tasarımc mcısız z Tasarım. Doğal seçilim süreci s tasarıma yol açan a an bir süres reçtir. Mineraller gibi doğada gözledig zlediğimiz imiz düzenliliklerden d farklı olarak biyolojik nesneler işlevi/amaci levi/amacı olan varlıklard klardır. r. Diğer doğal varlıklardan farklı olarak biyolojik varlıklara atfedilen işlevin i açıklaya klayıcı bir gücüg vardır. r. Mesela minerallerin doğal işlevi i olduğundan undan söz s z etmek mineral hakkında bize yeni bir (bilimsel) bilgi vermez ama Harvey nin kalbin işlevinin i kanı pompalamak olduğunu unu keşfetmesi kalbi anlaşı şılır r kılmk lmıştır. Ancak bir organa gelişig igüzel zel bir şekilde işlev i atfedemeyiz. Bir organın n yaptığı birçok şey vardır. r. Mesela kalp sadece kanı pompalamaz, aynı zamanda özel bir ses çıkarır r ve göğüs s kafesi içinde i inde de bir yer kaplar. O halde bunların değil de kanı pompalamanın n kalbin işlevi i olduğunu unu nasıl söyleyebiliriz?

10 Doğal Tasarım (devam) Bir yapınt ntının n işlevi i yapması için in tasarlandığı iştir. Benzer şekilde biyolojik bir karakterin de işlevinden i söz s edilebilir mi? Doğal tasarımı savunanlar doğal seçilim sürecinin bir tasarım m süreci s olduğunu unu iddia etmekte. Onlara göre g biyolojik bir karakterin işlevi, i bu karakterin daha önceki örneklerinin yapmış oldukları için in seçildikleri iştir. Bugünk nkü bir kalbin işlevinin i kanı pompalamak olmasının nedeni ilk kez bu organa sahip bireylerde bu organın kanı pompaladığı için in seçilmi ilmiş ve sonraki kuşaklara aktarılm lmış olmasıdır. Tasarımlanm bir yapınt ntı,, yapmak üzere tasarımland mlandığı işi i göremese g bile onun işlevi i tasarımlanm olduğu u işi ise, biyolojik bir karakterin işlevi i de (o işi i i görmese g bile) soyun daha önceki örneklerinde yaptığı için in seçildi ildiği i işi olduğu u söylenebilir s ylenebilir mi?

11 Yapınt ntı İşlevi ve Biyolojik İşlev Yapınt ntı işlevi ve biyolojik işlev i arasındaki farklar. Tasarımlanm bir yapınt ntının n ilk örneğinin bile (tasarımlanm olduğu u işi i i görmese g de) tasarımlanm olduğu u işi onun işlevidir. i Ancak biyolojik bir karakterin işlev kazanması için in ilk birkaç kuşaktaki örneklerinin söz s konusu işi i i yapmış ve bunun için i in seçilmi ilmiş olmaları gerekmektedir çünk nkü doğal seçilim her zaman için i in var olan karakterler üzerinde çalışmak zorundadır. r. Ayrıca ortaya çıkmış bir özellik, hiçbir değişiklik iklik geçirmeden seçilim tarafından bir türde t yaygınla nlaştırılabilir. labilir. Bu durumda doğal seçilimin yaptığı tek şey onun yaygınla nlaşmasını sağlamakt lamaktır. Bu durumda seçilim bu özelliği i tasarımlam mlamış sayılmaz. Seçilim süreci s biyolojik işlevi i belirli ölçülerde açıklayabilmektedir. Biyolojik varlıklar kları tasarımlanm nesnelere benzetmek ve süreci s de bir tasarım m süreci s olarak görmek g bilgimize yeni bir şey eklememektedir.

12 Zeki Tasarım Thomas Aquinas David Hume William Paley Charles Darwin

13 Thomas Aquinas ın n Tasarım m GörüşüG Zekâsı olmayan doğal varlıklar da bir amaçlar ları varmış gibi hareket ediyorlar çünk nkü onlar da en iyiye ulaşmak için in her zaman ya da hemen her zaman aynı şeyi yapıyorlar. yorlar. O halde bu davranış ışları rastlantısal sal olamaz. Bir tasarıma göre g davranıyor olmalıdırlar çünk nkü zekâsı olmayan bir varlık k ancak zekâsı olan birisi tarafından bir amaca yönlendirilirse y o amaca ulaşabilir. abilir. Mesela bir ok ancak okçu u tarafından yönlendirilirse y hedefe ulaşabilir. abilir. Bu nedenle doğal varlıklar kların n hepsine amaçlar larını veren (hedeflerine yönlendiren) y zeki bir varlık k olmalıdır. Bu varlık k da Tanrı dır. r.

14 David Hume un un Tasarım Düşüncesine Eleştirisi Saatler zeki tasarım ürünüdür. r. Saatler ve canlılar lar benzerdir. ===================== O halde, canlılar lar da zeki tasarım ürünüdür. r. (Elliott Sober) İnsanlarda kan dolaşı şımı vardır. r. İnsanlar ve köpekler k benzerdir. ===================== O halde, köpeklerde k de kan dolaşı şımı vardır. r. (a.g.e.) İnsanlarda kan dolaşı şımı vardır. r. İnsanlar ve bitkiler benzerdir. ===================== O halde, bitkilerde de kan dolaşı şımı vardır. r. (a.g.e.)

15 Olabilirlik İlkesi Doğru olduğunu unu gözleme g dayalı olarak bildiğimiz imiz bir önerme alalım m ve buna O diyelim. Sonra O nun neden doğru olduğunu unu gösterecek g H 1 ve H 2 gibi iki varsayıma başvural vuralım. Bu durumda olabilirlik (likelihood) ilkesi şu şekilde ifade edilebilir: Eğer H 1 O nun olasılığı ığını H 2 den daha fazla arttırıyorsa O H 1 i H 2 ye göre g daha fazla destekler. Daha biçimsel imsel bir ifadeyle Eğer P(O/ H 1 ) >> P(O/ H 2 ) ise O H 1 i H 2 den daha fazla destekler. (Sober)

16 William Paley nin Tasarım m GörüşüG A: : Bu saat karmaşı şıktır r ve zamanı göstermeye uygundur. W 1 : Bu saat zeki bir tasarımc mcının ürünüdür. r. W 2 : Bu saat rastlantısal sal fiziksel süres reçlerin ürünüdür. r. (Sober) B: : Canlılar lar karmaşı şıktır r ve hayatta kalma ve üreme etkinliğine ine çok uygundurlar. L 1 : Canlılar lar zeki bir tasarımc mcının ürünüdür. r. L 2 : Canlılar lar rastlantısal sal fiziksel süres reçlerin ürünüdür. r. (a.g.e.)

17 Evrim ve Tasarım G: : Canlılar lar çevreleriyle mükemmel m olmayan bir şekilde uyumludurlar. V 1 : Türler, T mutlak zeki, iyi, güçg üçlü ve her şeyi bilen bir tanrı tarafından ayrı ayrı yaratılm lmıştır. V 2 : Türler T (ortak bir atadan) doğal seçilim yoluyla evrim geçirerek ortaya çıkmıştır.

18 Sonuçlar 1) Tasarımı bir tasarımc mcının ürünü olarak tanımlamak yeni bir bilgi vermez. Tasarımc mcının n amaç,, yönelim y gibi özellikleri tasarım hakkında net bir bilgi sağlamaz çünk nkü bu kavramların n kendileri yeterince açık a k değildir. ildir. Tasarımı,, nesnenin düzenlilik, d organizasyon, işlev gibi özellikleri ile tanımlamak ise istenenden daha çok sayıda nesneyi tasarımlanm olarak kabul etmemize yol açmaktada maktadır. 2) Biyolojik işlevi i açıklamak a için i in ortaya atılm lmış olan doğal tasarım, doğal seçilim süreciyle s açıklansa a da işlevi i açıklamakta a yetersiz kalmakta ve ancak işlev i kavramıyla açıklanabilen a yararsız z bir kavrama dönüşmektedir. d 3) Zeki tasarım m ise 2500 yıldy ldır çeşitli yorumlarıyla yla birlikte biyolojik işlevi/uyumluluğu u açıklamak a ve ayrıca tanrının n varlığı ığını ispat etmek üzere ileri sürülms lmüş bir kavram olarak bu amaçlar larından hiçbirini layıkıyla yla yerine getirememektedir.

Benzer belgeler

Yönetimin Fonksiyonları. İşletmeye Giriş. neltme. Yönetimin Fonksiyonları. Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı. vturker@marmara

Yönetimin Fonksiyonları. İşletmeye Giriş. neltme. Yönetimin Fonksiyonları. Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı. vturker@marmara İşletme BölümüB İşletmeye Giriş Ders Notu - 9 Yönetimin Fonksiyonları vturker@marmara marmara.edu..edu.tr www.volkanturker volkanturker.com..com.tr 1 2 Yönetimin Fonksiyonları İşletme BölümüB Planlama