UDK 693.1/2 TÜRK STANDARDI TS 2510/Nisan İÇİNDEKİLER

Transkript

1 İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TARİF, KAPSAM KONU TARİFLER Kârgir Duvar Harç Yõğma Kârgir Yapõ Yarõm Kârgir Yapõ Duvar Taşlan Taşõyõcõ Duvar Taşõyõcõ Olmayan Duvar Destek Duvarõ Desteklenen Duvar Narinlik Desteklenme Aralõğõ Desteklenme Yüksekliği Duvar Taşlarõnõn Basõnç Dayanõmõ Karma Duvar Tabakalanma Yüzeyi Boyana Taş Bağlantõ Taşõ Taş Uzunluğu Emniyet Gerilmesi Anma Değerleri Emniyet Gerilmesi Hesap Değeri KAPSAM MALZEME DUVAR TAŞLARI Doğal Taşlar Yapay Taşlar HARÇ BAĞLAYICI MEDDE AGREGA SU PROJE VE HESAP ESASLARI GENEL AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAK YAPILAR YIĞMA KÂRGİR YAPILARDAKİ DUVARLAR Taşõyõcõ Duvarlar Taşõyõcõ Olmayan Duvarlar YARIM KÂRGİR YAPILARDAKİ DUYARLAR KARMA DUVARLAR DUVAR EMNİYET ÇEKİLMELERİ Doğal Taştan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri Yapay Taşlardan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri Karana Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI GENEL MALZEMENİN HAZIRLANMASI DUVARLARIN ÖRÜLMESİ Doğal Taşlar ile Yapõlmõş Duvarlarda Örgü Yapay Taşlarla Yapõlan Duvarda Örgü... 23

2 KARGİR DUVARLAR HESAP VE YAPIM KURALLARI 0 - KONU, TARİF, KAPSAM KONU Bu standard, yõğma kârgir ve yarõm kârgir yapõlardaki kârgir duvarlar ile betonarme karkas yapõlardaki taşõyõcõ olmayan kârgir duvarlarõn tasarõm ve hesaplanmasõ ile yapõlmasõnda gözönünde bulundurulmasõ gerekli kurallara dairdir TARİFLER Kârgir Duvar Kârgir Duvar, doğal taşlarõn veya tuğla, beton, briket, kireç kumtaşõ gazbeton blok vb. yapay taşlarõn, kireç, çimento vb. bir mineral bağlayõcõ ile yapõlmõş harç kullanõlarak örülmesi yolu ile oluşturulan yapõ elemanõdõr. Duvar olarak yararlanmak amacõ ile bir kalõp içine dökülen betonun oluşturduğu yapõ elemanõ ve harçsõz olarak Madde ve de açõklandõğõ gibi yapõlan kuru duvarlar da kârgir duvar sayõlõr Harç Harç, mineral bağlayõcõlar, kum ve yeterli miktardaki suyun ve gerektiğinde harcõn özeliklerini geliştirmek amacõ ile kullanõlan katkõ maddelerinin karõştõrõlmasõ ile elde edilen bir yapõ malzemesidir Yõğma Kârgir Yapõ Yõğma kârgir yapõ, taşõyõcõ duvarlarõ Madde de açõklanan kârgir duvar tarifine uyan ve döşemeleri betonarme veya betonarmenin verdiği kadar yatay bütünlük (rijitlik) sağlayan başka bir tip döşeme olan yapõdõr Yarõm Kârgir Yapõ Yarõm kârgir yapõ, taşõyõcõ duvarlarõ Madde de açõklanan kârgir duvar tarifine uyan ve döşemeleri Madde de açõklanan yõğma kârgir yapõ tanõmõ dõşõnda kalan yapõdõr Duvar Taşlan Duvar taşlan, duvarlarõn yapõmõnda harç ile birlikte kullanõlan, doğal taşlar ile tuğla, beton briket, kireç kumtaşõ vb. yapay taşlardõr Taşõyõcõ Duvar Taşõyõcõ duvar, kat döşemelerinde oluşan faydalõ ve ölü yüklerle duvarlarõn kendi ağõrlõklarõ gibi düşey yüklerin ve rüzgâr yükü gibi yatay yüklerin alõnarak temel zeminine kadar iletilmesini, genel olarak basõnç gerilmeleri altõnda kalarak sağlayan duvarlardõr Taşõyõcõ Olmayan Duvar Taşõyõcõ olmayan duvar, yapõda kendi ağõrlõğõndan başka herhangi bir yük taşõmayan duvarlardõr Destek Duvarõ Destek duvarõ, yapõda herhangi bir taşõyõcõ duvarõn karşõ karşõya kalacağõ düşey ve yatay yükler altõnda burkulmadan ayakta kalabilmesini (stablitesini) sağlamak amacõ ile kullanõlan, diğer taşõyõcõ veya özel olarak bu amaçla yapõlmõş duvarlardõr Desteklenen Duvar Desteklenen duvar, karşõlaşacağõ yükler altõnda burkulmadan ayakta kalabilmesi için destek duvarlarõ ile desteklenmiş taşõyõcõ duvardõr. 1

3 Narinlik Narinlik, bir duvarõn ardõşõk iki döşeme plağõ veya kiriş ya da hatõllar arasõnda kalan kõsmõnõn gerçek yüksekliğinin, duvar anma kalõnlõğõna oranõdõr Desteklenme Aralõğõ Desteklenme aralõğõ, taşõyõcõ duvarõn kendisini destekleyen ayni taraftaki ardõşõk iki destek duvarõnõn eksenleri arasõnda yatay olarak ölçülen uzaklõktõr Desteklenme Yüksekliği Desteklenme yüksekliği, taşõyõcõ duvarõ destekleyen ardõşõk iki döşemenin eksenleri arasõnda yüşey olarak ölçülen uzaklõktõr Duvar Taşlarõnõn Basõnç Dayanõmõ Duvar taşlarõnõn basõnç dayanõmõ, bu taşlarõn standardlannda anõlan ve o standardlarda tarif edildiği şekilde bulunan basõnç dayanõmlarõdõr Karma Duvar Karma duvar, çeşitli nedenlerle yapõmõnda farklõ iki cins duvar taşõ kullanõlan ve taş cinslerinden biri duvarõn bir yüzünü diğeri ise öbür yüzünü oluşturacak şekilde örülen duvarlardõr Tabakalanma Yüzeyi Tabakalarõma yüzeyi, doğada tortul taşlarõn oluşmasõ sõrasõnda yer alan tabaka düzlemleri ve bu düzlemlere paralel yüzeylerdir Boyana Taş Boyuna taş, duvarda kullanõlan doğal veya yapay taşlardan, en büyük boyutu duvar yüzüne paralel gelecek şekilde yerleştirilen taştõr Bağlantõ Taşõ Bağlantõ taşõ, duvarda kullanõlan doğal veya yapay taşlardan, en büyük boyutu duvar yüzüne dik gelecek şekilde yerleştirilen taştõr Taş Uzunluğu Taş uzunluğu, duvar taşõnõn en büyük boyutudur Emniyet Gerilmesi Anma Değerleri Emniyet gerilmesi anma değeri, kullanõlan duvar taşõna ve harç cinsine göre belirlenen ve duvarõn yük taşõma açõsõndan etkinliğini gösteren bir değerdir Emniyet Gerilmesi Hesap Değeri Emniyet gerilmesi hesap değeri, duvarõn narinliği ile emniyet gerilmesi anma değeri gözönünde tutularak bulunan ve proje ve hesap uygulanmasõnda gözönünde bulundurulan gerçek emniyet gerilmesi değeridir KAPSAM Bu Standard, yõğma kârgir ve yarõm kârgir yapõlardaki kârgir duvarlar ile betonarme karkas yapõlardaki taşõyõcõ olmayan kârgir duvarlarõn hesap ve yapõm kurallarõnõ kapsar. Kârgir olmayan duvarlarõ, fabrika bacalarõnõ vb. özel yapõlan ve hafif bölme duvarlarõnõ kapsamaz. 1 - MALZEME Bu standardõn uygulanacağõ kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak malzemenin aşağõdaki maddelerde açõklanan özeliklerde bulunjnasõ gerekir DUVAR TAŞLARI Doğal Taşlar Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlar ocak taşõ olmalõ ve bünyelerinde çatlak kõsõmlar ve hava etkisi ile ayrõşmõş veya ayrõşmaya başlamõş kõsõmlar bulunmamalõdõr. Taşlarõn, elde edildikleri 2

4 ocağõn açõk yüzeyine yakõn yerlerinden çõkarõlmõş olanlarõnõn, hava tesirleri ile ayrõşmõş, bozulmuş veya rengi değişmiş kõsõmlarõ, taş ocağõnda iken temizlenmeli ve yapõ yerine getirilmiş olan taşlarõn hiç bir yerinde, bu şekilde bozulmuş, ayrõşmõş veya renk değiştirmiş kõsõmlarõn bolunmamasõ sağlanmalõdõr. Duvar yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlarõn TS 699 1) a göre bulunacak en küçük basõnç dayanõmlarõ cinslerine göre Çizelge-1 de verilen değerlerden küçük olmamalõdõr. NOT - Çizelge - 1 de anõlanlarõn dõşõnda kalan doğal yapõ taşlarõnõn kullanõlmasõ halinde, yukarõdaki diğer özelliklerin gerçekleşmiş bulunmasõ koşulu ile, basõnç dayanõm sonuçlarõna göre yük taşõma bakõmõndan girebileceği dayanõm grubu ve taşõma gücü saptanõr. ÇİZELGE - 1 Doğal Duvar Taşlarõnõn Dayanõm Gruplarõna Göre En Küçük Basõnç Dayanõmlarõ En Küçük Dayanõm Grubu Taş Cinsleri Basõnç Dayamam kgf/cm 2 I Kireçtaşõ, (kalker) traverten, kireç bağlayõcõlõ kumtaşõ 350 II Yoğun kireçtaşõ, dolomit, bazalt 500 III Silis bağlayõcõlõ kumtaşõ grovak vb. 800 IV Granit, siyenit, diorit, melafir, diabaz vb Yapay Taşlar Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak yapay taslardan harman tuğlalarõ TS 704'e fabrika tuğlalarõ TS 705'e, kireç kumtaşlarõ TS 808'e gazbeton bloklar TS 453'e ve betondan duvar briketleri ise TS 406'ya uygun özelikte olmalõdõr. Mevcut bir eski duvarõn yõkõmõndan çõkan yapay taşlar, ilgili standardõn öngördüğü bütün özelikleri taşõdõklarõ gerekli deneylerin yapõlmasõ sureti ile saptan-madõkça duvar yapõmõnda kullanõlmamalõdõr HARÇ Duvar yapõmõnda kullanõlacak olan harcõn oluşturulmasõnda yararlanõlacak agrega ve bağlayõcõ maddeler uygun miktarlarda karõştõrõlarak duvar harcõ elde edilir. Duvar harcõ karõşõmlarõnda, harç grubuna göre gerekli agrega ve bağlayõcõ miktarlarõ, hacim olarak Çizelge - 2 de verilen değerlere uygun olmalõdõr. Harca, kullanõlacağõ yere ve koşullara uygun kõvamda olabilmesini sağlayacak miktarda su katõlmalõ, özel hal ve gerekler dõşõnda, yerleştirildiği derzden akõp giderek derzi kõsmen boş bõrakacak kadar akõcõ olmayan ve kolay işlenebilen plastik bir kõvam gerçekleştirilmelidir. Harcõn özelikleri TS 2848 de belirtilenlere uygun olmalõdõr BAĞLAYICI MEDDE Kârgir duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak harca karõştõrõlacak bağlayõcõ maddelerden kireç TS 30, Çimento TS 19 a ve harç çimentosu ise TS 22 ye uygun özelikte olmalõdõr AGREGA Harç yapõmõnda yararlanõlacak olan agrega TS 2717'ye uygun özelikte olmalõdõr 1) Atõf yapõlan Türk Standardlannõn numaralan ve yayõn tarihleri bu metnin sonunda belirtilmiştir. 3

5 ÇlZELGE - 2 Duvar Harcõ Karõşõmlarõ (Hacim Olarak) Harç Grubu Kum Çimento Harç Çimentosu Kireç Hamuru Toz Kireç A 3 1 B / / C D E SU Harç yapõmõnda kullanõlacak suda organik maddeler, madensel ve organik yağlar, endüstri artõklarõ ile kullanõlacak bağlayõcõya zararlõ olabilecek miktarlardaki mangan bileşikleri ve lağõm sularõ ile amonyum tuzlarõ ve SO 3 bulunmamalõdõr. Bu konuda kullanõlacak suyun en iyisi içilebilecek özelikteki sular olmakla birlikte, evvelce denenmiş ve olumlu sonuç alõnmõş bulunan bütün sular bu amaçla kullanõlabilir. 2 - PROJE VE HESAP ESASLARI GENEL Duvar taşlarõnõn, harçlõ veya harçsõz olarak yanyana ve Üst Üste belirli bir yöntemle dizilmesi yolu ile örülerek yapõlan duvarlarõn kararlõlõğõ (stabilite) ve özellikle yatay yükler karşõsõnda devrilmeme (yõkõlmama) güvenliği, kendilerine dik başka duvarlar veya döşemeler ile desteklenerek sağlanmõş olmalõdõr. Bu suretle rüzgar vb. yatay yük ve etkilerin temel zeminine kadar güvenlikle iletilebilmesi sağlanmalõ ve bu husus gerektiğinde hesapla da gösterilmelidir. Desteklenmemiş duvar yüksekliği, duvarõn anma kalõnlõğõnõn 20 katõndan büyük olmamalõdõr, înşa edilecek destek duvarlarõnõn kalõnlõk ve aralõklarõnõn saptanmasõnda Madde de açõklanan hususlara uyulmasõ halinde rüzgar kuvvetleri vb. yatay kuvvetlerin temele iletümesindeki güvenliğin hesapla gösterilmesi gerekli değildir. Hal binalarõ vb. kat yüksekliği, fazla olan binalarla, desteklenmemiş duvar yüksekliğinin duvar anma kalõnlõğõna oranõnõn (narinlik) 20 den büyük olduğu binalarda, rüzgar kuvvetleri ve diğer yatay kuvvetlerin gerek desteklenen duvarlarda ve gerekse destek duvarlarõnda oluşturacağõ yatay ve düşey yükler ve gerilmeler bu duvarlarõn boyutlandõnlmasõnda gözönünde tutulmalõ ve bunlarõn kararlõlõğõ (devrilmeme güvenliği) hesapla gösterilmelidir. Yõğma kârgir yapõlar bodrum hariç 5 tam kata kadar, yarõm kârgir yapõlar ise bodrum hariç 2 tam kata kadar yapõlabilir. Yapõnõn saçak kotu üzerinde metal veya ahşap teras korkuluklarõ, bölmeleri kârgir olmayan ve hafif malzemeden yapõlmõş çatõ katlan, yukarõdaki paragrafta anõlan bina katlarõna ilâveten yapõlabilir. 4

6 Ancak, alanõ binanõn zemine oturduğu alanõn 1/3 ünü geçen çatõ katlan ile yapõda birden fazla sayõda bodrum katõnõn bulunmasõ halinde her büyüklükteki ikinci ve daha sonraki bodrum inşaatõ, tam kat sayõlõr. Madde , ve de belirtilen hususlara uyulmakla birlikte, seçilen duvar kalõnlõğõnõn yeterliliği açõkça görülmüyor, yada bu konuda şüpheye düşülüyorsa, lüzumlu duvar kalõnlõğõ yapõlacak statik hesaplarda, kullanõlacak duvar taşlan ve harç gruplarõ konusunda Çizelge - 1, Çizelge - 12, Çizelge - 13, Çizelge - 14 ve Çizelge - 15 de verilen değerlere uyulmalõdõr. Duvar kalõnlõklarõnõn saptanmasõnda õsõ geçirme, ses geçirme, rutubet ve yangõn iletme konularõnda duvarlarõn rolü gözönünde tutulmalõ, õsõ etkilerinden korunma bakõmõndan TS 825 de öngörülen hususlara uyulmalõdõr AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAK YAPILAR Afet bölgelerinde yapõlacak yapõlar için, yürürlükteki afet yönetmeliğinin ilgili hükümleri bu standardda öngörülenlere ilâveten aynca gözönünde bulundurulmalõdõr YIĞMA KÂRGİR YAPILARDAKİ DUVARLAR Yõğma kârgir yapõlardaki duvarlar, yapõdaki fonksiyonlarõ bakõmõndan Taşõyõcõ duvarlar, Taşõyõcõ olmayan duvarlar, olmak üzere iki çeşittir Taşõyõcõ Duvarlar Taşõyõcõ duvarlar, yapõdaki hareketli ve ölü düşey yükler ile, rüzgar vb. yatay yüklerin taşõnmasõnda, daha çok basõnç gerilmeleri karşõsõnda kalan düzlemsel yapõ elemanlarõ olup yapõdaki yeri bakõmõndan Taşõyõcõ dõş duvarlar, Taşõyõcõ iç duvarlar olmak üzere iki çeşittir. Taşõyõcõ duvarlardan ardaşõk katlarda birbirlerinin üstünde yer alanlarõn birbirlerine iletecekleri yüklerin ekzantrik olmamalarõ için, taşõyõcõ duvarlarõn eksenlerinin temelden çatõya kadar aynõ düşey düzlem içinde bulunmasõ sağlanmalõdõr. Duvar kalõnlõğõnõn değiştiği yerlerde duvarlarõn eksenlerinin aynõ düşey düzlemi içine alõnmasõ mümkün olmadõğõ takdirde, taşõyõcõ dõş dõş duvarlarda duvann dõş yüzeylerinin, taşõyõcõ iç duvarlarda ise duvarlarõn ayni tarafta kalan herhangi birer yüzeylerinin aynõ düşey düzlem içine alõnmasõ sağlanmalõdõr. Taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak doğal taşlarõn basõnç dayanõmõ 350 kgf/cm 2 den küçük olmamalõdõr. Yapay taşlardan fabrika tuğlalannda.ts 705 de belirtilen dolu tuğlalar ile düşey delikli tuğlalarõn seyrek delikli ve az delikli tipleri ve klinker tuğlalarõ taşõyõcõ duvar yapõmõnda kullanõlabilir. Çok delikli tuğlalar ile yatay delikli tuğlalar taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Gazbeton duvar bloklarõnda yalnõz basõnç dayanõmõ en az 50 kgf/cm 2 olanlar, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlabilir. Kireç kum-taşlanndan TS 808 de belirtilen dolu kireçkumtaşlan ile deliklerinin alanlarõ toplam alt yüzey alanõnõn % 35 inden büyük olmayan delikli kireç kumtaşõ, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlabilir. Delik alanlarõ toplamõ, alt yüz alanõnõn % 35 inden büyük olan delikli kireçkumtaşlan ile boşluklu kireçkumtaşlan, taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Beton biriketlerden sadece dolu beton briketler taşõyõcõ duvarlann yapõmõnda kullanõlabilir. Boşluklu beton briketler taşõyõcõ duvarlann yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Duvar yapõmõnda başka amaçlar ile imal edilmiş tuğlalar ve beton bloklar duvar yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Bodrum duvarlarõnda E ve D 3 grubu harç kullanõlmamalõdõr. Taşõyõcõ duvarlarda A, B, C ve D grubu harçlarõn kullanõlmasõ tercih edilmelidir. E grubu harç, bodrum hariç en çok iki katlõ yapõlarõn, kalõnlõğõ 29 cm den küçük olmayan taşõyõcõ duvarlar ile, taşõyõcõ olmayan duvarlann yapõmõnda kullanõlabilir. İç duvarlarda, bazõ kõsõmlarõnõn daha ince örülmesi suretiyle düşey nişler yapõlabilir. Duvarda oluşturulacak bu gibi duvar nişlerinin arkasõnda kalan duvar kalõnlõğõ ve duvar nişinin boyuttan bakõmõndan Çizelge - 3 de belirtilenlere uyulmasõ halinde, bu nişler için bir hesap tahkiki yapõlmasõ gerekmez. Taşõyõcõ duvarlarda, düşey olmayan nişler yapõlmamalõdõr. 5

7 ÇİZELGE - 3 İç Davarda Hesap Tahkiki Gerektirmeden Bõrakõlabilecek Düşey Niş Boyutlarõ Duvar Niş Boyuttan Kalõnlõğõ cm Genişlik cm Kalõn Duvar Kalõnlõğõ cm Temeller Taşõyõcõ duvarlara gelen ve bunlar tarafõndan aşağõya doğru iletilen düşey ve yatay yüklerin temel duvarlarõ ile ve güvenli bir şekilde temel zemninine aktarõlmasõ sağlanmalõdõr. Temel derinliği saptanõrken yapõ yerindeki don derinliği gözönünde tutulmalõ ve temel duvarlarõ bu kotun altõna inecek biçimde düzenlenmelidir. Yapõlarõn temel duvarlarõ, oturmalarõn ve özellikle farklõ oturmalarõn oluşmasõna ve bundan dolayõ yapõnõn üst kõsõmlarõnda çatlaklarõn ve diğer hasarlarõn meydana gelmesine neden olmayacak şekilde düzenlenmeli ve bu konuda temel zemininin özelikleri gözönünde tutulmalõdõr. Bu nedenle temel duvarlarõnõn altõnda en az 25 cm kalõnlõkta betonarme sömel hatõllarõ yapõlmalõ ve bu hatõllarõn genişliği temel duvarõnõn iki yanõndan en az 5 cm taşmak üzere temel duvarõnõn genişliğinden en az 10 cm daha büyük olmalõdõr. Bu sömel hatõllarõnda en az 10 mm çapõnda 6 tane boyuna donatõ çubuğu ile 25 cm aralõk ile 6 mm çaplõ düşey etriye konulmuş bulunmalõdõr. Yapõ yerinin meyilli olmasõ halinde temeller basamaklõ olarak ta düzenlenebilir. Bu takdirde basamak yüksekliği 40 cm den fazla ve basamak uzunluğu 1,50 m den az olmamalõdõr. Temel zemininin sağlam kaya olmasõ halinde sömel hatõlõ yapõlmasõndan vazgeçilebilir Taşõyõcõ Dõş Davarlar Taşõyõcõ dõş duvarlarõn sõvasõz kalõnlõklarõ õsõ ve ses yalõtõmõ gibi nedenler ile daha büyük duvar kalõnlõklarõ gerekmediği hallerde ve Madde de açõklandõğõ gibi desteklenmiş bulunmalarõ koşulu ile Çizelge - 4, Çizelge - 5 ve Çizelge - 6 da verilen değerlerden daha az olmamalõdõr. Bu konuda, deprem bölgelerindeki yapõlar için Madde 2.2 de belirtilenlere uyulmalõdõr. Ortalama basõnç dayanõmõ 30 kgf/cm 2 olan harman tuğlalarõ.bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ bulunan yapõlar ile zemin katõ üzerinde bir katõ bulunan yapõlarda kullanõlabilir. Daha çok katlõ yapõlardaki taşõyõcõ duvarlarõn yapõmõnda Çizelge - 4 de görüldüğü gibi sadece, ortalama basõnç dayanõmõ 50 kgf/cm 2 den küçük olmayan harman tuğlalarõ kullanõlabilir. 6

8 ÇİZELGE - 4 Bodrum Katõndan Başka Üç Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Yukarõdan Duvar Cinsleri İtibaren Beton Katlar Duvar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Harman Tuğlasõ Duvar 3) Fabrika Tuğlasõ Duvar 2) Dolu Beton Briket, Kireç Kumlasõ vb. Yapay Taş Duvar 2) (zemin) Bodrum ) Moloz taş duvarlar için 2) Madde de açõklanan koşullar ile 3) Harman tuğlasõnõn ortalama basõnç dayanõmõ en az 50 kgf/cm 2 olmak koşulu ile Çizelge - 4, 5 ve 6 doğal taş duvarlar için verilen kalõnlõk çekiçle kabaca düzeltilmiş taş duvarlarda 45 cm ve yönü taşõ ve kesme taş duvarlarda ise 40 cm olarak alõnabilir. ÇİZELGE - 5 Bodrumundan Başka Dört Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Yukarõdan İtibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton Duvar Duvar Cinsleri Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ Duvar 2) Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvarõ 2) (zemin) Bodrum ) ve 2) Çizelge - 4 deki gibidir. 7

9 ÇİZELGE - 6 Bodrumdan Başka Beş Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ Dõş Duvar Kalõnlõktan (cm) Duvar Cinsleri Yukarõdan İtibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton Duvar Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ Duvar 2) Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) (zemin) Bodrum ) ve 2) Çizelge - 4 deki gibidir. Pencere ve kapõ gibi boşluklarõn arasõnda kalacak kolon veya ayak gibi dolu duvar kõsõmlarõnõn uzunluğu ki tarafõndaki boşluklarõn büyük açõklõklõ olanõn açõklõğõnõn 1/5 inden küçük olmamak koşulu ile en az 49 cm olacaktõr. Pencere veya kapõ boşluğu kenarõ ile bina köşesi arasõnda kalacak dolu duvar parçasõnõn uzunluğu 69 cm den küçük olmamalõdõr. Bunun mümkün olmadõğõ hallerde, gerekli hesap tahkiki yapõlmak ve Üst ve alt kat hatõllarõna bağlanmak koşulu ile hatõl bağlantõlarõ tertiplenmelidir. Lüzum görüldüğünde yapõlacak statik hesaplarõn sonucunda, Çizelge - 4, 5 ve 6 da belirtilen değerlerden daha büyük duvar kalõnlõklarõnõn gerektiğinin anlaşõlmasõ halinde, bu statik hesaplarda bulunan duvar kalõnlõklarõ proje ve uygulamalar için esas alõnmalõ veya Madde de belirtildiği gibi, daha yüksek dayanõmlõ taşlar ve uygun harç grubu kullanõlarak yapõlacak hesap sonuçlarõna uyulmalõdõr. Bodrumdaki taşõyõcõ dõş duvarlarõn yapõmõnda tuğla kullanõlmamalõdõr. Bodrum duvarlarõnõn yapõmõnda beton kulanõlmak istenirse, bu beton en az, TS 500 de belirtilen W b sõnõfõ niteliğinde veya daha iyi nitelikte bir beton olmalõdõr. Bodrum katõn duvarlarõnõn su basman kotuna kadar olan kõsõmlarõnõn yapõmõnda kulanõlacak yapay taşlarõn basõnç dayanõmlarõ 50 kgf/cm 2 den küçük olmamalõ ve bu duvarlarõn örülmesinde E grubu ve D - 3 grubu harçlar kullanõlmamalõdõr. Bodrumdaki taşõyõcõ dõş duvarlarda narinlik değeri 10 dan büyük olmamalõdõr. Bu duvarlarõn projelendirilmesinde, bodrum kat serbest yüksekliğinin 2,70 m den büyük olmamasõ, Madde de belirtilen esaslara uygun olarak desteklenmiş bulunmasõ, dõş tarafõndaki tabu zeminin yükselerek gider bir şeyi bulunmamasõ veya bu şevin 1/5 den büyük olmamasõ ve bu zemine etkiyen ve hesaplarda gözönünde tutulmasõ gereken herhangi bir sürşarj yükünün bulunmamasõ koşullan ile, bu duvarlara etkiyen toprak itkisinin hesaplanmasõndan vazgeçilebilir. Bu koşularõn bulunmamasõ halinde duvarlarõn boyutlandõrõlmasõnda toprak itkisi de gözönünde tutulmalõdõr. Çizelge - 4, 5 ve 6 da yukarõdan itibaren (1) ve (2) ci kat olarak belirtilen katlarda, döşeme üstünden döşeme üstüne ölçülen kat yükseklikleri 2,70 m den bu duvarlara oturan döşemenin çalõşma açõklõğõ 4,50 m den büyük değilse ve bu katõn üstünde çatõdan başka bir yapõ kõsmõ bulunmuyorsa, taşõyõcõ dõş duvar kalõnlõğõ 19 cm olabilir. Ancak bu takdirde bu taşõyõcõ duvarlara hiç bir yatay yükün iletilmemesi sağlanmõş olmalõ ve bu duvarlar sadece düşey yükler karşõsõnda bulunmalõdõr. Bu duvarlarõn yapõmõnda A, B veya C grubu harçlar kullanõlmalõ ve kullanõlacak yapay taşlarõn ortalama basõnç dayanõmõ en az 80 kgf/cm 2 olmalõdõr. Bodrumlu veya bodrumsuz bir katlõ binalarla, bodrumlu veya 8

10 kodrumsuz zemin katõnõn üstünde bir katõ bulunan binalarda bu paragrafta açõklanan koşularõn bulunmasõ kaydõ ile dõş taşõyõcõ duvarlarõn kalõnlõğõ 19 cm yapõlabilir. Bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ olan veya zemin katõ üzerinde bir katõ bulunan ve yukarõdaki paragrafta belirtilen koşulara uymayan binalarda taşõyõcõ dõş duvarlarõn kalõnlõklarõ konusunda Çizelge - 4 de verilen değerlere uyulmalõdõr. Bir taşõyõcõ dõş duvar boyunca plandaki boşluk uzunluklarõnõn toplamõ bütün duvar uzunluğunun bodrum katlarõnda % 40 õnõ ve diğer katlarda % 60 õnõ geçmemelidir. Taşõyõcõ dõş duvarlarda, duvar boyunca plandaki boşluk uzunluklarõ toplamõnõn bodrum katlarda % 35 ten ve diğer katlarda % 50 den büyük olduğu hallerde, bu duvarlardaki kapõ ve pencere lentolarõ kat döşemesi hatõllarõna kadar uzatõlarak bu hatõllara bağlanmalõ veya, aralarõnda birleştirilerek sürekli bir ara hatõlõ oluşturulmalõdõr. Gerektiğinde, statik hesaplar yapõlarak taşõyõcõ duvarlarõn en gayri müsait yerinde oluşan gerilmelerin hiç bir zaman Çizelge - 12, 14 ve 16'da verilen değerleri geçmediği gösterilmelidir. Taşõyõcõ dõş duvarlarda niş yapõlmamalõdõr Taşõyõcõ İç Duvarlar Taşõyõcõ iç duvarlarõn kalõnlõklarõ, bu duvarlarõn Madde de belirtildiği gibi desteklenmiş olmalarõ koşulu ile Çizelge - 7, 8 ve 9 da verilen değerlerden küçük olmamalõdõr. Kolon veya ayak şeklindeki çok kõsa duvarlarõn uzunluğun 39 cm den küçük olmamalõ ve bu kõsõmlar mümkün olduğu kadar büyük taşlar kullanõlarak oluşturulmalõdõr. Bu gibi ayaklarõn taşõma kapasiteleri hesapla tahkik edilmelidir. ÇİZELGE - 7 Bodrumdan Başka Üç Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Duvar Cinsi Yukarõdan itibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton Duvar Harman Tuğlasõ Duvar 2)3) Fabrika Tuğlasõ Dolu Beton Briket, Kireç Kumlasõ vb. Yapay Taş Duvar 2) (zemin) Bodrum ) Moloz taş duvarlar için 2) Madde de belirtilenlere uyulmasõ koşulu ile 3) Sadece, ortalama basõnç dayanõmõ 50 kgf/cm2 den küçük olmayan harman tuğlalarõ için 9

11 ÇİZELGE - 8 Bodrumdan Başka Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (cm) Duvar Cinsi Yukarõdan itibaren Katlar Doğal Taş Duvar 1) (Moloz) Beton Duvar Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ, Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) (zemin) Bodrum ) ve 2) Çizelge - 7 deki gibidir. Taşõyõcõ iç duvarlar ve bunlarõ destekleyen destek du varlarõ ile ilgili diğer boyutlar Çizelge - 9 da verilenlere uygun olmalõdõr. Taşõyõcõ iç duvarlarda, duvar boyunca plandaki kapõ ve pencere boşluklarõnõn uzunluklarõnõn toplamõ, bütün duvar uzunluğunun % 40 õndan büyük olmamalõdõr. Taşõyõcõ iç duvarlarda narinlik değeri 18 den büyük olmamalõdõr. Bodrum duvarlarõnda E ve D-3 grubu harçlar kullanõlmamalõdõr. Duvar yapõmõndan başka maksatlar ile imal edilmiş beton bloklar veya tuğlalar taşõyõcõ iç duvarlarõn yapõmõnda kullanõlmamalõdõr. Taşõyõcõ iç duvarlarda kullanõlacak doğal taşlar ile, tuğla, beton blok ve kireç kumtaşõ gibi yapay taşlarda arnacak özelikler Madde de belirtildiği gibidir. Ortalama basõnç dayanõmõ 30 kgf/cm 2 olan harman tuğlalarõ bu maddede belirtilenlerin gerçekleşmesi koşulu ile bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ olan veya zemin katõnõn üzerinde bir katõ bulunan binalarõn taşõyõcõ iç duvarlarõnõn yapõmõnda kullanõlabilir. Bu halde duvar kalõnlõklarõ Çizelge - 7 de verilen değerlere uygun olmalõdõr. Bodrumlu veya bodrumsuz sadece zemin katõ bulunan veya zemin katõnõn üzerinde bir katõ olan binalarda taşõyõcõ iç duvar kalõnlõklarõ için, bodrumlarda Çizelge - 7 deki değerlere aynen uyulmalõ, bodrumun üstündeki katlar için ise Çizelge - 7 de yukarõdan aşağõya doğru sõralanan katlara karşõlõk verilen duvar kalõnlõklarõ gözönünde tutulmalõdõr. Harman ve fabrika tuğlasõ, dolu beton briket, kireç kumtaşõ vb. yapay duvar taşlan ile yapõlan taşõyõcõ iç duvarlarõn Çizelge - 7, 8 ve 9'da görüldüğü gibi 19 cm kalõnlõkta yapõlabilmesi için, kat yüksekliği 3,25 m den büyük olmamalõ, bu taşõyõcõ duvarlara oturan döşemenin, duvarõn iki tarafõnda kalan ve duvar doğrultusuna dik açõklõktan 4,50 m den 2) ve bu döşemedeki hareketli yükün (varsa hafif bölme duvarlarõnõn yükü dahil) 275 kgf/m 2 den fazla bulunmamalõ, büyük açõklõğõn duvara dik olmasõ halinde ise, iki istikamette çalõşan döşemelerde büyük açõldõk ve tek istikamette çalõşan döşemelerde çalõşma açõklõğõna dik açõklõk 5,50 m den büyük olmamalõdõr. Duvarlarda, bazõ kõsõmlarõn daha ince örülmesi suretiyle nişler yapõlabilir. Taşõyõcõ iç duvarlarda oluşturulacak bu gibi nişlerin arkasõnda kalan duvar kalõnlõğõ ve duvar nişinin boyutlarõ bakõmõndan Madde de belirtilen hususlara uyulmalõdõr. 2) İki istikamette çalõşan döşemeler için küçük açõklõk, tek istikamette çalõşan döşemelerde çalõşma açõklõğõ 10

12 ÇİZELGE - 9 Bodrumdan Başka Beş Tam Katõ Bulunan Binalarda Minimum Taşõyõcõ İç Duvar Kalõnlõklarõ (mm) Yukarõdan Duvar Cinsi İtibaren Katlar Doğal Taş Beton Duvar 1) Duvar (Moloz) Harman Tuğlasõ Duvar Fabrika Tuğlasõ, Dolu Beton Briket, Kireç Kumtaşõ vb. Yapay Taş Duvar 2) (zemin) Bodrum ) ve 2) Çizelge - 7 deki gibidir Duvarlarõn Desteklenmesi Duvarlar, özellikle taşõyõcõ duvarlar, güvenlikle ayakta kalabilmeleri ve etkisi altõnda bulunduklarõ düşey ve yatay yükler altõnda devrilmelerinin önlenmesi için destek duvarlarõ ile desteklenmelidirler. Bu amaçla kullanõlacak destek duvarlarõnõn destekledikleri duvara dik olarak tertiplenmeleri esastõr. Bununla birlikte desteklenen duvar, kendisine dik ve Çizelge - 10 da belirtilen boyut ve aralõklardaki duvarlar ile desteklenmiş bulunuyor ise, yapõnõn plandaki şeklinin dikdörtgenden farklõ bulunmasõ nedeni ile duvarõn iki başõndaki duvarlar ile yaptõğõ açõ dik olmayabilir. Destekleme, yalnõz bu amaç için yapõlmõş duvarlar tarafõndan yerine getirilebileceği gibi, taşõyõcõ duvarlardan da bu maksatla yararlanõlabilir. Destek duvarlarõnõn bu amaç için yeterli sayõlabilmesi için aksi hesapla gösterilmedikçe yükseldiklerinin en az 1/3 ü kadar bir uzunlukta olmalarõ gerekir. Gerek desteklenen duvarlar ve gerekse destek duvarlan ile ilgili boyutlar, Çizelge - 10'da belirtilen değerlere uygun olmalõdõr. ÇİZELGE - 10 Desteklenen Duvarlarõn Boyutlarõna Gdre Gerekli Destek Duvar Boyuttarõ Desteklenen Kat Yüksekliği Duvarõn Kalõnlõğõ (Destekleme (cm) Yükseldiği) (m) Destek Duvarõnõn Kalõnlõğõ (cm) Destek Duvarõ Aralõklarõ (Destekleme Aralõğõ) (m) 19 2, ,50 3,00 5,50 3,25 4, , ,00 4,00 8,00 5,00 7,00 11

13 Bir destek duvarõ, desteklediği duvarõn sadece bir tarafõnda kalabileceği gibi, iki taraflõ da olabilir (Şekil - 1). Ancak desteklenen duvarõn her iki tarafõndaki destek duvarlarõnõn aralõklarõ yani desteklenmemiş duvar uzunluktan Çizelge - 10 da belirtilen değerlere uygun olmalõdõr. (Şekil - 2). Destek duvarlarõnda kapõ boşluklarõnõn bulunmasõ halinde, tektaraflõ destek duvarlarõnda destekleme noktasõna en yakõn boşluğun bu noktaya uzaklõğõ, kapõ boşluğu yüksekliğinin 1/5 indenve 50 cm den küçük olmamalõdõr. İki taraflõ destek duvarlarõnda ise destekleme noktasõnõn iki tarafõndaki ilk kapõ boşluklarõ arasõndaki dolu duvar uzunluğu kapõ boşluğu yüksekliğinin 1/5 inden ve 60 cm den küçük olmamalõdõr (Şekil. 3). Yukarõda destek duvarlarõ için öngörülen koşullarõ taşõmayan duvarlar destekleme duvan olarak kabul edilemez. Herhangi bir nedenle bir betonarme döşeme taşõyõcõ duvarlara kayõcõ (hareketli) mesnetler ile oturtulmuş ise, bu gibi döşemelerin destekleme fonksiyonlarõnõ yeterince yerine getiremiyecekleri gözönüne alõnarak bunlarõn oturduğu duvarlar, hatõl kirişleri veya statik bakõmdan bunlara eşdeğer tedbirler ile güvence altõna alõnmalõdõr. Bu gibi hallerde hatõl kirişleri veya bunlarõn yerini alan tedbirler o noktada duvara gelen düşey yükün 1/100 üne eşit bir yatay yük ve varsa rüzgar yükü de gözönünde tutularak boyutlandõrümalõdõr. Yapõlacak hesaplamalarda, bu gibi hallerde kayõcõ mesnetlerde azda olsa bir miktar sürtünme kuvvetinin yer alacağõ düşünülerek bu sürtünme kuvvetlerinin oluşturacağõ yükler de gözönünde tutulmalõdõr. Yapõda kalkan duvarlarõnõn bulunmasõ halinde, bu duvarlar, destek duvarlarõ ve kolonlar tarafõndan yeterince desteklenmemiş iseler, çatõ konstrüksiyonuna çekme kuvvetlerine de dayanõklõ bir biçimde bağlanarak ankre edilmelidirler. Kat döşemeleri, Üzerine oturarak yüklerini ilettikleri taşõyõcõ duvarlara en az 20 cm yüksekliğinde ve duvar kalõnlõğõna eşit genişlikteki hatõllar ile mesnetlendirilmeli ve her iki yöndeki donatõ demirlerinin uçlarõ bu hatõllarõn içinde, duvar eksen düzleminin ayõrdõğõ diğer yanda hatõlõn diğer yüzüne kadar uzanmalõdõr. Bu hatõllarda en az 4 12 veya 6 10 luk boyuna donatõ ile, yeterli aralõklarla konulmuş en az 6 lõk etriyeler bulunmalõdõr. Kat döşemelerinden ve çatõ konstrüksiyonundan gelebilecek münferit yükler, eksantrik olmamak ve duvara iletilmek şartõ ile bu duvarlara taşõtõlabilir. Bu takdirde yükün 60 lik bir açõ ile yayõlacağõ gözönünde tutularak duvardaki gerilmeler hesaplanmalõ ve bunlarõn Çizelge - 12, 14 ve 16 da verilen değerleri geçmediği gösterilmelidir (Şekil - 4). Ancak bu hesabõn sonucu ne olursa olsun 19 cm kalõnlõğõndaki taşõyõcõ duvarlara verilebilecek en büyük münferit yük 4 ton dan daha büyük olmamalõdõr. Sadece destekleme amacõ ile yapõlmõş herhangi bir destek duvarõ; yapõnõn herhangi bir katõndan o kattaki kendi ağõrlõğõndan daha fazla bir yük alõyor ise, bu destek duvarõ taşõyõcõ duvarlar için geçerli olan esaslara göre boyutlandõrõlõr Taşõyõcõ Olmayan Duvarlar Taşõyõcõ olmayan duvarlar esas itibarile kendi ağõrlõklarõndan başka bir yük taşõmayan yapõ elemanlarõ olmalarõna rağmen, meydana gelebilecek rüzgar yükü, deprem etkisi vb. yatay yükleri, yanõnda bulunan ve temas halinde bulunduğu taşõyõcõ duvar, döşeme plağõ, kolon vb. yük taşõyabilen yapõ elemanlarõna güvenle iletebilecek şekilde yapõlmõş bulunmalõdõr Taşõyõcõ Olmayan Dõş Davarlar Genellikle karkas yapõlarda bulunan bu çeşit duvarlarõn içinde yer aldõğõ ve yapõnõn ardõşõk iki kolonu ile iki kirişinin çevrelediği karkas gözünün (yapõ boşluğu) açõklõk ve yüksekliği ile, bu gözün subas-man kotundan yüksekliği, bunlarõn düzenlenmesi ve projelendirilmesinde önem taşõr. Böyle bir karkas gözünde yer alan taşõyõcõ olmayan duvarõn açõklõk (uzunluk) ve yüksekliğinden büyük olanõn küçüğüne oranõ (e) ile gösterilirse, taşõyõcõ olmayan dõş duvarlar için, herhangi bir hesap tahkikinin yapõlmasõ gerekmeden yapõlabilecek en büyük duvar alanlarõ m 2 olarak, (e) oranõna ve duvarõn yerden yüksekliği ile duvarõn kalõnlõğõna bağlõ olarak Çizelge - 11 de gösterilmiştir. Çizelge - 11 de (e) oranõnõn 1 ve 2 değerlerinin karşõlõklarõ verilmiştir, (e) oranõnõn 1 ve 2 arasõndaki değerlerine karşõlõk maksimum duvar alanõ büyüklükleri enterpolasyon yapõlarak bulunur. 12

14 ÇİZELGE - 11 Taşõyõcõ Olmayan Dõş Duvarlarõn En Büyük Yapõm Alanlarõ (m 2 ) Duvar Duvarõn su Basma Kotundan Yüksekliği Kalõnlõğõ cm < 8 m 8 ~ 20 m > 20 m e = 1,00 e 2,00 e = 1,00 e 2,00 e = 1,00 e 2, Duvarõn su basma kotundan yüksekliği bulunurken, duvarõn oturduğu döşeme kotu gözönünde tutulur. Çizelge - 11 de verilen sõnõr değerleri aşmayan ve çevredeki kiriş kolon ve döşeme gibi taşõyõcõ yapõ tasõmlarõna bitişik bulunan ve yapõmõnda A, B veya C grubu harç kullanõlmõş bulunan, taşõyõcõ olmayan dõş duvarlar için herhangi bir statik tahkik yapõlmasõ gerekmez. Bu gibi duvarlarõn, binanõn kiriş, kolon ve döşeme gibi taşõyõcõ kõsõmlarõna temas halinde bulunan bölümlerinin örülmesi sõrasõnda taşõyõcõ kõsõmlar ile iyi bir bağlantõ sağlanmalõ ve değme yerlerinde oluşan derzler, duvarõn örülmesinde kullanõlan harç ile sõkõca doldurulmalõdõr Taşõyõcõ Olmayan îç Duvarlar Taşõyõcõ olmayan iç duvarlar kat döşemelerinin yapõmõndan sonra örüleceği ve genellikle bu döşemelere yük olarak etki yapacağõ gözönünde tutulmalõ ve olabildiği kadar hafif malzeme kullanõlmalõdõr. Bu duvarlarõn ağõrlõklarõ, varsa sõva ve kaplama dahil 700 kgf/m den büyük olmamalõdõr. Taşõyõcõ olmayan iç duvarlarõn döşemeler yerine taşõyõcõ betonarme kirişlere oturtulmasõ halinde ağõrlõklarõ 700 kgf/m den daha büyük olabilir. Taşõyõcõ olmayan iç duvarlarõn döşemelere oturtulmasõ halinde bunlarõn uzunluklarõ 4,00 m yi aşmamah ve örme sõrasõnda A veya B grubu harçlar kullanõlmalõdõr YARIM KÂRGİR YAPILARDAKİ DUYARLAR Yarõm kârgir yapõlar bodrum katõ hariç olmak ve kat yüksekliği 3,00 m yi geçmemek üzere en çok iki tam katlõ olarak yapõlabilir. Yapõnõn saçak kotunun üzerinde metal veya ahşap teras korkuluktan, bölmeleri kârgir olmayan ve hafif malzemeden yapõlmõş ve en çok 2,70 m kat yüksekliğinde çatõ katlan ayrõca yapõlabilir. Ancak alanõ binanõn zemine oturduğu alanõn 1/3 ünü geçen çatõ katlan tam kat sayõlõr. Yarõm kârgir yapõlarda döşemeyi oluşturan elemanlar ile dõş taşõyõcõ duvarlar en çok 2,00 m aralõklar ile ve çekme kuvveti de alabilecek biçimde sağlamca ank-rajlanmõş olmalõdõr. Bu ankraj bağlantõlarõ duvarõn dolu kõsõmlarõna veya pencerelerin arasõndaki duvar kolonlarõna rastlatõlmalõdõr. Ankrajõn yapõldõğõ pencere arasõ kolonun uzunluğu 0,80 m den daha küçük olmamalõdõr. Döşemenin çalõşma doğrultusuna (en büyük gerilme doğrultusu) paralel olan duvarlarda yapõlan ankraj-lar en az 1,00 m genişlikteki bir döşeme şeridini veya en az iki döşeme kirişini veya nervürü kavrayacak şekilde bu döşeme veya kirişlerin içine sokulmuş bulunmalõdõr. Taşõyõcõ dõş duvarlar ile ankraj lanmõş aynõ doğrultudaki kirişlerden, herhangi bir iç duvar üzerinde çakõşanlar birbirlerine çekme kuvvetlerini de iletebilecek bir şekilde bağlanmõş olmalõdõr. Yarõm kârgir yapõlardaki duvarlarõn yapõmõnda, taşõyõcõ dõş duvarlarõn kalõnlõğõ en az 29 cm olarak ve destek duvan aralõğõ 5,50 m yi geçmemek üzere Madde 2.3 de belirtilen diğer hükümler geçerlidir KARMA DUVARLAR Bir duvarõn yapõmõnda çeşitli amaçlarla iki cins yapõ taşõ, örneğin doğal yönü taşõ ve tuğla, beton briket ve tuğla, doğal yönü taşõ ve beton briket kireç kum-taşõ ve beton briket gibi farklõ iki çeşit yapõ taşõnõn birlikte kullanõldõğõ karma duvarlarõn yapõmõnda aşağõdaki hususlara uyulmalõdõr. 13

15 Karma duvarlarda kullanõlan farklõ taş cinslerinden biri duvarõn bir yüzünü ve diğeri ise öbür yüzünü oluşturacak ve iki tabaka birbiri ile örgü tekniği esaslarõna göre bağlanacak şekilde düzenlenir. Karma duvarõn kalõnlõğõ, tabakalarõ oluşturan duvar taşlarõnõn herbiri ile yapõlabilecek duvarlarõn minimum kalõnlõklarõnõn toplamõndan küçük olmayacak ve iki duvar tabakasõ arasõnda Madde ve Madde de açõklanan biçimde iyi bir bağlantõnõn sağlanabilmesi için gerekli örgü kurallarõnõn uygulanabilmesine yeterli olabilecek şekilde saptanmalõdõr. Karma duvarlarda, birbiri ile örgü kurallarõna göre bağlanan iki duvar tabakasõ arasõnda bütün duvar uzunluğunca devam eden ve (A) ve (B) grubu harçlardan biri ile olabildiğince boşluksuz olarak doldurulmuş ortalama 2 cm kalõnlõkta derzler bulunmalõ ve duvarõn her tabakasõnõn örülmesinin bitirilmesinden sonra sõradaki bütün düşey derzlerin doldurulmasõ bir sonraki sõranõn örülmesine başlanõlmadan önce tamamlanmõş bulunmalõdõr (Şekil - 5). Karma duvarlarõn narinliğinin hesaplanmasõnda gerçek kalõnlõk ve yükseklik değerleri gözönüne alõnmalõ ve bu duvarlar narinlik değeri 10 dan büyük olmayacak şekilde tertiplenmelidirler DUVAR EMNİYET ÇEKİLMELERİ Duvarlarõn emniyet gerilmelerinin bulunmasõnda, duvarõn narinliği de gözöhünde tutulur. Narinliğin hesaplanmasõnda, duvarõn kat döşemeleri arasõnda kalan ve oturduğu döşeme kotu ile bu duvara oturan ardõşõk döşeme plağõ hatõlõnõn altõ arasõndaki mesafeye eşit (h) yüksekliği ve duvarõn (d) anma kalõnlõğõndan yararlanõlarak narinlik λ = d h formülü ile ve büyük tam sayõya yuvarlatõlarak bulunur. Çizelge - 12 de doğal taş duvarlar için. Çizelge - 15'de ise yapay taş duvarlar için, kullanõlan harç gruplarõ da gözönünde tutularak belirtilen emniyet gerilmeleri, narinliği λ 10 olan duvarlar için geçerlidir. Duvarlarõn hesaplanan gerçek narinlik değerleri de gözönünde tutularak saptanacak ve yapõlacak hesaplarda da esas alõnacak gerilme sõnõr değerleri ise Çizelge -14 ve Çizelge -16 da verilmiştir. Ancak doğal taşlardan yapõlan duvarlarda, sadece kesme taş olanlarda narinliğin λ > 10 olmasõna izin verilebilir. Doğal taşlardan yapõlmõş kesme taştan başka duvarlarda narinlik değeri 10 dan büyük olmamalõdõr. Kesme taş duvarlarda da narinliğin λ 14 olmasõ sağlanmalõdõr Doğal Taştan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri Doğal taş kullanõlarak oluşturulacak duvarlar yapõm yöntemlerine göre: Kuru duvar, Moloz taş duvar, Çekişle kabaca düzeltilmiş taş duvar Yönü taşõ duvarlar Kesme taş duvarlar olmak üzere başlõca beş grupta toplanõr Kuru Taş Duvar Kuru taş duvarlar yalnõzca ağõrlõk istinat duvarlarõ ile bahçe vb. çevre duvarõ yapõmõnda kullanõlabilir. Kuru duvarlarõn hesap hacim ağõrlõk değeri olarak, duvarõn yapõmõnda kullanõlan taşõn birim hacim ağõrlõğõnõn yansõ alõnabilir. Kuru duvarlarda, etki yapan toprak etkileri ile duvar ağõrlõklarõnõn bileşkesinin duvar kesitinin ortadaki 1/3 kõsmõnõn içinde kalmasõ sağlanarak duvarda çekme gerilmelerinin oluşmasõ önlenmelidir Harçlõ Doğal Taş Duvarlar Doğal taşlarõn harçlõ olarak işlenmesi ile elde edilen doğal taş duvarlar, basõnç emniyet gerilmesi açõsõndan Moloz taş duvarlar, Çekişle kabaca düzeltilmiş taş duvar, Yönü taşõ duvar, 14

16 kesme taş duvarlar, olmak üzere dört gruba ayrõlõr. Yapõm özelikleri ve uygulama açõsõndan gerekli koşular ileride Madde de açõklanmõş bulunan bu duvarlar için emniyet gerilmeleri, yapõmlarõnda kullanõlan doğal taş cinsi ve harç gruplarõna göre Çizelge 12 de verilmiştir. Bu çizelgede verilen gerilme değerlerinin geçerli olabilmesi için duvarlarõn Madde de öngörüldüğü gibi yeterli kalõnlõk ve aralõklardaki destek duvarlarõ ile desteklenmiş bulunmalõ ve duvar narinliği 10 dan büyük olmamalõdõr. ÇİZELGE - 12 Doğal Taş Duvarlarda Narinliğin λ 10 Değerleri İçin Emniyet Gerilmeleri (kgf/cm 2 ) Yapõm Yöntemine Göre Harç Doğal Taş Grubu Duvar Gruplarõ Gruba l II III IV Moloz taş duvar Çekiçle kabaca düzeltilmiş taş duvar Yönü taşõ duvar E D, C B A E D, C B A D, C B A Duvar narinliğinin 10 dan büyük değerler olmasõna, yalnõzca kesmetaş duvarlarda izin verilebilir. Bunun için de duvanõi merkezsel olarak yüklenmiş bulunmasõ ve derzlerin 0,5 cm den geniş olmamasõ ve taş yüzeylerinin bu kalõnlõktaki derzin yapõlabileceği kadar düzgün işlenmiş bulunmasõ gerekir. Kesmetaş duvarlarda, kullanõlan taş ve harç gruplarõna göre Çizelge - 13 de verilmiş bulunan basõnç emniyet gerilmesi anma değerleri ve duvarõn narinlik katsayõsõndan yararlanõlarak, basõnç emniyet gerilmesi hesap değeri Çizelge - 14 den alõnõr. Hesaplarda Çizelge - 14 de belirtilen değerlere uyulmalõdõr. ÇİZELGE - 13 Kesmetaş Davarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri Doğal Taş Grubu Harç Grubu I II III IV D, C B A

17 ÇİZELGE - 14 Kesmetas Duvarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri ve Narinlik Katsayõsõna Göre Emniyet Gerilmesi Hesap Değerleri kgf/cm 2 Narinlik Değeri (λ) Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri Ancak bu koşullarõn sağlanmasõ halinde dahi narinlik 14 den daha büyük değerler almamalõdõr. Narinliğin Çizelge - 14 de verilmeyen ara değerlerde olmasõ halinde duvar emniyet gerilmeleri enterpolasyon yapõlarak bulunur. Harçlõ doğal taş duvarlarda rüzgâr vb. yatay yüklerin oluşturacağõ kayma gerilmeleri : τ = S T formülü ile hesaplanõr. Burada etki yapan yatay kuvvet T (kgf) ve bu yatay kuvveti taşõyacak duvarõn statik çalõşmaya katõlan kõsmõnõn alanõ S (cm 2 ) dir. Yatay yüklerin duvarda oluşturacağõ kayma tesirleri için emniyet gerilmesi 2 kgf/cm 2 değerini geçmemek üzere τ em = 0,1 σ b (kgf/cm 2 ) formülü ile bulunur. Burada σ b duvara etki yapan düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç gerilmesidir. Taş duvarlarda yüklerin ekzantrik olarak etki etmemesi olabildiği kadar sağlanmalõ ve istinat duvarlarõ dahil taş duvarlar, hiçbir yerlerinde çekme gerilmelerinin oluşacağõ öngörülerek düzenlenmemelidir Yapay Taşlardan Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri Tuğla ve diğer yapay duvar taşlan ile oluşturulan duvarlarda basõnç emniyet gerilmesi anma değerleri kullanõlan harç grubuna ve taşlarõn basõnç dayanõmlarõna göre Çizelge - 15 de verilmiştir. Bu anma değerleri ile duvarõn narinlik katsayõsõna göre basõnç emniyet gerilmesi hesap değeri için Çizelge - 16 da verilen değerler hesaplarda esas alõnmalõ ve gerektiğinde gerçek basõnç gerilmelerinin bu değerleri geçmediği gösterilmelidir. Çizelge - 16 da verilen değerler duvarlarõn Madde de belirtildiği gibi desteklenmiş bulunmasõ halleri için geçerlidir. Çizelge - 16 da, 14 den büyük narinlik değerlerine karşõlõk verilmiş bulunan emniyet gerilmesi hesap değerleri, ancak duvardaki yüklemenin eksantrik olmamasõ koşulu ile kullanõlabilir. Duvarlar ekzantrik yükler etki etmeyecek biçimde projelendirilmeli ve duvarõn hiçbir yerinde çekme gerilmelerinin oluşacağõ öngörülmemelidir. Yapay taşlar ile örülen duvarlarda narinlik en çok 20 olmalõ, daha büyük narinlikte duvar yapõlmamalõdõr. Narinliğin Çizelgede verilmeyen ara değerlerine karşõlõk duvar emniyet gerilmeleri enterpolasyon yapõlarak bulunur. Yapay taşlar ile yapõlan kârgir duvarlarda rüzgar vb. yatay yüklerin oluşturacağõ kayma gerilmeleri : τ = S T (kgf/cm 2 ) formülü ile hesaplanõr. Burada etki yapan yatay kuvvet T (kgf) ve bu kuvveti taşõyan duvar kesit alam S (cm 2 ) dir. 16

18 ÇİZELGE - 15 Yapay Duvar Taşlan İle Yapõlan Duvarlarda Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değerleri Yapay Taşlarõn Ortalama Basõnç Dayanõmõ kgf/cm 2 Duvarda Kullanõlan Harç Grubu A B C D E ,5 3 Hesaplanan bu kayma gerilmesinin τ em emniyet gerilmesinden büyük olmamasõ sağlanmalõdõr. Burada kayma emniyet gerilmesi 3 kgf/cm 2 den büyük olmamak üzere, A ve B harçlarõnõn kullanõldõğõ duvarlarda : τ em = 0,12 σ b formülü ile ve C, D ve E harçlarõnõn kullanõldõğõ duvarlarda ise : τ em = 0,10 σ b formülü ile bulunur. Burada σ b hesapta gözönünde tutulan duvarda, düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç gerilmesidir. ÇİZELGE - 16 Yapay Duvar Taşlarõ İle Yapõlan Duvarlarda Emniyet Gerilmesi Anma Değeri ve Narinlik Katsayõsõna Karşõlõk Duvar Basõnç Emniyet Gerilmeleri Hesap Değerleri kgf/cm 2 Narinlik Değeri (X) Basõnç Emniyet Gerilmesi Anma Değeri 3 3, ,

19 Karana Duvarlarda Emniyet Gerilmeleri Karma duvarlarda basõnç emniyet gerilmeleri, duvarõn yapõmõnda kullanõlan yapõ taşlarõndan hesaplanan en küçük emniyet gerilmesine eşit olarak alõnõr. Duvara etki yapan rüzgar vb. yatay kuvvetlerin oluşturacağõ ve önceki bölümlerde açõklandõğõ gibi τ = S T (kgf/cm 2 ) formülü ile bulunan kayma gerilmeleri 1,5 kgf/cm 2 değerini geçmemek üzere τ em = 0,1 σ b formülü ile hesaplanacak τ em kayma emniyet gerilmesini geçmemelidir. Bu formülde σ b değeri karma duvarda etki yapan düşey yüklerin oluşturduğu gerçek ortalama basõnç gerilmesidir. Karma duvarlarda yüklerin ekzantrik olarak etki etmemesi sağlanmalõ ve duvarõn hiçbir yerinde çekme gerilmelerinin oluşmasõna izin verilmemelidir. Proje yapõm ve hesaplar, duvarda çekme gerilmelerinin yer alacağõ öngörülerek düzenlenmemelidir. 3 - YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI GENEL Kargir duvarlarõn yapõmõnda duvarlar, yağõş sularõnõn oluşturacağõ rutubetten ve zemin sularõnõn sõzõntõlarõndan korunmuş bulunmalõdõr. Yağõş sularõnõn rutubetin önlenmesi duvar dõş yüzünün TS 1481' de açõklanan dõş sõvõlardan biri ile sõvanmasõ yolu ile ve gerektiğinde (özellikle sağõr duvarlar) TS 306 da belirtilen asfalt kaplama uygulanarak sağlanmalõdõr. Bodrum duvarlarõnõn toprak ile temas eden dõş yüzleri, çimento - kum veya çimento - kireç - kum kanşõnlõ sağlam bir sõva tabakasõ ile sõvanmalõ ve bu sõvanõn üzerine yine TS 306 da belirtilen asfalt kaplama tabakasõ uygulanmalõdõr (Şekil - 6). Dõş duvarlarõn subasman kotunun üstünde kalan bölümünün örülmesine başlanõlmadan önce Şekil - 6 da da görüldüğü gibi duvarõn altõnda asfalt veya bitümlü bir yalõtõm tabakasõ düzenlenerek, duvarõn subasman kotu üstünde kalan kõsõmlarõ ve özellikle tuğla ile örtülmüş olanlar rutubet etkilerinden korunmuş bulunmalõdõr. Dõş duvarlarõn gerek toprak altõnda kalan ve gerekse zemin üstünde bulunan kõsõmlarõnda yapõlacak dõş sõvalarda, bu konuda TS 1481' de belirtilen kurallara uyulmalõdõr. Kat döşemelerinin betonunun dökülmesinden önce o döşeme kotu altõnda bulunan ve döşemenin oturduğu bütün taşõyõcõ duvarlar ile destek duvarlarõnõn örülmesi tamamlanmõş bulunmalõ ve böylece dökülecek hatõl ve döşeme betonunun duvarlara iyice yapõşmasõ ve taşõyacaktan düşey ve yatay kuvvetlerin duvarlara güvenli bir şekilde iletilmesi sağlanmalõdõr. Taşõyõcõ olmayan duvarlarõn yapõmõnda, kendi ağõrlõklarõndan başka bir kuvvetin etkisinde kalmamalarõnõ ve binanõn döşeme kiriş vb. taşõyõcõ elemanlarõnõn proje ve hesaplarõn yapõlmasõ sõrasõnda öngörülenlerden farklõ koşullar altõnda bulunmamalarõnõ sağlamak için, örme işlemine üstlerindeki döşemenin dökümü tamamlanõp kalõplarõnõn sökülmesi bitmeden başlanõlmamalõdõr. Binanõn çeşitli katlarõnda birbirinin üstüne rastlayan döşemelere oturan taşõyõcõ olmayan duvarlar var ise bu duvarlarõn örülmesine en üst kattan itibaren başlanõlmalõ ve duvar örme işleri yukarõdan aşağõya doğru devam edilecek şekilde programlanmalõdõr MALZEMENİN HAZIRLANMASI Duvarlarõn yapõmõnda kullanõlacak malzeme iş yerinde kullanõlmadan önce dikkatle gözden geçirilmeli ve lüzum görüldüğünde gerekli deneyler yapõlarak, malzemenin ilgili standardlannda öngörülen koşullara uyup uymadõğõ araştõrõlmalõdõr. Bu araştõrma ve deneyler sonunda standardlannda öngörülen koşullara uymadõğõ saptanan malzeme iş yerinden uzaklaştõnlmalõdõr. 18

20 Doğal taşlar gözden geçirilerek bunlarõn açõk hava vb. etkiler ile bozulmuş yerleri, veya doğadaki oluşlarõ sõrasõnda bünyelerinde yer almõş bozuk ve zayõf kõsõmlarõ varsa, bu bozuk kõsõmlar taşlardan ayõklanõp temizlenmelidir. Yapay veya doğal taşlar su ile õslatõlarak, yüzeylerinde bulunabilecek ve harca yapõşmayõ önleyecek toz vb. maddelerden temizlenmeli ve su emebilecek olan taşlarõn harcõn suyunu emerek, dayanõmõ olumsuz yönde etkilemeleri önlenmelidir. Duvarõn örülmesi sõrasõnda yere dökülen harçlar düştükleri yer harcõn özeliklerine zararlõ etkiler yapabilecek toprak vb. bir zemin olmamak koşulu ile toplanarak sonradan tekrar kullanõlabilir. Ancak bu şekildeki harç döküntüleri beklenilmeden hemen kullanõlmalõdõr. Hemen kullanõlmasõ mümkün olmadõğõnda topaklan ezilmeli ve içinde hiç bağlayõcõ madde yokmuş gibi yeniden ve yeteri kadar bağlayõcõ madde ilave edilerek iyice karõştõrõlmõş olmalõdõr. Kireç harçlarõnõn özelikle kireç hamuru ile yapõlan harçlarõn kullanõlmasõnda, işe başlamadan önce harç iyice karõştõnlmalõ ve kirecin harcõn her tarafõna dağõlmasõ ve homogen bir harç elde edilmesi sağlanmalõdõr. Hazõrlanan harç içindeki bağlayõcõnõn priz yapmaya başlamasõna kadar bekletilmeden kullanõlmalõdõr. Bu nedenle fazla miktarda harç hazõrlamaktan kaçõnmalõ, işin büyüklüğüne göre sertleşmeye başlamadan yerine yerleştirilebilecek kadar harç hazõrlanmalõdõr. Çimentom harçlarda, çimentonun su ile karşõlaştõğõ andan itibaren en çok 90 dakika içinde harcõn duvardaki yerine yerleştirilmiş olmasõ sağlanmalõdõr. Çimento ve kirecin birlikte bulunduklarõ harç karõşõmlarõnõn kullanõlmasõ halinde fazla miktarda harç hazõrlanmak istendiğinde, agrega sadece kireç ve su katõlarak istenilen miktarda bir ön harç hazõrlanmalõ, sonra uygulamada kullanõlma sõrasõ geldiğinde, bu ön harçtan azar azar alõnarak çimentosu katõlmalõ ve iyce kanştõnlarak homogen hale getirildikten sonra duvardaki yerine yerleştirilmelidir. Diğer harç türlerine oranla daha fazla çimento bulunan harçlarõn özelikle A ve B grubu harçlarõn kullanõlmasõnda, harç dayanõmõnõn gelişmesi için gereken rutubet, bu harçlarla örülmüş duvarlar zaman zaman õslatõlarak sağlanmalõdõr. Bu amaçla harcõn yapõmõnda, suyu tutucu, buharlaşmayõ azaltõcõ katkõlar da kullanõlabilir. Donmuş malzeme don çözülmeden duvarda kullanõlmamalõdõr DUVARLARIN ÖRÜLMESİ Yapõdaki duvarlarda bir bütünlük ve davranõş beraberliğini sağlayabilmek ve destekleme fonksiyonunu gerektiği gibi yerine getirebilmek için desteklenen duvarlar ile destek duvarlarõ birlikte ve aynõ zamanda örülmeli ve birbirlerine örgü tekniği gereklerine göre bağlanmõş bulunmalõdõr. Destek duvarõnõn desteklenen duvar ile birlikte örülmesinin mümkün olmadõğõ hallerde, desteklenen duvar önceden örülerek, bu sõrada destek duvarõ ile kesişme noktasõndaki taşlar, destek duvarõnda basamaklar oluşturacak şekilde örgü işi yürütülmelidir. Sonra bu basamaklõ kõsõmlarõn üzerine duvar taşlarõnõn harçla yerleştirilmesi suretiyle destek duvarõnõn da örülmesi tamamlanõr. Şu kadar ki kat döşemesinin betonunun dökülmesine başlanõlmadan önce altta kalan gerek destek ve gerekse desteklenen duvarlarõn örülmesi tamamlanmõş bulunmalõdõr. Ayak veya kolon gibi çok kõsa duvar parçalarõnõn uzunluğu 39 cm den küçük olmamalõ ve bu kõsõmlar mümkün olduğu kadar büyük taşlar kullanõlarak yapõlmalõdõr. Derzlerin, özellikle yatay derzlerin kalõnlõğõ arttõkça duvarõn dayanõmõnõn azalacağõ gözönünde tutularak derz kalõnlõklarõ olabildiğince küçük yapõlmalõdõr. Ancak derz kalõnlõklarõ azaltõlõrken, duvardaki taşlar doğrudan doğruya birbirlerine değmemeli, iki taşõn arasõnda mutlaka bir derz harcõ tabakasõnõn bulunmasõ sağlanmalõdõr. Duvarlarda tesisat borularõnõn yerleştirilmesi için kanallarõn bulunmasõ gerektiğinde, bu kanallar duvarõn örülmesi sõrasõnda bõrakõlmamõş ise, sonradan nõurç ve çekiç kullanõlarak açõlmamalõdõr. Bu gibi kanallarõn açõlmasõnda kanal makinesi vb. duvarlan zedelemeyen uygun bir araç kullanõlmalõdõr. Şu kadar ki uygun araç kullanõlmõş olsa bile açõlacak kanallarõn genişliği Üstünde bulunduğu duvarõn anma kalõnlõğõnõ geçmemeli ve kanal derinliği 19 cm lik duvarlarda 3 cm den 29 cm ve daha kalõn duvarlarda ise 5 cm den fazla olmamalõdõr. 19