Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Pulmoner Ventilasyon ve Perfüzyon Dağılımının Semikantitatif Analizi

Transkript

1 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Pulmoner Ventilasyon ve Perfüzyon Dağılımının Semikantitatif Analizi Aydan ÇAKAN*, Ayla TEKİN*, Ayşe ÖZSÖZ*, Hayal ÖZKILIÇ**, Günal ERENEL**, Şevket DERELİ* * İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi, ** Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı, İZMİR ÖZET Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan bir grup hastada pulmoner perfüzyon ve ventilasyon fonksiyonları incelendi. Bu amaçla 8 normal ve 15 KOAH lı hastada akciğer fonksiyon testleri (SFT) ve arteryel kan gazı (AKG) analizleri yapıldı. Teknisyum 99m-makroagregat albumin (Tc99m-MAA) ile pulmoner perfüzyon imajları, Tc-99m-dietilen triamin penta asetik asit (DTPA) ile ventilasyon imajları elde edildi. Sintigrafiler horizontal olarak çizilen çizgilerle üst, orta ve alt olmak üzere 6 eşit bölgeye ayrıldı. Radyoaktivitenin bölgesel kantifikasyonu ile akciğer fonksiyonlarının bölgelere göre dağılımı belirlendi. Elde edilen değerler kontroller ile A ve B tipi KOAH lılar arasında karşılaştırıldı. Her iki grup KOAH lı hastalarda akciğerlere ait ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonlarının orta bölgelerde normallere oranla artmış, alt bölgelerde ise azalmış olduğu ortaya kondu. Ayrıca üst bölgelerin ventilasyonu A tipi KOAH ta bozulmuştu, B tipi KOAH ta ise normalden daha iyi idi. Anahtar Kelimeler: KOAH, ventilasyon-perfüzyon sintigrafisi. SUMMARY Semiquantitative Analysis of the Distribution of Pulmonary Ventilation and Perfusion Function in Chronic Obstructive Pulmonary Disease Pulmonary perfusion and ventilation were investigated in a group of patients with COPD. For this purpose, pulmonary function tests and blood gases analysis were performed. And pulmonary perfusion images with Tc-99m-MAA and ventilation images with with Tc 99-DTPA were obtained in 25 patient with COPD and eight normals. Scintigraphies were divided horizontally in to the six equal regions of interest on the computer to represent the upper, middle or lower lung fields. Regional quantitations of radioactivity showed the regional distribution of pulmonary functions. Findings were compared with controls and patients with COPD, both type A and type B. It was found that pulmonary functions of perfusion and ventilation were increased at the middle parts and were decreased at the lower parts of lung in both groups of patients. In addition, the ventilation at the upper lung parts was worse in the patients with type A COPD and is better than normals in the patients with type B COPD. Key Words: COPD, ventilation-perfusion syntigraphy. 327 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):

2 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Pulmoner Ventilasyon ve Perfüzyon Dağılımının Semikantitatif Analizi Noninvaziv işlemler olan ventilasyon-perfüzyon sintigrafilerinin pulmoner emboli tanısındaki değeri herkesce kabul görmüştür. Günümüzde pulmoner emboli dışında çeşitli akciğer hastalıklarında da ventilasyon-perfüzyon sintigrafilerinden yararlanılmaktadır. Genellikle kalitatif bilgiler veren bu çalışmalar, difüz ve bölgesel pulmoner hastalıklar arasında ayrım yapma konusunda birçok global kantitatif akciğer testinden üstündür. Yakın zamanlarda nükleer tıp alanında izlenen gelişmelerle akciğer fonksiyonlarının bölgesel olarak ve kantitatif bir biçimde değerlendirilmesi mümkün olmuştur (1,2). KOAH ta ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonlarındaki bozukluklar bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilir. Akciğer fonksiyon testleri veya kan gazları analizleri ile saptanan sonuçlar tüm akciğerlerin global olarak bozukluğunu yansıtır. Semikantitatif ventilasyon perfüzyon sintigrafisi çalışmaları KOAH taki pulmoner perfüzyon ve ventilasyona ait bozuklukların her bir akciğer içindeki değişik bölgelere göre dağılımını göstermede başarıyla kullanılmaktadır (3-5). Diğer taraftan akciğerlerde fizyolojik olarak ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonları her bölgeye eşit olarak dağılmamıştır. Bu nedenle, KOAH ın oluşturduğu ventilasyon ve perfüzyon anomalilerini değerlendirirken bölgeler arasındaki fizyolojik farklar gözönüne alınmalıdır. Bu nedenle bu çalışmada, bir grup KOAH lıda akciğer perfüzyon ve ventilasyonuna ait değişiklikler bölgesel olarak akciğerler üzerinden alınan radyoaktivite sayımları ile değerlendirilirken normal akciğerlere ait bölgesel farklar da dikkate alındı. Ayrıca KO- AH ın iki tipi (A-B) arasındaki farklar da irdelendi. MATERYAL ve METOD Çalışmaya İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi nde KOAH tanısı ile yatan 25 hasta ve normal akciğer fonksiyonlarına sahip 8 kontrol grubu olmak üzere toplam 33 olgu alındı. Olguların SFT ve AKG analizleri yapıldı. KO- AH lı hastalar öyküleri, klinik özellikleri, akciğer radyografileri ile değerlendirildi. Ölçümler ve değerlendirmeler gözönüne alınarak hastalar amfizem ağırlıklı olanlar (A tipi), kronik bronşit ağırlıklılar (B tipi) ve miks tip olmak üzere üç gruba ayrıldılar (6). Toplam 33 olgu dört grupta incelemeye alındı: 1. grup: Kontrol grubu 2. grup: A tipi KOAH (amfizem) 3. grup: B tipi KOAH (kronik bronşit) 4. grup: Miks tip KOAH (amfizem + kronik bronşit) Olgulara Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı nda önce akciğer perfüzyon sintigrafisi çekildi. Perfüzyon görüntüleri ile karışmaması için ventilasyon sintigrafileri sonra elde edildi. Perfüzyon sintigrafileri için 4 mci Tc-99m ile işaretli makroagregat albumin IV olarak verildi. Ventilasyon sintigrafileri için 20 mci Tc-99m ile işaretli DTPA pulvarizatörden püskürtülerek solutuldu. Posterior pozisyonda elde edilen ventilasyon ve perfüzyon sintigramlarına ait görüntüler bilgisayar kürsörü ile radyolojik zonlara uygun olarak 6 bölgeye (3 sağ, 3 sol akciğere ait) bölünerek her bölgeye ait radyoaktivite ölçüm değerleri kantitatif olarak saptandı. Total akciğer sayımı %100 kabul edilerek, bölgelere ait radyoaktivite sayımları, total akciğer radyoaktivite sayımına oranlandı. Her bölgenin ventilasyon ve perfüzyona katkıları % cinsinden hesaplandı (1). Elde edilen sonuçlar Mann-Whitney korelasyon analiz testi kullanılarak normallerle ve birbirleri ile karşılaştırıldı. BULGULAR Çalışmaya alınan 25 KOAH lı ve 8 normal toplam 33 olgunun yaş ortalaması, parsiyel oksijen (PaO 2 ) ve karbondioksit basınçları (PaCO 2 ), birinci saniye zorlu ekspiryum hacmi (FEV 1 ), vital kapasite (VK) ve sigara içme özellikleri Tablo 1 de gösterildi. Ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonlarının akciğer bölgelerine göre dağılım ortalamaları Tablo 2 ve 3 te verildi. Kontrol grubundaki (grup 1) 8 hastanın sigara öyküsü ve yaş ile FEV 1, VK, PaO 2, PaCO 2 değerleri arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamsız bulundu (p> 0.05). KOAH'lı hasta grubunda (grup 2, 3, 4) 25 hastanın yaş ve sigara öyküsü Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):

3 Çakan A, Tekin A, Özsöz A, Özkılıç H, Erenel G, Dereli Ş. ile PaO 2 ve PaCO 2 değerleri arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamsız iken (p> 0.05), FEV 1 deki azalma ile içilen sigara miktarı (paket/yıl olarak) arasındaki ilişki anlamlıydı (p< 0.05). Grupların kendi içinde değerlendirmesinde, 2. grupta (A tipi KOAH) yaş ve içilen sigara miktarında artma ile PaO 2 de azalma ve PaCO 2 de artma arasında istatistiksel olarak anlamlı lineer korelasyon bulunmuştur (p< 0.01). Global olarak değerlendirildiğinde, KOAH lı hasta gruplarının üçünde de hem ventilasyon hem perfüzyon sintigrafilerinde radyoaktivite normallerden farklı olarak homojen olmayan bir dağılım göstermekteydi. Ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonunun bölgelere göre dağılım yüzdeleri de sintigrafik görüntülerle uyumlu olarak çok değişkendi. Tablo 2 ve 3 te ilk göze çarpan değişiklik normallere oranla KOAH lı hasta grubunda ventilasyon fonksiyonunun her iki akciğerin orta bölgelerinde artmış, alt bölgelerinde azalmış olduğunun saptanmasıydı (p< 0.05). İyi bir uyum olmasa da aynı bölgelere ait perfüzyon fonksiyonları da bu değişikliklerle paralel yönde değişim göstermekteydi. Bir başka saptama akciğerlerin üst bölgelerine ait akciğer fonksiyonlarında A ve B tipi KOAH lı hastalar arasında ventilasyon ve perfüzyon açısından belirgin bir fark olduğuydu. Örneğin; A tipi KOAH ta (grup 2) üst bölgelere ait ventilasyon azalmış ama B tipinde (grup 3) aksine artmıştı (p< 0.05). Üst bölgelere ait perfüzyon fonksiyonu ise hem A hem B tipi KOAH ta artmış olmasına karşın bu artış B tipinde çok daha belirgindi. TARTIŞMA Yakın zamanlara kadar akciğer fonksiyonlarının incelenmesi denince akla solunum fonksiyon testleri ve kan gazları ölçümü gelmekteydi. Akciğerlerin perfüzyonunu gösteren pulmoner anjiyografi invaziv olması nedeniyle çok elektif olgularda uygulanmaktaydı. Gerek SFT, gerekse AKG analizleri akciğer fonksiyonları hakkında global bir fikir oluşturmaktaydı. Radyoizotopla- Tablo 1. Olguların gruplara göre dağılımı ve özellikleri. Sigara Sigara Sigara FEV 1 VC PaO 2 ort. PaCO 2 ort. K/E Yaş ort. içen (%) içmeyen (%) paket/yıl ort ort L ort L MmHg MmHg Grup 1 5/ ± ± ± ± ± ± 4.65 n= 8 Grup 2 2/ ± ± ± ± ± ± 8.47 n= 5 Grup 3 7/ ± ± ± ± ± ± n= 8 Grup 4 7/ ± ± ± ± ± ± n= 12 Tablo 2. Sağ akciğer ventilasyon ve perfüzyonunun gruplara göre bölgesel dağılımı. Sağ akciğer ventilasyonu (%) Sağ akciğer perfüzyonu (%) Üst zon Orta zon Alt zon Üst zon Orta zon Alt zon Grup 1 n= 8 11 ± ± ± ± ± ± 2.0 Grup 2 n= 5 9 ± ± ± ± ± ± 7.7 Grup 3 n= 8 16 ± ± ± ± ± ± 5.4 Grup 4 n= 12 9 ± ± ± ± ± ± 6.2 Grup 2, 3, 4 toplam n= ± ± ± ± ± ± Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):

4 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Pulmoner Ventilasyon ve Perfüzyon Dağılımının Semikantitatif Analizi Tablo 3. Sol akciğerin ventilasyon ve perfüzyonunun gruplara göre bölgesel dağılımı. Sağ akciğer ventilasyonu (%) Sağ akciğer perfüzyonu (%) Üst zon Orta zon Alt zon Üst zon Orta zon Alt zon Grup 1 n= 8 10 ± ± ± ± ± ± 2.2 Grup 2 n= ± ± ± ± ± ± 9.2 Grup 3 n= 8 13 ± ± ± ± ± ± 3.9 Grup 4 n= 12 9 ± ± ± ± ± ± 7.4 Grup 2, 3, 4 toplam 10 ± ± ± ± ± ± 7.6 n = 25 rın ve radyoizotoplarla işaretli radyofarmasötiklerin tıpta kullanılmaya başlanması ile akciğerlerin ventilasyon ve perfüzyon işlevleri birbirinden bağımsız olarak görüntülenebilir duruma getirildi. Ventilasyon ve perfüzyon sintigramlarının incelenmesi ile akciğer fonksiyonlarındaki değişiklikler global olmak yerine bölgesel olarak değerlendirilebildi. Gama kameralara geniş kapsamlı bilgisayar programlarının eklenmesi ile de akciğer fonksiyonlarına ait bozukluklar görüntüsel olarak değerlendirilmekten çıkıp, rakamlarla ifade edilebilir hale geldi. Semikantitatif ventilasyon-perfüzyon sintigrafisi adı verilen bu tür çalışmalar, en yaygın kullanımını akciğer rezeksiyonu düşünülen hastaların operasyon sonrası fonksiyonlarının preoperatif dönemde tahmin edilmesinde buldu (7-10). KOAH ta ventilasyon fonksiyonunun bozulduğu bölgeler, ventilasyon sintigrafilerine; hastaya inhale ettirilen radyofarmasötiğin akciğerlerde yer yer görüntüsel defektler oluşturması şeklinde yansır. Ventilasyonun bozulduğu bölgelerde oluşan lokal hipoksi refleks mekanizma ile alveol çevresindeki damarlarda vazokonstrüksiyon oluşturarak aynı bölgelerde perfüzyonun da bozulmasına yol açacağından, hipoksinin uzun süre devam ettiği bölgelerde perfüzyon sintigrafisine ait görüntüler de bozulur (2,4). O zaman, perfüzyon bozuklukları, perfüzyon sintigrafilerinde radyoaktivite tutmayan defektler halinde görülür. Böylece ventilasyonda defekt oluşturan bölgeler ile perfüzyonda defekt oluşturan bölgeler sintigrafik olarak çakışır. Bunlara birbirine uyan veya çakışan defektler denir. Çoğu tam bir akciğer segmentini kapsamadığı için nonsegmental defektlerdir ve sayılamayacak hatta gözle ayrı ayrı izlenemeyecek kadar çok sayıda olabilir. Her defekt radyoaktiviteyi tutmayan bir alan oluşturur ve bu alan üzerinden ölçülen radyoaktivite sayımları düşük olacaktır. Radyoaktivite sayımı akciğerleri kabaca altı bölgeye ayırarak, her bölge üzerinden ayrı ayrı alındığında, defektlerin bölgelere göre dağılımı saptanmış olur. KOAH lı hastalarda ventilasyon sintigrafilerinde özellikle radyoaerosollerle çalışılıyorsa sintigrafide hiler ve parahiler bölgelerde hava yolları obstrüksiyonuna sekonder fokal hiperreaktif alanlar oluşmaktadır. Bu hiperreaktif alanlar kantitatif çalışmalarda hata kaynağı olabilmektedir. Ancak çalışmamızda akciğerin üç büyük parçaya bölünmesi nedeniyle olası bu hata her alana eşit dağıldığından ve ölçüm büyük bir alanda yapıldığından hata minimal kabul edilebilir. Bulgularımıza göre normal grubu oluşturanlarda (grup 1) ventilasyon ve perfüzyon dağılımı her iki akciğerde apeksten bazale gidildikçe artmaktaydı ve bu bulgu eski bilgilerimizle uyumlu idi. Bu saptama bir anlamda fizyolojik bilgilerin semikantitatif ventilasyon-perfüzyon sintigrafi sonuçları ile onaylanması demektir. Hem ventilasyon hem perfüzyon fonksiyonları KOAH lı grupta kontrol grubuna göre orta bölgelerde artmış, alt bölgelerde azalmıştı. Değişikliklerin iki fonksiyonu birden kapsamış oluşu ventilasyon ve perfüzyon defektlerinin muhtemelen birbirine uyan defektler oluşturduğunu düşündürmekteydi. Bu bulgular Wagner ve arkadaşlarının KOAH lı hastalarda ventilasyon-perfüzyon eşitsizliğini göstermek amacıyla yaptıkları çalışma ile uyumlu idi (11). Ventilasyonun üst ve alt bölgeler arasında (apeks/bazal oranı) dağılımı KOAH lı grupta normallere göre genel olarak daha yüksekti. Bu bulgu Xu ve arkadaşlarının bulgularına benzemek- Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):

5 Çakan A, Tekin A, Özsöz A, Özkılıç H, Erenel G, Dereli Ş. teydi (12). Xu ve arkadaşları kullandığımız yönteme benzer bir yöntemle akciğerleri yukarıdan aşağıya daha çok sayıda bölgelere ayırarak incelemişlerdi. Aynı oranı (apeks/bazal) KOAH lı hastalarda pulmoner hemodinamiğin bölgesel olarak nasıl değiştiğini incelerken saptayan Shteingardt ve arkadaşlarının bulguları da ilginç bir biçimde bulgularımız ile aynı doğrultudadır (13). Benzer bir yaklaşım Toplin ve arkadaşları tarafından KOAH lı hastalarda 1977 de ileri sürülmüştü ve her iki araştırma grubu, pulmoner hipertansiyon gelişmeden önceki dönemde bile akciğer kan akımının alt bölgelerde azaldığını ileri sürmektedirler (14). Perfüzyonun üst bölgelerde dağılımı A ve B tipi KOAH ta (B tipinde biraz daha fazla) normallerden daha iyidir. KOAH lı hastalarda perfüzyonda daha belirgin olmak üzere ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonlarının alt bölgelerden orta ve üst bölgelere doğru kaydığı açıkça görülmektedir. Üst bölgelerin ventilasyonu A tipi KOAH lı hastalarda azalmış, B tipinde ise artmıştır. Aradaki fark oldukça belirgin olup KOAH ın iki tipi arasında sintigrafilere dayalı bir ayrım yapmaya elverişli gibi görünmektedir. Burton ve arkadaşları, 11 pulmoner emboli, 18 astım ve 37 KOAH lı hastada akciğer fonksiyon testleri ve arteryel kan gazlarını kantitatif akciğer ventilasyon-perfüzyon sintigrafileri ile karşılaştırmışlardır. KOAH lı 37 hastada düşük ventilasyon skoru ile FEV 1 arasında (p< 0.18) ve FEV 2 /FVC arasında zayıf korelasyon saptamışlardır (p< 0.12). Astım ve pulmoner embolili hastalarda ise hastalığın ağırlığı (hipoksemi) ile düşük ventilasyon-perfüzyon skorları arasında anlamlı ilişki gözlemişlerdir. Sonuç olarak, ventilasyon-perfüzyon skorlarına bakarak pulmoner emboli ve normal olgular ile hava yolu hastalığı olanların ayırıcı tanısını yapabileceklerine karar vermişlerdir (15). Brudin ve arkadaşları ise bölgesel ventilasyon perfüzyon bozukluğunun hava yolu obstrüksiyonu ağırlığı ile her zaman uyumlu olmayabileceğini bunun da hastalar arasındaki yapısal farklardan kaynaklanabileceğini, bazı hastalarda bronşiyal inflamasyon ve ödem, bazı hastalarda alveoler destrüksiyonun daha ön planda olabiliceğini belirtmektedirler (16). Uçan ve arkadaşları, 14 KOAH'lı hastada ventilasyon-perfüzyon sintigrafilerinin vizüel ve kantitatif değerlendirmesi ile spirometrik veriler arasındaki ilişkiyi araştırdıkları çalışmalarında spirometrik verilerle ileri derecede olan korelasyonları nedeni ile ventilasyon-perfüzyon sintigrafi skorlamalarının KOAH lı hastalarda bir izleme kriteri olabileceğini ileri sürmektedir (17). Benzer şekilde Satoh ve arkadaşlarının amfizemli hastaların sintigramları üzerinden elde ettikleri değerler FEV 1 ölçümleri ile uyumlu çıkmıştır (r= 9.87) (18). Uchida ve arkadaşlarına göre de, KOAH lı hastaların VK, FEV 1 PaO 2 değerleri ile semikantitatif pulmoner perfüzyon değerleri arasında iyi bir uyum vardır (19). Sonuç olarak diyebiliriz ki; KOAH lı hastaların her iki akciğerine ait ventilasyon ve perfüzyon fonksiyonları orta bölgelerde normallere oranla daha iyi, alt bölgelerde ise daha kötüdür. Üst bölgelerin ventilasyonu A tipi KOAH ta normallere oranla bozulmuştur. B tipi KOAH ta ise normallerden daha iyi ventile olmaktadır. Üst bölgelerin ventilasyon fonksiyonlarının daha dikkatli incelenmesi A ve B tipi KOAH lı hastaları birbirinden ayırıcı bir özellik oluşturma potansiyeli taşımaktadır. Bu bulgunun güvenilirliğinin arttırılması için olgu sayısının çoğaltıldığı başka çalışmaların yapılmasına gereksinim vardır. KAYNAKLAR 1. Freeman LM. Nuclear Medicine Annual. 1 st ed. New York: Raven Press Ltd 1993: Murray IPC, Ell PJ. Nuclear Medicine in Clinical Diagnosis and Treatment. 1 st ed. Hong Kong: Churchill Livingstone Inc 1994: Miller RF, Doherty MJO. Pulmomary nuclear medicine. Eur J Nucl Med 1992; 19: Ishawa T. Pulmonary nuclear medicine. Kaku Igaku 1995; 32: William G, Stewart M, Richard A. Radionucleide imaging in disease of the chest. Chest 1983; 1: Barış İ (ed). Solunum Hastalıkları Temel Yaklaşım. Türkiye Akciğer Hastalıkları Vakfı Yayınları 1995: Philip G, Boysan MD, Ajay B. Prospective evaluation for pneumonectomy using the 99m-technetium quantitative perfusion lung scan. Chest 1977; 72: Gerald N, Osen MP, Ajay B, Joel A. Prediction of postpneumonectomy pulmonary function using quantitative makroagregate lung scanning. Chest 1974; 66: Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):

6 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Pulmoner Ventilasyon ve Perfüzyon Dağılımının Semikantitatif Analizi 9. Jadamar DA, Kazeroni EA, Martinez FJ, Wahl RL. Semiquantitative ventilation/perfusion scintigraphy and single-photon emission tomography for evaluation of lung volume reduction surgery candidates. Eur J Nucl Med 1999; 26: Wang SC, Fischer KC, Slone RM, et al. Perfusion scintigraphy in the evaluation for lung volume reduction surgery. Radiology 1977; 205: Wagner PD, Dantzker DR, Duecky R, et al. Ventilationperfusion inequality in chronic obstructive pulmonary disease. J Clin Invest 1977; 59: Xu JH, Moonen M, Johansson A, Bake B. Inhomogenity in planar ventilation scintigraphy of emphysematous patients. Clin Phisiol 1998; 18: Shteingardt IN, Volkova LI, Chernov VI, Usov VI. Regionaş lung perfusion in patients with chronic nonspecific lung diseases based on scintigraphic study data. Med Radiol 1991; 36: Toplin GV, Tashkin DP, Chopra SK, et al. Early detection of COPD using radionuclide lung imaging procedures. Chest 1977; 71: Burton GH, Speed WA, Vemon P. Computer analysis ofventilation-perfüsion scans for detection and assesment of lung disease. Thorax 1985; 40: Brudin LH, Rhodes CG, Valind SO, et al. Regional structure-function correlations in COPD maesured with PET. Thorax 1992; 47: Uçan ES, Durak H, Karlıkaya C ve ark. Kronik obstrüktif akciğer hastalığında kantitatif ventilasyon-perfüzyon sintigrafilerinin spirometrik veriler ve arteryel kan gazları ile korelasyonu. Solunum Hastalıkları TÜSAD XXI. Ulusal Kongresi 1993; 18: Satoh K, Nakanos S, Tanabe M, et al. A clinical comparison between technegas SPECT, CT and pulmonary function test in patients with emphysema. Radiat Med 1997; 15: Uchida K, Nakayama H, Yamagamı I, et al. Correlation of semiquantitative analaysis of the distribution of pulmonary perfusion with pulmonary function in COPD. Kaku Igaku 1997; 34: Yazışma Adresi: Dr. Aydan ÇAKAN İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi İZMİR Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(3):