Medya Okuryazarlýðý: Kütüphanelerde Yeni Çalýþma Alaný

Transkript

1 Türk Kütüphaneciliði 21, 3 (2007), Media Literacy: A New Frontier for Libraries H. Ýnci Önal* Öz Bu çalýþmanýn amacý medya okur yazarlýðý konusunda yeni ufuklar açmak üzere temel bilgileri aktarmayý saðlamaktýr. Belirtilen amaç doðrultusunda medya okuryazarlýðý tanýmlanmýþ, tarihçe ve geliþim incelenerek medya okuryazarlýðýnýn bilgi hizmetlerindeki önemi tartýþýlmýþtýr. Türkiye'deki medya okuryazarlýðýnýn boyutlarý irdelenmiþ ve genel eðilimler yorumlanmýþtýr. Yayýn incelemelerinin ardýndan, betimleme yönteminin kullanýldýðý araþtýrmamýzda, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öðrencileriyle yapýlan görüþmelerden edinilen veriler deðerlendirilmiþtir. Ulaþýlan sonuçlar kütüphanecilerin medya okuryazarlýðý programlarýnda öncülük yapmasý gerektiðini ortaya çýkarmýþtýr. Anahtar Kelimeler: Medya okuryazarlýðý, Bilgi hizmetleri, Bilgi kaynaklarý, Medya okuryazarlýðý eðitimi Abstract This study aims at presenting guidance to achieve higher levels of media literacy and to transfer this knowledge. In this study, by analyzing the definition, history and development of the media literacy and an important role in the information services is discussed. The dimensions of the media literacy in Turkey are considered and general trends are commented. This study on an investigation that was conducted, using case study research with students, at Department of Information Management in Hacettepe University. The research was based on the survey method, synthesized the results of the investigation. The results of the investigation prove that librarians must have positive leadership for media * Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. e-posta: onal@hacettepe.edu.tr

2 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 336 literacy programs. Keywords: Media literacy, Information services, Information resources, Media literacy education Giriþ Deðiþen dünyada insanlar yaþamýn her anýnda ve her alanýnda toplumsal deðiþme yol açan teknolojik yeniliklerle karþý karþýyadýrlar. Biliþim teknolojilerinin sunduðu olanaklar ve bilgiye eriþim hýzýndaki artýþýn saðladýðý kolaylýklar kiþileri rahatlatýrken; ayný zamanda onlarýn toplumsal, siyasal, kültürel, duygusal, maddi ve manevi yaþamlarýný etkilemektedir. Bilgi patlamasýnýn yaþandýðý günümüzde, sadece "bilgiye ulaþým" yeterli görülmemekte, "bilginin eleþtirel incelenmesi, özümsenmesi ve yaþama uygulanmasý" daha büyük önem kazanmaktadýr. Yaþam boyunca bilgilenme ve kendini yenileme gereði, zorunlu olarak kiþilerin ilgi alanlarýnýn çeþitlenmesine ve yeni öðrenme ortamlarý aramalarýna yol açmaktadýr. Okulla asla sýnýrlandýrýlamayan eðitim, medya tarafýndan iletilen mesajlarla yeni ortamlara doðru yayýlmaktadýr. Medyanýn verdiði mesajlarla sadece eðitim ve bilgilenmenin deðil, yaþamýn her parçasýnýn, nasýl etkilendiði üzerine geniþ kapsamlý tartýþmalar sürmektedir. Medya, genç-yaþlý herkese deðiþik düzeylerde ulaþtýðýndan, sadece bilgi kaynaðý deðil; eðitici, eðlendirici ve çeþitli yönlerden etkileyici yakýn arkadaþ konumunda bulunmaktadýr. Sahip olduðu özellikler, medyanýn birçok ortamda kullanýlmasýna imkan tanýmaktadýr. Kütüphaneler amaçlarýna uygun olarak her türlü bilgi kaynaðý yardýmýyla hizmet verdiklerinden, medya tarafýndan iletilen mesajlarý da deðerlendirmektedirler. Bilginin önemli bir güç olduðu günümüzde kütüphanelerin, kullanýcýlarýný ve olasý kullanýcýlarýný etkileyecek her türlü bilgi kaynaðý hakkýnda çalýþmalar yapmasý gerekmektedir. Belirtilen bu gereklilik çalýþmamýzýn temel dayanaðýný oluþturmaktadýr. Çalýþmamýzýn amacý medya okuryazarlýðýnýn bilgi merkezleri ve hizmetleriyle ne denli bütünleþtiðini ortaya çýkartmaktýr. Bu doðrultuda çalýþmamýz; önce medyayý, okuryazarlýðý ve medya okuryazarlýðýný tanýmlamakta; bilgi hizmetlerinde medya okuryazarlýðýný irdelemektedir. Kuramsal bilgilerin verilmesinin ardýndan çalýþmamýzda, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü dördüncü sýnýfta bulunan bütün öðrencileri, toplam 71 öðrenciyi kapsayan ve betimleme yöntemine uygun olarak Mart-Nisan 2007 tarihlerinde gerçekleþtirilen araþtýrmamýza ait bulgular sunulmuþtur. Deðerlendirmeler, kütüphanelerin üstleneceði yeni çalýþma alanlarýný ortaya çýkarmayý hedeflemektedir. Yapýlan önerilerle de çalýþmamýzýn amacýnýn gerçekleþtirilmesi hedeflenmiþtir.

3 337 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal Medya ve Okuryazarlýk Medya ve medyadan ulaþan mesajlarýn kiþileri sadece bilgilendirmekle kalmayýp, onlarýn deðer yargýlarýný, tavýrlarýný, inançlarýný ve çeþitli yönleriyle yaþama bakýþlarýný deðiþik açýlardan etkilemesi, hatta yeniden þekillendirip deðiþtirmesi, "medya" ve "okuryazarlýk" kavramlarýný birbirleriyle bütünleþtirmiþtir. Büyük bir endüstri olarak biçimlenen, ürünleriyle çeþitlenen ve her geçen gün sayýsýz mesajlarýna ulaþtýðýmýz medya, uzun bir liste oluþturmaktadýr. Medyayý gösteren, bir yönden de tanýmlayan bu listede kitap, dergi, gazete, süreli yayýn, televizyon yayýný, radyo yayýný, bilgisayar yazýlýmý, film, fotoðraf, video paketi, kaset, CD, ilan, Ýnternet, e-yayýnlar bulunmaktadýr. Baþta kitap olmak üzere medya terimiyle kastedilenler konusunda tartýþmalar yaþanmaktadýr. Kütüphanelerde bilgi kaynaðý olarak kabul edilen, bilgi kanalý olarak da düþünülen medya ürünleri, toplum iletiþimini ve isteklerini saðlayacak biçimde geliþim göstermektedir. Teknoloji ürünü bilgi kaynaklarýnýn üretilmesiyle sýnýrlý kalýnmayýp kullanýma sunma süreçleri de kapsanmaktadýr. Geleneksel anlamda kütüphanecilik literatüründe yazýlý bilgi kaynaklarý, basýlý eserler, görsel - iþitsel materyal ve benzeri isimlerle adlandýrýlan "yayýn dünyasýnýn" bütün ürünleri, günümüzde genel olarak medya terimi içinde yer almaktadýr. Bunun yaný sýra "medya" toplumsal iliþkiler, medya çalýþanlarý, medya örgütlerinin iþleyiþi, kültürel ürünler, okur-izleyici ve kullanýcýlarýn yaþadýðý eriþim süreçleri gibi deðiþik boyutlarýyla ele alýnmaktadýr. Toplumlarda medyanýn konumunu ve onunla bütünleþen deðiþik boyutlarýný, yukarýda belirttiðimiz anlamlarýndan ayrý tutmak mümkün deðildir. Deðiþik anlamlarýyla birlikte, medyayý ve onun mesajlarýný verimli biçimde kullanma isteði, okuryazarlýk terimi üzerinde düþünmemizi gerektirmektedir. Tarih boyunca okuma ve yazma yeterliliði, okuryazarlýk olarak kabul edilmiþtir. Zaman içinde geniþ kapsamda kelime bilgisi, metin anlama yeterliliði ve yazým becerilerini de kapsamýna almýþtýr. Günümüzde okuryazarlýk analiz, sentez, deðerlendirme, uygulama ve üretimi de içerdiði gibi daha da çeþitlenebilen anlamlar yüklenmektedir (Blevins, 2004, ss.1-2). Anlamlarda genellikle baðlantý kurulan alanla ilgili yetenek ve becerilerin geliþtirilmesi söz konusu edilmektedir. Bilginin yer aldýðý ve teknolojinin kullanýldýðý ortamlara yönelik beceriler kazanma gerekliliði okuryazarlýk terimiyle birleþen çeþitli alanlarý ortaya çýkarmýþtýr. Að okuryazarlýðý, bilgisayar okuryazarlýðý, coðrafya okuryazarlýðý, çokluortam okuryazarlýðý, dijital okuryazarlýk, enformasyon teknolojisi okuryazarlýðý, eleþtirel okuryazarlýk, gazete okuryazarlýðý, görsel okuryazarlýk, görsel-iþitsel okuryazarlýk, kütüphane okuryazarlýðý, medya okuryazarlýðý, siyaset okuryazarlýðý, tarih okuryazarlýðý, teknoloji okuryazarlýðý, televizyon okuryazarlýðý ve günden güne çeþitlenen okuryazarlýklar, temelde birbirleriyle

4 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 338 bütünleþen nitelikler taþýmaktadýr. Anýlan kavramlardaki ortak noktalar ait olduklarý konuya, kaynaða veya alana iliþkin deðiþimlere uyum saðlayabilme, kullanabilme, deðerlendirebilme becerilerini içermektedir. Belirtilen kapsamda bilginin nasýl bulunacaðý, nereden saðlanacaðý, ne þekilde kullanýlacaðý ve hangi kapsamda deðerlendirileceðini öðreten beceriler olarak tanýmlanan "bilgi okuryazarlýðý", yukarýda sayýlan tüm okuryazarlýklarý kapsayan þemsiye terim olarak düþünülmektedir (Kapitzke, 2001, s.51; Owusu - Ansah, 2003, ss ; Snavely ve Cooper, 1997, ss ). Bilgi okuryazarlýðý içinde olmakla birlikte "medya okuryazarlýðýna" en yakýn kapsamda, bilgi teknolojisi okuryazarlýðý, bilgisayar okuryazarlýðý, görsel okuryazarlýk, görsel-iþitsel okuryazarlýk ve teknoloji okuryazarlýðý düþünülmektedir (Blevins, 2004; Virkus, 2003). Tarihsel Geliþimi Ýçinde Medya Okuryazarlýðýnýn Tanýmlanmasý Medya okuryazarlýðý 1932'de Amerika Birleþik Devletleri'nde, 1970'li yýllardan sonra Avusturya, Belçika, Fransa, Japonya, Ýngiltere, Ýspanya, Ýsviçre, Ýtalya ve Kanada'da geliþim göstermiþ ve söz konusu ülkelerde beceri kazandýrma eðitimine baþlanmýþtýr. Anýlan ülkelerde eðitimin ortak noktasý, medya kuruluþlarýyla özellikle gazete sahipleriyle iþbirliði yapýlmasý; okullara ücretsiz olarak çeþitli gazetelerin gönderilmesi; bu gazeteleri bilgi kaynaðý olarak kullanma yöntemlerinin öðretilmesi ve haber kaynaklarýný eleþtirel biçimde deðerlendirme becerisinin kazandýrýlmasý olmuþtur (Croteau ve Hoynes, 1997, s.37; Hobbs, 1994, ss ; Keller-Raber, 1995; Topuz, 2006). 1980'li yýllarýn sonundan itibaren baðýmsýz bir araþtýrma alaný olarak önem kazanan medya okuryazarlýðý, aþaðýdaki tanýmlarda yer alan ortak özelliklerin toplamýdýr. Bu doðrultuda medya okuryazarlýðý (Aufderheide, 1993, ss.12-29; Baran ve Davis, 2003; Centre de Liaison de l'enseignement et des Moyens d'information [CLEMI], 2007; Hobbs, 1996, ss ; Hobbs, 1998; Livingstone, 2004, ss. 4-11; Potter, 2001, s.10-23): Çeþitli biçimlerdeki yazýlý - basýlý, görsel, iþitsel, elektronik ortamlarda ki iletilere eriþmektir; Medya iletilerini anlamak ve deðerlendirmek için gereken bilgi birikimine sahip olmaktýr; Medyayý etkin ve akýlcý biçimde kullanmaktýr; Medya olarak bilinen bilgi kaynaklarýný tanýmak, deðerlendirmek ve gereðince yararlanmaktýr; Farklý kaynaklardan gelen bilginin doðruluðunu deðerlendirmektir; Medyanýn kiþilerin ve toplumun düþünceleri, davranýþlarý ve deðerleri üzerindeki etkisinin bilincinde olmaktýr;

5 339 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal Medya kanallarý yoluyla toplumla etkili iletiþim kurmaktýr; Gereken tepkileri vererek bilginin bilinçli ve doðru üretilmesini saðlamaktýr; Fikir üretmekle kalmayýp düþünceleri iletme kapasitesine sahip olmaktýr. Medya okuryazarlýðýnýn deðiþik tanýmlarýndaki çok yönlülük, görecelik, izleyiciye uygunluk, bilince ve bilinenlere göre deðiþikliklerin varlýðý kiþilerin tamamen olmasa da, belli bir oranda medya okuryazarý olduðunu veya olamadýðýný göstermiþtir (Baran, 2004, s.67; Potter, 2001, s.87). Medya okuryazarlýðýnýn ve bunu kazanmak için geliþtirilecek programlarýn diðer okuryazarlýk programlarýndan temel farklýlýklarý þunlardýr (Kubey, 1997; Livingstone, 2004, ss. 4-14; Potter, 2001): 1. Medya okuryazarlýðý programlarý, güncel ve popüler kültür ürünü olan bilgi kaynaklarý üzerinde yoðunlaþarak onlarý eleþtirel gözle incelemeyi öðretmektedir; 2. Eðitim ve öðretim kurumlarýnda derslerin kapsamý doðrultusunda öðretmen ve öðrencilerin hayata daha geniþ bir perspektiften bakmalarýný saðlamaktadýr. Özellikle, medya kapsamýndaki bilgi kaynaklarýný doðru kullanmayý öðreterek, okul ve yaþamý birbirleriyle bütünleþtirmektedir; 3. Bireylerin medya kapsamýndaki bilgi kaynaklarýnýn sadece kullanýcýlarý deðil, ayný zamanda düþünce ve bilgi üreten kiþiler olarak yetiþmesini saðlamaktadýr; 4. Bilinçli vatandaþlarýn yetiþtirilmesine katkýda bulunarak medya okuryazarlýðý eðitim programlarýndan geçenleri, asýlsýz ve tutarsýz olan bilgi kirliliðinden korumaktadýr. Medya okuryazarlýðýnýn yukarýda belirtilen diðer okuryazarlýklardan farklýlýklarý, onun önemini ve yararlarýný da ortaya çýkarmaktadýr. Genelde okuryazarlýk türleri kapsanan alanýn, konunun veya kaynaðýn bilinçli kullanýmýný teþvik ederken, medya okuryazarlýðýnda buna ek olarak kapsam dahilinde bulunan kaynak ve kanallarýn kullanýmýna sýnýr getirebilme de öðretilmektedir. Avrupa Birliði Komisyonu, medya okuryazarlýðý etkinliklerine 1990'lý yýllardan itibaren destek vermeye baþlamýþtýr yýlý sonrasýnda baþlatýlan e-avrupa programlarýnda medya okuryazarlýðý çalýþmalarý yer almýþtýr. Medya okuryazarlýðý eðitim programlarý, projeleri ve yayýnlarý hazýrlamak üzere çeþitli çalýþmalar sürdürülmektedir (European Centre For Media Literacy [ECML], 2007; European Commission [EC], 2007; Europe's Information Society [EIS], 2007). Bu çalýþmalarda, ülkelerin yürütülen çalýþmalarýný izlemekle kalmayýp, aktif olarak katýlmalarýný da tavsiye edilmektedir. Türkiye'de medya okuryazarlýðý konusunda yapýlan çalýþmalar, 2000'li yýllar-

6 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 340 dan sonra artýþ göstermektedir Mayýs 2005 tarihleri arasýnda düzenlenen "I. Uluslararasý Medya Okuryazarlýðý Konferansý" ve bu konferansa ait bildirileri kapsayan kitap, (Türkoðlu, 2006) konuya ilgi duyanlar kadar, toplumun konudan haberdar olmasý için de önemli fýrsatlar yaratmýþtýr. Ülkemizde görsel - iþitsel medya alanýnda düzenleyici kurum olarak Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), yasalarýn öngördüðü ilkeler çerçevesinde gereken çalýþmalarý yapmaktadýr. RTÜK tarafýndan bildirilen resmi verilere göre 24 ulusal, diðerleri yerel ve bölgesel olmak üzere toplam 254 televizyon kanalý; 36 ulusal diðerleri yerel ve bölgesel olmak üzere toplam 1092 radyo kanalý bulunmaktadýr. Kablodan, uydudan, Ýnternet ortamýndan yayýn yapan radyo ve televizyon kanallarý da eklendiðinde sayý belirlemek mümkün olmamaktadýr. Bu durum, medya yayýnlarýnýn geniþ boyutunu göstermektedir (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu [RTÜK], 2006). RTÜK, medya okuryazarlýðý kapsamýnda televizyon yayýnlarýnýn içeriðiyle ilgili bilgilendirici bir sýnýflandýrma sistemi olan akýllý iþaretlerin geliþtirilmesine önderlik etmiþtir. Bu sistem, televizyon yayýncýlarýnýn, baþta anne ve babalar olmak üzere genelde toplumun, çocuklarý ve gençleri televizyon yayýnlarýnýn olasý zararlý etkilerinden koruma sorumluluðunu yerine getirmeleri için onlarý bilgilendirmekte ve uyarmaktadýr. 23 Nisan 2006 tarihinden itibaren televizyon yayýnlarýnda "programýn olasý zararlý içeriðini" ve "programýn hangi yaþ grubuna (tüm izleyici, 7 yaþ, 13 yaþ ve 18 yaþ olmak üzere) uygun olduðunu" belirten semboller kullanýlmaktadýr (RTÜK, 2005). Türkiye'de medya okuryazarlýðý dersi, çocuklarýn ve gençlerin televizyonun olumsuz etkilerine karþý korunmalarý amacýyla RTÜK ve Milli Eðitim Bakanlýðý'nýn iþbirliðiyle öðretim yýlýnda Adana, Ankara, Erzurum, Ýstanbul ve Ýzmir'i kapsayan 5 ilde belirlenen ilköðretim okullarýnda baþlatýlmýþtýr. Belirtilen illerdeki 5 ilköðretim okulunda toplam 780 yedinci sýnýf öðrencisi medya okuryazarlýðý dersini almýþlardýr. Seçmeli olarak verilen medya okuryazarlýðý dersi kapsamýnda bilgi kaynaklarý, medya ürünleri, iletiþime giriþ, kitle iletiþimi, televizyon, aile, çocuk ve televizyon, televizyon yayýncýlýðý ve program türleri, televizyonun etkileri, televizyon izleme alýþkanlýklarý, program analizleri, radyo, gazete, dergi, haber inceleme, Ýnternet, medya okuryazarlýðýnýn anlamý, medya yayýnlarýný deðerlendirme ve iletme becerileri konu baþlýklarýndan oluþan program uygulanmaktadýr. Medya okuryazarlýðý dersinin öðretim yýlýndan itibaren tüm Türkiye'deki ilköðretim okullarýnda 6, 7 ve 8. sýnýflarda seçmeli ders olarak okutulmasý planlanmýþtýr (RTÜK, 2007). Milli Eðitim Bakanlýðý'nýn eðitim-öðretim yýlýnda uygulayacaðý 10 temel yenilik arasýnda "medya okuryazarlýðý" dersinin yukarýda belirtilen sýnýflara yönelik olarak verilmesine iliþkin çalýþmalar tamamlanmýþtýr (Anadolu Ajansý, 2007). Yükseköðretim kurumlarýnýn medya, iletiþim, eðitim, bilgi ve belge yönetimi

7 341 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal ile ilgili bölümlerinde 2000'li yýllardan itibaren medya okuryazarlýðý konusunda dersler, programlar ve projeler uygulanmaya baþlamýþtýr. Bilgi Hizmetlerinde Medya Okuryazarlýðý Bilgi merkezleri en iyi þekilde hizmet vermek üzere koleksiyonlarýný bilgi kaynaklarýyla çeþitlendirmektedir. Baþta kitap olmak üzere basýlý bilgi kaynaklarýnýn bilgi merkezleri için çok önemli olduðu vazgeçilmez bir gerçektir. Gazeteler medya okuryazarlýðý programlarý kapsamýnda eðitimle ilgili kütüphanelere, özellikle okul kütüphanelerine genellikle baðýþ, bazen de satýn alma yoluyla saðlanýrken þunlar hedeflenmiþtir (Lare, 2001, ss ; Kubey, 1997, ss. 9-11, 23-25): 1. Ders kitaplarýndaki bilgileri güncelleþtirmek; 2. Öðrencileri toplumsal konular ve sorunlar hakkýnda bilgilendirmek; 3. Okuma yoluyla eleþtirel görüþlere, deðerlendirme yöntemlerine ve objektif bakýþlara alýþtýrmak. Bilgi kaynaðý olarak medya yazýlý-basýlý, görsel, iþitsel ve bu unsurlarýn birleþimiyle oluþan iletileri kapsamakta ve kütüphane türlerinin koleksiyon geliþtirme programlarýný etkilemektedir. Toplum eðitimi yönünden olduðu kadar, kullanýcýlarýný yaþamýn her anýnda farklý yönlerden bilgilendirmeyi hedefleyen kütüphaneler, amaçlarýna uygun bilgi kaynaklarýyla hizmet verirken medyayý deðiþik açýlardan deðerlendirmiþlerdir. Medya kapsamýndaki bilgi kaynaklarý kütüphane kullanýmýný bazen arttýrýcý, bazen engelleyici görülürken, bazen de bu kaynaklarýn varlýðý görmezlikten gelinmiþtir. Bir baþka deyiþle, birbirinden farklý üç uygulama þunlar olmuþtur: 1. Medya ürünlerini kapsayan kütüphane koleksiyonlarýnýn zenginliðinden, içeriðinden, hizmetlerin niteliðinden övgüyle bahsedilmiþtir. 2. Kitap dýþýndaki görsel - iþitsel medya kullanýmýnýn, özellikle televizyon izleme oranýnýn yüksek oluþunun, baþta okuma alýþkanlýðý olmak üzere bilgi kaynaðý kullanýmýna olumsuz etkileri sýkça dile getirilmiþtir. 3. Bilgi kaynaðý olarak basýlý kaynaklarýn, özellikle kitaplarýn ve süreli yayýnlarýn kullanýmý üzerine çalýþmalar yapýlýrken; bilgi kaynaðý kul lanýmýný doðal olarak etkileyen gazeteler, radyo ve televizyon yayýnlarý baþta olmak üzere bazý medya ürünleri göz ardý edilmiþtir. Yaþam boyu öðrenmeyi saðlayacak bilgi kaynaklarýnýn biçimi veya formu deðil, içeriðin önemli olduðu bilinmektedir. Ancak bu bilgi, kütüphanelerde geleneksel anlamda yazýlý-basýlý bilgi kaynaklarýnýn lehine olan durumu deðiþtirmede yeterli olamamaktadýr. Geliþmekte olan ülkelerde daha büyük sorun

8 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 342 olarak ortaya çýkan, özellikle medya ürünlerini de kapsayan, görsel ve iþitsel unsurlarýn birini veya her ikisini barýndýran bilgi kaynaklarýna eriþimi olumsuz yönden etkileyen unsurlar þunlar olmaktadýr (Watson, 2005): 1. Alýþkanlýklar nedeniyle son 500 yýllýk süreçte yazýlý - basýlý bilgi kaynaklarýnýn yoðun kullanýmý; 2. Görsel - iþitsel bilgi kaynaklarýnýn kütüphaneye maliyetinin yüksek olacaðýnýn tahmin edilmesi; 3. Görsel - iþitsel bilgi kaynaklarý konusunda eðitilmiþ ve uzman personele gereksinim duyulmasý; 4. Araç, yer ve çeþitli altyapý sorunlarý yaþanacaðýnýn düþünülmesi; 5. Sosyal ve kültürel önyargýlar nedeniyle içeriðe karþý kuþku duyulmasý; 6. Entelektüel mülkiyet haklarý konusunda yasal sorunlarla karþýlaþma durumunda ne yapýlacaðýnýn bilinmemesi; 7. Kataloglama, sýnýflama ve eriþimi etkileyen üst veri sorunlarýný çözümleyecek standartlara yönelik anlayýþ yetersizlikleri; 8. Teknolojik geliþmeleri izlemede asla yeterli olunamayacaðýndan korku duyulmasý. Bilgi kaynaklarý ve hizmetlerinin en önemli mesleki kuruluþlarýndan International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA), 1972 yýlýndan bu yana yazýlý - basýlý, görsel, iþitsel ve bütün bu unsurlarý tek yapýda birleþtiren medya ürünlerine yönelik çalýþmalarýný sürdürmektedir. Konuyla ilgili olarak halk kütüphanelerinde görsel - iþitsel medya ürünlerinin kullanýmýný açýklayan ilk rehber 1982 yýlýnda yayýnlanmýþ (International Federation of Library Associations [IFLA], 1982), 1987 yýlýnda düzeltmeleri ve ortaya çýkmaya baþlayan bilgi kaynaklarýný kapsayacak þekilde yeniden basýlmasý düþünülmüþ ancak, bu istek gerçekleþtirilememiþtir. Bilgi kaynaklarý ve bilgi merkezi türleri konularýnda birçok projelerin sonuçlandýrýlmasýnýn ardýndan edinilen deneyimlerle 2003 yýlýnda yeni bir rehber hazýrlanmýþtýr. Medyayý da içeren "Kütüphanelerdeki ve diðer kurumlardaki görsel iþitsel materyaller ve multimedya için rehber" de yer alan ilkeler, 2004 Mart ayýndan itibaren uygulamaya konmuþtur. Rehberin hazýrlanmasýnda International Federation of Film Archives (FIAF)ve International Federation of Television Archives (FIAT) gibi mesleki kuruluþlarla birlikte, medya kurumlarý da IFLA'nýn çalýþmalarýna katkýda bulunmuþtur. Adý geçen IFLA rehberinde çalýþmalarýn tarihi, bilgi kaynaklarýnýn genel özellikleri, düzenleme, yönetim, eðitim, saðlama, derleme, telif haklarý, kataloglama, bibliyografik eriþim, arþivleme, depolama, sayýsallaþtýrma, koruma, Ýnternet, kullanýcý hizmetleri, iþbirliði, danýþma kaynaklarý ve araç-taþýyýcý özellikleri hakkýnda bilgiler verilmektedir (International Federation of Library Associations and Institutions [IFLA], 2004) yýlý itibariyle bu rehber 16 dile çevrilmiþtir.

9 343 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal Medya okuryazarlýðý konusunun mesleki çevrelerde ele alýnmasý uzun zaman almýþtýr yýllarý arasýnda yapýlan bir çok araþtýrmada ve yayýmlanan bir makalede "medya" terimi yerine "kitap dýþý materyaller" ve "görsel-iþitsel bilgi kaynaklarý" terimleri eþ anlamlý olarak kullanýlmýþtýr. Geniþ bir yelpazede bilgi kaynaklarý bütünleþtirilmiþtir. Bir medya ürünü olarak televizyon yayýnlarýnýn yaþama, bireysel geliþime ve okuma alýþkanlýðýna etkisi üzerine yapýlan çalýþmalar medya okuryazarlýðýnýn geliþimine önemli katkýlar saðlamýþtýr (Aral ve Aktaþ, 1997; Berkowitz ve Rogers, 1986, s.62-69; Evra, 1998, s.30-33, 128; Gagne, 1992; Gunter ve Mcalleer, 1997, s.24, 173; Koolstra, Voort ve Kamp, 1997, s. 32, ; Özdiker, Sarýdoðan, Ulucak, Özdamar ve Özöner, 1997, s.2-14; Turam, 1996, s.9, 46-47). Benzer þekilde bilgisayar kullanýmýnýn bireylerin zihinsel, bedensel, ruhsal ve toplumsal geliþimleri üzerine etkilerinin incelenmesi sonucunda, her teknolojinin ve kaynaðýn iyi, dengeli ve verimli kullanýldýðýnda yararlý olduðu görülmüþtür (Beentjes, Koolstra, Marseille ve Voort, 2001, s ; Brant, 2003; Hirsch, 1999; Leiberman, 1986). Ülkemizde televizyon yayýnlarýný izleme, bilgisayar ve Ýnternet kullanma gibi çocukluktan itibaren kiþilerin yaþam biçimini yönlendiren medya ürünlerinin bilgi eriþime, okuma alýþkanlýðýna ve kütüphane kullanýmýna etkilerinin hissedilmesi kütüphanecilik, bilgi ve belge yönetimi alanlarýnda çalýþmalar yapýlmasýný saðlamýþtýr (Aksaçlýoðlu, 2005; Aksaçlýoðlu ve Yýlmaz, 2007; Alpay, 1990; Bayram, 1990; Yýlmaz, 2000). Bilgi ve belge yönetimi alanýnda bilgi okuryazarlýðý ve kullanýcý araþtýrmalarýyla ilgili çalýþmalarda medya okuryazarlýðý konusu dolaylý olarak yer almýþtýr (Kavuncu, 2001; Polat, 2005). Medya ve medya okuryazarlýðý ifadeleri bilgi merkezi türü olarak daha çok okul kütüphaneleriyle ilgili hizmetlerde, çalýþmalarda ve araþtýrmalarda yer bulmuþtur (Blevins, 2004; Keller-Raber, 1995;Kreiser ve Hortin, 1992; Widzinski, 2001). Livingstone (2002) tarafýndan yapýlan çalýþma, gençlerin medya kullaným özelliklerini incelemiþtir. Günümüzde görsel ve iþitsel etkinliði nedeniyle televizyon yayýnlarý, çok sayýda kiþiye ulaþan en güçlü iletiþim aracý ve medya teriminin en önemli parçasý olarak düþünülmektedir. Son yýllarda Ýnternet de en çok kullanýlan medya ürünleri arasýna girmiþtir. Bilgi ve bilgi kaynaðý deðerlendirme konusunda yeterince bilince sahip olamayanlar, özellikle çocuklar ve gençler için gerek televizyon yayýnlarý, gerekse Ýnternet kullanýmý zararlý olabilmektedir. Yaþam boyunca, belirtilen medya ürünleriyle olan birliktelik, eðitim kurumlarýný harekete geçirerek medya okuryazarlýðý becerilerinin kazandýrýlacaðý programlarýn geliþtirilmesini saðlamýþtýr. Medya okuryazarlýðý eðitimiyle kiþilere kazandýrýlmak istenen temel beceriler þunlardýr (Blevins, 2004, ss ; Keller-Raber, 1995, ss ; Potter, 2001, s. 8-9):

10 Media Literacy: A New Frontier for Libraries Medya kapsamýndaki bilgi kaynaklarýný ve kanallarýný özellikleriyle tanýma; 2. Medya üretiminin temelinde yatan düþüncelerin ve deðerlerin nasýl analiz edileceðini öðrenme; 3. Medyanýn isimler, tarihler, tanýmlar ve ortamlarla ifade edilebilen gerçek olaylara dayalý bilgiyi ne denli kapsadýðýný inceleme; 4. Medya kapsamýnda aþk, nefret, mutluluk ve kýzgýnlýk gibi duygularýn nasýl aktarýlmasý gerektiðini anlatma; 5. Göze ve kulaða hitap eden estetik ve sanatsal unsurlarýn medya kapsamýyla nasýl bütünleþtiðini deðerlendirme; 6. Edinilen bilgilere yönelik uygulamalar gerçekleþtirme; 7. Materyal üretim aþamalarýný öðrenerek, düþünceleri gerektiðinde medya ortamlarýnda ifade etmedir. Medya okuryazarlýðý eðitimi vereceklerin bilgi sahibi olmalarý gereken konular þunlarý kapsamaktadýr (Keller-Raber, 1995, ss ; Potter, 2001, s.5): 1. Bilgi kaynaklarý, medya ürünleri ve iletiþim kanallarý; 2. Bilgi gereksinimlerini saptama ve gereksinimleri karþýlama yöntemleri; 3. Yayýncýlýk ve medya endüstrisi; 4. Medyanýn özellikleri ve etkileri; 5. Medya ve bilgi yönetimi 6. Bilgi okuryazarlýðý; 7. Medya okuryazarlýðý ve uygulamalar; 8. Medya üretim ve daðýtým çalýþmalarý. Üniversitelerin "Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri" genel anlamda her türlü bilgi kaynak ve hizmetleri ile bilgi yönetimini kapsayan öðretim programlarý uygulamalarý nedeniyle "medya okuryazarlýðý" konusuyla baðlantýlarý bulunmaktadýr. Öðretim programlarýnýn ortak yönleri bulunmakla birlikte, bu çalýþmamýz kapsamýnda, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü (2007) tarafýndan uygulanmakta olan program ve söz konusu programda medya okuryazarlýðýyla doðrudan baðlantý kurulabilen dersler ele alýnmýþtýr. Ýlgili dersler arasýnda bilgi okuryazarlýðý, çaðdaþ yayýncýlýk, medya ve bilgi yönetimi, derme geliþtirme, bilgi merkezleri, okul kütüphaneleri, çocuk kütüphaneleri, genel öðretim metotlarý, toplum ve mesleki etik, iletiþim ve toplum sayýlabilir. Toplumsal deðerler ve gelenekler çerçevesinde kazanýlan deneyimler medya okuryazarlýðý becerilerinin geliþtirilmesine olumlu etkilerde bulunmaktadýr. Kütüphanecilerin önderliðinde ve bilgi merkezlerinin verdikleri hizmetlerle bütünleþtirilen medya okuryazarlýðý eðitimi, kiþisel geliþimden toplumsal geliþime doðru sonsuz yararlar sunmaktadýr. Uzman personele sahip kütüphaneler gerek bilgi kaynaðý, gerekse bilgi kanalý olarak düþünülen medya ürünlerini

11 345 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal bilinçli kullanma becerilerinin kazandýrýlmasýna ve geliþtirilmesine yönelik hizmetleriyle topluma rehberlik yapacaklardýr. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümünde Gerçekleþtirilen Araþtýrma Araþtýrmanýn Amacý Medya okuryazarlýðý konusunda bilgi paylaþýmýný gerçekleþtirmeyi hedefleyen çalýþmamýz; yapýlan araþtýrmayla geleceðin kütüphanecilerinin, daha geniþ kapsamda bilgi ve belge yöneticilerinin medya okuryazarlýðý konusundaki birikim düzeylerini ve eðilimlerini saptamayý amaçlamaktadýr. Bir baþka deyiþle; temelde medya okuryazarlýðýný çeþitli yönleriyle inceleyen çalýþmalarýmýz kapsamýnda gerçekleþtirdiðimiz araþtýrmayla amacýmýz, medya okuryazarlýðý becerilerini kazandýracak eðitim programlarý uygulanýrken kütüphanecilerin konuyla baðlantýlarýný ve ne derece bilgi sahibi olduklarýný mesleki bilgilerini ortaya çýkarmaktýr. Böylelikle her yaþa ve her kesime yönelik eðitimsel hedeflerin gerçekleþtirilmesini saðlayacak yeni çalýþma alanlarýný belirlemektir. Belirtilen kapsamda ortaya çýkan medya okuryazarlýðý ve bu konuda eðitim verebilecek "kütüphaneciler" çalýþmalarýyla eðitimin amaçlarýný gerçekleþtirmekle kalmayacaklar, aktif görevleriyle kütüphanelerin toplumla bütünleþmesini kolaylaþtýracaklardýr. Araþtýrmanýn Alaný, Kapsamý ve Yöntemi Araþtýrmanýn alanýný Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü dördüncü sýnýfta bulunan 71 öðrenci oluþturmaktadýr. Özellikle mezuniyet aþamasýnda bulunan öðrencileri kapsama nedeni, ilgili öðrencilerin zorunlu ve seçmeli dersleri alarak öðretim programlarýný tamamlama aþamasýnda olmalarýndan kaynaklanmaktadýr. Öðrencilerin niteliklerine yönelik ayrýntýlý bilgi, "bulgular ve deðerlendirme" baþlýðý altýnda sunulmaktadýr. Araþtýrmada var olan durumu saptayabilmek için " olaylarýn, varlýklarýn, kurumlarýn, gruplarýn ve çeþitli alanlarýn ne olduðunu açýklamaya çalýþan" (Kaptan, 2000, s. 59) betimleme yöntemi kullanýlmýþtýr. Mart-Nisan 2007 tarihlerinde betimleme yöntemine uygun olarak araþtýrmamýz gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrma için gerekli olan veriler literatür incelemesi, görüþme ve anket tekniðinden yararlanýlarak elde edilmiþtir. Açýk uçlu yedi sorudan oluþan anket uygulanmadan bir hafta önce öðrencilere medya okuryazarlýðý konusunda anket uygulanacaðý belirtilmiþtir. Öðrencilerle yapýlan görüþmede yukarýda yer alan araþtýrma amacýmýz açýklanmýþtýr. Görüþme kapsamýnda öðrencilere medya okuryazarlýðý konusunda ön bilgi edinmeleri,

12 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 346 geliþmeleri izlemeleri, mümkün olduðunca çok ve çeþitli medya ürünlerini kullanarak ortamý deðerlendirmeleri önerilmiþtir. Anket sorularýyla öðrencilerin medya okuryazarlýðý eðitimi verebilme, geleceðe yönelik öneriler geliþtirme ve bütün bu konularý kütüphane hizmetleriyle bütünleþtirme konularý üzerine düþüncelerini ifade etmeleri beklenmiþtir. Sýnýf ortamýnda, sözlü olarak yöneltilen sorular þunlardýr: 1. Medya okuryazarlýðýný tanýmlayýnýz. 2. En çok kullandýðýnýz medya ürünleri ve bilgi kanallarý nelerdir? 3. Bilgi merkezlerinde bulunmasý gereken medya ürünleri ve bilgi kanallarý nelerdir? 4. Medya okuryazarlýðý konusuyla ilgili en önemli geliþmeleri sýralayýnýz. 5. Aldýðýnýz derslerden hangileri medya okuryazarlýðýyla baðlantýlýdýr? 6. Medya okuryazarlýðý becerileri kimlere ve nasýl kazandýrýlmalýdýr? 7. Medya okuryazarlýðý konusundaki düþünceleriniz ve önerileriniz nelerdir? Sorulan bu sorulara yazýlý cevap verilmesi istenmiþtir. Açýk anketlerden elde edilen bulgular aþaðýda sunulmuþ ve deðerlendirilmiþtir. Bulgular ve Deðerlendirme Araþtýrmaya katýlan toplam 71 öðrenciden 41 (% 58)'i kýz, 30 (% 42)'u erkek öðrencidir. Yaþlarýna göre daðýlýmlarýna bakýldýðýnda 6 (% 8)'sý 21-22, 42 (% 59)'si 23-24, 16 (% 23)'sý 25-26, 7 (%10)'si yaþ arasýnda bulunmaktadýr. Öðrencilerin mezun olduklarý liseler incelendiðinde üç tür liseden geldikleri görülmektedir. Bu doðrultuda öðrencilerin 41 (% 58)'i genel veya süper lise, 18 (% 25)'i Anadolu lisesi, 12 (% 17)'si özel lise mezunudur. Mezun olunan okullarýn 42 (% 59)'si Ankara'da, 29 (% 41)'u Ankara dýþýnda bulunduðundan, bu durum öðrencilerin önceki yerleþim yerlerini de göstermektedir. Aldýðýmýz yanýtlarda kýz ve erkek öðrenciler, yaþ daðýlýmlarý, mezun olunan lise türü ve yeri arasýnda önemli ayrýlýklar saptanmamýþ, söz konusu bilgi ilgili grubun tanýmlanmasýnda kullanýlmýþtýr. Sorularýn tamamý birden çok yanýt vermeye uygun olduðundan, bulunulan durumun ve bütün görüþlerin yansýtýlmasýna imkan verilmiþtir. Tablolarýn hazýrlanmasýnda yanýtlar önce genel olarak gruplandýrýlmýþtýr. Ardýndan anlatýmý kolaylaþtýrmak için, tablolarda yanýt veren öðrencilerin sayýsý ve yanýt veren öðrencilerin yüzdesi birlikte yer almýþtýr. Yüzdelik deðerlerin tam sayý olmasýna özen gösterilerek, deðerler genelde bir üst sayýya tamamlanmýþtýr. Birinci soruda öðrencilerin medya okuryazarlýðýný tanýmlamalarý istenerek bu konuda ne denli bilgi sahibi olduklarý anlaþýlmak istenmiþtir. Birden çok unsuru

13 347 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal içeren yanýtlarla, Tablo 1 öðrencilerin medya okuryazarlýðýný sýrasýyla medyayý deðerlendirme, kullaným, etki, korunma ve üretim baðlamýnda tanýmladýklarýný ortaya çýkarmaktadýr. Tanýmlarda ortalama dört tanýmlayýcý unsurun bulunmasý öðrencilerin medya okuryazarlýðýnýn deðiþik yönlerinden haberdar olduklarýnýn ifadesidir. (Tablo 1): Öðrencilerin Medya Okuryazarlýðý Tanýmlarý (Tablo 2):Öðrencilerin En Çok Kullandýklarý Medya Ürünleri ve Bilgi Kanallarý (Birden fazla yanýt verilmiþtir)

14 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 348 Kullaným terimiyle okumanýn, izlemenin ve dinlemenin ifade edildiðini belirterek, en çok kullanýlan medya ürünlerini ve bilgi kanallarýný ortaya çýkarmak üzere ikinci soru yöneltilmiþtir. Bu soruya birden fazla yanýt alýnmýþtýr. Her bir kaynaðýn ayrý ismini vermek yerine medya ürünleri ve bilgi kanallarý gruplandýrýlarak Tablo 2 hazýrlanmýþtýr. Tablo 2 öðrencilerin yaklaþýk dört grubu kapsayan medya ürünleri ve bilgi kanallarý kullandýklarýný göstermektedir. Basýlý kitap ile gazete ve süreli yayýn kullanýmýnýn önde gelen üstünlüðünü, kolaylýk ve geleneksel yayýnlara baðlýlýk ifadesi olarak deðerlendirmek mümkündür. Eðlence, dinlenme, ödev yapma ve ders çalýþma amaçlarý birbirleriyle bütünleþerek en çok kullanýlan medya ürünlerini ve bilgi kanallarýný belirlemektedir. (Tablo 3):Bilgi Merkezlerinde Bulunmasý Gereken/Beklenen Medya Ürünleri ve Bilgi Kanallarý (Birden fazla yanýt verilmiþtir) Üçüncü soruda, öðrencilerden bilgi merkezlerinde bulunmasýný gerekli gördükleri medya ürünlerinin ve bilgi kanallarýnýn neler olmasý gerektiðine dair bilgi edinmek istenmiþtir. Burada özellikle bilgi merkezleri ifadesi vurgulanarak genel amaçlý medya ürünlerinden farklý olarak saptanmaya çalýþýlmýþtýr. Bilgi merkezleri söz konusu edildiðinde en önemli fark olarak, televizyon ve radyo yayýnlarýnýn, yerini özel olarak geliþtirilen e-kaynak dermelerine býrakmasý görülmüþtür. Tablo 3'de basýlý kaynak olarak kitaplar üstünlüðünü korurken, bunu bilgi merkezinin amaçlarýyla uyum saðlayacak biçimde geliþtirilen e-kaynak koleksiyonlarýnýn izlediði anlaþýlmaktadýr. Bilgi merkezlerinde saðlanacak Ýnternet hizmetleri aracýlýðýyla farklý bilgi kaynaklarýna eriþimde önemli bir ihtiyacýn giderileceði düþünülmektedir. Öðrencilerin kullaným amaçlarý, bilgiye eriþim biçimleri ve kurumsal yapýya verdikleri önem, onlarýn medya ürünleri ve bilgi kanallarý kullanýmlarýný etkilemektedir. Yöneltilen dördüncü soru kapsamýnda medya okuryazarlýðý konusuyla ilgili en önemli geliþmelerin sýralanmasý beklenmiþtir. Öðrencilerden alýnan yanýtlar gruplandýrýlarak Tablo 4'de sunulmuþtur. Ýlk üç geliþmenin televizyon yayýn-

15 349 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal (Tablo 4 ):Öðrencilere Göre Medya Okuryazarlýðý Konusundaki En Önemli Geliþmeler (Birden fazla yanýt verilmiþtir) larýyla ilgili olmasý ve geliþmelerin televizyon yayýnlarýyla baðlantýsý, bu yayýnlarýn medya okuryazarlýðý kapsamýnda önemli bir yer tuttuðunun ifadesi olarak deðerlendirilmiþtir. Özellikle beþinci sýradaki eðitimde bilgi okuryazarlýðý uygulamalarý, bilgi merkezlerinin hizmetlerini olumlu yönde etkileyecek ve medya okuryazarlýðýný da kapsayacak önemli geliþme olarak düþünülmektedir. Çeþitli medya ürünleriyle ve bilgi kanallarýyla ilgili haberler diðer yanýtlar kapsamýnda verilmiþtir. Yanýtlar öðrencilerin Türkiye'deki güncel geliþmeleri izlediðini ortaya çýkarmaktadýr. Ayrýca medya okuryazarlýðýna iliþkin geliþmelerin kaynaðýnýn, yine medyaya dayandýðý saptanmaktadýr. Beþinci soru "Aldýðýnýz derslerden hangileri medya okuryazarlýðýyla baðlantýlýdýr?" þeklinde yöneltilmiþtir. Bu soruya verilen yanýtlar Tablo 5'de sýralanmaktadýr. Adý geçen derslerin sýralamasý öðrenciden öðrenciye deðiþse bile, verilen yanýtlar derslerin doðru hatýrlandýðýnýn ifadesi olarak düþünülmektedir. Ayrýca bu sýralama öðrencilerin medya okuryazarlýðýyla ilgili bilgi birikimlerinin somut göstergesi olarak da deðerlendirilmektedir

16 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 350 (Tablo 5):Öðrencilerin Medya Okuryazarlýðýyla Baðlantýlý Bulduklarý Dersler (Birden fazla yanýt verilmiþtir) Altýncý soru yardýmýyla medya okuryazarlýðý becerilerinin kimlere ve nasýl kazandýrýlacaðýna iliþkin görüþler saptanmýþtýr. Öðrencilerin tamamý medya okuryazarlýðý becerilerinin çocukluk döneminden itibaren kazandýrýlmasýný gerekli görmektedir. Bu baðlamda medya okuryazarlýðý becerilerinin kazandýrýlacaðý kurumlar Tablo 6'da yer almýþtýr. Çocukluk ve gençlik döneminde kazandýrýlmasý önerilen medya okuryazarlýðý becerilerinin, ilgili yaþ gruplarý düþünüldüðünde Tablo 6'yla uyum saðlamasý, doðru ve yerinde deðerlendirmelerin bir ifadesi olarak anlaþýlmaktadýr. Diðer yanýtlarýyla yaþam boyu eðitimin öneminden bahsedilerek kütüphanelerin kiþilere yaþam boyu bilgi kazandýracak hizmetler vermesi gerektiði savunulmuþtur. Belirtilen tüm yanýtlar kütüphanecilerin toplumsal sorumluluklarýný ortaya çýkarmaktadýr. (Tablo 6):Medya okuryazarlýðý becerilerini kazandýracak kurumlar (Birden fazla yanýt verilmiþtir)

17 351 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal (Tablo 7):Öðrencilerin medya okuryazarlýðý konusunda düþünceleri / önerileri (Birden fazla yanýt verilmiþtir) Öðrencilerin medya okuryazarlýðý konusundaki düþünceleri ve/veya önerileri son sorumuz olan yedinci soruyla belirlenmeye çalýþýlmýþtýr. Tablo 7'de gösterilen gruplandýrýlmýþ yanýtlar, medya okuryazarlýðý eðitiminin ilk ve orta öðretimdeki okul kütüphanelerinde kütüphaneciler tarafýndan verilmesi gerektiðini ifade etmektedir. Yanýtlarýn tamamýnda öðrencilerin sahip olduðu bilgi birikimi kendini göstermektedir. Sonuç ve Öneriler Medya ürünlerini içeren bütün bilgi kaynaklarý ve kanallarý kültürel mirasýn önemli bir parçasý olduðundan üretimi, eriþimi, kullanýmý, depolanmasý, gelecek kuþaklara aktarýlmasý büyük önem taþýmaktadýr. Kütüphanelerin varoluþ amacý kiþilerin bilgi gereksinimlerini karþýlayarak topluma hizmet etmektir. Kütüphaneciler bilgi saðlayýcýlar olarak kullanýcýlarýnýn bilgi gereksinimlerini en iyi þekilde saptamakla kalmayýp her formdaki-biçimdeki bilgi kaynaðý aracýlýðýyla kullanýcýlarýnýn bilgi gereksinimlerini karþýlamak zorundadýr. Kütüphaneler gelecekteki olasý kullanýcýlarýný da düþünerek planlama yapma durumundadýr. Kütüphanecilerin bilgi kaynaklarýný tanýmalarý, özelliklerini ve farklarýný saptamalarý, kaynaklarýn hedef kitlesi olan kullanýcýlarý bilmeleri ve alet-ekipman bilgisine sahip olmalarý onlara daha geniþ kitlelere ulaþma imkaný vermektedir. Konuyla ilgili gerçekleþtirdiðimiz bütün çalýþmalarýmýz ve araþtýrmalarýmýz boyunca elde edilen bulgulara dayanarak þu sonuçlarý sýralamak olanaklýdýr:

18 Media Literacy: A New Frontier for Libraries Kütüphaneciler bilgi kaynaklarýnýn bir parçasý olan medya ürünleri, bilgi ve iletiþim kanallarý hakkýnda geliþmeleri izleyerek, medya okuryazarlýðý eðitim programlarýnýn uygulanmasýnda aktif görevler yüklenmeleri gerekmektedir. Böylelikle kütüphaneciler kullanýcýlarý medyanýn olumsuz etkilerinden koruduklarý gibi, kütüphane hizmetlerini yaþamýn doðal bir parçasý haline getireceklerdir. Kütüphaneciler içeriðinden dolayý önemsiz, zararlý, zaman kaybettirici ve benzeri olumsuz nitelikleriyle bilgi kirliliðine neden olan medya kullanýmýný ortadan kaldýrmayý hedefleyen eðitimin uygulanmasýyla, bilinçli kullanýcýlarýn varolmasýna katkýda bulunacaklardýr. Zamaný en iyi biçimde deðerlendiren, medya ürünlerinden bilinçli bir þekilde yararlanan ve bilgiyi - haberi kaydetmeye heves duyan nesillerin yetiþtirilmesini saðlayacaklardýr. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü 4.sýnýf öðrencileriyle gerçekleþtirdiðimiz görüþme ve anketten elde ettiðimiz bulgular, geleceðin bilgi ve belge yöneticilerinin medya okuryazarlýðý konusunda bilgi sahibi olduklarýný göstermektedir. Söz konusu öðrencilerin medya okuryazarlýðýný tanýmlamalarý; en çok kullandýklarýyla bilgi merkezlerinde bulunmasý gereken medya ürünleri ve bilgi kanallarý arasýndaki farklarý görmeleri; medya okuryazarlýðýndaki en önemli geliþmelerden haberdar olmalarý; bilgi kaynaklarý ve hizmetleriyle ilgili olduðu kadar medya okuryazarlýðý konusuyla da baðlantýlý çeþitli dersleri baþarmalarý; medya okuryazarlýðý becerilerinin kazandýrýlmasý konusunda düþünce üretmeleri dikkat çekicidir. Sayýlan bütün bu yeterlilikler, araþtýrma kapsamýndaki öðrenciler kadar, genelde ayný yeterliliklere sahip kütüphanecilerin / bilgi ve belge yöneticilerinin medya okuryazarlýðý eðitimi verebileceklerini düþündürmektedir. Bilgi kaynaklarýnda ve hizmetlerinde yaþanan geliþmeler, medya okuryazarlýðýný doðrudan etkilemektedir. Görüþmelerden ve anket sonuçlarýndan edindiðimiz izlenimler, sahip olduðumuz bulgular ve yaptýðýmýz deðerlendirmeler öðrencilerin yaþam boyunca kendilerini geliþtirme isteklerini yansýtmaktadýr. Çalýþmalarýmýz ve araþtýrmamýz sonucunda "medya okuryazarlýðý"ný çeþitli biçimlerdeki medya mesajlarýna ulaþma, bunlarý çözümleme ve deðerlendirmeyle yetinmeyip, gerektiðinde medya aracýlýðýyla mesaj yaratma ve iletme süreci olarak tanýmlamaktayýz. Medya anlamýnda geleneksel, çaðdaþ ve geleceðe yönelik bütün bilgi kaynaklarýný ve kanallarýný kapsayarak verilen bilgi ve belge hizmetleri kütüphanelerde "yeni çalýþma alanlarý" açmaktadýr. Medya okuryazarlýðý etkisiyle kütüphane hizmetleriyle baðlantýlý olarak gerçekleþtirilecek yeni çalýþma alanlarý þunlardýr: 1. Temel eðitim veya ilk ve ortaöðretim kurumlarýnda çalýþan, mesleki

19 353 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal eðitim görmüþ okul kütüphanecilerine medya okuryazarlýðý öðretim pro gramlarýnýn yürütülmesini saðlamak üzere aktif görevler verilmesini saðlamak; 2. Medya kaynaklarýnýn bulunduklarý ortama (basýlý, görsel - iþitsel, elektronik), konuya ve üretim amacýna uygun olarak nasýl kullanýlabileceði hakkýnda eðitim programlarý hazýrlamak; 3. Bilgi kaynaðý deðerlendirme yöntemlerinde kiþileri bilinçlendirmek; 4. Hizmet verilen kurumda planlanan her türlü medya üretim sürecinde yer almak; 5. Medya kuruluþlarýnda bilgi ve belge hizmetlerini yönetmek; 6. Toplumun eðitim düzeyini yükseltme ve vatandaþlýk bilincini geliþtirme çalýþmalarýnda bulunmak; 7. Eðitim ve öðretim ortamlarýnda kullanýlan medya ürünlerine iliþkin bilgiler sunmak; 8. Kütüphaneyi medya konusunda deðerlendirmeler yapan ve gereken materyali bulunduran bilgi merkezi haline getirmek; 9. Medya okuryazarlýðý konusunda yapýlan konferans, seminer ve benzeri toplantýlara kütüphane olarak destek vermek; 10. Toplumu medya ve medya okuryazarlýðý konularýnda bilinçlendirecek çalýþmalarý yürütmektir. Araþtýrmamýzda varýlan sonuçlar ve yaþamýn her anýný baþta sosyal, kültürel, eðitimsel ve teknolojik anlamda etkileyen sýnýrsýz geliþmeler çerçevesinde önerilerimiz þunlardýr: 1. Milli Eðitim Bakanlýðý'nýn Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ile birlikte hazýrlamaya baþladýklarý medya okuryazarlýðý öðretim programlarýnýn uygulanmasýnda okul kütüphanecileri aktif görevler almalýdýr. 2. Medya okuryazarlýðý programlarý hazýrlanýrken amaçlar, hedefler, yeterlilikler, deðerlendirme yöntemleri ve kaynak - düþünce üretim biçimleri ifade edilmelidir. 3. Üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümlerinde baðlantýlý dersler kapsamýnda medya okuryazarlýðýný kazanma ve kazandýrma konularýnda dersler verilmelidir. 4. Medya okuryazarlýðý programlarýný uygulayanlar medya kuruluþlarý tarafýndan (örnek yayýnlar saðlama, medya üretim aþamalarýný tanýtma ve benzeri biçimlerde) desteklenmelidir. 5. Medya kuruluþlarýnda hizmet verecek bilgi merkezleri çeþitli yönleriyle medya üzerine araþtýrmalar yapýlmasýný kolaylaþtýracaktýr. Bu kapsamda kütüphanelerle, arþivlerle iþbirliði bilginin doðru üretilmesine, kullanýl masýna ve geri bildirimler alýnmasýna dayanak teþkil edecektir. 6. Her türlü eðitim ortamýnda, bireyleri yaþamboyu öðrenmeye hazýrlaya-

20 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 354 cak biçimde okuryazarlýk becerilerinin geliþtirilebileceði imkanlar yaratýlmalýdýr. 7. Medya okuryazarlýðý alanýna yönelik uygulamalarda araþtýrmacýlar, yöneticiler, eðitimciler ve kütüphaneciler arasýnda iþbirliði geliþtirilmelidir 8. Bilgi ve belge yönetimiyle medya konularýný bütünleþtiren yüksek lisans ve doktora araþtýrmalarý yapýlmalýdýr. Medya herkesin bilerek, isteyerek kullandýðý gibi bazen de hissetmeden etkilendiði bilgi kaynaklarý ve kanallarýdýr. Medya; temelde bilgi merkezlerinde, çalýþmalarýmýz boyunca incelediðimiz üzere kütüphanelerde bulunan bilgi kaynaklarýndan tek bir özelliði dýþýnda farký yoktur. Bu özellik kütüphanelerin amaçlarý doðrultusunda bilgi kaynaklarýný büyük bir özenle seçerek saðlamalarýnda yatmaktadýr. Bilgi edinmek, üretmek, yayýnlamak ve okumak özgürlüðün temel þartlarý arasýnda bulunmaktadýr. Kütüphaneler hizmetleriyle bilgi eriþimde ve kullanýmda yol göstericilerdir. Çaðýmýzda bilginin elde edilmekle kalmayýp, onu özümseme ve yaþama uygulama gereði duyulmasý kiþilerin bilgi kaynaklarýný daha özenle sorgulamalarýný gerektirmektedir. Medya okuryazarlýðý medyaya dayalý bilgi kaynaklarýný bilinçli kullanma ve bilgi üretebilme becerilerini içermektedir. Kütüphanelerin aktif katkýsýyla geliþtirilen medya okuryazarlýðý programlarý toplumu eðitmek, geleceðe hazýrlamak ve doðru bilgilendirme ortamlarý yaratmak üzere büyük fýrsatlar sunmaktadýr. Günümüzde, toplumu saðlýklý, yaþanýlýr ve güvenilir ortamlara dönüþtürme konusundaki sorumluluklar paylaþýlmaktadýr. Geçmiþten geleceðe bilgi kaynaklarý ve hizmetleriyle bütünleþen medya okuryazarlýðý doðru, bilinçli, etkin ve verimli bilgi kullanýmýný "hepimize" öðreterek, yaþama ve geleceðe ne aradýðýný bilerek umutla bakmayý saðlayacaktýr. Kaynakça Aksaçlýoðlu, A. (2005). Öðrencilerin televizyon izlemeleri ve bilgisayar kullanmalarýnýn okuma alýþkanlýklarý üzerine etkisi. Yayýmlanmamýþ yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Aksaçlýoðlu, A. ve Yýlmaz, B. (2007). Öðrencilerin televizyon izlemeleri ve bilgisayar kullanmalarýnýn okuma alýþkanlýklarý üzerine etkisi. Türk Kütüphaneciliði, 21 (1), Alpay, M. (1990). Çocuk ve kütüphanesi: Okulöncesi dönem. Kütüphane: Dünü yarýna baðlayan köprü içinde (ss.79-84). Ýstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneði. Anadolu Ajansý. (2007). Yeni öðretim yýlýnda 10 yenilik. Hürriyet. 3 Eylül 2007

21 355 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles H. Ýnci Önal tarihinde 171&a= adresinden eriþildi. Aral, N. ve Aktaþ, Y. (1997). Çocuklarýn televizyon ve diðer etkinliklere harcadýklarý sürenin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi, 13, Aufderheide, P.(Ed.). (1993). Media Literacy: A Report of the National Leadership Conference on Media Literacy (12-14 April). Apsen, CO: Apsen Institute. Baran, S. (2004). Media literacy and culture: Introduction to mass communication. New York: McGraw Hill. Baran, S. ve Davis, D. (2003). Mass communication theory: Foundations, ferment and future. Belmont, CA: Thomson- Wadsworth. Bayram, O.(1990). Ýlkokul çaðý çocuklarýnýn okuma alýþkanlýðý ve Yenimahalle Ýlçe Halk Kütüphanesi gezici kütüphane hizmetleri. Yayýmlanmamýþ yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Beentjes, J.W.H., Koolstra, C.M., Marseille, N. ve Voort, T.H.A. (2001). Children's use of different media: for how long and why? (S. Livingstone ve M. Bovill, Ed.), Children and their changing media environment içinde (ss ). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Berkowitz, L. ve Rogers, K.H. (1986). A Priming effect analysis of media influence. (J. Bryant ve D. Zillmann, Ed.), Perspective on media effects içinde (ss ). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Blevins, M. (2004). Information and media literacy education within the school library media centers of a Middle Tennessee County. PhD. Dissertation, Tennessee State University, Ann Arbor, MI. Brant, M. (2003). Log on and learn. Newsweek, 25 Aðustos - 1 Eylül, s Centre de Liaison de l'enseignement et des Moyens d'information. (2007). The CLEMI at a glance. 12 Þubat 2007 tarihinde isme/anglais.html adresinden eriþildi. Croteau, D. ve Hoynes, W. (1997). Media and society. Thousand Oaks, CA.: Pine Forge Press. European Centre For Media Literacy. (2007). Project description. 7 Þubat 2007 tarihinde adresinden eriþildi. European Commission. (2007). Education and trainining: Media literacy projects. 7 Þubat 2007 tarihinde adresinden eriþildi. Europe's Information Society. (2007). Building skills for the information society. 7 Þubat 2007 tarihinde tra/skills/index_en.htm adresinden eriþildi.

22 Media Literacy: A New Frontier for Libraries 356 Evra, J.V. (1998). Television and child development. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Gagne, K.D. (1992). Kids and boks: A Model for television as a medium to lead childrento literature. MS. Thesis, University of Massachusetts, Ann Arbor; MI. Gunter, B. ve Mcalleer, J. (1997). Children and television. London: Routledge. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. (2007). Lisans eðiti mi 19 Nisan 2007 tarihinde lisansegitimi. htm adresinden eriþildi. Hirsch, S.G. (1999). Children's relevance criteria and information seek ing on electronic resources. Journal of the American Society for Information Science, 50, Hobbs, R. (1994). Teaching media literacy. Yo! Are you hip to this? Media Studies Journal, 8(4), Hobbs, R. (1996). Expanding the concept of literacy. (R. Kubey, Ed.), Media literacy in the information age içinde ( ). New Brunswick,NJ: Transaction Hobbs, R. (1998). The seven great debates in the media literacy move ment. Journal of Communication, 48, International Federation of Library Associations. (1982). IFLA Guidelines for the provision of audiovisual materials and equipment in public libraries. The Hague: IFLA. International Federation of Library Associations and Institutions. (2004). Guidelines for audiovisual and multimedia materials in libraries and other institutions. 9 Þubat 2007 tarihinde adresinden eriþildi. Kapitzke, C. (2001). Information literacy: The changing library. Journal of Adolescent and Adult Libraries, 31 (1), Kaptan, S. (2000). Bilimsel araþtýrma ve istatistik teknikleri. Bilim Yayýnlarý: Ankara. C.M., Voort, T.H.A. ve Kamp, L.J. (1997). Television's impact on chil dren's reading comprehension and decoding skills: A 3 - year panel study. Reading Research Quarterly, 32, Kreiser, L.C.ve Hortin, J. (1992). The history of the curriculum integrated library media program concept. International Journal of Instructional Media, 19 (4), Kubey, R. (Ed.). (1997). Media literacy in the information age. New