ÇOK PARTL HAYATA GEÇ SÜRECNDE KIREHR (2) The Beginning of Parlementer System and the Situation of Kırehir in This Period-2

Transkript

1 ÇOK PARTL HAYATA GEÇ SÜRECNDE KIREHR (2) The Beginning of Parlementer System and the Situation of Kırehir in This Period-2 Yrd. Doç. Dr. Yaar ÖZÜÇETN Özet DP den Adnan Menderes ve MP den Osman Bölükbaı arasındaki sert tartımalar, ubat 1954 te Cumhuriyetçi Millet Partisin kuruluu ve ilk ubesinin Kırehir de açılarak Osman Bölükbaı ile bütünleip seçim kampanyaları ve mitingleriyle kıyasıya bir mücadeleye giriilmesi ve 2 Mayıs 1954 seçimlerinin neticesi, Kırehir in ilçe haline getirilmesinde belirleyici olan etkenler olmutur de iktidar, Kırehir in muhalifliini hafifletmek için harekete geçmi ve bu amaçla Kırehir i tekrar il haline getirmek için hazırlıklara balamı, acele bir kanun tasarısı hazırlamıtır. Nevehir Vilayetine Balı Kırehir Kazasında Kırehir Adı ile Yeniden Bir Vilayet Kurulmasına Dair Kanun, 9637 sayılı, 19 Haziran 1957 ilan tarihli ve 12 Haziran 1957 kabul tarihli Resmi Gazete de yayınlanmıtır. Kırehir, belirtilen bu süreçte yaanan gelimeler ile Türk siyasal yaamında ve demokrasisinde yer almıtır. Anahtar Kelimeler: Kırehir, Kırehir in lçelii, Kırehir in Yeniden llii. Abstract The hard arguments between Adnan Menderes from DP and Osman Bölükbaı from MP, the founding of Republican Nation Party in February,1954 and opening the first branch by defragmenting with Osman Bölükbaı and contending with election campaign and meetings and the result of 2nd of May, 1954 elections became the determining factor of becoming county of Kırehir. In 1957 government came into action for alleviating the being against of Kırehir and became the preparation for making the convince the Kırehir again and prepared the government bill. The law that was published on the official gazette that is numbered 9637 and dated 19th of June, 1957 and is admission dated 12th of June,1957 about refounding a new convince called Kırehir in Kırehir county affiliated with Nevehir province. Kırehir held a place in Turkish political life and democracy with the developments that became in this period. Keywords: Kırehir, Becoming County of Kırehir, The Convince Again of the Kırehir Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir adlı inceleme ve aratırma bir bütün olup üç ayrı makale eklinde ele alınmı ve Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir (1), (ULUSLARARASI SOSYAL ARATIRMALAR DERGS THE JOURNAL OF INTERNATIONAL SOCIAL RESEARCH, Volume: Issue: 5 Fall 2008 (Yayın Tarihi Kasım 2008), ( )). Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir (2), Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir (3) olarak belirlenmitir. Bir bütünlük arz etmesi açısından Girie, Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir (1) de sonuç ve kaynakçaya da Çok Partili Hayata Geçi Sürecinde Kırehir (3) de yer verilmesi uygun görülmütür. Ahi Evran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.

2 Mayıs 1954 Genel Seçimleri Babakan Menderes in seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yapılmasını öngörmesi üzerine TBMM 12 Mart 1954 tarihinde bu yönde karar almı ve Mart 1954 te tatile girmitir. Bu arada partiler hızla hazırlık çalımalarına balamı ve siyasi faaliyetler artı göstermitir. 1 nönü, seçim kampanyasının ilk önemli konumasını 9 Nisanda Malatya da yaparak Hükümetin ekonomi politikasını eletirmi, Menderes ise ilk seçim konumasını Erzurum da yapmı ve DP nin dört yıllık icraatının, CHP nin toplam icraatının üstüne çıkıp rakamlarla dövümek imkânına sahip olduunu söyleyerek propagandasına balamıtır. 2 CHP nin propagandasını rejim konusunda temel güvencelerin salanması, ekonomi konusunda yabancı sermayeyi tevik ve petrol yasalarının eletirisi oluturmutu. Propagandalar boyunca yumuak ifadeler ile balayan parti temsilcileri, sert ifadelerde bulunacak bazen de bu ifadeler yakııksız sözlere dönüecektir. Bu açıdan 1954 seçim kampanyaları oldukça ilginç balayacaktır seçimlerinde de daha önce olduu ve daha sonra olacaı gibi Menderes, barolü hep Bayar a bırakmıtır. DP liderleri bugün halkı memnun eden durumdan, CHP liler onu yarın mutsuz kılacak gelimelerin yaanacaından bahsederek birbirleri ile mücadeleye balamılardı. 4 Seçimler yaklaırken Milli Kalkınma Partisi Genel Bakanı Nuri Demira da seçimlere girilmesi konusunda çalımalara balamı, özellikle Menderes in, onun kendi yanında olması yönündeki iknaları baarılı olmutur. Nuri Demira ın DP listesinden baımsız aday olarak seçimlere girmesi kararlatırılmıtır. 5 Bütün tekilâtları kapatılan CMP, 11 hafta gibi çok kısa bir süre içinde, kısıtlı imkânlar içinde ve zor artlarda seçim çalımalarını sürdürmek durumunda kalmıtır. 6 CMP de seçim hazırlıklarını tamamladıktan sonra seçim beyannamesini yayınlamıtır. 7 DP nin i baına gelmesiyle dı ticaretin açık verdii, hayat pahalılıı, tohum fiyatlarının artırıldıı ifade ediliyordu. Dı politika konusunda meselenin iç politika malzemesi yapılmasının sakıncalarından söz edilmiti. Sonuçta halktan CMP adaylarına oy verilmesi isteniyordu Nisan 1954 te CHP nin aday listesi Yüksek Seçim Kuruluna verildi. CMP de listesini aynı günde verdi. 9 Seçimlerin yaklamasıyla birlikte gücü eline almı olan CHP ile yeni kurulmu ve henüz örgütünü tamamlayamamı olan CMP arasında bir güç birlii yapma eilimi belirmitir. CMP, 12 Mart ta bir bildiri yayımlayarak i birlii çarısında bulunmutur. CHP de buna lâik cumhuriyeti ve devrim ilkelerini kabul eden ve bunu seçim bildirisinde ilan edecek olan partiler ve baımsız adaylarla ibirlii yapmayı yararlı saydıını açıklamıtır. 10 Fakat ortak liste ve aday tespitine ilikin uzlama salanamadıından söz konusu olan anlamaya varılamamıtır. Çünkü CHP si CMP sine % 30 oranında kontenjan ayırmayı önermiti. DP, seçim öncesi CHP ile CMP birlemesinden tedirginlik duyarken imdi de CMP nin, seçime çok kısa bir süre halkı bir anda etrafında toplamasından oldukça endielenmitir. 1 Ahmad, a.g.e., s Cumhuriyet 20 Nisan 1954; Tunçkanat, a.g.e., s Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Haytolu 1945 te Çok Partili Siyasi Hayata Geçite Bir lk: Milli Kalınma Partisi, Türkler,(Editörler) Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, C.16, s Bölükbaı, a.g.e., s Ankara 5 Sulh Ceza Mahkemesi, 8 Temmuz 1953 te MP ni geçici olarak 27 Ocak 1954 de de süresiz kapatılmasına karar verdi. Gerekçe olarak Partinin dini esaslara dayalı bir cemiyet olduu gösterildi. Parti kapatılınca seçimlerden önce Ahmet Tahtakılıç, Fuat Anna, Osman Bölükbaı ve Suphi Batur tarafından CMP kuruldu. Bu beyanname ile Anayasa nın halâ kuvvetler birlii ilkesini bünyesinde bulundurduu, bu ilkenin Milli Mücadele dönemindeki olaan üstü artlar gerei olduunu, ilkenin deitirilmemesi ile Türkiye nin harp ve ihtilâl idaresi altında yaadıı iddia ediliyordu; Türk Parlamento Tarihi, TBMM IX. Dönem ( ), C.VII. (Özgeçmi), s. 680; Ayhan, a.g.t, s Ayhan, a.g.t,, s. 46; Haytolu, a.g.t., s Ahmad, a.g.e., s Tosun, a.g.t.,, s. 104.

3 Yaz ına gelindiinde Türkiye, milletçe duyulan bir umutla seçimlerde özgür bir ekilde oylarını kullanmak için herekte geçti. Geni tabakalar DP den yana olduklarını oyları ile belli ederken demokratik yaama alımı olduklarının ve bundan vazgeçme niyetinin olmadıklarının iaretini vermekteydi. 11 Sıkıık bir takvim içinde seçim kampanyası yürüten CMP, son mitingini seçim yasaklarının balamasından bir gün önce 28 Nisan 1954 de stanbul da yapmıtır. Fatih Camii önündeki Kıztaı meydanını dolduran büyük kalabalıa son konumacı olarak hitap eden Bölükbaı, DP nin iktidara gelmeden önce verdii sözler ile bugünkü icraatlarının vesikalara dayanan bir karılatırmasını yaparak unları söylemitir; 12 Ne tek parti zihniyetinden vazgeçtiler, ne tek parti zihniyetine dayanak olan konuları kaldırdılar. Menderes bir eye eer beyaz diyorsa biliniz ki dört sene evvel aynı eye mutlaka siyah demitir. Tezgâh aynı tezgâh, yalnız u farkla ki Halk Partisinin ustaları yerine Demokrat Partinin acemilii gelmitir. Baskı kanunlarına bel balayan Demokrat Parti, abdestsiz namaz kılar gibi günde 36 kanun çıkartıyor. Seçimlerin 2 Mayıs 1954 de yapılacaının ilan edilmesinden sonra tüm yurtta olduu gibi Kırehir de de siyasi faaliyetler artı göstermitir. Kırehir deki parti tekilâtları büyük bir seçim ve parti faaliyetlerine girmitir. Kırehir ve kazalarında mitingler yapılırken Kırehir de CMP, Avanos ta Demokratlar ve CMP birer miting yapmıtır. 5 Nisan 1954 de Kırehir in pazarı olması nedeniyle üç parti arka arkaya miting yapmıtır. lk olarak CHP liler konumu ve DP yi eletirmi, CMP liler de CHP yi desteklemitir. Daha sonra DP liler en son CMP liler konumalarını yapmıtır. 13 DP lideri Menderes kı ortasında kalkıp Kırehir e gelmi, Kırehir vali konaında kendisini ziyaret eden zamanın Belediye Bakanı M Partili Vehbi Demirle yaptıı görümede; fadelerine yer vermiti. Kırehir ne istiyorsa fazlasını yapacaız. Yeter ki Hükümetle birlikte olsunlar, iktidarımız Kırehir in kalkınması için her türlü yatırımı yapacaktı. Sayın Bölükbaı ya oy vererek sürdürdüünüz bu inatçı muhalefeti hiç olmazsa yumuatın seçimine DP, CHP, CMP ve Türkiye Köylü Partisi olmak üzere dört parti katılmıtır. 2 Mayıs 1954 günü yapılan genel seçimlerden DP, Cumhuriyet tarihinin rekor oranıyla galip cıktı. %56,6 oy alan DP, 503 milletvekili kazandı. CHP ise %34,8 oranla Parlamentoya ancak 31 milletvekili sokabildi. Çounluk sistemi DP ye milletvekillerinin neredeyse tamamını kazandırmıtı Mayıs 1954 Kırehir Seçim Sonuçlarına göre Partiler, Aldıı oy Yüzdesi, milletvekili sayısı u ekildedir; CHP , , CMP , 43.5, 5, DP , 30.8, 0, HP 114, 0.2, 0, Baımsız 3.717, 1.9, 0. Seçilen milletvekilleri; Osman Aliirolu, Ahmet Bilgin, Osman Bölükbaı, Mehmet Mahmutolu ve Tahir Taer 15 oldu. Kırehirliler, MP lideri Bölükbaı ya balılıktan vazgeçmediler. DP nin vaatlerini ellerinin tersiyle iterek, Bölükbaı nın da tahrik ve direktifleriyle Ne yapıyorlarsa yapsınlar, biz siyasi inançlarımızı asla feda etmeyiz! diye muhalefetliklerini 27 Mayıs ihtilâline kadar sürdürdüler. Oylarını Bölükbaı nın partisine vererek bu uurda il iken ilçelie düürülmeyi bile göze aldılar Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Bölükbaı, a.g.e., s Tosun, a.g.t., s Aralık 1942 günü kabul edilen Cumhuriyet tarihinin ilk seçim kanunu, 5 Haziran 1946 tarihinde bazı deiiklere uramıtır. llerde en çok oy alan partinin, o ilin tüm milletvekillerini kazanmasını salayan çounluk sistemi, 1960 askeri müdahalesine kadar varlıını sürdürmütür; Eroul, a.g.e., s Yeni Kırehir 3 Mayıs 1954; Haytolu, a.g.t., s Güner evket, Demokrasi ile Kaçan Fırsat, 18 Temmuz 2000 Çidem.

4 521 Ana Muhalefet Partisi, seçim sonuçları karısında aırmı ve ezilmitir seçimlerinin baarısı karısında iktidar yöneticileri, Halkın iradesi demek biz demektir. Arkadalar, siz her eysiniz. sterseniz hilafeti de getirebilirsiniz demilerdir. 17 DP en güçlü göründüü bir dönemde bir takım siyasi baskı tedbirlerini arka arkaya sıralamaya ve muhalefete karı saldırgan bir politika izlemeye balayacaktır. 18 Seçim, basın ve ceza kanunlarında yapısal deiiklikler yapılarak baskı yasal yollarla arttırılacak, Kırehir in ilçe haline getirilmesi süreci de balatılacaktır Kasım 1954 Muhtar Seçimleri Muhtar seçimleri 7 Kasım 1954 tarihinde yapılmı, CMP ile TKP nin katılmadıkları seçimlerde DP , CHP ise muhtarlık elde etmilerdir. Kırehir deki muhtarlık seçimleri ile ilgili nönü nün, Meclisteki deerlendirmesi u ekilde olmutur; Kırehir in siyasi hüviyetini biliyorsunuz; bunların çou muhaliftirler. Bu seçim sonucunda Kırehir de iki muhtarlık baımsız olarak kalmı, 72 veya 74 muhtarlıın hepsini de DP kazanmıtır. Kırehir de bulunan vatandaların içinde bulundukları ruh halinin, korkunun ve ızdırabın tesirinden baka bir ekilde manalandırmaya imkan var mıdır? Nisan 1955 DP lçe Kongresi Kırehir de DP lçe Kongresi 24 Nisan 1955 tarihinde Öretmenler lokalinde 200 e yakın delegenin katılımı ile yapılmıtır. lçe Bakanı ahap Koca, kısa bir konuma ile Kongreyi açtıktan sonra, Kongre Riyaset Divanı Bakanlıına Nide milletvekili Hasan Hayati Ülkün seçilmitir. 21 Daha sonra Babakan Adnan Menderes in Kongreye gönderdii tebrik telgrafı okunmutur. Parti Bakanı faaliyet ve hesap raporunu okuduktan sonra rapor üzerinde görü ve eletirilere geçilmitir. Yapılan dare Kurulu seçimlerinde asil üyeliklere; Muammer Ekinci, Av. Vahit Esensoy, ahap Koca, Osman Akça, evki Akdoan, Hamit Özde, Rıza Dulkadirolu, yedek üyeliklere ise; Sefa Ünal, Davut ebapolu, Enver Selemolu, Muharrem Baktırolu, Ömer Düzgün, Tufan Eyüpolu ve Mesut Tuna seçilmilerdir. Dilek ve temenni olarak dile getirilenler ise; ziraat alet ve makineları, bazı köy öretmenlerinin denetiminin yetersizlikleri, bazı fabrikaların kurulması ve benzeri gibi istekler olmutur. 22 dare Heyeti Heyet Yeni Bakanı Av. Vahit Esensoy, kinci Bakan ahap Koca, muhasip Osman Akça, katip Rıza Dulkadiroolu olarak belirlenmitir. 23 Kaman DP Kongresi, 7 Nisan 1955 te yapılmı, yeni idare heyeti seçilerek dare Heyeti Bakanlıına eski milletvekili Elvan Kaman getirilmitir. 24 DP Nevehir l Kongresi de 29 Mayıs 1955 Pazar günü yapılmı l dare Heyeti Bakanlıına Tahir Tüzün seçilmitir Eylül 1955 l Genel Meclisi Seçimleri Mahalli seçimler, Eylül 1955 yılında yapılmı, CHP ve CMP daha önceden almı oldukları kararlara uyarak seçimlere katılmamılardır. 26 Dolayısıyla bu seçimlerde katılım düük 17 Aydemir, kinci Adam, C.III, Remzi Kitabevi, 2000, s Eroul, a.g.e., s Tosun, a.g.t.,, s Burçak, On Yılın, s Kırehir Sesi 2 Mayıs Kırehir Sesi 2 Mayıs Kırehir Sesi 2 Mayıs Kırehir Sesi 2 Mayıs Kırehir Sesi 13 Haziran Eroul, a.g.e., s. 114.

5 522 olmutur. Kütüe kayıtlı olan seçmenden yalnızca ü yani %39,7 si seçimlere katılmıtır. Katılanlardan si oylarını DP ye vermilerdir. 27 Kırehir Genel Meclisi seçimleri 25 Eylül 1955 tarihinde yapılmı, seçimlere katılan DP Kırehir adayları unlar olmutur; Asil Adaylar; Faik Selaolu, Sefa Ünal, Rıza Dulgadirolu, Davut ebabolu. Yedek Adaylar; ahap Koca, Vahit Esensoy, Mesut Tuna. Mucur Asil Adayı; Tefik Türkolu. Yedek Aday; Halit Atlan. Hacıbekta Asil Adayı; Dede Aslan, Yedek Adayı; Ali Tatlısu. Ürgüp Asil Adayı; brahim Ba, Mehmet Ünlü. Yedek Adayı; Mahmut Özgümü, Cafet Tucu. Gülehri Asil Adaylar; Hakkı Irmak, Kadir Alpaydın. Yedek Adaylar; Ali Onat, Niyazi Çöl. Avanos Asil Adaylar; Abdullah Örs, Ahmet Gönenç. Yedek Adaylar; Osman Yücel, Bekir Sami Ramazanolu. Kozaklı Asil Aday; Halil Arad. Yedek Adayı; Ali Rıza Çiçek. Baımsızlar; Avanos dan Mustafa Akbel, Remzi Peker, Hacıbey ve Asım Üvez. Nevehir Asil Adaylar; Ahmet Kemal Dedeolu, Avni Parmaksız, Avni Uncuolu, Faik Demirba. Yedek Adaylar; Yaar Özgen, Hakkı Baer, Mustafa Keçekseken, Hasan aha Eylül 1955 tarihinde yapılan Kırehir Genel Meclisi Seçimleri sûkunet içinde gerçeklemi, seçim neticesinde seçmenden seçmenin seçime katılarak oylarını kullandıkları tespit edilmitir. Dolayısıyla Kırehir de seçime katılım oranı % 37,50 olmutur. 29 Yapılan seçimler neticesi l Genel Meclisi üyeliklerine seçilenler unlar olmutur; l Genel Meclisi Asil Üyelikleri; Safa Ünal, Faik Selaolu, Rıza Dukgadirolu ve Davut ebabolu ve yedek üyelikler; ahap Koca, Av. Vahit Esensoy ve Mesut Tuna ve Avanos ve Hacıbekta ta baımsız olarak seçime katılan Mustafa Akbal ile Av. Salih Sümer Kasım 1955 Belediye Seçimleri 13 Kasım 1955 te yapılacak olan Belediye Meclisi seçimleri için hazırlılar balamı, DP listesinden girmek isteyen parti mensupları, müracaatta bulunurlarken, dier partiler, seçime katılmayacaklarını, seçim kuruluna bildirmilerdir. 31 Yapılan seçimler neticesinde DP Kırehir Belediye Meclisi Asil adayları u ekildedir; evki Akdoan, Vahit Esensoy, Memduh Olgaç, Hamit Özde, ahap Koca, Kemal Altıok, Kâzım Atalay, brahim Akça, Mesut Tuna, Fevzi Erdem, Halil Boynueri, Abdullah Akpınar, Mestan Ünsal, smail Ulukan, Ömer Çakmak, Hasan Yaız, Enver Selemolu, Halil Alta, Süleyman çiftçi, Duran Erdi, Vahit Kürkçü, Hidayet Cengizbakklal. Yedek Adaylar; Mustafa Doangün, Mehmet Ala Kürkçü, Hüseyin Akta, Mehmet Çingi, Hamdi Çetintürk, brahim Erkutlu, Fahri Gürses, Fevzi Kılıç, Ali Kalay, Mehmet Kurukafa, Abdurrezzak Mısrak, Osman Nalçarı, Faik Selemolu, Mükremin Siper, Sefa Ünal, hsan Yeen, Mehmet Vural, Basri Yöney, Ruhi Yavuzer. DP aday listesine giren ahıslar, ehrin aydın, tanınmı tüccar ve i adamları olmutur. Seçime katılan 25 asil ve 18 yedek üye olmak üzere 43 ahıs, seçim kuruluna müracaat etmitir. 32 Bu arada müstakil adaylar seçim kuruluna girmek için çalımılar, DP listelerinde yer alan Belediye Bakanı evki 27 Ahmad, a.g.e.., s Kırehir Sesi 19 Eylül Kırehir Sesi 3 Ekim Kırehir Sesi 3 Ekim Kırehir Sesi 3 Ekim Kırehir Sesi, 31 Ekim 1955.

6 523 Akdoan ile bazı DP adaylarını, listelerine yazarak bu listelerin DP listesi zannını uyandırmak amacıyla karıık listeler hazırlamılardır. 33 Seçimleri, CMP, bütün tekilât ve elemanı ile müstakilleri desteklemesine ramen müstakiller, seçimi kaybetmiler, DP adayları liste halinde kazanmılardır. 17 Kasım Perembe günü Belediye Meclisi toplanarak gizli oy ilkesine göre Belediye Bakanlıı seçimleri yapılmı, 23 üyenin katıldıı seçim neticesinde Belediye Eski Bakanı ve DP dare Heyeti Bakanı olan evki Akdoan Belediye Bakanlıına ittifakla seçilmitir Kasım 1955 te Kırehir de yapılan belediye seçimlerinde müstakillere ait oy pusulalarının kanuna uygun bulunmadıından sandık kurullarınca iptal edilmi 35 olduundan müstakillerin yaptıkları itirazlar ilçe ve il seçim kurullarınca reddedilmi, onlar l Seçim Kurulunun red kararını Yüksek Seçim Kuruluna götürmülerdir. Yüksek Seçim Kurulu nun yaptıı tetkikat neticesinde itirazın kabulü ve l Seçim Kurulu kararının bozulması yönünde görüünü belirtmi ve iptal edilen 300 üzerinde oy hesaba katılarak belediye seçimlerini müstakillerin kazandıkları ilan edilmitir. Bunun üzerine yeni belediye meclisi 20 Aralık Salı günü toplanmı ve bu toplantıda Belediye Bakanlıına Fazıl Yalçın, Bakan Vekilliklerine Dündar Anıldı ve Mehmet Çavtekin, Encümen Üyeliklerine Ramazan Alkan, Rıfat Akbayır ve Ziya Kele seçilmilerdir. Müstakil olarak ortaya çıkan, adı geçen isimlerden 18 i CMP li 4 ü CHP lidir Demokrat Parti Osman Bölükbaı Mücadelesi Bölükbaı, 1947 de DP den ayrılarak Temmuz 1948 de Mareal Fevzi Çakmak ve yedi arkadaı ile MP ni kurdu. 37 MP, Türkiye nin üçüncü büyük partisi 38 olarak kurulduu zaman gerek bu partinin önemi gerekse kurucularının itibarı önemli ölçüde ve kasten zedelenmi bulunuyordu. 39 Bu partiye muhalefetin yanı sıra iktidar da karı gelmekteydi. Parti, sürekli tenkit edildi. MP adını aldıı için bile eletirildi.. 40 Zaten parti içinde zamanla oluacak önemli bir muhalefet vardı. Liderler arasında birbiriyle çalıması güçlük yaratabilecek birçok kuvvetli ahsiyetler bulunmakta idi. 41 Henüz yeni kurulmu MP nin yükünü, üzerinde en çok taıyan kimse Kırehir milletvekili adayı Bölükbaı idi. 42 Yine tekilâtlanmada Kırehir in rolü büyük olmutur. Partinin Kırehir mitingi Ekrem Ultav ın konuması ile balamı sonra Bölükbaı kürsüye çıkmı 1951 ara seçimlerini kastederek; Ara seçimlerde oylarınızı menfaat için iktidara verdiniz menfaatle oylarını satmak namussuzluktur demi yine traktör satın alanları da namussuzlukla suçlamıtır. Millet Partisi nden Denizli milletvekili Reat Aydınlı, nönü ve Bayar ın hayatlarına kastetmek için bir komplo düzenlendiini ileri sürdü. Aydınlı, bu komployu, Sadık Aldoan, Fuat Arna ve Bölükbaı nın hazırladıklarını ve amaçlarının, Hükümeti devirmek olduunu iddia ediyordu.. 43 Arna ve 33 Kırehir Sesi 7 Kasım Kırehir Sesi 21 Kasım Çopurolu, a.g.e., s Kırehir Sesi 19 Aralık Türk Parlamento Tarihi, TBMM IX. Dönem ( ) VII. Cilt (özgeçmi) s., yıl sürmü olan Tek parti egemenliinden sonra DP nin muhalefet politikası, bu partideki bazı politikacılara doyurucu gelmeyince Mecliste ve Meclis dıında bölünmeler oldu. Müstakil Demokratlar Grubu Öz Demokratlar Partisi gibi yeni topluluklar ortaya çıktı. Bu topluluklar ve bunların çatısı altına girmeyen daınık bazı muhalifler, 20 Temmuz 1948 de bir araya gelerek Millet Partisi ni kurdular. 39 Karpat, Türk, s Cumhuriyet 23 Temmuz Ahmad, a.g.e., s Gololu, Demokrasiye, s..308; Bölükbaı, siyaset sahnesinde kendine iki büyük rakip seçmiti. Bunlardan birisi Türkiye nin ikinci Cumhurbakanı nönü dieri ise eski Babakan ve DP Genel Bakanı Bayar dır; Donat Yavuz, Elveda Osman Bey Sabah ; Radikal, 7 ubat 2002; Bölükbaı, a.g.e., s. 197, Tosun, a.g.t., s. 88, 89; imek Seda, Anadolu Fırtınasının Çileli Yılları Ben Satılık Biri Deilim, Akam ; Bölükbaı, be gün tutuklu kaldıı cezaevinden çıktıı günün ertesinde, arkadalarıyla beraberken Ankara daki Dil ve Tarih Corafya Fakültesinin önünde, DP lideri Celal Bayar la karılatılar. Basında çıkan haberlere göre üzerine yürüdüler, hakaret ettiler, Bölükbaı, yıllar sonra bu olayı öyle anlatır; Basın, o olayı çok yanlı aksettirdi. DP nin aslında dört deil be kurucusu var, bunlardan biri de benim. Halkın nezdinde kazandıım sevgiden rahatsız oldular. Gelecekte kendilerini gölgeleyeceimi zannedip bana iftira attılar; Yılmaz S., a.g.t., s. 26.

7 524 Bölükbaı tutuklanmı ancak, yapılan soruturmayla suçlamanın yersiz olduunun anlaılması ile serbest bırakılmılardı. Partinin lk Büyük Kongresi, 17 Haziran 1950 de yapılmıtır. Daha sonra yapılan kongrelerde, MP ye karı eletiriler giderek artmıtır. Toplanan Dördüncü Kongre yine çalkantılı bir ekilde gerçeklemitir. Kongre süresince ve sonrasındaki gelimeler siyasal parti çevrelerinde olduu kadar basında ve kamuoyunda da deiik deerlendirmelere ve yorumlara yol açmıtır. Bu ortamda, Hikmet Bayur un 6 Temmuz da düzenledii basın toplantısında MP nin 1950 seçimlerinde baarılı olmayıında balıca etkenin, Parti içinde irtica yanlılarının bulunması olduunu söylemi ve eer bu Parti, TBMM ne softa ruhlu milletvekillerini sokacak olursa memleketin geriye gideceini öne sürmütür. Dier yandan aynı gün bakentte çıkan Millet gazetesinde yazdıı bir makale ile MP lilere seslenen Yönetim Kurulu Üyesi Nurettin Ardıçolu, bu tür suçlamalara karı meydan okuyarak partilileri, Bayar yanlısı ve DP li ya da CHP li tüm karıtları ile bir ölüm kalım mücadelesine çaırmıtır. Bu çarı kamuoyunda olduu kadar partilerde de tepkiler dourmu ve Ankara Cumhuriyet Savcılıınca 4 Temmuz 1953 de soruturma balatılmıtır. Nitekim MP, 27 Ocak 1954 de alelade bir dernek gibi kapatılmıtır. 44 MP nin kapatılma davası Yargıtay da devam ederken, 1954 seçimlerinin yaklatıını gören partililer, seçimlere katılmak için 10 ubat 1954 tarihinde yeni bir parti kurmular. 45 Program ve tüzük çalımaları esnasında parti adı üzerindeki uzun görümelerden sonra adının Cumhuriyetçi Millet Partisi olması kararlatırılmıtır. 46 Bu parti, MP nin 27 Ocak 1954 te kapatılmasından iki hafta sonra Bölükbaı ve arkadaları ile kurulmutur. Genel Bakan Mustafa Kentli dıında, kapatılan MP nin yöneticileri, CMP nin kurucuları arasında yer almılardır. Partinin kurulu dilekçesinde imzası olan isimleri; Enis Akaygen, Erturul Akça, Sadık Aldoan, Fuat Arna, Suphi Batur, Lütfü Bornavalı, Abdurrahman Boyacıgiller, Mehmet Ali Derman, Cemal Ilak, Saadet Koçar, Enver Kok, Ahmet Ouz, Ahmet Tahtakılıç ve Osman Bölükbaı 47 dır. Bu partinin programında ikinci bir meclisin kurulmasıyla Meclis ce kabul edilen kanunları, yürürlüe koyacak olan bir anayasa mahkemesinin kurulması da yer alıyordu. 48 TBMM nde Bölükbaı ve Abdurrahman Boyacıgiller olmak üzere iki üyeyle temsil edilen CMP nin programında partinin amacı; Türkiye de insan haklarını hâkim kılacak ve bunları güvenilir teminata balayacak bir devlet nizamı kurmak. olarak açıklamıtır. Programda, yukarıda belirtilen bir devlet nizamı için Anayasada yer alması istenilen teminat ilkeleri u ekilde sıralanmıtır; Birlemi Milletlerce yayınlanmı olan nsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde yer alan hak ve hürriyetlerin anayasamızda açıkça ifade edilmesi ve teminata balanması, kanunların Anayasaya aykırılıı hakkında dava hakkı tanınması, Anayasaya aykırı kanun teklif edilmemesi ve yapılmaması, Anayasa deiikliinin bugünkünden daha teminatlı artlara balanması, mahkemelerin baımsızlıı ve hâkimlerin her türlü nüfuz ve etkiden uzak kalmasının anayasa teminatı altına alınması, Devlet memurlarının hak, görev ve sorumlulukları bakımından tâbi olacakları ilke ve kuralların Anayasada belirlenmesi, lâiklik, din ve vicdan hürriyeti gibi modern devlet esaslarının Anayasa ile tarif ve tespit olunması, siyasi partilerin Anayasa tarafından tanınmı ve teminata balanmı kurumlar haline konulması. 49 Dier yandan lâiklik, din ve vicdan hürriyetleri diye, hak ve hürriyetler konusunda belli ilkeler ortaya koymutur. Parti kuruluundan hemen sonra yurt genelinde tekilâtlanmaya balamıtır. Bölükbaı, MP olduu gibi CMP de de parlayan bir yıldız olmutu. Ancak genel bakan deildi. Oysa bu iki partiyi de tek baına sırtlayıp götüren kendisiydi. Bölükbaı ve Kırehir olmasa, ne MP ne de CMP tek milletvekili çıkarabilirdi. Bölükbaı tek baına bir parti gibiydi. CMP nin 1954 de Ankara- 44 Eroul, a.g.e., s. 79, Ahmad, Türkiye de, s. 115; MP, Türk siyasal hayatında önemli bir yere gelmediyse de DP yi yumuak politikasından zaman zaman ayırmak zorunda bırakmıtır. MP, bu açıdan bakıldıında, nicelik bakımından olmasa da nitelik bakımından etkin rol oynamıtır; Koçak, Siyasal Tarih ( ), Türkiye Tarihi 4 Çada Türkiye ), Cem Yayınevi, stanbul, 1997 s. 152; Kelolu -ler Esra, Demokrat Parti nin Halkla likileri Üzerine Bir nceleme, iletiim kuram ve aratırma dergisi, Sayı 24, Kı-Bahar 2007, ( ), s Tosun, a.g.t., s Ayhan, a.g.t., s Bölükbaı, a.g.e., s. 177; Yılmaz S., a.g.t., s Ahmad, Türkiye de, s Bölükbaı, a.g.e., s. 177.

8 525 Ulustaki yeni sinemada yapılan Büyük Kongresinde, partililerin sevgilisi haline gelen Bölükbaı, Genel Bakan Ahmet Tahtakılıç ın karısına rakip olarak çıktı ve seçimi kazandı. 50 Bölükbaı, artık Genel Bakan olmutu seçimlerinin yaklatıı günlerde iktidar muhalefet ilikisi iyice gerginleirken CMP seçim öncesi kısa sürede tekilâtlanmasını hızla sürdürüyordu. CHP, bütün muhalefet taktiini, hatta stratejisini yeniden gözden geçirmeye hazırlanırken CMP, Mecliste nihayet bir grup oluturmutu. Parti, be kiiyle temsil edilmekte olduundan, Bölükbaı, Grup adına istedii zaman söz almak ve istedii kadar konumak hakkına sahip olacaktı. 52 CMP nin kuruluundan 81 gün sonra milletvekili genel seçimi yapılmıtır. Babakan Menderes in seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yapılmasını öngörmesi üzerine TBMM 12 Mart 1954 tarihinde bu yönde karar almıtır. Bütün tekilâtları kapatılan CMP, 11 hafta gibi çok kısa bir süre içinde, kısıtlı imkânlar içinde ve zor artlarda seçim çalımalarını sürdürmek durumunda kalmıtır. 53 CMP ne yönelik DP lideri Menderes tarafından CHP lideri nönü ye verilen ve gazetelerde yayınlanan cevabın bir yerinde Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Nerede? Denmek suretiyle, parti yok gösterilmek istenmitir. Bu hususta ne düündüünü soran basın mensuplarına CKMP Genel Bakanı ve Kırehir milletvekili Bölükbaı, aaıdaki beyanatı vermitir; 54 Muhalefete hayat hakkı tanımak istemeyen bugünkü iktidar liderleri betahsis Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisine karı yıllardan beri baskı ve kin politikasına eksilmeyen bir hızla devam etmilerdir. Bu politikanın taktikçileri bir taraftan aksayarak bir taraftan da tenkit ve baskılarını idame ederek teebbüslerini son zamanlarda parti liderlerine kadar uzatmak cüretini göstermilerdir. Seçimlerde partimize oy veren bir vilayetin ilgası ve seçimlerin toptan tecziyesi, icat edilen fırsat ve bahanelerle parti idarecilerinin aylarca, yıllarca hapishanelere konması ve takibat altında bulundurulması, bu kin ve baskı politikasının önce vicdanına mal olan tezahürleri olmutur. DP lideri, ne derse desin artları ne kadar aır olursa olsun, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi siyasete sebat, ahlâk ve idealizm bekçiliini fütur getirmeyen bir metanet ve cesaretle yapmaya devam edecektir Menderes in Hükümet programı dolayısı ile yaptıı konumadan sonra Bölükbaı, MP adına Meclis kürsüsünde unları dile getirdi; Bir hükümet programından ziyade bir parti programını andıran bu vesika, çok sosyal bir ekilde kaleme alınmıtır. Bir icraat programı olması icap eden bu programı seyyaldi ki, vatandaa sarih bir fikir ve emniyet vermekten çok uzaktır. DP nin hafızalara kazınan olayı, seçimlerde CMP ye oy vererek müthi muhalif Osman Bölükbaı yı Meclise yollayan Kırehir i ilçe yapmasıdır. DP, Kırehir i ilçe yaparak yeni il Nevehir e balarken, nönü nün seçim bölgesi Malatya yı ikiye bölerek Adıyaman ı da ilçe yapmıtı. 50 Yılmaz S., a.g.t., s Türk Parlamento Tarihi, TBMM-IX. Dönem ( ), C.VII. (Özgeçmi), s Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Bölükbaı, a.g.e., s Yılmaz S., a.g.t., s. 29.

9 526 Ardından bir konuma sırasında kendisine laf atan DP grubuna size ne oluyor zalimlerin uakları! diye baıran Bölükbaı, hakaret davasından daha sonra beraat edecektir. 55 DP içinde imdiden muhalifleri cezalandırınız! politikası taraftarlarının sesleri duyulmakta olmaları hüzün vericidir. Bunun en tipik misali Osman evki Çiçekdaı nın geçen devre mebusu seçildii fakat bu sefer reylerini CMP ye veren Kırehir halkına; Sizlerden hayır kalmadıı anlaılıyor. Hakkınızda bir eyler düünmeli! Tarzında sarf ettii sözlerdir. 56 CMP, Mecliste yaptıı sert konumalardan sonra iktidarın hedefi haline gelmi, 1955 yılında Bölükbaı nın dokunulmazlıının kaldırılması için Babakanlık teskeresi verilmi, Anayasanın 12. ve 27. maddeleri kapsamında yazılı suçlar ilenmedii için dokunulmazlıının kaldırılmamasına karar verilmitir. 57 Bölükbaı, Kırehir in vilayet olmasına dair kanun tasarısı, 12 Haziran 1957 günü Mecliste kanunlatıktan sonra hakaret ettii gerekçesi ile üç celse Meclisten çıkarılma cezası almıtı, 58 Bölükbaı nın dokunulmazlıının kaldırılması için TBMM dare Amirlii, Bölükbaı hakkında Meclisin manevi ahsiyetini tahkir ettii iddiası ile soruturma balatmıtır. 59 Babakanlık tarafından tezkere hazırlanmı ve Meclise sevk edilmitir. Bölükbaı, kendisi ile ilgili bu durumdan ivedi bir ekilde haberdar edilerek savunması yapılması istenmi, Bölükbaı ek süre istemesine ramen yazımaların 19 Haziranda sona erdiini görmü ve kasıt ile karı karıya bulunduu ve kendisinin siyasetten saf dıı edilmek istendii kanaatine varmıtır. 60 Bölükbaı na yönelik hazırlanan raporda Bölükbaı nın Meclis kürsüsünde, salon içerisinde sarf ettii sözler ve koridorda DP Balıkesir milletvekili Ahmet Kocabıyıkolu ile aralarında geçen konuma deerlendirilmeye tâbi tutulmutur. Raporda, Meclis kürsüsünde ifade ettii sözlerden dolayı Bölükbaı nın dokunulmazlıının kaldırılması komisyonun takdirine bırakılmı, Balıkesir DP milletvekili Kocabıyıkolu ile aralarında geçen sözlerin, Meclise dorudan hakaret olduu sebebi ile dokunulmazlıının kaldırılması gerei belirtilmitir. CMP milletvekilleri rapor üzerinde konumular ve Bölükbaı nın dokunulmazlıının kaldırılmasının hukuken mümkün olmadıı, Anayasanın ihlâl edildii üzerinde durmulardır. Bölükbaı, sarf ettii sözlerin tamamen ahıslara ait bulunduu Meclis genelini kapsamadıı ve Kocabıyıkolu ile aralarında geçen sözlerin de basit bir hakaret olduunu belirtmitir. Komisyon Bakanlıı, dokunulmazlıın kaldırılması önergesini oya sunmu, ilk defa önerge aleyhinde oy kullananların 11, lehte oy kullananların 9 olduu görülmütür. Oyların salıklı sayılmadıı yönündeki itirazdan sonra, çekimser kalan milletvekillerinden oy kullanan olduu anlaılmı, dolayısıyla Anayasa ve Adalet Komisyonundan oluan Karma Komisyon, Bölükbaı nın dokunulmazlıının kaldırılmasına 11 e karı 13 oy ile karar vermitir. 61 Düzenlenen raporda Bölükbaı nın kürsüden zalimlerin uakları diye baırdıı ve DP milletvekili Kocabıyıkolu ile tartıırken hakaret içeren sözler sarf ettii belirtilmitir. Bölükbaı, bu kararı kararınız mübarek olsun seçimlere gidiyoruz sözleri ile karılamıtır. 24 Haziran 1957 pazartesi günü TBMM Genel Kurulunda Bölükbaı nın milletvekili dokunulmazlıının kaldırılması müzakere edilmi, CMP Meclis Gurubu adına Ahmet Bilgin, CHP adına nönü, Hürriyet Partisi adına Bursa milletvekili Raif Aybar, Anayasa gereince suç ilenmedii, yaklaan seçimler esnasında bir muhalefet liderinin cezaevine konulmasının doru olmayacaını belirtmilerdir. DP milletvekillerinden Osman Kavrakolu, Sırrı Atalay, Hamdi Sancar, Cevat Ülkün ün konumalarından sonra Bölükbaı, söz almı, uzun süren konumasında; Meclise hakaretinin söz konusu olmadıını sıra kapaına vuran birkaç kiiye hitap ettiini ve olayın bir tertip olduu üzerinde durmutur. 62 Bölükbaı, adil olmayan bir karar verildiini ifade ettii konumasında; 55 Apuhan, a.g.e., s Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Yeni Sabah 27 Ocak Sabah 21 Ocak Sabah 21 Ocak Haytolu, a.g.t., s Haytolu, a.g.t., s.194; Cumhuriyet 22 Haziran Sabah 21 Ocak 2002.

10 527 Bu memlekette hiçbir teminatı olmayan 25 milyon insanın arasına karımak benim için alçalma deil eref olacaktır. Bu arada söz konusu olan Bölükbaı nın fani ahsiyeti deil, bir prensibin savunmasıdır. 33 yıllık uygulamada Meclise hakaret etti diye bir kii hakkında cezai takibata geçmek kimsenin aklından geçmemitir. Bu Mecliste neler olmamıtır. Hakareti bile tasnife tâbi tutmak isteyenlere soruyorum; bir muhalefet liderine profesyonel cani dendiini, bir partiye cani dendiini, bir partiye çete dendiini unuttunuz mu? 63 Neticede Bölükbaı nın dokunulmazlıının, iki milletvekili çekimser kalarak, 49 a karı 247 oyla kaldırılmasına karar verilmitir. 64 Bölükbaı nın dokunulmazlıını kaldırılmasına dair kanun, 26 Haziran 1957 tarihli resmi gazetede yayınlanmıtır. Bölükbaı yı Ankara Sorgu Yargıçlıı 2 Temmuz 1957 Salı günü ifadeye çaırmıtır. 65 Avukatlar soruturma açılmasını reddettilerse de istekleri kabul edilmemi, Bölükbaı nın avukatları Üçüncü Asli Caza Hakimi Adil Güneolu nu reddeden bir dilekçe vermilerdir. Bölükbaı, sorgusu tamamlandıktan sonra serbest bırakılmıtır. Ancak 2 Temmuz 1957 de Üçüncü Asli Caza Mahkemesinin verdii kararla 2 Temmuz gecesi tutuklanarak cezaevine konmutur. 66 Bölükbaı, davanın Keskin Aır Ceza Mahkemesi nde görülmesini istemi, Mahkemenin reddi hâkim talebini yerinde bulması üzerine Bölükbaı, tutuklandıktan 21 gün sonra tahliye edilmi, ancak iki gün sonra stanbul da yeniden tutuklanmıtır. Ankara Sorgu Hâkimlii, Bölükbaı davası ile her türlü haber yayınlanmasını yasaklamıtır. 67 Bölükbaı, stanbul dan Ankara ya getirilerek yeniden cezaevine konulmutur. 68 Bölükbaı nın reddi hâkim isteini kabul eden Keskin Aır Ceza Mahkemesi Savcısı Lütfi Salat, Siirt Sorgu Yargıçlıına tayin edilmi Adalet Bakanlıı Müfettilerince, Keskin Aır Ceza Mahkemesi incelemeye tâbi tutulmutur. 69 Bölükbaı, 27 Ekim 1957 seçimlerine Ceza evinde aday gösterilerek katılmı ve milletvekili seçilmitir. Ancak, adli tatil gerekçe gösterilerek Bölükbaı tahliye edilmemitir. 1 Kasım 1957 de Bölükbaı nın tahliye kararı reddedilmi, aynı tarihte Meclisin yeni yasama dönemine balaması ile milletvekilleri and içmiler, and içme sırasında Bölükbaı nın isminin okunmaması Kasım Gülek in itirazlarına yol açmı ve sonra ismi okunmutur. Bölükbaı, 27 Ekim 1957 seçimlerinde Kırehir den milletvekili seçildiini dokunulmazlık dâhil bütün haklarını yeniden kazandıını belirterek, TBMM Bakanlıına bavurmutur. Bölükbaı, nihayet Ankara kinci Aır Ceza Mahkemesi tarafında 30 Kasım 1957 de 149 günlük tutukluluk sonunda tahliye edilmitir Aralıkta ise milletvekili yemini etmitir. 71 Bölükbaı nın yargılanması Ocak 1958 den Kasım 1959 a kadar 23 duruma ile ikinci Aır Ceza Mahkemesinde devam etmi ve neticede Bölükbaı hakkında mahkûmiyet kararı verilmitir. 72 Bölükbaı, 10 ay hapis ve 4 ay stanbul da zorunlu ikamete mahkûm edilmitir. 73 Daha sonra, Bölükbaı için alınan karar, Yargıtay Birinci. Ceza Dairesine bavurularak temyiz edilmi ve beratı salanmıtır. 7. llikten lçelie Kırehir a. Bölükbaı - Menderes Çekimesi Cumhurbakanı smet nönü nün 12 Temmuz Beyannamesi CHP ile DP arasında bir uzlama salamakla birlikte, her iki parti de müfritler diye anılan hizipleri de ortaya çıkarmıtı. Daha önce belirtildii gibi zamanla DP içindeki bu muhalif hareket, 10 Mart 1948 de DP nin be milletvekilinin 63 TBMM Tutanak Dergisi, Devre X, Cilt 20, Toplantı 3, :85, C:20, ; Naciye Onak, Millet Partisi (Türk Siyasi Hayatında 1960 Kadar Doldurduu Yer ), (Doktaora Tezi), stanbul, 1993, s Tosun, a.g.t., s Onak, a.g.t., s Cumhuriyet 3 Temmuz Cumhuriyet 26 Temmuz Cumhuriyet 27 Temmuz Cumhuriyet 31 Ekim Sabah 22 Ocak Cumhuriyet 3 Aralık Cumhuriyet 8 Kasım Haytolu, a.g.t., s.199, 200; Cumhuriyet 8 Kasım 1959.

11 528 ihracı eklinde neticelenmiti. 74 Bu ihraçlar bazı milletvekilleri tarafından eletirilmi ve bu milletvekilleri, DP Genel Yönetim Kurulu ndan çekilmiler 24 Mart 1948 de de ihraç edilmilerdi. Bu arada, istifa eden dier milletvekilleri ile birlikte, partiden ayrılan milletvekili sayısı artmıtı. Baımsız kalan eski DP li 13 milletvekili ise 18 Mayıs 1948 de TBMM de Müstakil Demokratlar Grubu nu kurmulardı. 75 Nihayetinde sürdürülen çalımalar neticesi yeni parti Millet Partisi adı ile 20 Temmuz 1948 de kurulmutur. 76 Kurulan yeni partinin fahri bakanlıına Mareal Fevzi Çakmak, Genel Bakanlıa Hikmet Bayur, Genel Bakan Vekilliine Osman Nuri Köni, Genel Sekreterlie Dr. Mustafa Kentli ve Genel Muhasiplii de Marealin damadı efik Çakmak getirilmitir. MP nin kuruluunun hemen sonrasında sekiz milletvekili bu partiye dâhil olmutur. 77 MP nin kuruluuyla birlikte yeni kurulan parti üyeleri ile DP arasında bir rekabet ve çekime söz konusu olmutur. Bu çekimenin neticeleri içerisinde deerlendirilebilecek olan, DP den Menderes ve MP den Bölükbaı arasındaki sert tartımalar, sonraki gelimelerle birlikte Kırehir in ilçe haline getirilmesi sürecinin balangıcını oluturacaktır seçimleri öncesi, DP-CHP cephesinin rtica suçlamalarına hedef olan MP, devlet radyolarında sesini duyuramadıı için Anadolu mitinglerine çıkmıtır yılı Nisan ve Mayıs aylarında Konya ve Nide mitingleri gerçekletiriliyordu. Konya da Menderes in MP ve Bölükbaı na yönelik; Meclis er meydanıdır, Bölükbaı meydanlarda konuacaına, gelsin burada Meclis te konusun, zaten Meclis te doya doya konuuyor eklindeki beyanına, cevap olarak Bölükbaı, 5 Nisan 1953 te Konya mitinginde kürsüye gelmi; Menderes Konya da benim Mecliste doya doya konutuumu söyleyerek öünmütür. Ancak, konutuk da nasıl konutuk? Sıra kapakları kırıldı. Küfürler savruldu. te öündükleri sahne budur. Meclis te 417 milletvekili el kaldırıyor, istediklerini yapıyorlar, Dünyanın her yerinde hükümet denetimi gensoru ile olur. Türkiye de buna imkân verilmemektedir. Bu günün Türkiye sinde; muhalefete dizginli muhalefet demek lâzım. Meclis te konutuumuzda kırılmadık sıra kapaı, savrulmadık küfür kalmıyor. Meclis te denetim olmazsa dıarıda hiç olmaz. Menderes gavur azı ile Kuran okuyor. 78 Diyerek, Menderes in Meclisteki tahakkümünü ifade etmiti. Konya dan sonra Nide ye geçerek 7 Nisan 1953 te MP nin düzenledii bir mitingde konuan Bölükbaı, Gerçekleri söylemek, dilin zekatını vermek demektir, biz ahirete borçlu girmek istemiyoruz 74 Erolu, a.g.e., s Koçak, Siyasal, s.85; Özellikle Kenan Öner in istifası ile birlikte yeni bir partinin kurulacaı haberleri ortaya çıkmıtı; Atabay Mithat, Çok Partili Dönemde Bir Muhalefet Partisi: Millet Partisi, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1991, s.80; Sözü edilen bu gelimeler, DP yöneticilerinde büyük bir rahatsızlık ve tedirginlik yaratmıtı. Bunun üzerine yeni bir partinin ortaya çıkmasını engellemek için youn bir çalıma balatılmı, DP den ayrılanlar komünistlerin DP yi ikiye bölme emellerine alet oldukları eklinde deerlendirilmelere tâbi olmakta idi; Bölükbaı, a.g.e., s.99 ; DP nin bu ithamlarına Osman Bölükbaı 1 Nisan 1948 de u sözlerle cevap veriyordu; DP nin gelimesine engel olmak isteyen bazı gafillerin vaktiyle müracaat ettikleri bazı usuller, iftiralar, tezvirler, komünistlik, Rus emellerine bilerek veya bilmeyerek alet olma suçlamaları, dün bu usulleri ve isnatları nefretle karılayanlar tarafından bugün muavızları olan, yani eski arkadalarına karı, pervasızca kullanılmaktadır. Dün ç leri Bakanı Sökmensüer e ve Halk Partisi ne taan edenlerin onları mumla aratacak dereceye varan bu halleri karısında, muhakkak ki her insan vicdanında ümidine hançer saplanmı bir Sezar ıstırabı ile Sen de mi Brütüs! demektedir. ; Bölükbaı, a.g.e,.s. 100; DP yöneticilerinin partiden ayrılan arkadalarına yönelttii dier bir suçlamada, ahsi ihtiraslarını tatmin etmek, bakan ve milletvekili olmak için DP yi bölerek yeni bir parti kurmak niyetinde olduklarıydı. Parti kurmayı bir suç sayan bu tutum karısında Osman Bölükbaı, Sadrazam Hakkı Paa döneminden bir örnek vererek unları dile getirir; Memlekette adlü ihsan politikası takip edecei vaadiyle, iktidara gelen sadrazam Hakkı Paa, Mecliste mebusların eletirilerine tahammül edemeyerek, mebuslar, bakan olmak için bizi tenkit ediyorlar diye karılık vermi, bu anlamsız söz karısında bir mebus da, Sadrazam Paa adlü ihsan politikasını takip edeceklerini vaad buyurdukları halde, görüyorum ki tenkide dayanamayarak gadrü bühtan politikasını takip ediyorlar, eer bir mebusun nazır olmak istemesi bir suçsa, Heyet-i Vekiliyeyi (Bakanlar Kurulu), cürmü meut (suçüstü) halinde yakalıyorum, demiti. Parti kurmak suçunu daha evvel ilemi bulunan tek parti nizamının dünkü mehurları (CHP den ayrılıp DP yi kuranlar) sayın kuruculara bunu hatırlatırım; Bölükbaı, a.g.e., s Köksal Ahmet, Türk Siyasi Hayatında Osman Bölükbaı, (Yüksek Lisans Tezi), Trabzon, 2004, s Çaylak Adem, Türk Siyasi Hayatında Osman Bölükbaı (Doktora Tezi), Ankara, 2004, s.138, Bölükbaı, a.g.e., s

12 529 diyerek, Meclis te 417 DP milletvekilinin bir orman gibi kalkan ellerinin hükümetin icraatlarını denetlemek imkanını, muhalefetin elinden aldıını belirtmekte ve DP nin uygulamalarından ikayetçi olduunu da u sözleri ile dile getirmekte idi. Bugün iktidarda olanların ilk sözü neydi? Adil bir idare kurmaktı. Ne yaptılar, sözlerini tuttular mı? Hayır, deien bir ey yoktur. u kadar ki, dün CHP imtiyazlıydı, bugün DP, nönü nün gidip Celal Bayar ın gelmesi ile yeni devir açılmaz. Bu ancak yeni kanunlarla açılır. 79 Babakan Menderes DP l Kongresine katılmak için 11 Mayıs 1953 de Kırehir e gelmiti. Kırehir halkı, Kaman ilçesinden Kırehir e kadar Babakana elik etmilerdi. Bu arada Babakan, bu karılama merasiminden dolayı Kırehirlilere teekkür ederken dier yanda da bu karılama töreninde bulunan CHP li vatandalara da teekkür etmi ve CHP ye övgüde bulunmutu. 80 Bu arada Menderes in Kırehir e gelecei haberini alan Bölükbaı da misafirliimize gölge düürmeyelim düüncesi ile aynı gün Kırehir e gelmiti. 81 Bölükbaı, Kırehir e 35 km. uzaklıktaki Sofular Köyü nde büyük bir konvoyla karılanmı ve dorudan DP kongresinin yapıldıı salonun önündeki meydana gelmitir. 82 Bölükbaı yı karılarında gören Kırehir halkının büyük bir bölümü Bölükbaı na doru yönelmeye balamılardı. Bu sırada DP lilerin tutmu olduu davulcuların da Kırehir halkı ile birlikte hareket ederek Bölükbaı nın gelii onuruna davul çalmaları üzerine, bu durumu gören DP liler; Size parayı biz veriyoruz, çalmayınız demilerse de, davulcular: isterseniz parayı vermeyin, biz Bölükbaı için çalacaız cevabını vermilerdir. Halk tezahüratlar eliinde Bölükbaı nı omuzlarına alınca Bölükbaı, halka sakinlemeleri gerektii ricasında bulunmu ve Ben buraya bir vatanda olarak dinlemeye geldim, misafire saygı lâzım, sakin olunuz demiti. 83 Konumasına devam eden Menderes unları dile getirmitir; Bir kısım insanlar muhalefet yapıyoruz diyerek eytanın aklına gelmeyen yalanları sıkılmadan söylüyorlar. Sıkılmadan, utanmadan memleket felakete gidiyor diyorlar. Üç buçuk kiilik zümreye dayanmak sureti ile bir kısım zavallılar bize bühtanda bulunuyor, iftira ediyorlar. Size gelerek sarı sarı baırıyorlar. Bunlar ihtirası içinde kıvranan kimselerdir. Çamur gibi dedikodular yapılıyor, ciddi ve hakiki bir söz söylenmiyor. Bir kısım kahramanlara dini kurtaracaız diyor ve havvariyun gibi memleket içinde dolaıyorlar. Bunlar neyi kurtaracaklar. Bu memlekette lâiklik adı altında dini baskı altında olanlara zangoçluk yapanlar bunlar deiller miydi? Kırehirliler, böyle bir durum karısında memnuniyetsizliklerini göstererek Bölükbaı nı omuzlarına alıp Kapucu Caminin yanına getirmiler ve burada bir miting gerçekletirmilerdir. DP l Kongresine saat 14:50 de gelen Menderes burada konumasında; Kırehir in ve bütün Orta Anadolu nun kaderini deitirmeyi, nasibini bol kılmayı DP iktisadi, siyasi ve içtimai programının baına almıtır. Memleket medeniyet ve kalkınma yolunda hızla ilerlerken, bir sürü insan sabahtan akama kadar, vatandaın zihni üzerinde tezvirat ve tahrirat yapmakla megul olmaktadır. Gözle görülür elle tutulur baarılara ramen bunlar sizin karınıza geçip sıkılmadan dünden daha kötüsünüz, memleket bir felakete gidiyor diye 79 Bölükbaı, a.g.e., s.149, DP-CHP ortaklıı ile ilgili Bölükbaı, u ifadelere yer vermektedir; Ne gariptir ki, bu siyasi oyunda Menderes in sahne arkadaları daha düne kadar irticaı okamakla itham eden Halk Partisi ile DP nin hali olanla kıza benziyor: Hikayeyi bilirsiniz; meydanda sen neyimsin, tenhalarda sen benimsin, ben seninim. Ey Menderes, dünün zalimi nasıl muhalefet lideri olmazsa, o zalime dalkavukluk ve meddahlık eden adam da demokrat bavekili olamaz. ; Bölükbaı, a.g.e., s Yeni Kırehir, Tosun, a.g.t., s Bölükbaı, a.g.e., s Millet Millet

13 530 konumayı demokrasinin bir icabı sanıyorlar. Sanki demokrasi bühtan ve iftira hürriyeti imi. Acaba ne var? Hak ve hürriyetinize bugün bir aibe mi dütü? Yoksa memleket mi batıyor? 85...Kırehir de belediye baka bir partidendir ve en ufak bir güçlükle karılamayacaktır. En küçük bir güçlüe urarlarsa bana gelsinler. 86 Diyerek vatandaların dayanaı olmayan iftiralarla megul edildii üzerinde duruyordu. Menderes in Ankara ya dönmesi üzerine Bölükbaı, Menderes e cevaben hemen bir toplantı düzenleyerek, Kırehirlilerin youn tezahüratları eliinde unları ifade etti;...menderes in sadece iktidar aleyhine çamur saçtıımı söylemesi, neyin iftira olduunu söylemeden sadece iftira ediyorlar diye dert yanması iftiranın, aczin ve çamur saçmanın ta kendisidir Fakirliinize ramen ruhunuzda ne büyük zenginlik olduunu, görülerinizi satın almak isteyen ve muhalefetten vazgeçtiimiz takdirde memleketimizin fabrikalara kavuacaını, ihya edileceini söyleyen zavallılar karısında bana gösterdiiniz u göz yaartıcı balılıı asla unutamam Bahsedilen bu sert tartımaların yaandıı bir süreçte MP nin, dini esaslara dayalı bir cemiyet olduu kanaati ve gerekçesi ile 8 Temmuz 1953 te geçici olarak, 24 Ocak 1954 te alelade bir dernek gibi süresiz olarak kapatılmasına karar verildi. 89 b.cumhuriyetçi Millet Partisi nin Kuruluu ve 2 Mayıs 1954 Seçimlerinin Rolü MP liler, 1954 seçimlerinin yaklatıı günlerde daılmayı engellemek ve yeniden toparlanmayı salamak için yeni bir partinin kurulması çalımalarına hız vermilerdir. Bölükbaı, bu yeni oluumu siyasi kiilii ile bütünletirecekti. Parti tüzüü ve programı üzerinde son çalımalar yapılırken, yeni partinin isminin, Cumhuriyetçi Millet ya da Hür Millet olması gündeme gelmi, hilafetçi ve saltanatçı yakıtırmalarını önlemek için partinin isminin baına Cumhuriyetçi sıfatı eklenmitir. 90 Eski MP liler 9 ubat 1954 te Cumhuriyetçi Millet Partisi ni kurmular ve partinin ilk ubesi de Kırehir de açılmıtır. 91 CMP programı hazırlanırken MP nin kapatılmasına yol açan mevzuat ve uygulamalar dikkate alınmı ve programda gericilik açıkça reddedilerek lâikliin tanımında din ve vicdan özgürlüünün, dier hak ve özgürlükler gibi kutsal olması ve güvence altında bulundurulması gerei ifade edilmitir. 92 CMP kurulduunda Ahmet Tahtakılıç ın CMP ilk genel bakanlıı sonrası Ertesi yıl, Haziran 1955 te yapılan CMP Birinci Büyük Kongresi nde Bölükbaı, Genel Bakan seçilmi ve 18 yıl 85 Tosun, a.g.t., s Tosun, a.g.t., s Bölükbaı, a.g.e., s Bölükbaı, a.g.e., s Yılmaz S., a.g.e., s Çaylak, a.g.t., s.272; CMP nin kurucuları ise unlardan olumaktadır: Enis Akaygen (Emekli Büyükelçi-Eski stanbul Milletvekili), Erturul Akça (Avukat), Sadık Aldoan (Emekli General-Eski Afyon Milletvekili), Fuat Arna (Avukat), Suphi Batur (Hukukçu-Eski Sinop Milletvekili), Lütfü Bornovalı (Hukukçu-Tüccar-Fabrikatör), Abdurrahman Boyacıgiller (Avukat-Zonguldak Milletvekili), Osman Bölükbaı (Kırehir Milletvekili), Mehmet Ali Derman (Doktor), Cemal Ilak (Doktor), Saadet Kaçar (Avukat), Enver Kök (Yüksek Orman Mühendisi-Eski Eskiehir Milletvekili), Ahmet Ouz (ktisat Doktoru-Tüccar-Eski Eskiehir Milletvekili) ve Ahmet Tahtakılıç (Avukat-Eski Kütahya Milletvekili); Fatih Artvinli, Seraba Harcanmı Bir Ömür:Osman Bölükbaı, Kitap Yay., st., 2003, s.63; Parti içi atamalara, CMP Genel Bakanlıına Ahmet Tahtakılıç, Genel Bakan Yardımcılıına Sadık Aldoan, Genel Katiplie Abdurrahman Boyacıgiller, Genel Katip Yardımcılıına Erturul Akça ve Muhasip Üyeliine de Mehmet Ali Derman seçilmitir; Haytolu, Millet Partisi, Cumhuriyetçi Millet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (Doktora Tezi), zmir 1994, s Yeni partinin Kırehir kurucuları ise unlardır: Hayri Çopurolu, Ahmet Bilgin, Osman Canatan, Salih Sümer, Mehmet Mahmutolu, aban Ahmet Küçükkatipolu, brahim Koca, Recep Baycan, Galip Cokun Tuna, smail Tekin ve Bekir Hatunolu dur Tosun, a.g.t., s Artvinli Fatih, Seraba Harcanmı Bir Ömür: Osman Bölükbaı, Kitap Yay., stanbul, 2003, s.63.

14 531 boyunca partinin lideri olmutur 93.Yeni partinin kurulması ile birlikte CMP-DP çekimesi daha da younlaacaktır. Seçimler öncesinde muhalefet, iktidarı antidemokratik tutumlarla suçlamı ve bunun için de demokrasinin gerekleri olan haklar ve hürriyetlerin güvence altına alınmasını istemitir. ktidar ise bahsedilen demokratik hak ve hürriyetlere saygılı olduunu bu zamana kadar ki yapılan faaliyetlerin tek parti döneminin kalıntılarını ortadan kaldırmaktan baka bir ey olmadıını dile getirmitir Mayıs 1954 seçimlerinin yaklaması ile birlikte bütün Türkiye de olduu gibi Kırehir de de siyasi faaliyetlerde artı göze çarpmıtır. Kırehir deki parti tekilâtları kapsamlı bir seçim ve parti faaliyetlerine girimi ve parti ileri gelenleri seçim mevzuu ile ilgili meseleleri görümek, tedbir ve hazırlıklara balamak üzere toplantılar yapmılardır. Bu sırada DP ve CHP de seçim hazırlıklarını hızlandırmılardır. Ancak MP elemanlarının nasıl bir hareket takip edecekleri henüz belli olmamıtır. Bazı haberlerde, müstakil bir liste halinde seçimlere girecekleri bu olmadıı takdirde de CHP lilere göre de Köylü Partisi ile birlikte seçime katılacakları ve bu listede yer alacakları belirtilmitir. 95 Kırehir ve ilçelerinde mitingler organize edilmeye ve seçim kampanyaları fiili olarak icra edilmeye balanmıtı. Kırehir ve Avanos ta yapılan üç miting seçim mücadelesinin ilk iareti olmutur. Kırehir de CMP, Avanos ta Genç Demokratlar ve CMP birer miting gerçekletirmilerdir. Avanos ta ki miting iki partinin ilk karılaması olmutur Nisan 1954 te üç parti Kırehir in pazarı olması nedeni ile arka arkaya mitingler düzenlemilerdir. lk olarak CHP liler konumular ve konumalarında DP yi eletiren sözler sarf etmilerdir. DP lilerin ahıslarına da bazı ithamlarda bulunmulardır. Miting esnasında CMP liler CHP lilere destek vermilerdir. Daha sonra miting saatleri gelen DP liler, kendilerinden önce konuan muhaliflerin konumalarını cevaplandırmılardır. Burada gerçekletirilen mitingler bir deerlendirmeye tâbi tutulmu ve CMP lilerin eletirisi söz konusu olmutur. 97 Yaklaan seçimlerle birlikte daha güçlü olan CHP ile, henüz yeni kurulmu olan CMP arasında seçimlerde ittifak eilimi gözlenmitir. CMP 12 Martta bir tebli yayınlayarak CHP ne ibirlii teklifinde bulunmutur. CHP de buna karılık lâik cumhuriyet ve devrim ilkelerini kabul eden ve seçim bildirisinde bunları ilan edecek olan partiler ve baımsız adaylar ile ibirlii yapmayı olumlu gördüünü açıklamıtır. Ancak bu ittifaklık gerçekletirilememitir. Zira CHP, CMP ne %30 bir kontenjan ayırırken, CMP her ilde aday kontenjanlarının yarı yarıya olmasını istemitir. Netice itibari ile iki parti ortak bir noktada buluamayınca ibirlii giriimi neticesiz kalmıtır genel seçimlerine katılan partiler; DP, CHP, CMP ve Türkiye Köylü Partisi olmu, DP ile CHP bütün illerde, CMP 40, TKP ise 19 ilde seçime katılmıtır. 99 DP Genel Merkez Adayı Burhan Ulutan, Ahmet Önertürk (Avanos), Amiral Rıfat Özde (Mucur), Süleyman Bekta (Kaman), Kadri Erdoan (Hacıbekta). CHP adayları; Sahir Kurutolu, H. Sezai Erkut, Kılıç Sorguncu, Süleyman Türkmen, Kasım Turul. 100 CMP nin adayları ise; Osman Bölükbaı, Osman Aliirolu, Ahmet Bilgin, Tahir Taer ve Mehmet Mahmutolu dur Artvinli, a.g.e., s Burçak, On Yılın, s Yeni Kırehir ; Bu sırada DP l Bakanı Galip Arısan Parti bakanlıından istifa etmi yerine il bakanlıına Sefa Ünsal seçilmitir. Yine bu faaliyetler arasında Halk Bankası Kırehir ubesi Müdürü Fikret Uras ile Esnaf Kefalet Kooperatifleri Bakanı Halil Bacaksız DP ye üye olmulardır; Yeni Kırehir Yeni Kırehir ; Mahiyeti ve toplum üzerindeki etkisi bakımından mitingler çok tesirli bir propaganda vasıtası olup, demokrasi ile birlikte siyasi hayata girerek bilhassa seçim mücadelelerini daha canlı ve heyecanlı bir safhaya dökmütür. Mitinglerde partiler ve adaylar vatandala yüz yüze gelerek fikirlerini sözle, mimik ve jestle kuvvetlendirerek ifade ettiklerinden dolayı daha tesirli olmu, aynı zamanda seçimler oyunu veren kimseyi hem dıarıdaki hem de bizzat ahsi bakımdan tanımak imkanı bulacaı için çok faydalı olmutur; Tosun, a.g.t., s Yeni Kırehir Turan, a.g.e., s Burçak, On Yılın, s Yeni Kırehir

15 532 2 Mayıs 1954 seçimleri pazar günü yapılmı devlet radyosu seçim haberlerini daha seçim süresi bitmeden vermeye balamıtır. Bu açıklamaya göre 288 sandıktan DP, CHP, 1042 CMP, TKP 72 ve 56 Baımsız oyu çıkmıtır. CHP lilerin, radyonun sonuçları bildirmesinin DP lehine propaganda mahiyeti taıdıı gerekçesi ile radyoyu protesto etmiler ve bu durum üzerine sandıklar kapanıncaya kadar radyodan seçim sonuçlarına yönelik haber yayını yapılmamıtır. Saatler 17:15 e geldiinde radyo seçim yayınına balamıtır seçimlerinin kesin sonuçları 22 Mayıs 1954 te Adalet Bakanlıı tarafından açıklanmıtır. Buna göre Türkiye de genel nüfus , Seçmen sayısı dür. Seçmenlerden si oyunu kullanmı, seçime katılım oranı %88.63 olmutur. 103 Buna göre oyların %56 sını alan DP 503 milletvekili, oyların %34.78 ini alan CHP 31 milletvekili, CMP oyların %5.28 ini alarak 5 milletvekili çıkarmı, oyların %0.6 sını alan Türkiye Köylü Partisi ise milletvekili çıkaramamıtır. 104 Kırehir in genel nüfusu dur. Seçmen sayısı ise olarak tespit edilmitir. Oy kullanan seçmen sayısı olup, Oy kullanma oranı %91.6 dır. Buna göre; oyların % 43.5 ini alan CMP be milletvekili çıkarmı, oyların %30.8 ini alan DP ve % 23.6 sını alan CHP milletvekili çıkaramamıtır. 105 Böylece CMP, seçimleri Kırehir de liste halinde kazanmı ve Osman Bölükbaı, Osman Aliirolu, Ahmet Bilgin, Tahir Taer ve Mehmet Mahmutolu milletvekili seçilmilerdir. 106 Kırehir deki seçim sonuçları DP kanadında tam bir ok etkisi yaratmı, seçimler ertesinde Kırehir e giden Bölükbaı, 9 Mayıs günü Kaman ilçesinde DP lilerin düzenledii bir saldırıya maruz kalmıtı Mayıs günü, ilginç gelimelerle olaylar birbirini izleyecektir. lk gün sessiz kalan Kırehir Valilii, ertesi gün iki kiiyi göz altına almı, ancak bir gün sonra serbest bırakmıtır. Kısa bir süre sonra bu gelimeleri, Kırehir in illikten ilçelik haline getirilmesi ile maduriyeti takip edecek Bölükbaı nın dokunulmazlıı kaldırılacaktır. DP nin 1954 seçimleri sonucu, Türkiye de kullanılan oyların yaklaık %55 i ile Mecliste 500 den fazla milletvekiline sahip olarak ezici bir çounlua ulaması, 1954 seçimi ile halkın desteini de arkasına alması ile seçimlerin hemen ardından, muhalefetin elini kolunu baladıı ve adeta muhalefeti tasfiyeye yönelik baskı tedbirlerini arkası arkasına sıralamaya baladıı görülecektir. Seçim, üniversiteler, basın ve ceza kanunlarında deiiklik yapılarak, baskının yasal yollarla arttırılması ve Bölükbaı na 101 Tosun, a.g.t., s Tekin Erer, On Yılın Mücadelesi, stanbul Ticaret Postası Matbaası, stanbul, 1963, s ; Seçimlerde Kırehir in Kaman ilçesinde bir takım olaylar olmu, Kaman ın Ömer Kahya Köyü nde CHP ye mensup Bekir Yücel ile kardei Dede Yücel tala balarından yaralanmılardır. Aynı ekilde aynı ilçenin Ba Köyü nde çıkan kavgada tala yaralama olayları görülmütür; Yeni Kırehir Tosun, a.g.t., s Artvinli, a.g.e., s Tosun, a.g.t., s Yeni Kırehir Bölükbaı, a.g.e., s.181; Bir grup DP li aslında seçimlerden bir gün sonra 3 Mayıs günü Bölükbaı nın arabasına saldırı düzenlemek için hazırlık yapmılardır. Seçimleri Kırehir de izledikten sonra 3 Mayıs akamı otomobili ile Ankara ya hareket eden Bölükbaı nın arabasını kesmek için tertip almılar, ancak Bölükbaı nın arabası sanarak bir kafile ile Kaman dan geçen DP eski milletvekili Amiral Rıfat Özde in arabasını talamılardır. Bu olay üzerine Kırehir milletvekili Ahmet Bilgin ve partili iki avukat valiyi makamında ziyaret ederek Bölükbaı nın 9 Mayıs günü Kırehir e geleceini ve yol üstünde Kaman da meydana gelmesi muhtemel olaylara karı önlem alınmasını istemileridir. 9 Mayıs 1954 günü saat 14:00 de Kaman a giden Bölükbaı nın arabası çarı içinde DP partizanlarının talı ve sopalı saldırısına uramıtır. Bölükbaı nı karılamak üzere toplanan kalabalık içinde bulunan avukat aban Küçükkatipolu ile testici Recep isminde bir vatanda yaralanmıtır. Emniyet güçleri kendilerine haber verildii halde olaylara uzaktan seyirci kalmılar, sadece silahsız bir jandarma ve çavu çarı içinde saldırıları uzaktan izlemitir. Saldırganlara tepki gösteren halkı Bölükbaı yatıtırmı, böylece çok daha vahim olayların çıkmasını önlemitir. Bölükbaı nın saldırıyı bildirmek için aradıı Kırehir valisi Süleyman Onur, telefona çıkmayarak bir okulda verilen müsamereyi izlemeye gitmitir. Kırehir milletvekilleri kendisini müsamere salonunda bulmular ve güvenlik önlemleri alınmamı olmasını protesto etmileridir; Kaman hadisesinin oluumunda 1954 seçimlerinde DP den aday olan ancak kazanamayan Kaman lı DP adayının (Süleyman Bekta) büyük rolü olduu söylenmitir. Ayrıca Kırehir in ilçe haline getirilmesi sürecinde Kaman lı DP adayının Kaman ın Ankara ya balanması yolunda Hükümet ve Cumhurbakanı nezdinde bir takım giriimlerinin olduu da bilinmektedir. Hükümet, Kırehir i ilçe haline getirirken, Kaman dan kendilerine bavuranların olduu ve Kaman ın Ankara ya balanması için kendilerine heyetlerin geldiini söyleyecektir. Bu heyetleri tertip edenlerin baında ise Kaman dan seçimi kazanamayan DP adayı olduu (Süleyman Bekta) Bölükbaı nın konumalarında açıkça görülecektir; Çaylak, a.g.t., s.286.

16 533 yönelik olmak üzere Kırehir in ilçe haline getirilmesi gibi teebbüsler, dönemindeki antidemokratik uygulamalardan bazıları idi. Böylece kendisine sınırsız bir güç çizmeye çalıan DP, Bu iktidar sarholuunun ilk hımını Kırehir den çıkaracaktı. 108 c. Kırehir in Maduriyeti Kırehir in ilçe haline getirilecei söylentileri Akis Dergisi nde de yer almıtır. Dergiye göre Kırehirli olan Adalet Bakanı Osman evki Çiçekda ın oylarını CMP ye veren Kırehir halkına, Sizden hayır kalmadıı anlaılıyor, hakkınızda bir eyler düünmeli sözleri büyük yankı uyandırmıtır. 109 Basında, Kırehir in ilçe haline getirileceine dair haberlerin yer alması üzerine Bölükbaı, ç leri Bakanı Namık Gedik e bir telgraf çekerek unları ifade etmitir; ptidai devirlerde toptan bir köy ya da kasaba halkının cezalandırıldıına tarih sayfalarında rastlanabilirse de, 20. asırda siyasi katinden dolayı bütün bir vilayet halkının cezalandırıldıına dair bir misali hiçbir medeni ve demokratik memlekette görmek mümkün deildir mparatorluk devrinde müstakil sancak ve Cumhuriyet ten bu yana da, vilayet olarak uzun bir tarihi hayatı olan Kırehir Vilayeti nin ilgası gayesi ile kurulacaı söylenen yeni vilayet, hangi ad takılırsa takılsın, millet vicdanında onun hakiki isminin ntikam Vilayeti olacaı muhakkaktır. 110 Kırehir i affettirmek için Kırehir den 600 kiilik bir heyet Ankara ya gitmi, ancak bu heyet ne Babakan ile ne de Cumhurbakanı ile görüebilmitir 111. Yine, Ankara ve stanbul Üniversiteleri nde okuyan Kırehirli örenciler, Babakan ve Cumhurbakanı na birçok telgraf çekmilerse de bu da fayda etmemi, Babakan ı bu kararından vazgeçirememilerdir. 112 DP dıındaki partilere oy veren illerin idari yapısını deitirmek olacaktır seçimlerinde CHP Malatya da, CMP ise Kırehir de üstünlük salamıtı. Bu durumu kendisi için sakıncalı gören iktidar öncelikle Malatya yı ikiye ayırarak ve Malatya ya balı Adıyaman ı il e dönütürecek, ardından benzer bir örnei Kırehir e de uygulayarak Kırehir, ilçe haline getirilecek, kendisine balı olan Nevehir illie yükseltilip, Kırehir 30 Haziran 1954 te DP li Milletvekillerinin oyları ile kabul edilen özel bir kanun ile Nevehir e balı bir ilçe haline sokulacaktır. 113 Rıfkı Salim Burçak, Kırehir in ilçe haline getirilmesi gereini ilk kez Çankaya daki yemekte Celal Bayar dan iittiini, Bayar ın geri fikirlerin temsilcisi olduu CMP nin Kırehir de seçimi kazanmasını bir türlü anlayamadıını belirtmitir. 114 Kırehir in ilçe haline getirilmesi ile ilgili kanunun gerekçesi u ekildedir; 108 Eroul, a.g.e., s Akis Yeni Sabah Yeni Sabah Haytolu, a.g.t., s Mayıs 1950 seçimleri yapılmı, DP büyük bir çounlukla iktidara geçmiti. Ancak Kırehir DP ile yollarını ayıran ve MP yi kuran Bölükbaı nı Meclise göndermiti. Meclis Bakanı seçilen DP kurucularından Refik Koraltan 30 Eylül 1950 de Kayseri den resmi makam otosu ile Ankara ya dönerken Kırehir e uramı ve DP il merkezini ziyaret etmitir; Bölükbaı, a.g.e., s.183; Kırehir de DP lilerce karılanan Koraltan, otomobilinden inmi ve, Merhaba hemerilerim bilmem beni hemerilie kabul eder misiniz demi ve ardından DP binasına gitmitir. Parti binasında Kırehirlilerle konuan Koraltay unları söylemitir: Evvelce Hamitli Rıza meselesi oldu, sonra Müfit Hoca nın arkasına dütünüz, imdi de Bölükbaı nın arkasından gidiyorsunuz. Bölükbaı nı çok severim, arkadalık ettik, hastalıında baucunda kitap okudum. Kendisine çok nasihat ettim. Dava baarılı oluncaya kadar ayrılma; baarılı olalım fırka mı, hırka mı kuracaksın, sonra kur dedim; Kudret, ; Koraltan ın stiklal Mahkemesi kararı ile asılan Kırehir Milletvekili Hamitli Rıza ile Bölükbaı arasında kurduu irtibat, Osman Bölükbaı nı da aynı akıbete uramakla tehdit anlamına geliyordu; Bölükbaı, a.g.e., s.184; Bölükbaı, Koraltan ın bu tehdit ve gözdaı na ertesi gün u cevabı verecektir: Baskı ve rüvete boyun ememenin eref ve gururunu, yokluun yavan ekmeine katık yapacak olan Kırehirliler bu teklife gülüp geçeceklerdir; Turan, a.g.e., s Tosun, a.g.t., s.112.

17 534 Çeyrek asırda, fazla bir zaman zarfında ve bilhassa son dört yıl içinde demiryolları ile liman ebeke ve tesislerin ina, tevsi ve ıslahı, Devlet karayollarının süratle yapılması ile motorlu nakil vasıtalarının çoalıp tekemmül etmesi, nakliyeciliin teessüsü, ehir ve kasabalar arası nakliye hareketlerinin gelime kaydetmesi bugün idari taksimat kademelerinin kuruluunda daha ziyade iktisadi münasebetleri hâkim kılmıtır. Demokratik manası ile devletin hikmeti vücudu iyi ve verimli bir ekilde halka hizmet olduuna göre, iktisadi alâka ve münasebetleri bir merkez etrafında toplanmı olan mülki tekilat ve idari taksimat kademelerinin daha faydalı olduu ve hizmetlerin daha yakından arzına imkân verildii müahedelerimiz cümlesindendir. Mülki tekilât kademelerinin yakın bir merkez etrafından toplanması, amme hizmetlerinin ileyii ile yakından alakalanmak ve vatandalarla sık sık temasa gelmek fırsatını verir. Bu suretle ihtiyaçlara ve vatandaların dileklerine daha iyi nüfuz edilir ve bunlar süratle temin ve tatmin edilir. Civarındaki kazalara hâkim olan iktisadi alâka ve rabıtası ile bu bölgede geniçe bir ünite tekil eden Nevehir Kazası nda bir vilayet kurulmasının muvafık olacaı neticesine varılmıtır. Filhakika, Kırehir, Mucur, Hacıbekta, Avanos, Kozaklı ve Gülehir Kazaları nın kain bulundukları Kızılırmak Vadi si, iktisadi ve corafi bir vahdet arz etmekte ve Nevehir bu manzumenin merkezini tekil etmektedir Bu mıntıkanın corafi ve iktisadi durumunu tetkik ederken adı geçen kazaların birbirlerine olan yakınlıklarını ve merkez tekil eden Nevehir e olan mesafelerini de gözden geçirmek icap eder. Filhakika, Nevehir, bu kazalara çok yakın bir mesafede kaindir ktisadi bir vahdet, corafi ve zirai bir manzume tekil eden bu bölge kazalarının merkezi Nevehir olmak üzere tekil edilecek vilayete balanmaları, bir taraftan arz edilecek amme hizmetlerinden vatandaların süratle faydalanmalarını temin edecek, dier taraftan da bu bölgenin tabiaten tekevvün etmi olan iktisadi ve ticari faaliyet ve hareketlerinin daha suhuletle cereyan ve inkiafını salayacaktır. Dier taraftan, vilayet merkezine 41 km. mesafede bulunan Yozgat ın Yerköy kazası ile, Vilayet Merkezine 75 km. uzaklıkta olan Kırehir in Çiçekda ı kazasının arası birbirine 5 km. kadar kısadır. Yerköy, Yozgat a balı olduuna göre Çiçekdaı nın da Yozgat a balanması bir emri zaruridir Dier taraftan Kırehir in Kaman kazası yakınlık ve iktisadi balılık bakılarından Ankara ile münasebettedir. Kaman halkının, Vilayet Merkezi Kırehir e gidip Hükümetle olan ilerini tavsiyeden sonra, Ankara ya dönmeleri onlar için bir geri münakale meselesi yaratmaktadır. Kaman için her mevzuuda akı istikameti Ankara dır. Kırehir Merkez Kazası na gelince: Buranın Ankara ya mesafesi 195 km. olduu halde Nevehir e 98 km. dir. Bu itibarla Nevehir de tekil edilecek vilayet hizmetlerinden Kırehir Merkez Kazası halkının daha süratle ve suhuletle istifade edecekleri üphesizdir. Kırehir in kaza haline kalbi ile tekil edilecek Nevehir Vilayeti ne balanması muvafık görülmütür. Mülki Tekilat Tarihimizde, Kırehir in arz edilen amillerin tesiri ile Nide sancaına balandıı devirler olmutur. Nitekim 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesinden anlaıldıına göre Kırehir, Nide Sancaı na ve Konya Vilayeti ne balanmı ve yıllarca kaza halinde idare oluna gelmitir. Bu mucip sebeplere göre, Kırehir Vilayeti nin ilgasına ve merkez Nevehir olmak, Kırehir, Gülehir, Avanos, Kozaklı, Mucur ve Hacıbekta Kazalarını ihtiva etmek üzere Nevehir adı ile yeniden bir vilayet kurulmasına dair ibu kanun layihası hazırlanmıtır. 115 Hükümetin tasarıda belirttii gerekçede Kırehir in ilçe haline getirilmesinde, köylerden, il ve ilçe merkezlerine gelen vatandaların ilerini bir günde bitirip yerlerine dönmelerini salamak istediklerini belirtmesi yurdun birçok yerinde il olma isteklerinin Ankara ya iletilmesine sebebiyet vermitir. Bu durum daha sonra Hükümetin baını çok arıtmı ve idari taksimatta deiiklikler 115 Cumhuriyet

18 535 yapılmıtır. 116 Buradan da anlaıldıı gibi, Hükümet daha önce ileri sürdüü gerekçeye tamamen zıt bir konumda bulunmaktadır. 117 Kırehir in ilçe haline getirilmesi ve Nevehir adı ile yeni bir ilin kurulması hakkındaki kanun tasarısı ilk olarak Meclis ç leri Komisyonu nda ele alınmı ve sert tartımalara neden olmutur. Komisyonda ilk sözü Kırehir Milletvekili Tahir Taer almı ve Nevehir in il olmasına asla karı olmadıklarını ancak sırf muhalif bir partiye oy verdi diye Kırehir in siyasi ve hissi sebeplerle ilçe haline getirildiini dile getirmitir. Ardından yine Kırehir Milletvekili olan Osman Aliirolu söz almı ve Kırehir in taksimatını Lehistan ın taksimatına benzetmitir. Aliirolu, daha önce iki kazanın il yapılması konusunda, Hükümetin amme hizmetlerinin halkın ayaına götürülmesini söylemi olmasına ramen, bunun Kırehir mevzusunda hiçbir iktisadi ve corafi gerekçe tekil etmediini, aksine amme hizmetlerinin 200 bin Kırehirlinin uzaına götürüldüünü belirtmitir. 118 Daha sonra DP zmir Milletvekili hsan Sipahiolu söz almı ve teklifi tenkit ederek, umumi efkârın bu tasarıyı tasvip etmediini, Nevehir in il olmasına itirazda bulunulmadıını, fakat Kırehir in ilçe haline getirilmesinin doru olmadıını belirtmitir. Yine, DP Milletvekili Ömer Bilen de aynı noktaya temas ettikten sonra, söz alan Osman Bölükbaı, Hükümet Kırehir Vilayeti ni siyasi amaçlarla ortadan kaldırmaya karar vermitir. Kanun gerekçesi olarak Meclis in huzuruna getirilen perian satırların gerekçelerle hiçbir ilgisi yoktur. Bu gerekçeler bir nefes ile daılacak sigara dumanı kadar küçüktür. demi ve 119 Hükümetin bir Kozanolu semahatı ile kendisini ziyaret eden bir Nevehir heyetine, Kırehir i baıladıını, Kırehir ilga edilmeden de Nevehir in kurulabileceini ifade etmitir. Daha sonra konumasına devam eden Bölükbaı, Eer Hükümet benim ve arkadalarımın mevcudiyetine tahammül edemiyorsa istifaya hazırız. Bizim için bir vilayete zulüm yapılmaktadır. eklinde konumu, komisyon üyelerine dönen Bölükbaı Kararınızı verirken iyi düününüz. Gelecek nesillere taınacak olan kin ve intikam tohumlarının ekilmesine izin vermeyiniz eklinde ifadelerde bulunmutur. Oylamaya geçilirken Bölükbaı, Bırakın Hükümetin öldürmeye karar verdii vilayetin bir çocuu olarak ona bir mersiye okuyayım diyerek itirazda bulunmutur. Ve netice itibari ile oylama yapılmı ve tasarı zaten çounlukta bulunan DP li mebusların oyları ile kabul edilmitir. Bu arada DP li üç mebus (Z. Ural, M. Öfkeli, M. R. Özal) tasarıya erh koymulardır. Komisyon, hükümet tasarısını ekseriyetle kabul ederken, Ürgüp ilçesinin Kayseri den alınarak, Nevehir e balanması kararını da almıtır. Yeni ekli ile Nevehir ili Kırehir, Ürgüp, Avanos, Pozatlı, Hacıbekta, Mucur ve Gülehir ilçelerinden oluacaktır. Tasarı Meclis ç leri Komisyonu nda görüülmesinin ardından, Bütçe Komisyonu na gönderilmitir. 120 DP li Mustafa Ekinci ve CHP li Nuri Sertolu arasında sert tartımalar yaanmıtır. Mustafa Ekinci, bütün basın ve kamuoyunda Kırehir in tamamen hissi sebeplere dayandırılarak ilçe yapıldıı kanaatinin varolduunu, bundan ötürü Nevehir il yapılırken Kırehir inde il olarak kalması gerektii yönünde konuma yapmı, bunun üzerine Nuri Sertolu ise, Kırehir in ilçe yapılması mevzusunun hissi sebeplerle yapıldıı gerekçesinin yetersizliinin artık anlaıldıını belirtmitir. Bütçe Komisyonunda en sert tartımayı ise DP Milletvekili Ekrem Alican yapmıtır. Ekrem Alican Komisyonda u çarpıcı düünceleri dile getirmitir: Kırehir Vilayeti nin kaldırılmasının rejimin gelecei bakımından çok tehlikeli olacaını düünüyorum. Bundan sonra seçimlerde, vatanda idaresini emniyet içinde ve hür bir ekilde ortaya koyamayacaktır. Kırehir in baına gelenler, bizim de baımıza gelebilir düüncesi ile reyini iktidar lehine kullanmaya kendisini mecbur hissedecektir. Bu tasarı kabul edilirse, milletvekili olarak ettiimiz yemin bozulmu olur. Kırehir i kaza yapmayalım. Komisyonda söz alan Osman Bölükbaı ise Kırehir in ilçe haline getirilmesine dair tasarının ne kadar çürük olduunu u ekilde dile getirmitir; 116 Toker, Demokrasimizin smet Paalı Yılları , DP nin Altın Yılları , s Tosun, a.g.t., s Millet Bölükbaı, a.g.e., s Millet

19 536 lga edilen Kırehir i kaza olarak balanacaı Nevehir iline ulatıracak bir ose bile yoktur. Kırehir halkının, Nevehir ile hiçbir ilgisi yoktur ve halk hiçbir ticari sebeple Nevehir e gitmez. Ankara ya katılması istenen Kaman, Ankara ya 140, Kırehir e ise 55 km.dir. Nevehir e verilen Mucur, Kırehir e düzgün devlet yolu üzerinden 26, Nevehir e ise toprak yol üzerinden 72 km. mesafededir. Hacıbekta Kırehir e 46, Nevehir e ise 52 km. mesafededir. Daha sonra Bölükbaı, Kaman ve Çiçekdaı köyleri ihtiyar heyetlerinin Kırehir den ayrılmak istemediklerini bildiren bir dosya dolusu mazbatayı komisyona ibraz etmitir. Ardından CMP Milletvekili Tahir Taer, Kırehir ve ilçeleri üzerinde halk oylaması yapılmasını teklif etmise de, ç leri Bakanı Namık Gedik, tasarının ekonomik ve corafi artlarının gerei olarak hazırlandıını ve amacının hizmeti vatandaın ayaına götürmek olduunu söylemi ve bu tasarının kabul edilmesi gerektiini belirtmitir. kinci oturumda, ilgili maddeler Komisyonda görüüldükten sonra, tasarı; yedi muhalif oya karı 11 oyla aynen kabul edilerek, Meclis Genel Kurulu na gönderilmitir. 121 Tasarısının Meclis Bütçe Komisyonunda kabul edilmesinin ardından bir basın toplantısı düzenleyen Bölükbaı açıklamalarında; Kırehir e yapılmak istenen haksız muameleyi, DP li vatandaların da tasvip etmediklerini ve böyle bir tasarıyı kabul etmenin Meclis te yaptıkları yemine muhalif olduunu belirtmi, bu tasarının demokrasi için tehlike tekil ettiini, esbabı mucibenin hakikatle hiçbir alâkası bulunmadıını, yılları arasında hükümet tarafından ilganın tasavvur dahi edilmediini ve bu hareketin seçimi kaybeden Kamanlı adaylar yüzünden ortaya çıktıını ve ayrıca Avanos DP Bakanının bir miting tertip ederek bu ilçenin Kayseri ye balanmasını istediini, Kırehir Vilayeti nin parçalanması dolayısı ile Kırehir halkının ıstırap çekmekte olduunu ifade ve izah etti. 122 Bu arada, Kırehir vilayeti nin lavı dolayısı ile Kırehir den Ankara ya heyet akınları balamı ve Osman Bölükbaı na CMP Milletvekillerinin, istifa etmek sureti ile feragat gösterip Kırehir i kurtarmaları hakkında müteaddit telgraflar gelmi fakat Bölükbaı ve arkadaları istifa niyetinde olmadıklarını, istifanın demokratik mücadele ile kabili telif olmayacaını belirtmilerdir. 123 Netice olarak Kırehir i ilçe haline ve Nevehir ilçesini l haline getirecek Hükümet tasarısı 30 Haziran 1954 te Meclis Genel Kurulunda görüülmeye balandı. Kırehir Vilayeti nin Kaldırılmasına ve Nevehir Adı le Yeni Bir Vilayet Kurulmasına Dair Kanun Tasarısı nın Meclis görümeleri sırasında ilk sözü, CHP Kars Milletvekili Sırrı Atalay, CHP Meclis Grubu adına almıtır. Atalay u ifadelere yer vermitir; Vatanda reyi muteber olduu kadar mukaddestir. Bu layiha ite bu itibara ve bu kutsiyete tecavüzdür. Siyasi kanaatini izhar eden rey sahibi vatanda cezalandırılmaktadır. DP, kendisine rey veren vatandala rey vermeyen vatanda arasında tefrik yapar ve vermeyeni hukuk dıı bir zihniyetle cezalandırırsa, kin ve husumet yaratmı olur. 124 DP muhalefetin hak ve hukukunu temin öyle dursun, muhalefete rey veren bir ehri cezalandırma yolundadır. Kendisi için istedii hakları bakalarına inkar etmek ve haksızlıkları ikaa etmek te demokrasinin sakındıı ey budur. 125 Sırrı Atalay ın konumasının ardından sözü CMP Kırehir Milletvekili Osman Aliirolu almı ve u sözleri dile getirmitir; Vicdanlarınızın ve ruh haletinizin tercümanı olarak arz ediyorum; bundan, sizler de müteessirsiniz. Arkadalar, bir görüe göre, aksini ispat eden deliller beyhudedir. Hükümetin hiç vicdan azabı hissetmeden, huzurunuza sevk ettii tasarının esbabı mucibesi, bir hissi 121 Millet, Cumhuriyet, Yeni Sabah Cumhuriyet Cumhuriyet TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C. 1, çtima: F, s TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C. 1, çtima: F, s

20 537 intikamın ifadesidir. Onun için onun tahliline girmeyeceim. Müsaadenizle sizlere bir soru soracaım. Bu gidi nereye? Elbette cevabını ben vereceim. Dikta rejimine. Kırehir bir kinin kurbanı olmaktadır. Evet efkarı umumiye kararını vermitir. 126 Aliirolu nun Meclisten çıkarılmasının ardından sözü, CMP Meclis Grubu adına, Kırehir Milletvekili Bölükbaı almı ve söz konusu bahis ile ilgili unları ifade etmitir; Hükümet pein bir karara varmı, Kırehir Vilayeti ni hissi ve siyasi sebeplerle ortadan kaldırmaya karar vermi, sudan bir takım bahanelerle Meclisin karısına gelmitir. Hükümetin sebabı mucibesini tahlil ettiim zaman göreceksiniz ki, sizden rey isteyen Hükümet bir sigara dumanı ile karınıza gelmi, hakikatin bir nefesi ile daılacak bir sigara dumanı Arkadalar, Hükümet maksadını açıklamıyor; ben bu Vilayeti ortadan kaldırmak istiyorum, daıtmak istiyorum, demiyor. Ne yapıyor? Bir adamı öldürmek isteyen bir kimsenin, açıktan açıa yapamadıı eyi yapıyor; Kolunu kesiyor, bacaını kesiyor, muhtelif uzuvlarını kesiyor; ondan sonra, sen bu halinle yaayamazsın hükmüne varıyor. Hükümetin esbabı mucibesi bu mahiyettedir. imdiye kadar bir vilayet ilga edilmemiti. Türkiye de vilayet olmak vasfında yerler var mıdır, yok mudur? Bu suali herkes kendi vicdanına sorsun 2 Mayıstan sonra Kırehir üzerinde duruluyor. Bizzat kendisinin vaktiyle ileri sürdüü esbabı mucibe ile tezat halinde bulunan bir Hükümet burada hüsnüniyet iddiasında bulunamaz! Babakan çok gülüyor, temenni etmem ki bu akıbet bir gün Aydın ın da baına gelsin. Hükümet bir vasi gibi, halkın hissetmedii bir ihtiyacı ona empoze ediyor. Bu ekilde hareket eden bir Hükümetin bir fikri muzmeri olduunu kabul etmek, bizim için deil, sizin için de mantıki bir zarurettir. 127 Seçimi kaybeden, bundan müteessir olan bir takım partizanların arzuları var. Bizi buradan ayırınız, buradan bize hayır yok diyorlar, arkadalar. Görülüyor ki arkadalar, Hükümetin tasarısını makul ve meru gösterecek hiçbir sebep ortada yoktur. Meru ve makul sebeplerin hududu dıına çıkıldıı zaman, söylenecek söz, Kırehir e yapılan bu muamele bir intikam hissinin ifadesidir ve Kırehir e bir zulüm yapılmak sureti ile Türk demokrasisine ve Türk Milletine karı büyük bir tertip de bulunmaktadır. Bundan hiç kimse üphe etmesin arkadalar. Biliyorum, biliyorum bu tasarı çıkacaktır. Bu tasarının çıkacaını tezahürleriniz gösteriyor. Çıkabilir, ereften baka her kaybın telafi edilebilecei bir gün gelir arkadalar. Her gecenin bir sabahı vardır. Bilirsiniz airin sözünü; Zalimlere dedirir bir gün kudreti Mevla, Tallahü lekad aserekellahü aleyna 128 Bunun üzerine, Rize Milletvekili Osman Kavrakolu söze girerek, Bölükbaı ndan sözünü geri almasını, burada zalim olmadıını belirtmi buna karılık Bölükbaı da; mevzuunun zulmün daniskası olduu cevabını vermitir. Daha sonra Meclis kürsüsüne Bavekil Menderes gelmi ve unları söylemitir; Soralım: Adapazarı nı bundan 15 gün evvel vilayet haline getirdiniz. Adapazarı bin nüfuslu bir kasabadır. Kırehir in kasaba nüfusu ise, 14 bindir. Eer bir vilayeti kaza yapmak bir gadir ise bunun 30 senedir vilayet olmayan Adapazarı nın maduriyeti ile mukayese 126 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C. 1, çtima: F, s TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C. 1, çtima: F, s TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C. 1, çtima: F, s