Þekil 1. Ýstanbul Metropoliten Alan ve Metropoliten Bölge Sýnýrlarý 1. Giriþ Ýstanbul Metropolü nün ülkesel bir kutup baþý olarak sürekli büyümesi ve

Transkript

1 Ýstanbul Metropolü nün ülkesel bir kutup baþý olarak sürekli büyümesi ve diðer önemli yerleþim merkezleri ile arasýndaki nüfus ve sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn kapanmasýna olanak vermemesi, hem kendi içinde hem de ülkesel ve bölgesel düzeyde sosyo-mekânsal farklýlýklarýn devam etmesine neden olmaktadýr. Ýstanbul Metropolü nün aþýrý büyümesi, doðal ve ekonomik kaynaklara dayalý kentsel sürdürülebilirliðini de riske sokmakta ve artan üretim ve hizmet maliyetleriyle küresel rekabette tutunmasý konusunda endiþeler uyandýrmaktadýr. Temmuz 2006

2 Þekil 1. Ýstanbul Metropoliten Alan ve Metropoliten Bölge Sýnýrlarý 1. Giriþ Ýstanbul Metropolü nün ülkesel bir kutup baþý olarak sürekli büyümesi ve diðer önemli yerleþim merkezleri ile arasýndaki nüfus ve sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn kapanmasýna olanak vermemesi, hem kendi içinde hem de ülkesel ve bölgesel düzeyde sosyo-mekânsal farklýlýklarýn devam etmesine neden olmaktadýr. Ýstanbul Metropolü nün aþýrý büyümesi, doðal ve ekonomik kaynaklara dayalý kentsel sürdürülebilirliðini de riske sokmakta ve artan üretim ve hizmet maliyetleriyle küresel rekabette tutunmasý konusunda endiþeler uyandýrmaktadýr. Yarýþan metropoller sisteminde, Ýstanbul un da artýk yapýsal yetersizliklerini gidermesi ve gereksiz yüklerden kendini arýndýrmasý gerekmekte olup, kentsel maliyetlerini desantralizasyon yoluyla uygun ölçekler yaratarak düþürmesi kaçýnýlmazdýr. Böylesine bir politik yaklaþýmýn en uygun aracý paylaþýmcýlýk olmaktadýr ve Ýstanbul da artýk, diðer dünya þehirleri ve saðlýklý metropolleri gibi, ülkesi ve bölgesi için küresel ortamda yarýþan; fýrsatlar yaratan ve yakalayan bir iþlevi kendisine misyon edinmelidir. Anýlan misyonun gereði; fýrsatlarýn, metropolün çevresini oluþturan bölge ve ülke kaynaklarýnýn yerel iþbirlikleri ile yaratýlmasý ve yakalanan fýrsatlarýn deðerlendirilmesi sonucu elde edilen getirilerin de, yine yerel ortaklýklarla paylaþýlarak, yeni fýrsatlara açýlýnmasýdýr. Ýlk bakýþta Ýstanbul Metropolü ile Marmara Bölgesi arasýnda desantralizasyona dayalý yeni bir mekânsal iþ bölümünü yansýtan bu yaklaþým; tarihi, kültürel, sanatsal ve turizm deðerlerinin küresel ilgilere sunumu ile birlikte üst düzey yönetim ve finans hizmetlerinin yürütülmesi, yüksek ve temiz teknolojinin üretilmesi, uluslararasý buluþmalarýn ve Dünya ya yön veren kararlarýn alýnmasýna ev sahipliði yapýlmasý gibi öðelerle bezenmiþ Ýstanbul Vizyonu nun da stratejik temelini oluþturmaktadýr. Ýstanbul un; finans olanaklarýnýn yaný sýra giriþimcilik, yöneticilik, pazarlamacýlýk gibi birikimlerini ve uzmanlýklarýný, Marmara Bölgesi nin sunduðu olanaklarla ve giriþimlerle birleþtirerek kaynaklarýn yerinde deðerlendirilmesi ve yatýrýmlarýn gerçekleþtirilmesi için aktarmasý, yerel ortaklýklara dayalý desantralizasyon modelinin ana dayanaðýný oluþturmaktadýr. Aksi taktirde; Ýstanbul Metropolü göçlerin yöneldiði odak olmaya devam edecek, ülkenin diðer bölgeleri ve yöreleri ile arasýndaki geliþmiþlik farký açýlacak, büyüyen nüfus doðal eþikleri daha da zorlayacak, artan kentsel hizmet taleplerinin yerine getirilmesi yüksek maliyetler gerektirecek, ihtiyaçlarýn yeterince karþýlanamamasý sosyo-mekânsal ayrýþmalarý hýzlandýracak, kayýt dýþý faaliyetlerin çapý büyüyecek, üretim ve hizmet maliyetlerinin düþürülemediði bir ortamda da Ýstanbul küresel yarýþmadan dýþlanabilecektir. Marmara Bölgesi nin de, Ýstanbul un karþýlaþacaðý zararlardan olumsuz etkilenmesi kaçýnýlmaz olacaktýr. 2. Ýstanbul ve Bölge Ýlintisi Odak noktasýnda Ýstanbul un konumlanmýþ olduðu Marmara Bölgesi ülkenin en geliþmiþ bölgesi olma niteliðini yýllar boyu artan bir güçle korumaktadýr. Dolayýsýyla; ülkesel açýdan bakýldýðýnda, Bölge deki yerleþim merkezleri ve bunlarýn etki alanlarý arasýndaki iliþkilerin dengelenerek iþlevler sistemin daha etkinlikle çalýþtýrýlmasýna yönelik önlemlerin geliþtirilmesine, Bölge nin ekonomik kalkýnmadan daha çok ihtiyacý olduðu anlaþýlmaktadýr. Marmara Bölgesi, tarým nitelikli topraklar ve doðal alanlarla donanmýþ ise de baþta Ýzmit Körfezi ve Bursa Ovasý olmak üzere üretim, daðýtým ve tüketim süreçleri ile kirletilmiþ olup, sanayileþmeye dayalý kalkýnma uðruna yitirilen doðal deðerlerin geri kazanýmý için günümüzde büyük uðraþlar verilmektedir. Doðal kaynaklarýn zenginliðine ve çeþitliliðine dayalý tarýmsal üretim ve turizm faaliyetlerinin de yaygýn olduðu Bölge nin henüz yeterince harekete geçirilmemiþ potansiyellerinin bulunduðu da bir gerçek olup, bunlarýn deðerlendirilmesinde geçmiþ deneyimlerden dersler çýkartýlarak hatalarýn tekrarlanmamasýna özen gösterilmesinde yarar vardýr.

3 Þekil 2. Ýþlevsel Bölge Sýnýrlarý Þekil 3. II. Düzey Ýstatistiki Bölge Birimleri 3. Ýstanbul için Metropoliten Alan ve Bölge Sýnýrlarý Öngörüsü, Altbölgelerin Tanýmlanmasý Ýstanbul Metropoliten Alan sýnýrlarý, batýda Silivri den doðuda Gebze ye, Ýstanbul Metropoliten Bölge sýnýrý ise batýda Çorlu dan doðuda Ýzmit e ve güneyde de Yalova ya kadar uzanmaktadýr (Þekil 1). Ýstanbul la iþlevsel baðlantýlarý olduðu kadar, Ýstanbul üzerinden tanýmlanacak ülkesel mekan organizasyonu politika ve stratejileri açýsýndan da ilgi alanýna dahil edilmesi gereken illerin oluþturduðu Ýþlevsel Bölge Sýnýrlarý ný (Þekil 2), Ýstanbul Ýli ni de içermek üzere; Trakya da Kýrklareli, Edirne ve Tekirdað, Marmara nýn kuzeyinde Kocaeli, Sakarya ve uzantýsý Düzce, Marmara nýn güney-batýsýnda Çanakkale ve Balýkesir ile Marmara nýn güneydoðusunda Bursa, Yalova ve komþusu Bilecik Ýlleri oluþturmaktadýr. Ýþlevsel Bölge Sýnýrlarý olarak yapýlan alansal tanýmlamanýn Ýstatistiki Bölge Birimleri (Þekil 3) alan tanýmlamasýyla karþýlaþtýrýlmasýnda ise; Batý Marmara II. Düzey Ýstatistiki Bölge Birimi nde Kýrklareli, Edirne, Tekirdað, Çanakkale, Balýkesir Ýlleri nin örtüþtüðünü, ancak Doðu Marmara II. Düzey Ýstatistiki Bölge Birimi nin Kocaeli, Bursa, Bilecik, Yalova ve Düzce Ýlleri ne ek olarak, Eskiþehir ve Bolu Ýlleri ni de içerdiði görülmektedir tarihinde yasalaþan 5449 sayýlý Kalkýnma Ajanslarý nýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun ; Ýl Özel Ýdareler, Belediyeler, Sanayi ve Ticaret Odalarý ve Sivil Toplum Kuruluþlarýný bölge politikalarýnýn geliþtirilmesi ve uygulanmasý konularýnda bir araya getirmektedir. Bölge Kalkýnma Ajanslarý nýn görevlendirilmesinde ve sorumluluk alanlarýnýn saptanmasýnda, II. Düzey Ýstatistiki Bölge Birimleri sýnýflamasý esas alýnmýþtýr. 4. Ýstanbul un Desantralizasyonu ve Bölgesel Geliþme Bütünü Ýstanbul un desantralizasyonu ifadesi ilk bakýþta, Ýstanbul da yer seçmiþ olan ve halen faaliyetlerini sürdüren, ancak güncel iliþkiler bütününde artýk Ýstanbul da bulunmaktan bir üstünlük elde edemeyen iþletmelerin ve faaliyetlerin Marmara Bölgesi içerisinde alternatif yerlere taþýnmasýný içermektedir. Desantralizasyon ifadesi bununla da yetinmeyip; Ýstanbul da yer seçmeyi düþünen, fakat en az ayný getiri düzeyini ülkenin ve Marmara Bölgesi nin diðer yerlerinde konumlanarak yakalayabilecek olan, potansiyel iþletme ve faaliyetlerin Ýstanbul dýþý alternatiflere yönlendirilmesi olarak da algýlanmaktadýr. Sanayi üretiminden ayrýlarak hizmet sektörüne kayan ve bu süreç sýrasýnda çeþitlenmelere açýlan yeni giriþimlerin, küreselleþmenin getirdiði avantajlarý kullanarak Ýstanbul dýþýnda yer seçimine gitmeleri, metropoliten merkeze baðýmlýlýktan ve metropoliten bölgenin güdümünden kopmak olacaðý gibi, alternatif coðrafyalarda yereli de deðerlendirecek yeni oluþumlarýn gerçekleþmesini saðlayacaktýr. Ýstanbul un desantralizasyonu sürecinde Marmara Bölgesi nde hem metropolün hem de yerelin buluþabileceði olanaklarýn daha somut yaklaþýmlarla tanýmlanabilmesi için, altbölgeler ve iller bazýnda yapýlan deðerlendirmelerin geleceðe yönelik yorumlara ve kestirimlere taþýnmasý gerekmektedir. Bu tür yorumlarýn ve kestirimlerin yapýlmasýnda, ilkin Bölge bütününün algýlanmasýna yarayacak karakter tanýmlamalarýný gerçekleþtirmek yararlý olacaktýr. Bu yöndeki çalýþmalar Marmara ve Boðazlarý Belediyeler Birliði ile iþbirliði içinde düzenlenen alt-bölge toplantýlarýyla zenginleþtirilerek sürdürülmektedir.

4 Þekil 4. Marmara Bölgesi için Eksensel Çerçeve Yaklaþýmý Marmara Denizi ni ortada tutan resmi çerçevelendiren bölgesel yapýya bakýldýðýnda (Þekil 4); kuzeyde Trakya dan Adapazarý na uzanan, güneyde ise Balýkesir den çýkarak Bursa üzerinden Bilecik e uzanan birer sanayi ve ticaret aksý görülmektedir. Çerçevenin batý kýsmý, Balýkesir den ve Çanakkale üzerinden geçerek Trakya nýn içlerine uzanan ve diðerlerinden farklý olarak koruma alanlarý, tarýma dayalý sanayi, tarým ve hayvancýlýk faaliyetlerini içeren yeþil bir dokudan oluþmaktadýr. Buna karþýlýk çerçevenin doðu kýsmýnda, Bilecik ten Adapazarý na doðru yumuþasa da, ekonomik faaliyetlerin rahatlýkla konumlanmasýna pek elvermeyen çetin bir coðrafyanýn yer aldýðý göze çarpmaktadýr. Bu þema üzerinde Ýstanbul desantralizasyonu ve bölgesel potansiyel mobilizasyonu baðlamýnda yapýlabilecek ilk yorum; batýda tarýmsal üretimin aðýrlýðýný yansýtan yeþil bandýn korunmasý, doðuda ise kuzey ve güney Marmara illeri üzerinden batý-doðu yönünde uzanan iki aksýn, Bozüyük-Bilecik-Adapazarý arasýnda dikey bir öncelikli ekonomik kalkýnma aksý oluþturularak buluþturulmasýdýr. Bu yaklaþýmda hedeflenen, Ýstanbul dan çýkýp Adapazarý ile Bolu üzerinden Ankara ya varan harekete, Adapazarý ndan sonra Bilecik üzerinden Eskiþehir e ve Afyon a varan yeni olanaklar eklemektir. Böylelikle; Ýstanbul daki yýðýlmayý açmak üzere, Anadolu yönünde gerçekleþebilecek iþlevsel ve mekânsal yayýlma ve sýçramalar için akýþ rahatlýðý saðlanmýþ olacaktýr. Trakya Altbölgesi nde gözlemlenen geliþme eðilimleri, Ýstanbul çýkýþlý olan ve Edirne ye doðru uzanan koridorun Babaeski ve Pehlivanköy istasyonlarýna kadar ilk etapta yoðunluklu olarak geliþmesi ve ikinci etapta da Edirne ye doðru hareketin yaný sýra diðer bir koldan Kýrklareli üzerinden kuzeye çýkmasý doðrultusundadýr (Þekil 5). Bulgaristan ve Romanya uzantýsý olan bu ikinci aksýn önemi, Türkiye ve Ýstanbul için geliþtirilen vizyonlara paralel olarak, Doðu Avrupa ülkeleri ile yoðunlaþtýrýlmasý öngörülen iliþkilerde yatmaktadýr. Edirne de ve Çorlu da birer havaalanýnýn anýlan geliþme koridorunun uç noktalarýnda yer almasý ve RoRo hatlarýnýn Tekirdað ve Marmara Ereðlisi üzerinden Anadolu ya; Ege ve Akdeniz üzerinden de Ortadoðu, Kuzey Afrika ve Güney Avrupa ya açýlým vermesi, anýlan Altbölge nin stratejik önemini pekiþtirmektedir. Trakya Altbölgesi nin Karadeniz kýyýlarý Ýstanbul ile turizm iliþkilerinin kurulabilmesi için olanak yaratabilecek potansiyeli taþýrken; güneyde Saroz Körfezi nin kuzey kýyýlarýnýn da, Saroz Körfezi nin Doðal Sit ve Gelibolu Yarýmadasý nýn da Milli Park olduðu dikkate alýnarak, ayný açýdan deðerlendirilebileceðine iþaret etmektedir. Kuzey Marmara Altbölgesi için, Trakya Altbölgesi deki geliþme aksýnýn doðu uzantýsý olarak Altbölgenin ortasýndan geçen ve Ýzmit-Adapazarý-Düzce karayolu güzergâhý üzerinde yerleþik faaliyetler ve tesisler tarafýndan oluþturulan geliþme koridorunun yoðunluðunu Düzce ye kadar devam ettireceðini söylemek mümkündür. Bolu Daðý Tüneli nin 2006 sonunda hizmete girmesiyle, anýlan koridorun Ankara ya uzantýsýna büyük rahatlýk getirilmiþ olacaktýr. Ýstanbul desantralizasyonu için hem ek hem de alternatif akýþ yönü denilebilecek bir olanaðýn daha yaratýlarak potansiyel odaklara uzanýlmasý gerçekleþtirilebilir görünmektedir. Kamu kaynaklý yatýrýmlar gerektiren bu geliþmenin, Adapazarý-Bilecik güzergâhýnýn güçlendirilerek güneyde Bilecik ve Bözüyük e inilebilmesini ve kuzeyde de Karadeniz e açýlýnmasýný saðlamakla mümkün olabileceði anlaþýlmaktadýr. Böylelikle Ýstanbul desantralizasyonunun Anadolu kanadýna olan uzantýsýnda Ýzmit Körfezi ve Yalova üzerindeki sýkýþma da rahatlatýlabilecektir.

5 Þekil 5. Ýstanbul un Eksensel Desantralizasyonu ve Marmara Bölgesi Alansal Geliþme Öngörüsü 5. Ýstanbul için Bölgesel Desantralizasyon Stratejileri Güneybatý Marmara Altbölgesi nin geliþme koridorlarýný; Bandýrma ve Erdek Limanlarý ndan baþlayarak Susurluk ve Balýkesir üzerinden Manisa ve Ýzmir e inen aks ile buna kuzeyde baðlanýp Çanakkale ye ve güneyde Edremit e uzanan akslar oluþturmaktadýr. Kuzey-Güney aksý üzerinde kara ve demiryolu güzergâhlarýnýn bulunmasý ve bunlarýn Bursa Ýl Merkezi, Karacabey ve Mustafakemalpaþa yý Balýkesir, Manisa ve Ýzmir le baðlamasý; anýlan aksý Altbölge de birinci derece geliþme koridoru konumuna getirmektedir. Altbölge nin kuzey ve güneyinde yatay olarak uzanan iki paralel aks ise ikinci derece geliþme eksenleridir. Bandýrma Limaný kuzeyde dýþa açýlým saðlarken, Bandýrma-Çanakkale uzantýsý da Kepez Limaný üzerinden dýþa açýlým eðilimini beslemek üzere toplayýcý iþleviyle geliþimini sürdürecektir. Ana geliþme koridorunun batýsýnda ve doðusunda kalan iç kesimlerde beklenen geliþme ise; batýda Çan a, doðuda ise Bandýrma ya yönelik akýþlarýn gerçekleþmesidir. Burada her iki merkezin kýrsal alanlara hizmet veren kentsel merkezler görevini üstlenmesi söz konusu olmaktadýr. Güneydoðu Marmara Altbölgesi ndeki önemli geliþme akslarý; Bandýrma-Karacabey-Mustafakemalpaþa-Susurluk-Balýkesir, Bursa-Karacabey, Bursa-Mustafakemalpaþa, Gemlik-Bursa-Ýnegöl- Bozüyük-Eskiþehir ve Ýnegöl-Yeniþehir akslarýdýr. Bu akslarýn üzerinde yer alan karayolu projeleri Altbölge nin kara ulaþým altyapýsýný güçlendirici faaliyetler olmaktadýr. Gemlik ve Mudanya Limanlarý nýn daha etkinlikle kullanýlarak, yük ve yolcu taþýmacýlýðýnýn deniz ulaþýmýna kaydýrýlmasý sonucu, Doðu Marmara karayolu akslarý üzerindeki akýþlarda gözlenen aþýrý yýðýlmalarýn önüne geçilebilecektir. Altbölge de ileriye yönelik olarak söylenebilecekler; Bursa dan çýkarak Ýnegöl üzerinden Bozüyük e varan ve Eskiþehir e uzanan sanayi aðýrlýklý geliþme aksýnýn, Kuzey Marmara daki Ýstanbul- Ýzmit-Adapazarý-Düzce sanayi hattý ile Bozüyük-Bilecik-Adapazarý koridorunun açýlarak buluþturulmasýdýr. Sanayileþmeden aðýrlýklý olarak söz edilen Güneydoðu Altbölgesi nde; geçmiþteki deneyimlerden ders alýnarak, ileride ortaya çýkacak geliþmeleri önlem ve denetim dýþý býrakmamak ve doðru yönlere kanalize etmek, önemli bir görev olmaktadýr. Ýstanbul un desantralizasyonunu Marmara Bölgesi nin iþlevsel bütünlüðü ile baðdaþtýrarak geliþtiren yaklaþýmýn temelinde yatan ilke; bölgede yerel ekonomik geliþme potansiyelinin saptanmasý ve bu potansiyelin Ýstanbul un birikimlerinin yerele taþýnarak harekete geçirilmesidir. Böylelikle hem Ýstanbul desantralizasyonuna hem de Marmara Bölgesi nin geliþmesine, mekansal ve iþlevsel açýdan dengeleyici yaklaþýmlar ve modeller geliþtirerek hizmet etmek mümkün olabilecektir. Geliþtirilen modelin temel amacý; Ýstanbul desantralizasyonunu ve bölgesel geliþimi bütüncül bir Eylem Planý çerçevesinde derlemek ve bu kapsamda yapýlacak olan faaliyetleri, Eylem Programlarý na dönüþtürebilmek için gerekli yaklaþýmý ana hatlarýyla ortaya koymaktýr. Eylem Planý nda söz konusu edilen geliþme eðilimleri ve Bölge nin geleceðine iliþkin kestirimler genelde; bölgeye iliþkin saðduyulu deðerlendirmelerin, halen yürütülmekte olan faaliyet ve uygulamalarýn, gündemde yer alan ve sýrasýný bekleyen projelerin birlikte deðerlendirilmesi sonucu ortaya çýkartýlmýþ ve þematik sentez modeline oturtulmuþ bir yaklaþýmdýr. Eylem Planý nýn özünde yatan, gerçekleþmesi çok muhtemel olan geliþme eðilimleri karþýsýnda; özellikle sürdürülebilirlik konusunda, alýnmasý gereken önlemlerin çevre-geliþme ve koruma-kullanma dengesi içerisinde yansýtýlmasýdýr (Þekil 6a-6b). Geliþme akslarý ile koruma alanlarýnýn birbirine yaklaþtýklarý veya komþu olduklarý mekânlarda özel önlemlerin alýnmasý söz konusu olacaktýr (Þekil 7). Bu çerçevede özen gösterilmesi gereken alanlar; Bölge nin genelde kýyý kesimlerinde veya kýyýya inen akslarýn yanýnda yer alan, doðaya duyarlý geliþme alanlarýdýr. Geliþme akslarý dýþýnda kalan, ancak geliþme süreci içerisinde karakteri korunarak varlýðýný sürdürecek olan bu alanlar, bölgesel sistemin önemli yaþam destek kaynaklarýný içlerinde barýndýrmaktadýr. Eylem Planý nda müdahaleci, yönlendirici ve düzenleyici olarak nitelendirilebilecek tek husus; Bozüyük-Bilecik-Adapazarý koridorunun açýlmasý olup, bu bölgesel sisteme iþlerlik ve ferahlýk getirmek üzere düþünülmüþ bir yaklaþýmdýr. Anýlan müdahalenin Ýstanbul un desantralizasyonuna büyük faydasýnýn olmasý beklendiði gibi, bunun bölgesel sisteme bir iç-dengelenme getirmesi bakýmýndan da büyük önem taþýdýðý kesindir.

6 Þekil 6a. Marmara Bölgesi Alt-Bölgeler Sentezi ve Eylem Alanlarý Þemasý (Alanlar) Þekil 6b. Marmara Bölgesi Alt-Bölgeler Sentezi ve Eylem Alanlarý Þemasý (Eksenler) Böylesine bir yaklaþýmýn oluþturulabilmesi için gerekli olan, Merkezi Hükümet ve Yerel Yönetim politikalarý açýsýndan konunun karar verici mekanizmalarca benimsenerek, yönlendirici ve özendirici araçlarýn saptanmasýdýr. Bu iki önkoþulun yerine getirilmesinin ardýndan belirlenen araçlarýn yerel inisiyatiflere yansýtýlmasýndaki baþarý oraný, yerel yönetimlerin ve yerel aktörlerin organizasyon kapasitelerine baðlý kalmaktadýr. Mevcut kaynaklarýn, yapýlanmalarýn ve kurumlarýn kullanýlarak, hedefe yönelik eylemlere geçilmesinde gecikilmemesi gerekmektedir. Merkezi Hükümet ile baþta Ýstanbul olmak üzere, fiziki yakýnlýk itibarýyla Marmara Bölgesi nde yer alan ancak Ýstanbul Metropolü ile iþlevsel bütünlük içerisinde düþünülebilecek olan Edirne, Kýrklareli, Tekirdað, Çanakkale, Balýkesir, Bursa, Yalova, Bilecik, Düzce, Sakarya ve Kocaeli Ýlleri ni kapsayan Bölge Yerel Yönetimleri nin Marmara ve Boðazlarý Belediyeler Birliði þemsiyesi altýnda, sýký bir iþbirliði ve koordinasyona girmeleri gerekecektir. Ýstanbul un potansiyelini Bölge ye yayarak ve yerel potansiyellerle buluþturarak, yýðýlmalarý sýçramalara dönüþtürmek bakýmýndan, anýlan iþbirliði büyük önem taþýmaktadýr. Gerekli yönlendirmelerin ve özendirmelerin bu kanalla yapýlmasý sonucunda, Bölge de çok merkezli kalkýnma politikasýna hizmet edilmiþ olacaktýr. Merkezi Hükümet ce politik ilke olmak üzere benimsenecek çok merkezli planlama yaklaþýmýna dayanarak, bölgesel ölçekte çok merkezli dengeli mekânsal kalkýnmayý Ýstanbul un desantralizasyon sürecini baþlatarak gerçekleþtirmek konusunda iþbirliðine gidilecek kurumsal kaynak; Bölge deki Merkezi Hükümet in yerel temsilcileri ile Marmara ve Boðazlarý Belediyeler Birliði dir. Zamanla, kuruluþ süreci içinde Bölge Kalkýnma Ajanslarý da bu çok merkezli kalkýnma yaklaþýmýnýn belirleyici unsurlarý olarak yerlerini alacaklardýr. Bu yerel organlarýn ve hizmet birliklerinin yaný sýra Bölge illerindeki diðer belediyeler, Ticaret ve Sanayi Odalarý baþta olmak üzere giriþimci ve yatýrýmcýlar ile iþ ve finans çevrelerinin oluþturduðu meslek kuruluþlarý ve ilgi gruplarý, gönüllü faaliyetlere dayalý sivil toplum örgütleri ve akademik kuruluþlar da iþbirliði çerçevesine dahil edilmelidir. Yaþayanlarý için büyük tehdit oluþturan deprem tehlikesinin yaný sýra; baþta su kaynaklarý ve ormanlar olmak üzere, günden güne yitirdiði yaþam destek sistemlerine raðmen Ýstanbul, giderek büyüyen nüfusu ve iþlevleriyle kendi varlýðýný riske sokmaktadýr. Bütününden koparcasýna ülke düzeyinde sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn açýlmasýnda kutup baþý olurken iç verimliliðinden de kaybeden Ýstanbul Metropolü nün sorunlarýnýn çözümü; Marmara Bölgesi de dahil olmak üzere, ülkenin her bir köþesindeki ekonomik kalkýnma potansiyellerinin; Ýstanbul un gerekli katkýlarýnýn da alýnarak, yerelde deðerlendirilmesinde ve böylelikle Ýstanbul a yönelen nüfus akýþýnýn frenlenmesinde yatmaktadýr. Ulusal sosyo-ekonomik geliþmiþlik düzeyinin Ýstanbul Ýli nin düzeyine çýkartýlabilmesi, bölgeler arasý dengesizliði giderebilecek mekân içerikli ülke ve bölge planlarýnýn yapýlmasýna baðlý olup, bu planlarýn da siyasi ve idari iradenin ödünsüz desteðiyle uygulanmasý gerekmektedir. Baský gruplarýnýn arzusu doðrultusunda kararlarýn alýnmasý halinde, kýsa vadede kaybedilecek bir Ýstanbul un stratejik kararlarýn alýnarak uygulanmasý halinde uzun vadede getirisi ise, çok merkezli geliþmiþ Marmara Bölgesi içinde, sürdürülebilir ve rekabet edebilir bir küresel metropolün yaratýlmasý, ülkenin diðer bölgelerinin ve yörelerinin geliþmiþlik düzeylerinin yükseltilerek, toplumsal refahýn arttýrýlmasý olacaktýr. Prof. Hüseyin KAPTAN ÝMP Proje Yürütücüsü Doç. Dr. K. Taylan DERÝCÝOÐLU ÝMP - Ülke ve Bölge Planlama / Eþgüdüm ve Strateji Gruplarý Yürütücüsü Dr. Sultan GÜNDÜZ Sinan ÖZDEN Alper ACAR Güven ERTEN Gökhan ÝÞGÖR Serkan BAÞ Pýnar KÜÇÜKKILIÇ Zeren ÖZTURAN Funda K. EVREN Özge ÝMREK Anýl SARICAN Serkan YILMAZ Ýrfan AYDIN Serdar ÞENOL Semih Nogay ER Emrah ENGÝNDENÝZ Ulaþ AKIN Elif KISAR A. Dilan KÖSELER Burcu ATAOÐLU Baþak Ç. URAZ Emre ÞAHÝN Ian A. ELLIOTT Yiðit ADAM ÝMP - Ülke ve Bölge Planlama / Eþgüdüm ve Strateji Gruplarý

7 Þekil 7. Marmara Bölgesi Alt-Bölgeler Sentezi ve Eylem Alanlarý Þemasý

8 Ýstanbul Metropolü nün ülkesel bir kutup baþý olarak sürekli büyümesi ve diðer önemli yerleþim merkezleri ile arasýndaki nüfus ve sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn kapanmasýna olanak vermemesi, hem kendi içinde hem de ülkesel ve bölgesel düzeyde sosyo-mekânsal farklýlýklarýn devam etmesine neden olmaktadýr. Ýstanbul Metropolü nün aþýrý büyümesi, doðal ve ekonomik kaynaklara dayalý kentsel sürdürülebilirliðini de riske sokmakta ve artan üretim ve hizmet maliyetleriyle küresel rekabette tutunmasý konusunda endiþeler uyandýrmaktadýr. Yarýþan metropoller sisteminde, Ýstanbul un da artýk yapýsal yetersizliklerini gidermesi ve gereksiz yüklerden kendini arýndýrmasý gerekmekte olup, kentsel maliyetlerini desantralizasyon yoluyla uygun ölçekler yaratarak düþürmesi kaçýnýlmazdýr. Ýstanbul un; finans olanaklarýnýn yaný sýra giriþimcilik, yöneticilik, pazarlamacýlýk gibi birikimlerini ve uzmanlýklarýný, Marmara Bölgesi nin sunduðu olanaklarla ve giriþimlerle birleþtirerek kaynaklarýn yerinde deðerlendirilmesi ve yatýrýmlarýn gerçekleþtirilmesi için aktarmasý, yerel ortaklýklara dayalý desantralizasyon modelinin ana dayanaðýný oluþturmaktadýr. Aksi taktirde; Ýstanbul Metropolü göçlerin yöneldiði odak olmaya devam edecek, ülkenin diðer bölgeleri ve yöreleri ile arasýndaki geliþmiþlik farký açýlacak, büyüyen nüfus doðal eþikleri daha da zorlayacak, artan kentsel hizmet taleplerinin yerine getirilmesi yüksek maliyetler gerektirecek, ihtiyaçlarýn yeterince karþýlanamamasý sosyo-mekânsal ayrýþmalarý hýzlandýracak, kayýt dýþý faaliyetlerin çapý büyüyecek, üretim ve hizmet maliyetlerinin düþürülemediði bir ortamda da Ýstanbul küresel yarýþmadan dýþlanabilecektir. Marmara Bölgesi nin de, Ýstanbul un karþýlaþacaðý zararlardan olumsuz etkilenmesi kaçýnýlmaz olacaktýr. Odak noktasýnda Ýstanbul un konumlanmýþ olduðu Marmara Bölgesi ülkenin en geliþmiþ bölgesi olma niteliðini yýllar boyu artan bir güçle korumaktadýr. Dolayýsýyla; ülkesel açýdan bakýldýðýnda, Bölge deki yerleþim merkezleri ve bunlarýn etki alanlarý arasýndaki iliþkilerin dengelenerek iþlevler sistemin daha etkinlikle çalýþtýrýlmasýna yönelik önlemlerin geliþtirilmesine, Bölge nin ekonomik kalkýnmadan daha çok ihtiyacý olduðu anlaþýlmaktadýr. Ýstanbul un desantralizasyonu ifadesi ilk bakýþta, Ýstanbul da yer seçmiþ olan ve halen faaliyetlerini sürdüren, ancak güncel iliþkiler bütününde artýk Ýstanbul da bulunmaktan bir üstünlük elde edemeyen iþletmelerin ve faaliyetlerin Marmara Bölgesi içerisinde alternatif yerlere taþýnmasýný içermektedir. Desantralizasyon ifadesi bununla da yetinmeyip; Ýstanbul da yer seçmeyi düþünen, fakat en az ayný getiri düzeyini ülkenin ve Marmara Bölgesi nin diðer yerlerinde konumlanarak yakalayabilecek olan, potansiyel iþletme ve faaliyetlerin Ýstanbul dýþý alternatiflere yönlendirilmesi olarak da algýlanmaktadýr. Ýstanbul un desantralizasyonunu Marmara Bölgesi nin iþlevsel bütünlüðü ile baðdaþtýrarak geliþtiren yaklaþýmýn temelinde yatan ilke; bölgede yerel ekonomik geliþme potansiyelinin saptanmasý ve bu potansiyelin Ýstanbul un birikimlerinin yerele taþýnarak harekete geçirilmesidir. Böylelikle hem Ýstanbul desantralizasyonuna hem de Marmara Bölgesi nin geliþmesine, mekansal ve iþlevsel açýdan dengeleyici yaklaþýmlar ve modeller geliþtirerek hizmet etmek mümkün olabilecektir. Merkezi Hükümet ile baþta Ýstanbul olmak üzere, fiziki yakýnlýk itibarýyla Marmara Bölgesi nde yer alan ancak Ýstanbul Metropolü ile iþlevsel bütünlük içerisinde düþünülebilecek olan Edirne, Kýrklareli, Tekirdað, Çanakkale, Balýkesir, Bursa, Yalova, Bilecik, Düzce, Sakarya ve Kocaeli Ýlleri ni kapsayan Bölge Yerel Yönetimleri nin Marmara ve Boðazlarý Belediyeler Birliði þemsiyesi altýnda, sýký bir iþbirliði ve koordinasyona girmeleri gerekecektir. Ýstanbul un potansiyelini Bölge ye yayarak ve yerel potansiyellerle buluþturarak, yýðýlmalarý sýçramalara dönüþtürmek bakýmýndan, anýlan iþbirliði büyük önem taþýmaktadýr. Gerekli yönlendirmelerin ve özendirmelerin bu kanalla yapýlmasý sonucunda, Bölge de çok merkezli kalkýnma politikasýna hizmet edilmiþ olacaktýr. Merkezi Hükümet ce politik ilke olmak üzere benimsenecek çok merkezli planlama yaklaþýmýna dayanarak, bölgesel ölçekte çok merkezli dengeli mekânsal kalkýnmayý Ýstanbul un desantralizasyon sürecini baþlatarak gerçekleþtirmek konusunda iþbirliðine gidilecek kurumsal kaynak; Bölge deki Merkezi Hükümet in yerel temsilcileri ile Marmara ve Boðazlarý Belediyeler Birliði dir. Zamanla, kuruluþ süreci içinde Bölge Kalkýnma Ajanslarý da bu çok merkezli kalkýnma yaklaþýmýnýn belirleyici unsurlarý olarak yerlerini alacaklardýr. Bu yerel organlarýn ve hizmet birliklerinin yaný sýra Bölge illerindeki diðer belediyeler, Ticaret ve Sanayi Odalarý baþta olmak üzere giriþimci ve yatýrýmcýlar ile iþ ve finans çevrelerinin oluþturduðu meslek kuruluþlarý ve ilgi gruplarý, gönüllü faaliyetlere dayalý sivil toplum örgütleri ve akademik kuruluþlar da iþbirliði çerçevesine dahil edilmelidir. Yaþayanlarý için büyük tehdit oluþturan deprem tehlikesinin yaný sýra; baþta su kaynaklarý ve ormanlar olmak üzere, günden güne yitirdiði yaþam destek sistemlerine raðmen Ýstanbul, giderek büyüyen nüfusu ve iþlevleriyle kendi varlýðýný riske sokmaktadýr. Bütününden koparcasýna ülke düzeyinde sosyoekonomik geliþmiþlik farkýnýn açýlmasýnda kutup baþý olurken iç verimliliðinden de kaybeden Ýstanbul Metropolü nün sorunlarýnýn çözümü; Marmara Bölgesi de dahil olmak üzere, ülkenin her bir köþesindeki ekonomik kalkýnma potansiyellerinin; Ýstanbul un gerekli katkýlarýnýn da alýnarak, yerelde deðerlendirilmesinde ve böylelikle Ýstanbul a yönelen nüfus akýþýnýn frenlenmesinde yatmaktadýr.