Dominant (Baskın) Kalıtım

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Dominant (Baskın) Kalıtım"

Ece Özoğuz
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Dominant (Baskın) Kalıtım İngiltere' deki Guy's ve St Thomas Hastanesi ve IDEAS Genetik Bilgi Parkı tarafından hazırlanan broşürlerden kendi kalite standartlarına uygun olarak uyarlanmıştır. Ocak 2007 Bu çalışma EuroGentest, Avrupa Birliği FP6 tarafından desteklenmiştir. Kontrat Numarası: Çeviri; Dr. Türker BİLGEN, Akdeniz Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı Resimler; Rebecca J Kent rebecca@rebeccajkent.com Hastalar ve Aileler İçin Bilgiler

Ocak 2007 Bu çalışma EuroGentest, Avrupa Birliği FP6 tarafından desteklenmiştir. Kontrat Numarası: 512148. Çeviri; Dr.

2 2 11 Dominant (Baskın) Kalıtım Bu broşür dominant (baskın) kalıtımın ne anlama geldiği ve dominant özelliklerin nasıl kalıtıldığı hakkında bilgiler vermektedir. Dominant kalıtımı anlamak için öncelikle genler ve kromozomları tanımak faydalı olabilir. Genler ve Kromozomlar Vücudumuz milyonlarca hücreden yapılmıştır. Birçok hücre genlerin tamamını içerir. Genler gelişmemizi ve vücudumuzun nasıl çalışacağını kontrol eden bilgi takımı olarak rol oynarlar. Ayrıca genler göz rengimiz, kan grubumuz ve boyumuz gibi birçok özelliklerimizden sorumludurlar. Binlerce gene sahibiz. Birçok genin her biri için bir kopya anneden, diğer bir kopya babadan olmak üzere iki kopyasını taşırız. Hem anne hem de baba ile benzer karakterlere sahip olmamızın sebebi budur. Genler kromozom adı verilen küçük ipliksi yapıların üzerinde bulunurlar. Normalde çoğu hücremizde 46 kromozom bulunur. 23 kromozomluk bir takımı annemizden ve diğer 23 kromozomluk takımı babamızdan alırız. Böylece 2 takım 23 kromozoma veya 23 çift kromozoma sahip oluruz. Bazı zamanlarda genin bir kopyasında, genin düzgün çalışmasını engelleyen bir değişim (mutasyon) olur. Bu değişim, genetik bir hastalığa neden olabilir. Çünkü gen vücuda doğru bilgileri iletememektedir.

Genler gelişmemizi ve vücudumuzun nasıl çalışacağını kontrol eden bilgi takımı olarak rol oynarlar. Ayrıca genler göz rengimiz, kan grubumuz ve boyumuz gibi birçok özelliklerimizden sorumludurlar.

3 10 konularda kısa bilgiler veren ve genetik laboratuvarının güncel olarak hangi hizmetleri verdiğini gösteren web sayfasıdır. Adres: Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Genetik Anabilim Dalı, Bornova, İZMIR, Türkiye Tel: E-posta: Web: Şekil 1: Genler, Kromozomlar ve DNA 3 Otozomal dominant (baskın) kalıtım nedir? Bazı özellikler ailede dominant (baskın) yollarla aktarılırlar. Bunun anlamı şudur; kişi genin bir normal kopyasını ve bir de değişmiş kopyasını taşır. Bununla birlikte değişmiş gen, normal gene baskındır veya normal genden üstündür. Bu durum, bireyin genetik hastalıktan etkilenmesine neden olur. Kişiyi etkileyen genetik hastalık, değişmiş gen tarafından vücuda verilmesi beklenen bilgiye bağlıdır. Bazı dominant (baskın) genetik hastalıklar kişiyi doğumundan itibaren etkiler. Diğerleri ise kişiyi sadece yetişkinlik döneminde etkiler. Bunlar geç başlayan hastalıklar olarak bilinirler. Dominant (baskın) genetik hastalıklara yetişkin polikistik böbrek hastalığı ve Huntington hastalığı örnek olarak verilebilir.

tr Web: www.tibbigenetik.med.ege.edu.tr Şekil 1: Genler, Kromozomlar ve DNA 3 Otozomal dominant (baskın) kalıtım nedir? Bazı özellikler ailede dominant (baskın) yollarla aktarılırlar.

4 4 Dominant (Baskın) hastalıklar nasıl kalıtılır? Ulusal genetik merkezler: 9 Resim 2: Ebeveynden çocuğa dominant (baskın) genlerin aktarılması normal gen (mutant) gen (hasta) etkilenmemiş (sağlıklı) Bu web sayfası Hacettepe Üniversitesi tarafından yaygın genetik hastalıklar hakkında kısa bilgiler vermek üzere hazırlanmıştır. Adres: Hacettepe Üniversitesi, ANKARA Tel: Web: Dr. Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Hastanesi nin resmi web sayfasıdır. Genetik testler ve verilen hizmetler hakkında bilgiler bulmak mümkündür. Adres: Talatpaşa Bulvarı Samanpazarı / ANKARA Tel: (0312) E-posta: info@ztb.gov.tr Web: Ankara Üniversitesi, Pediatrik Moleküler Genetik Bölümü nün hazırladığı genetikle ilgili oldukça kapsamlı bilgiler veren resmi web sayfasıdır. Adres: KORU Mahallesi, 606. Sokak, UYUM Sitesi No: , Cayyolu, ANKARA, FAX : or Akdeniz Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı nın resmi web sayfasıdır. Genetik laboratuarlarında yapılan testler ve bölüm hakkında detaylı bilgi bulmak mümkündür. Adres: Akdeniz Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı. Dekanlık Binası 3. Kat Kampus ANTALYA Tel: (hasta) (hasta) etkilenmemiş (sağlıklı) etkilenmemiş (sağlıklı) Gülhane Askeri Tıp Akademisi nin resmi web sayfasıdır. Address: Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Askeri Tıp Fakültesi Etlik, ANKARA, Web: Ege Üniversitesi nin resmi web sitesidir. Genetikle ilgili

yaygın genetik hastalıklar hakkında kısa bilgiler vermek üzere hazırlanmıştır. Adres: Hacettepe Üniversitesi, 06532 - ANKARA Tel: +90 312 305 5000 Web: www.gen.hacettepe.edu.tr Dr.

5 8 5 Ebeveynlerden biri değişmiş gene sahip olduğunda, ya normal geni ya da değişmiş geni çocuğuna aktaracaktır. Bu nedenle çocuklardan her biri %50 (1/2) ihtimalle değişmiş geni taşıyacak ve durumdan olacaktır. Ayrıca çocuk %50 (1/2) ihtimalle genin normal kopyasını taşıyabilir. Bu durumda çocuk hastalıktan etkilenmeyecektir ve çocuklarına hastalığa neden olan geni aktaramayacaktır. Bu sonuçlar rasgele (şans eseri) meydana gelirler. Bu şans her bir hamilelikte hem erkek ve hem de kızlar için aynıdır. Bu broşür dominant (baskın) kalıtım için hazırlanmış kısıtlı bilgi içeren bir rehberdir. Daha fazla bilgi aşağıdaki web sitelerinden elde edilebilir: Web: Genetik hastalıkları da içeren çeşitli hastalıklar hakkında hastaları bilgilendirmek üzere tasarlanmış bir web sayfasıdır E-posta: info@saglikinfo.com Denge Fiziksel ve/veya zihinsel yetersizlikleri bulunan çocuklara özel eğitim veren bir merkezdir. Adres:Yıldırım Beyazıt Cd. No: 112 Yenibosna / İSTANBUL Tel: E-posta: info@dengerehabilitasyon.com Web: Orphanet Nadir hastalıklar, klinik denemeler, ilaçlar ve tüm Avrupa daki destek grupları hakkında bilgi sağlayan ücretsiz web sayfasıdır. Web: Niçin genetik hastalıklar bazen kuşak atlar? Bazı dominant (baskın) genetik hastalıklar aile bireylerini çok farklı şekilde etkileyebilir. Buna değişken ifade denir. Hastalık gerçekte kuşak atlamaz fakat bazı kişiler hastalığın bulgularını tam göstermezler. Bu da onların hastalıktan etkilenmemiş gibi görünmelerine neden olur. Bu kişiler hastalığa sahip olduklarını bile bilemeyebilirler. Yaşamın ileri evrelerinde ortaya çıkan hastalıklarda (kalıtsal meme kanseri ve Huntington hastalığı gibi ileri yaş hastalıkları), kişi hastalık belirtileri ortaya çıkmadan başka bir sebepten ölebilir veya kişiye doğru tanı hiçbir zaman konulmamış olabilir. Diğer yandan ebeveynler çocuklarına bu hastalığı aktarmış olabilirler. EuroGentest Genetik testler ve tüm Avrupa daki destek grupları hakkında bilgi sağlayan, ücretsiz web sayfasıdır. Web:

Bu durumda çocuk hastalıktan etkilenmeyecektir ve çocuklarına hastalığa neden olan geni aktaramayacaktır. Bu sonuçlar rasgele (şans eseri) meydana gelirler.

6 6 Çocuk ailede hastalığa sahip olan ilk kişi ise durum nedir? Bazen dominant (baskın) genetik bir hastalıkla doğan çocuk ailede bu durumdan ilk kişi olabilir. Bu durum ilk olarak çocuğu oluşturacak olan yumurtada veya spermde meydana gelen yeni bir gen değişimi sonucu oluşabilir. Bu değişim oluştuğunda çocuğun ebeveynleri etkilenmez. Ebeveynlerin aynı durumdan etkilenen başka çocuğunun olma olasılığı çok düşüktür. Fakat doktorunuzla riskleri konuşmalısınız. Bununla birlikte hastalıktan çocuk artık değişmiş geni çocuklarına aktarabilir. Hamilelik sırasındaki testler Bazı dominant (baskın) hastalıkların, bebeğe aktarılıp aktarılmadığını tespit etmek için hamilelikte test yapmak mümkündür (Amniyosentez ve CVS broşürlerinde bu testler hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz). Bu, doktorunuzla görüşmeniz gereken bir durumdur. Diğer aile bireyleri Eğer ailedeki her hangi bir kişi dominant (baskın) bir hastalığa sahipse, bunu diğer aile bireyleri ile görüşmek isteyebilirsiniz. Bu bilgi diğer aile bireylerinin teşhis edilmesinde kullanılabilir. Bu durum, çocukları olan veya gelecekte çocuk sahibi olması mümkün aile bireyleri için özellikle önemli olabilir. Bazı kişiler bir genetik hastalığı ailenin diğer bireylerine söylemekte güçlük çekebilir. Ailede endişe yaratacaklarını düşünebilirler. Bazı ailelerde, bireyler akrabaları ile olan bağlantılarını kaybetmiş ve yeniden iletişim kurmanın güç olduğunu düşünebilirler. Genetik uzmanları böyle durumdaki ailelerle sıkça karşılaşır ve diğer aile üyeleri ile bu durumu konuşmanıza yardımcı olmayı teklif edebilirler. Hatırlanması gereken noktalar Kişinin hastalıktan etkilenmesi için sadece değişmiş genin bir kopyasını taşıması yeterlidir (%50 ihtimalle). Bu sonuçlar rasgele meydana gelir. Bu şans her bir hamilelikte aynıdır. Bu şans hem erkekler hem de kızlar için aynıdır. 7 Değişmiş gen düzeltilemez Kişinin yaşamı buyunca kalıcıdır. Değişmiş gen bir insandan diğerine bulaşan bir durum değildir, dolayısıyla kan bağışı yapabilirler. İnsanlar sık sık ailede görülen genetik durumdan dolayı kendilerini suçlu hissederler. Bu durumun hiç kimsenin hatası olmadığını ve durumun oluşması için hiç kimsenin bir şey yapmadığını hatırlamak önemlidir.

Ebeveynlerin aynı durumdan etkilenen başka çocuğunun olma olasılığı çok düşüktür. Fakat doktorunuzla riskleri konuşmalısınız.

Benzer belgeler

Resesif (Çekinik) Kalıtım

12 Resesif (Çekinik) Kalıtım İngiltere' deki Guy's ve St Thomas Hastanesi ve IDEAS Genetik Bilgi Parkı tarafından hazırlanan broşürlerden kendi k a l i t e s t a n d a r t l a r ı n a u y g u n o l a r