yaşamı boyunca çalışmalarını sürdüreceği

Transkript

1 Kuruluş Yeri Seçimi Kuruluş yeri: işletmenin i üzerinde kurulacağı, ğ yaşamı boyunca çalışmalarını sürdüreceği yerdir. İşletme stratejisi saptanırken, firma ne tür bir mal veya hizmet sunacağını ğ ve hangi pazarın içinde rekabet edeceğini belirlemiştir. Ürün ve süreç tasarımı kararlarından sonra sıra kuruluş yerinin seçimine gelir. Kuruluş yeri seçimi uzun dönemli, stratejik kararlardandır. Uzun dönemli bir yatırım kararı olduğundan değiştirilmesi güç ve maliyetlidir. Ancak yine de dinamik bir karardır.

2 Kuruluş yeri kararı; girdileri temin etme, üretim ve dağıtım maliyetlerini etkiler, dolayısıyla verimliliği etkiler. Kuruluş yeri, görüldüğü gibi, sabit maliyetleri, ve de değişken maliyetleri i etkiler. Aynı zamanda gelir üzerinde de etkisi vardır. Örneğin ürün ve üretim tipine göre veya hizmet verilen yere göre ulaştırma maliyetleri (hammaddenin gelmesi ve tamamlanmış ürünün dağıtımı) satış fiyatının %25 ini oluşturabilir. Ulaştırma bunlardan sadece biridir. Ücretler, vergiler, kiralar, hammadde maliyeti vs...

3 Kuruş yeri kararının, kapasite ve talep tahmini ile birlikte verilmesi gerekir. Özellikle hizmet işletmelerinde kuruluş yeri, talebi belirler. Kapasite ise talebe göre belirlenir. Bu nedenle kararların bir arada alınması gerekir.

4 Kuruluş yeri kararı sadece yeni kurulacak işletmelerde değil, bir tesisi kapatıp yeni bir yerde açma, tesis genişletme,yeni i ürün üretme, işletmeye yeni bir bölüm ekleme gibi kararlarda da söz konusudur. Normalde periyodik olarak yer seçimi kararı gözden geçirilmelidir.

5 Tesis yeri seçimi aşağıda belirtilen nedenlerden dolayı oluşabilir: Yeni bir tesis kurulması Yeni bir alana veya binaya taşınılması, Yeni ürün tasarımları veya mevcut ürünlerdeki önemli tasarım ve yönetim değişiklikleri, teknolojik yenilemeler, Bazı ürün üü üretimlerinden i vazgeçilmesi, i Yeni makine alımları, Ergonomik koşullardaki ki olumsuzluklar, l Çevre koruma etmenlerinden kaynaklanan zorlamalar, Malzeme taşımalarının maliyetlerde ki etkisi, Ürün ve üretim kalite spesifikasyonlarının sağlanabilmesi.

6 Endüstriyel kuruluş yeri seçimi analizinde maliyetleri: 1.Girdi sağlama maliyetleri: hammadde, işgücü, enerji, doğal kaynaklar vs.. 2.Ürünün üretilmesi maliyeti: dönüştürme 3.Tüketiciye ulaştırma maliyetleri olarak gruplandırabiliriz. Kötü seçilmiş bir kuruluş yeri: yüksek ulaşım giderlerine, işgücü ve hammaddenin yeterli karşılanamamasına, rekabetsel ve finansal kayıplara yol açar.

7 En iyi yer, işletme tipine göre değişir. Endüstri işletmeleri ş maliyeti minimize edecek yeri, hizmet işletmeleri ise karı maksimize edecek yeri seçmeye çalışırlar. Endüstri işletmeleri maliyete odaklanarak maliyetleri i düşürecek ü bir yeri, hizmet işletmeleri l i ise gelire odaklanarak, satılacak miktarı artıracak yeri belirlemeye l çalışırlar. l Sonuçta yararları maksimize edecek yeri ararlar.

8 KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörler hem çok karmaşıktır, hem de birbirleriyle yakından ilgilidir. Belli bir yerde yapılan üretim veya pazarlama faaliyetine üstünlük sağlayan(özellikle ğ maliyet üstünlükleri sağlayan) her şey kuruluş yeri faktörü olarak nitelendirilebilir. Seçimi etkileyen faktörler dikkate alınırken hammadde tedariği ile üü ürün satışı lojistiği ve ulaştırma maliyetleri hesaplanmakta ve üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve işletmenin rekabet üstünlüğünün artırılması ve karlılığının yükseltilmesi amaçlanmaktadır.

9 KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER İşletmelerin, üretim konusuna göre kuruluş yeri seçiminde bazı faktörlerin baskın rol oynadığı gözlenmektedir. Maden işletmeleri doğal kaynakların çıktığı yere bağlı iken, tarım üretimi ile ilgili işletmeler iklim ve coğrafyayı, KOBİ'ler pazarı, büyük kuruluşlar ise yan sanayileri daha çok dikkate almaktadırlar.

10 Kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler: 1.Ekonomik Faktörler 2.Doğal Faktörler 3.Sosyal Faktörler 4.Psikolojik, Fizyolojik ve Politik Faktörler Olarak gruplandırılabilir.

11 1. Ekonomik Faktörler Hammadde, enerji, işçilik v.b. gibi faktörler bu grupta ele alınmaktadırlar.ulaştırma olanakları, arazi ve inşaat maliyetleri, pazara yakınlık, işgören sağlama ğ kolaylıkları, altyapı ve hizmetlerin varlığı 2.Doğal Faktörler İklim ve arazinin durumu kuruluş yeri seçimini etkileyebilir. Arazi yapısı, yüksekliği, ısı farklılıkları, l yerin deprem kuşağında ğ olup olmaması, nemlilik derecesi, hatta rüzgar durumu, karar vermede etkindir.

12 3S 3.Sosyal Faktörler ktöl Gürültü, hava kirliliği veya suya zarar vereceği gerekçesi ile toplumun direnişi, işletmenin yerinin seçimini etkileyebilir. Toplumun sağlığını, şehirlerin l i kuruluşunu ve gelişmelerini l i i göz önüne tutmak gerekir

13 4. Psikolojik, Fizyolojik ve Politik Faktörler Girişimcinin, ş bir ülkenin belirli bir bölgesine duyduğu yakınlığın da kuruluş yerinin seçiminde rolü olabilir Devlet, iktisadi ve sosyal yararlar sağlayacağı düşüncesiyle, işletmelerin belirli yerlerde kurulmasını öngörebilir veya işletmecilik bakımından kurulmaması gereken yerlerde işletmelerde kurulabilir.

14 Diğer ğ bir gruplandırma ise kuruluş ş yeri seçimini etkileyen faktörleri 10 ana grupta toplamıştır: (Endütriyel gelişim dergisi-1960) Pazar İşgücü Malzeme ve hizmetler Ulaşım Hükümet ve yasama gücü ile organları Finansman Su ve atıkların yok edilmesi Enerji ve yakıt Toplumun özellikleri Bireysel faktörler Bu ana sınıflandırma kendi içinde daha alt faktörlere bölünmüş ve sonuçta 753 değerlendirme faktörü elde edilmiştir. Benzer bir biçimde Factory dergisi, 1961 yılında 36 ana faktör ve 317 alt faktörlü bir liste önermiştir.

15 Ulaşım İyi yaşama koşulları İşgücü arzı Pazarlara yakın olma Genişleme olanağı Kanalizasyon ve çöp Sosyal çevrenin atma hizmetleri ve davranışları tesisleri Varolan tesislerle Üniversite ve yüksek birleştirme olanağı öğretim ğ kurumlarının varlığı Hammadde arz bölgelerine e e yakınlık Reklam yapma olanağı Su sağlanması Arsanın topoğrafyası Ulaşım ş tesislerinin ve Enerji sorunu maliyelerinin uygunluğu Varolan işgücünü üüü tutabilme olanağı

16 İşçi-işveren ilişkileri Yakıt harcamaları İşçi ücretleri Vergilerin özelliği ğ ve yapıları Eğitim ğ durumu Dinsel etmenler Mühendis ve yönetici sağlama durumu Araştırma kurumlarına yakınlık Sosyal çevre içindeki mülkiyet durumu İklim Benzer sanayi dalında çalışan imalatçıların olumlu yöndeki etkileri Mülkiyet harcamaları İletişim olanakları Mahalli yönetim ve vergi politikası

17 Kuruluş yeri seçimini dört aşamada inceleyebiliriz. 1. Ülke Seçimi (globalleşme) Her şeyden d önce işletmenin i hangi ülke sınırları dahilinde olacağı düşünülmelidir. Globalleşen dünya ve çokuluslu şirket kimliğinin yaygınlaşması da bu soruna eğilme derecesinin artmasına neden olmuştur. İnternet, , faks, video, hızlı teslim... Gibi yeni teknolojiler mesafenin önemini azaltmış, işletmelerin kuruluş yerlerini tüm dünya üzerinden seçebilme imkanı sağlamıştır. Bu nedenle kuruluş yeri seçilirken mesafe dışında faktörler kritik hale gelmiştir.

18 Avantajlar: İthal mallara talebin artması, dış pazarı ele geçirme için i neden oluşturmuştur. t Firmalar direk yabancı ülkelerde üretim yaparak ithal mallara olan olumsuz tutumu azaltırlar. Ticari engeller EU, NAFTA, GATT gibi örgütlerin kurulması ile azalmıştır. Müşterinin olduğu yerde üretim yapan firma ithalat kotalarına takılmamış olur. Ucuz işgücü firmaları bu bölgelere çekmektedir. Kore, Çin, Taiwan gibi Tam zamanında üretim anlayışı, üretici ve tedarikçilerin birbirine yakın olmasını gerektirmiştir.

19 Dezavantajlar: İstikrarsız hükümetlerin olması: politik riskler söz konusu, bölgesel yasalara uyulması gerekir. Kıyıötesi işletmeciliğinde bilgilerin paylaşılması: Firma kendine özgü teknolojileri,bge bilgileri payaş paylaşmak a zorunda kalabilir. aab Farklı İşgücü özellikleri: işgücünün düşük verimliliği, ğ işe ş gecikme, ilgisizliği.. ğ Alt yapı sorunu: gelişmemiş alt yapıya sahip ülkeler, işletmelerin ş çalışma ş koşullarına ş yetersiz kalabilir. (yollar, tesisler, destek hizmetler vs..)

20 2. Coğrafi Bölge Seçimi İşletmenin kurulması için seçilen ülke içerisinde bir coğrafi bölge seçmek gerekecektir. Coğrafi bölge seçiminde i hammadde kaynaklarına kl yakınlık, enerji ve yakıt kaynaklarındaki yoğunluk, yan sanayi kuruluşları, işgücü maliyeti, pazara yakınlık, nakliye olanakları ve maliyetleri, ulaşım olanakları, faaliyetleri ve yaşantıyı etkileyecek k iklim koşulları, devlet teşvikleri i ve kısıtlamaları gibi nicel ve nitel veriler birlikte değerlendirilir. Bu şekilde belirlenecek bir bölge içindeki tüm noktaların, bu bölge dışında kalan noktalar karşısında aynı üstünlüklere sahip oldukları kabul edilir.

21 A.B.D. de 15 büyük firma arasında yapılan bir ankette; Yeni fabrikanızın kurulacağı bölgeyi saptarken hangi faktörlere ağırlık verirsiniz? sualine verilen cevapları 3 grupta toplamak mümkün olmuştur: 15 firmanın 14 ü mamulün pazar koşullarına birinci sırayı vermiştir. Pazar koşullarını etkileyen iki neden ortaya çıkmıştır: Mamule olan talebin önemli oranda artması. Nüfus kayması dolayısı ile pazar dağılımının ğ değişmesi. ğ ş 15 firmanın 7 si maliyetleri düşürme zorunluluğuna ikinci faktör olarak yer vermiştir. ş Bunların 5 i mevcut tesislerin eskimesi yüzünden maliyetlerin arttığını ve yeni fabrikanın zorunlu olduğunu belirtmiştir. Aslında 13 firmanın ikinci sıraya koyduğu faktörün, dolaylı veya dolaysız olarak maliyetleri ilgilendirdiği anlaşılmıştır. Önem sırasında üçüncülüğü alan faktör işçiliktir. Sadece 4 firma bölge seçiminde bu faktöre de ağırlık verdiklerini belirtmiştir. Benzer bir araştırmanın ülkemizde yapılması halinde, yukarıdaki ki sıralamadan farklı bir durumla karşılaşılması mümkündür. Hatta aynı ülkede faktörlerin önem sıralamasının zamanla, çeşitli gelişmelerin etkisi altında sık sık yer değiştirmesi doğal sayılmalıdır.

22 3. Yerleşim Bölgesi Seçimi Bir sonraki aşamada seçilen coğrafi bölge içinde bir yerleşim ş bölgesi seçmek gerekir. Örneğin ğ coğrafi bölge olarak Ege Bölgesi ni seçen bir işletmenin ş yerleşim ş bölgesi olarak İzmir-Denizli arasını seçmesi olasıdır. Bu seçimi yaparken göz önüne alınması gerekenler; arsa bulunabilirliği ve maliyeti; işgücü temini ve maliyeti, hammadde ve personelin tesise uzaklığı ve bunların nakliyesinin getireceği maliyet; su, yakıt, enerji ve kanalizasyon durumu; sağlık ve eğitim kurumlarının varlığı olarak sıralanabilir.

23 4. Konum Yeri Seçimi Son aşama olarak işletmenin üzerine kurulacağı arsanın seçimi yani konum yeri seçimi söz konusu olacaktır. Konum yeri seçimi, arsa seçimindeki faktörler ve aralarındaki ilişkiler açısından bölge seçimine göre daha karmaşık bir karardır. Bu seçimi yaparken arazi alanı ve arazinin direnci, topoğrafik yapısı, imar durumu gibi faktörler ve diğer işletmelerle bütünleşme olanağı, yan sanayinin i durumu da incelenmelidir. lidi Bu veriler değerlendirilerek işletmenin üzerine kurulacağı arsaya karar verilir. Bölge seçiminde yapılan bir hatanın konum yeri seçimiyle düzeltilmesi mümkün değildir. Aslında bölge seçimi i ekonomik bir sorun olup makro analiz gerektirir. i Konum yeri seçimi ise bir mühendislik sorunu olup mikro/teknik analiz ile çözülür.

24 Kuruluş ş Yeri Seçim Yöntemleri 1. Karşılaştırmalı Yöntemler Maliyetlerin karşılaştırılması Karların karşılaştırılmasış ş Karlılıkların karşılaştırılması 2. Faktör karşılaştırma ve değerlendirme (puanlama yöntemi) 3. Sevkiyat-uzaklık modeli 4. Ağırlık merkezi yöntemi 5. Başabaş analizi 6. Doğrusal Programlama Modeli (ulaştırma modeli)

25 Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi Birim maliyetlerin hesaplanmasında, maliyet muhasebesinde kullanılan tahmini ve standart maliyet hesaplama usullerinden yararlanılır. Bu da maliyet karşılaştırmaya dayandığından, başka firmaları gerektirir Bu yolun en büyük güçlüğü, geçerli bir hesaplama yapabilmek için, aday kuruluş yerlerinde aynı mamulü üreten bir işletmenin varlığına ihtiyaç duyulmasıdır. Çünkü, maliyetlerin önceden somut biçimde tahmini son derece güçtür.

26 Bu konuda bir örnek vermek gerekirse; bütün özellikleri belirlenmiş bir fabrika için A, B, C, D, E ile adlandırılan beş aday kuruluş yeri olduğunu düşünelim. Bu yerleri, toplam maliyetteki paylarına göre bir histogramla gösterip aşağıdaki şekli elde ettiğimizi kabul edelim. Histogram bize her aday bölgeye ait toplam maliyetleri göstermektedir ve bu basit sıralama sayesinde kıyaslama yapmak oldukça kolaylaşmıştır. Aday kuruluş yerlerinin arazi, işçilik, vergi vb her maliyeti için de benzer histogramlar oluşturmak işimizi oldukça kolaylaştıracaktır. ş

27 Görünür maliyetlerin karşılaştırılması

28 Ancak son kararı verirken bu verilerle yetinmemek gerekir. Görünmeyen maliyet unsurlarını da en azından kabaca incelemekte yarar vardır. Böyle bir inceleme için de, bu unsurlara sübjektif değerler vererek bir kıyaslama tablosu oluşturabiliriz. ş Ve bu sübjektif değerlere daha sonra bir ağırlık veya puan verilerek sayısal bir kıyaslama yapılabilir. Fakat şunu da unutmamak gerekir ki, daha geniş kapsamlı araştırmalar yapılmadan karar vermek sağlıklı olmayacaktır. Aşağıdaki tablo bu amaçla hazırlanmış bir tablo örneğidir.

29 Görünmeyen maliyetlerin karşılaştırılması Yer Seçimi i Değerlemede ğ Verilen Dereceler Faktörleri C A E B D İşgücü üübllğ Bolluğu Yt Yeterli Yt Yeterli Çok Çk Çok Yt Yeterli İşgücü Kalitesi İyi İyi Çok İyi Çok İyi Çok İyi Sosyal lçevre Ot Orta İyii Çok İyii İyii İyii Bölgenin Gelişimi Normal Hızlı Çok Hızlı Çok Hızlı Hızlı Sosyal ltesisler Yt Yetersiz Yt Yeterli Çok İyii Çok İyii Çkİ Çok İyii

30 Karlılıkları Karşılaştırma Yöntemi Karlılıkları karşılaştırma yönteminde, en önemli sakınca, maliyet ve özellikle satış ş gelirlerinin isabetli şekilde tahmin etmenin zorluğunda yatmaktadır. Özellikle, istikrarsız dönemlerde karlılığa aday yerlere göre belirlemek, hemen hemen olanaksız hale gelir.

31 Faktör Karşılaştırma veya Puanlama Yöntemi Bu sistemin uygulanmasında pek çok değişkeni aynı anda analize tabi tutarak, yalnız kuruluş yeri seçiminde değil pek çok işletme faaliyetinde karar aracı olarak kullanılmaktadır Faktör karşılaştırma veya puanlama yönteminde ilk olarak kuruluş yerini etkileyen faktörler bir liste halinde tespit edilir. Daha sonra, faktörlerin çeşitli yoğunluk dereceleri için bir sıralama yapılır. Ağırlıklar verilir. Her aday yerin her faktör için aldığı puanlar belirlenir..

32 Faktör Karşılaştırma veya Puanlama Yöntemi Sonraki aşamada, alınan puanlar, faktör ağırlıkları ile çarpılarak ağırlıklı puanlar bulunur. Tüm puanlar toplanarak her aday yerin aldığı toplam puanlar hesaplanır. En yüksek puanı alan yer tercih edilir. Yönetimin i derecelemesinde d ve puanlamasında sübjektifliğin fazla oluşu, sakıncalı olarak kabul edilmektedir. Yararlı tarafı ise, basit ve uygulanabilir olmasıdır.

33 Factor Rating Example

34 Factor-Rating ti Example Critical Scores Success (out of 100) Factor Weight France Denmark Weighted Scores France Denmark Labor availability and attitude (.25)(70) = 17.5 (.25)(60) = 15.0 People-to- car ratio (.05)(50) = 2.5 (.05)(60) = 3.0 Per capita income (.10)(85) = 8.5 (.10)(80) = 8.0 Tax structure (.39)(75) = 29.3 (.39)(70) = 27.3 Education and health (.21)(60) = 12.6 (.21)(70) = 14.7 Totals Table 8.4

35 Faktör Karşılaştırma Yöntemi Faktörler Ağırlıklar A bölgesi B bölgesi C bölgesi en az en çok en az en çok en az en çok pazar 15 8/120 10/150 7/105 9/135 4\60 8/120 hammadde 20 13/260 16/320 10/200 14/280 18/160 13/260 işgücü 25 10/250 16/400 8/200 9/225 12/300 16/400 taşıma 18 6/108 10/180 8/142 12/216 4\72 6/108 enerji 10 4\40 6\60 6\60 7\70 5\50 7\70 diğerleri 12 9/108 12/144 13/156 15/180 9/108 11/132 TOPLAM

36 Sevkiyat uzaklık modeli Bu model, kuruluş yeri alternatiflerini tifl i i uzaklığa ğ bağlı olarak değerlendiren bir yöntemdir. Modelin amacı toplam sevkiyat miktarının kat edilen mesafe ile ağırlıklandırılmış değerini minimize edecek bir kuruluş yeri seçmektir. Alternatif yerlerin karşılaştırılmasında, her alternatifin ld (load-distance)(sevkiyat-uzaklık) puanı hesaplanır. ld puanı, her sevkiyatın uzaklıkla çarpılması ve bulunan değerlerin toplanmasıyla bulunur. Amaç, büyük sevkiyatların mesafelerini azaltarak ld puanını mümkün olduğunca düşük tutmaktır.

37 1. uzaklıkların belirlenmesi: Gerçek km ölçüsüyle belirlenebilmektedir. Sıklıkla kullanılan bir ölçü de dik doğrusal uzaklığın hesaplanmasıdır. Dik doğrusal uzaklık kuzey-güney, ve doğu-batı ölçüleri kullanılarak iki nokta arasındaki yolun bulunmasıdır. İki noktanın x ve y koordinatlarının mutlak farklarının toplanmasıyla bulunur. d= I x A -x B I + I y A y B I 2. Sevkiyatın belirlenmesi: e es L ij = i ve J arası sevkiyat 3. her alternatifin sevkiyat ve uzaklı değerleri çarpılır.

38 A Load-Distance Model Example: Matrix Manufacturing is considering where to locate its warehouse in order to service its four Ohio stores located in Cleveland, Cincinnati, Columbus, Dayton. Two sites are being considered; Mansfield and Springfield, Ohio. Use the load-distance model to make the decision. Calculate the rectilinear distance: dab = = 45 miles Multiply pyby the number of loads between each site and the four cities

39 Calculating the Load-Distance Score for Springfield vs. Mansfield Computing the Load-Distance Score for Springfield City Load Distance ld Cleveland Columbus Cincinnati Dayton Total Load-Distance Score(456.5) Computing the Load-Distance Score for Mansfield City Load Distance ld Cleveland Columbus Cincinnati Dayton Total Load-Distance Score(504) The load-distance score for Mansfield is higher than for Springfield. The warehouse should be located in Springfield.

40 Ağırlık ğ Merkezi Yöntemi AMY, dağıtım maliyetlerini minimum kılacak dağıtım ğ merkezinin i yerini i bulmada kullanılan l matematiksel bir tekniktir. Yöntem genellikle perakendeci birimlere mal gönderen işletmeler tarafından kullanılır. İlk önce talep merkezleri koordinat sisteminde işaretlenir ve minimum dağıtım maliyeti oluşturan X ve Y koordinatları hesaplanır. Koordinat sisteminin merkezi (orjin) ve kullanılan ölçek standart değildir. Sadece göreceli olarak uzaklıkların orantılı bir şekilde temsil edilmesine i dikkat edilir. Bu koordinatlar aşağıdaki denklemler ile hesaplanır:

41 X lx 325 i i ly i i 436 = = = 79; 7.9 Ycg c.g. = = 10.6 li 41 li 41 cg c.g. =

42 The Center of Gravity Approach This approach requires that the analyst find the center of gravity of the geographic area being considered Computing the Center of Gravity for Matrix Manufacturing Coordinates Load Location (X,Y) (li) lixi liyi Cleveland (11,22) Columbus (10,7) Cincinnati (4,1) Dayton (3,6) Total Computing the Center of Gravity for Matrix Manufacturing X lx i i l 325 = 7.9 ; 41 ly i i c.g. = = c.g. = = = i i 10.6 Is there another possible warehouse location closer to the C.G. that should be considered?? Why? Y l

43 Center-of-Gravity Method North-South Chicago (30, 120) 120 New York (130, 130) Pittsburgh (90, 110) Atlanta (60, 40) East-West Abit Arbitrary origin Figure 8.3

44 Center-of-Gravity Method Store Location Number of Containers Shipped per Month Chicago (30, 120) 2,000 Pittsburgh (90, 110) 1,000 New York (130, 130) 1,000 Atlanta (60, 40) 2,000 (30)(2000) + (90)(1000) + (130)(1000) + (60)(2000) x-coordinate = = 66.7 y-coordinate = (120)(2000) + (110)(1000) + (130)(1000) + (40)(2000) = 93.3

45 Center-of-Gravity Method North-South Chicago (30, 120) New York (130, 130) Pittsburgh (90, 110) Center of gravity (66.7, 93.3) Atlanta (60, 40) East-West Abit Arbitrary origin Figure 8.3

46 Örnek Bir işletmenin altı adet perakendeciye satış ş yaptığını ğ düşünelim. ş Söz konusu işletmenin deposu Z şehrindedir. Yeni bir depo kurmak isteyen işletmenin her bir perakende satış noktasından gelen talep düzeyleri aşağıdaki gibidir:

47 Kuruluş Yerleri Talep (konteyner/ay) A 400 B 300 C 200 D 100 E 300 F 100

48

49 C x = (65)(100) (127)(300) (90)(100) (30)(200) (80)(300) (60)(400) =76,9 C (40)(100) (130)(300) (110)(100) (120)(200) (75)(300) 95)(400) ( C y = ) )( ( ) )( ( ) )( ( ) )( ( ) )( ( ) )( ( =98,9

50 Başabaş Analizi Ekonomik temele dayalı karşılaştırmalarda sadece gelir ve maliyetlerin göz önüne alınması yeterli olacaktır. Eğer ürünlerin fiyatı da kuruluş yerinden etkilenmiyorsa toplam gelirleri de analiz dışında bırakmakta sakınca olmaz. İşletmeler için tesis kurulurken karşılaşılan maliyetler sabit ve değişken maliyetler olmak üzere iki grupta toplanır. Arazi, inşaat için yapılan masraflar sabit maliyetler grubuna girerken; işçilik, hammadde gibi maliyetler de değişken maliyetler olarak adlandırılır. Her iki maliyet grubu da bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Bu yüzden farklı bölge seçim alternatifleri için bu maliyetleri hesaplamak ve kıyaslamak gerekecektir. Başabaş noktası analizinde i tüm maliyetler sabit ve değişken olarak gruplandırılır ve başabaş noktaları hesaplanarak, hedeflenen üretim hacminde en düşük toplam maliyeti veren kuruluş yeri seçilir.

51 Break-Even Analysis Remember the break even equations used for calculation total cost of each location and for calculating the breakeven quantity Q. Total cost = F + vq Total revenue = pq Break-even is where Total Revenue = Total Cost Q = break-even quantity p = price/unit V = variable cost/unit F = fixed cost Q = F/(p-v)

52 Example using Break-even Analysis: Clean-Clothes Cleaners is considering four possible sites for its new operation. They expect to clean 10,000 garments. The table and graph below are used for the analysis. Example 9.6 Using Break-Even Analysis Location Fixed Cost Variable Cost Total Cost A $350, $ 5(10,000) 000) $400, B $170,000 $25(10,000) $420,000 C $100, $40(10,000) 000) $500, D $250,000 $20(10,000) $450,000 From the graph you can see that the two lowest cost intersections occur between C& B(4667 units) and B& A(9000 units) The best alternative up to 4667 units is C, between 4667 and 9000 units the best is B, and above 9000 units the best site is A

53 örnek A, B ve C olarak adlandırılan d l üç kuruluş yeri alternatifinin maliyet detayları aşağıda ğ gösterildiği gibi olsun birimlik üretim hacminde hangi alternatifin seçilmesi gerektiğini inceleyelim.

54 Kuruluş Yeri Sabit Maliyet Değişken Maliyet (TL) (TL/birim) A B C

55 Başabaş noktalarını hesaplayalım; Q = Q Q= birim olarak hesaplanır Q = Q Q= birim olarak hesaplanır. Özetle;

56 Kuruluş Yeri Q Üretim Hacmi (birim) A B C

57

58 Ulaştırma Modeli Ulaştırma modeli genellikle, hali hazırda faaliyet gösteren bir işletmeye yeni bir tesis eklenmesi durumunda kullanılır; ancak yeni bir sistemin kurulması durumunda da uygulanması mümkündür. Ulaştırma Uaşt apobe problemi, Doğrusal Programlama olarak bilinen problemlerin özel bir durumudur. Optimum çözüme ulaşmak için özel bir algoritmaya sahiptir.

59 ulaştırma modelinde, d toplam ulaştırma maliyetini i i minimum kılmak üzere, her birinin belirli miktarda kapasitesi (a i,i=1,2 m) olan üretim noktalarından (A i, i=1,2..m), talep düzeyleri (b j, j=1,2..n) bilinen talep noktalarına (Bj, j=1,2.n) ne kadar mal gönderilmesi i gerektiğinin i belirlenmesi söz konusudur. Bu belirleme yapıldığında optimum dağıtım planı hazırlanmış olacaktır. A den B ye bir birim mal göndermek için katlanılması gereken maliyet, C ij, sabit kabul edilmektedir. Bu koşullar altında optimum dağıtım planı, A lardan B lere taşınacak mal miktarları olan x ij lerin belirlenmesi şeklinde ortaya konmaktadır. Buna göre klasik ulaştırma modeli aşağıdaki şekilde formüle edilebilir:

60 m n X Amaç Fonksiyonu: Min.Z. = C C X ij ij i= 1 j= 1

61 Kısıtlayıcılar: i.tüm talep noktalarının talep düzeyi tamamen karşılanmalıdır. m i= X ij = b j 1 (tüm j=1,2.n için) i.her üretim noktasından çeşitli talep noktalarına gönderilen öd mal miktarı, üretim noktasının kapasitesine eşittir. n X = a ij i j=11 (tüm i=1,2 m için)

62 Üretim noktalarının toplam kapasitesi, talep noktalarının toplam talep düzeyine eşittir. (Bu koşul sınırlayıcı koşul ya da denge koşulu olarak adlandırılır. Gerçek problemde bu koşul sağlanamadığı takdirde, bir hayali tesis ya da talep noktası ilavesiyle (kukla faaliyet) yapay olarak sağlanır). m n a = i b j (tüm i ve j ler için) i= 1 j= 1 i. Negatif olmama koşulu X ij 0 (tüm i ve j ler için)

63 Modeli bir örnekle açıklamak k gerekirse; bir işletmenin üretim yerlerinin A ve B bölgelerinde bulunduğunu ve X,Y ve Z bölgelerindeki pazarlarlara göndermekte olduğunu düşünelim. Talebin arttığını ve toplam talebin mevcut iki fabrikanın üretimiyle karşılanamayacağını kabul edelim. Bu durumda işletmenin ş yeni bir fabrika kurmaya gereksinimi vardır. Bu yeni tesis için de C ve D olmak üzere iki alternatif bölge olduğunu varsayalım. Alternatifler arasında bir seçim yapalım. İlk önce aşağıdaki tablo kurulmalıdır:

64 Fabrika Talep Noktaları X Y Z Fabrika Kapasitesi A C AX C AY C AZ K A B C BX C BY C BZ K B C C CX C CY C CZ K C D C DX C DY C DZ K D KAPASITE Talep T X T Y T Z TALEP

65 Tabloda yer alan C değerleri, ğ bir fabrikadan bir pazara bir birim ürünün taşınması için katlanılan maliyeti ifade etmektedir. Örneğin C, bir birim ürünü A fabrikasından X pazarına ulaştırmanın maliyetidir. Bu tablonun oluşturulması için fabrika kapasiteleri ve pazar talepleri kesin olarak bilinmelidir. Daha sonra bu değerler ğ tablodaki yerlerine yerleştirilerek optimal çözüm rahatça görülebilecektir.

66 Ulaştırma probleminde öncelikle uygun bir başlangıç çözüm bulunur. Uygun başlangıç çözüm için bir kaç yol: Kuzeybatı köşeşi yöntemi En küçük maliyetli hücre yöntemi Ceza ( VAM Vogel s Aproximation Method) yöntemi Daha sonra çözümün optimum olup olmadığı test edilir. Eğer ğ çözüm optimum değilse ğ daha iyi bir çözüm bulunur... (Atlama taşı veya MODİ ile)

67 Atlama taşı Başlangıç uygun çözümden optimum çözüme gidilmesine yardım eder. Boş hücrelerin doldurulması durumunda d maliyet etkinliğini i değerlendirir. ğ di i Her boş hücre, eğer buraya bir birim mal gönderilse toplam gönderme maliyeti ne olurdu diye test edilir. 1. Boş hücre seç 2. Bu boş hücreden başlıyaral, dolu hücreler yardımıyla (yatay ve dikey hareketlerle) kapalı bir döngü yarat. Bir boş veya dolu hücreden atlayabiliriz. 3. Seçili boş hücreye (+) vererek, sonra sırasıyla (-) ve (+) vererek tekrar boş hücreye gel 4. Bir iyileştirme indeksi hesapla ( + ve leri toplayarak) 5. Bu işlemi tüm boş hücreler için yap. indeks 0 ise çözüm optimal değilse çözüm iyileştirilebilir. (-) ler içinde maksimum değerliyi seç oraya gönderme yap

68 SUPPLEMENT Solving Transportation Problems C

69 Learning Objectives Define the problem & prepare the transportation tableau Obtain an initial feasible solution Identify the optimal solution Understand d special situations s

70 Transportation Problems Transportation ti problems determine how much of the demand at each one of several destinations is supplied by each one of several sources The goal is to minimize costs Terminology: Points of demand: The destination that products are shipped to Points of supply: Where products are shipped from

71 LP Notation M Minimize z = cijx subject to : M i= 1 N j= 1 x x ij ij = where: x c ij ij S i D j N i= 1 j= 1 ij for every source, i = 1,... M for every destination i j = 1,... N = the number of units transported to destination = the cost of transporting one unit from source i j from source i to destination j

72 Preparing the Problem To use the stepping stone or modified d distribution (MODI) methods, supply must equal demand. If not, create a dummy source or destination to make up the difference. In the solution, shipments from the dummy source represent unmet demand & deliveries to a dummy destination represent excess supply capacity.

73 Required Information Demand values for each destination (blue) Capacity level at each source (green) Cost of delivering 1 unit to each destination from each source (yellow) Plant Destinations Sources A B C Demand

74 Initial Solutions Common heuristics (rules of thumb): Select a cell & allocate as large a shipment as possible without violating capacity or demand constraints (this eliminates a row or column constraint) Continue selecting new cells until all row & column constraints are satisfied Examples: Northwest Corner Method (NWC) Vogel s Approximation Method (VAM)

75 Northwest Corner Method (kuzeybatı köşesi yöntemi) Begin in the upper left-hand corner of the tableau (the NW corner) Assign the largest shipment possible If the column constraint is satisfied, move to the column on the right If the row constraint is satisfied, move to the row below Continue until all row & column constraints are satisfied

76 NWC Example: Step 1 Plant Destinations Sources 200 A B Column Satisf fied C Demand

77 NWC Example: Step 2 Plant Destinations Sources A Row Satisfied = 100 B C Demand

78 NWC Example: Step 3 Plant Destinations Sources A Colu umn Sa atisfied B C Demand =

79 NWC Example: Step 4 Plant Destinations Sources A B = Row Satisfied 200 C Demand

80 NWC Example: Step 5 Plant Destinations Sources A B n Satisf fied 100 C Demand Column =

81 NWC Example: Step 6 Plant Destinations Sources A B C = 100 Demand

82 NWC Initial Solution Plant Destinations Sources A B C Demand

83 Limitations NW Corner Method ignores the objective function coefficients (costs) Solution often isn t very good: Total cost: 200 units ($2) units ($4) units ($2) units ($6) units ($4) units ($2) = $2800 to transport the 800 units

84 Vogel s Approximation Method VAM yöntemi Compute penalties for each row & column: Compute penalties by subtracting the smallest c ij from the next smallest c ij Select the row or column with the largest penalty Select the cell with the lowest c ij Allocate as many units as possible to that cell Continue until all constraints are satisfied

85 VAM Example: Step 1 Plant Destinations Sources Penalties 200 A Co olumn Satisfie ed B C Demand Penalties

86 VAM Example: Step 2 Plant Destinations Sources Penalties 200 A B C Demand Tied Penalties 1 3 1

87 Arbitrarily Chose 3 rd Destination Plant Destinations Sources Penalties A Row 3 Satisfied B C Demand Penalties 1 3 1

88 VAM Example: Step 3 Plant Destinations Sources Penalties A B C Demand Tied Penalties 1 2 3

89 Arbitrarily Chose 4th Destination Plant Destinations Sources Penalties A Col lumn Satisfied B C Demand Penalties 1 2 3

90 VAM Example: Step 4 Plant Destinations Sources Penalties A Col lumn Satisfied 200 B C Demand Penalties 1 2

91 VAM Example: Step 5 (only 1 column left & only one feasible solution) Plant Destinations Sources Penalties A B C Demand Penalties 2

92 VAM Initial Solution Plant Destinations Sources A B C Demand

93 Better Initial Solution Total Costs: 200 units ($2) units ($1) units ($2) units ($6) +100 units ($4) units ($2) = $2100 to transport the 800 units Compared to $2800 using the Northwest Corner Method

94 Finding the Optimal Solution Initial solutions are feasible, but may not be optimal Use the Stepping Stone or Modified Distribution Method to identify improvements & confirm optimality

95 Atlama taşı ile test d12 d = = 7 (d12,birinci sıranın ikinci sütunu) d14 = = 4 d21 = = 1 d24 = = 1 d31 = = 1 d32 = =1 Tüm indeksler pozitif, çözüm optimum