Abdullah Pafla Aile Sofas

Transkript

1 Türbeler

2 EYÜPSULTAN TÜRBELER Abdullah Pafla Aile Sofas yüp Sultan Camii flad rvan avlusu ile Silahdar A a ECadde aras nda ve Çifte Gelenler Türbesi'nin sa taraf ndad r. Cadde üzerindeki avlu duvar y kt r larak yerine büyük, mermer bir hacet penceresi yap lm flt r. Sa taraf nda ehmed Emin Pafla Ailesi'ne ait iki büyük hacet penceresi vard r. Bu bahse bak n z. Pencere üzerindeki Kelime-i Tevhid yaz s 1189(1775) tarihli olup Kafl kc -Zâde hatt d r. Arkas nda bir lahit mevcuttur. Sütun fleklindeki flahidesinde flu kitabe yaz l d r: Sab ka Ayd n Valisi El-hac/Abdullah Pafla-Zâde sâb - ka/ir-ahur- Evvel merhum ve ma fur/el-hac Abd'ül-Latif Bey/Efendi'nin rûh- flerifleriçün /El-fâtiha./2 B 1189 (29 - A ustos. 1775). Bunun gerisinde Abdullah Pafla'n n kallavîli flahidesi vard r. Tafl n her iki yüzündede yaz bulunmaktad r. Arka yüzündeki kitabe fludur: Sab ka fiam- fierif/ir El-hac Ayd n/uhass l merhum/a fur el-hac/abdullah Pafla'n n/ruhiçün el-fâtiha/sene 1147 fi zilhicce (24-nisan-1735). Ön yüzünde de ayn kitabe vard r. Ayak tafl yoktur. Abdullah Pafla Ayd nl 'd r. Oran n haysiyetli ve tan nm fl bir kimsesi oldu undan 1132 R. evvelinde (ocak-1720) Rumeli payesiyle Ayd n muhass l oldu. fiecaat sahibi ve askerlikte mahareti hesabiyle 1138 C. ahiresinde (flubat-1726) vezaret ihsan buyuruldu zilhiccesinde (Tem. 1728) Emine Sultan ile ev-lendirildi (1731) de fiam ve 1145 de Halep valisi ve 1146 da yine Ayd n muhass l oldu. Damad Abdürrahman Bey 1164 (1751) tarihinde vefat etti. O lu Abdullatif Bey'dir. Üç tu lu pafla olup uzun müddet Ayd n muhass l olan Abdullah Pafla, cesaret ve flecâ'at ile flöhret buldu undan Eran Seraskeri Köprülü Zade Abdullah Pafla'n n maiyetine 2000 süvari askeri ile gitmesi ferman olundukta, gitmekte gecikti i ve ran harbinin neticesine inanmad için katline ferman ç kar ld... Abdullah Pafla'y yaln z ata bindirdiklerinde etraf n Serden-geçti a alar çevirip, Dizdar odas na götürdüklerinde, Sekbanbafl, Pafla abdest al diyince hemen Pafla hançer ile Sekbanbafl 'y kati ve bir adam n yaralay p ve Kap c, bafl n n dahi fiatir' n hançerleyip ellerinden kurtulup, avluya indikte, kal'a bedenlerinden tafl atarak sersem oldukda, serden geçti a alardan Kurban A a gelip öldürdü. Kesik bafl, eflyalar ile stanbul'a gönderildi. Abdullah Pafla, fleci've deli vezir olma a devlete ezlem bir zat idi. Ancak K zlar-a as Beflir A a, bu flecâ'atli adam n yaflamas n zarar saym flt. Bu sebebten katlini duyanlar yaz k dediler. Emine Sultan, 1140 (1728) de Abdullah Pafla ile evlendirilmifltir. II. ustafa'n n k z olan Emine sultan 1152 (1739) da vefat etti. Kabri, evlanakap civar ndaki imar Acem Camii haziresindeki türbesindedir. Sofada, 1237 (1821) tarihinde vefat eden, Abdullah Pafla Zade irahir- Evvel el-hac Abdullatif Bey'in k z Fatma Han m' n da kabri vard r. 20-Z (Temmuz-1794) tarihli bir arfliv belgesine göre, "Cihan-Zâde Abdülaziz Efendi'nin kar s ve Hac Abdullah Pafla'n n k z Atike Han m' n Ayd n'da, Lonca'da bina eyledi i cami ve mektebi" vard. Kaynak (Gezi notu) (Ç.Uluçay, Padiflahlar n Kad nlar S: 76 Emine Sultan) (fiem'dâni-zâde Tarihi, Haz.. Aktepe, 1/ Abdullah Pafla, Utin Bey) (Si. Osm. 3/360 Abdullah Pafla) (Ayvansaray, Vefeyât, Haz, F.Derin S:24) (Osm. Arfl. Evkaf Def No ) (Türkiye-de Vak f Abideleri ve Eski Eserler C:I S:660) Abdülgani Efendi Türbesi yüp Sultan Cami'inin Bostan skelesi'ne aç lan Ekap s n n sol taraf nda ve köflededir. Aç k türbedir. Orjinal flahdesi ince dört köfle olup flikkelidir (1705) tarihlidir. Karinin önünde befl sat r halinde haz rlanm fl mermer bir kitabesi vard r. Sa kenar k r lm flt r. Kitabe fludur: 131

3 EYÜPSULTAN TAR H Ayfle Bahri Kad n Çeflmesi yan nda Abdülgani Efendi Türbesi ve Kitabesi (K r k) Fakir ü ger ganidir âkibet geldi Olur mülk-ü bekan n nakd-i can ile haydar Seday erci'i gûfl eyleyüp Abd'ül-Gani merhum (K r k) bu masivâdan koydu gitdi tac ü destan Bu idi Hakk bu kim bu hankâh n pâk-dervifli Garibin dil-nüvâz ehl-i halin hemden ü yâri (K r k) mahfeli bu câmi'-i vâlây pür feyzin Alemdâr- Resûl-i Kibriya'n n hur-senâ-kân Ç kub zir-i cenaha cezb idüb ol tâirei kudsî An âsûde kald sayesinde oldu hem-câri lâhi bülbül-i cân- azizin nefl'e-yâb eyle Ola pervazgâh ba - adnin sahn- gülzâr Du'â idüb didiler gark- pû-flân fevtine târih fiefi'i ola ana Yâ-Râbb Ebû eyyüb Ensâri 1117 Bu kitabe vaktiyle türbenin kap s veya penceresi üzerinde iken 1726 tarihinde an ndaki Ayfle Bahri Kad n aç k türbesi yap l rken flahidesinin önüne konmufltur. Abdülgani Ef.Eyüp Camii Bafl müezzini ve Ta'rif-Hân' idi. Ta'rif-han, cami ve tekkelerde namazdan evvel Cenab- Peygamber'le büyüklerin evsaf na dair cemaate yüksek sesle izahlarda bulunan vazife sahipleri hakk nda kullan l r bir tabirdir. Ta'rif, bir fleyi etraf yla anlatmak, Han ise okuyan demektir. K z n n o lu ksirci smail Efendi dahi Eyüp Bafl müezzini, ta'rif-han ve Eyüp Türbedar iken 1167 C.evvelde (flubat-1754) vefat etmifltir. Kabri, Eyüp Türbesi haziresinde ve flad rvan avlusu taraf nda ve 1141 (1728) tarihli Ayd n Valisi Abdullah Pafla'n n kallavili flahidesi civar ndad r. Bu aç k türbede flu flahideler bulunmaktad r: 1125 (1713) de vefat eden, de erli Türk âlimi ve güzel sanatlar üstad Abdülbâki Arif Efendi Bahri Kad n' n ayak uçunda bulunan yüksek ve büyük lahdinin bafl tafl ndaki kitabe aynen fludur: Cenâb- rif-i Billah Abd'ül-Bâki-i fâz l Ki olmufldu müzellem fazl- gibi hüsn-ü ahlâk ki kez olmufl idi zât sadr- rümü pirâye Bür etmifldi debir-i çarh vasfiyle meh evrak Olub vareste-i kayd- anâs r gitdi uçma a Hümây ruhi k ld âfliyâne evc-i tlâk Didim giryân giryân mevtinin târihini Vehbi Gidüb Arif Efendi kald ismi dehr-de Baki H.uzunçarfl l "De erli Türk âlimi ve güzel sanatlar üstad Abdülbâki Arif Efendi" adl yaz s nda: "Kendisinin vakf olup zevcesi Behire Han m' taraf ndan yapt r lm fl olan s ra musluklar n arkas nda" kabri vard r, diyor. Bu s ra musluklar bugün yoktur. Yaln z Ayfle Bahri Kad n' n 1139 (1726) tarihli sebili vard r. Arif Efendi'nin st. da, Lâleli Çeflme civar nda kona ve Eyüp'te ise köflkü ve bahçesi vard. Ayr ca, vasiyyeti üzerine damad Abdürrahim Faiz Efendi (ölm ) taraf ndan Eyüp Hamam 'n n külhan karfl s nda bir medrese yapt rm flt r. 1187(1773) de vefat eden Kisriyeli Ahmed Pafla'n n efli Havva han m'a ait mermer bir levha da buradad r. Oysa Havva Han m' n flahidesi, hemen karfl tarafta Ferhad Pafla Haziresindedir (1892). fieyh'ül-harem flkodral ustafa Pafla'n n annesi Dervifle Fât ma Dilber Han m (1895) Biraz yukar da, iflkodral ustafa Pafla-Zâde Hasan Hakk Pafla. Kaynak (Gezi Notu) (Ayvansarayi, ec. Tev2arih S: ) (Uzunçarfl l, De erli Türk Alimi ve güzel Sanatlar üstad Abdülbâki Arif Efendi) (üstakimzâde, Tuhfe S: ) (.Tahir, Osm. üel. eral Yay, 1/262) (Si Osm. 3/297 ve 3/331 Faiz Efendi) (.Z.Pakal n, Tarih Deyimleri 3/401) Adile Sultan Türbesi ehmed Ali Pafla Türbesi de denir. Bostan skelesi Soka 'n n nihayetinde, Hüsrev Pafla Türbesi'n n sol taraf nda ve Hüsrev Pafla Kütüphanesi'nin karfl s ndad r. Yak n tarihlere kadar bu kütüphanenin sa taraf nda bir kahve ve bu kahvenin önünde ise Hüsrev Pafla'n n sütun fleklindeki çeflmesi ve meflhur Bostan skelesi bulunuyordu. Padiflahlar deniz yoluyla Eyüp'e geldiklerinde saltanat kay bu iskeleye yanafl yordu. Türbenin flebeke dökme demir kap s n n iki taraf nda birer türbe odas vard r. Kap üzerinde, demirden, Sultan Abdülmecid'in 1266 (1849) tarihli bir tu ras vard r. Türbe bu tarihte yap lm flt r. Türbe odalar n n Sokak taraf nda dökme demir flebekelde birer büyük hacet penceresi vard r. Üzerleri kubbelidir. Sar Afyon mermer tafl ile kapl cephesine, duvara gömülü vaziyette dört köfle ve iyon bafll kl sütunlar yerlefltirilmifltir. Bu yap n n arka taraf nda, türbedar odas bulunmaktad r. Sa taraf ndaki türbe odas nda alt sanduka vard r. Burada gömülü olanlar flunlard r. 1- ehmed Ali Pafla, 2-Adile Sultan, 3-Küçük yaflta vefat eden S d ka ve Aliye isimli k zlar ile o ullan smail Bey, 6-Hayriye Han m Sultan. Sol taraftaki odada ise üç sanduka vard r. 1-Beflinci Sultan urad' n kad n Resan Han m 2-Sultan urad'm k z Fatma Aliye Sultan 3-Bu mezar ise bofltur. ehmed Ali Pafla'n n büyük sandukas n n önündeki levhada flu kitabe yaz l d r: Devletlü ismetlû dile Sultan aliyy'üfl-flân Hazretleri'nin zevc-i mükerremleri/efâhin-i vükelây Saltanat- Saniyye'den azim-i gülsen sarây- cinân iden Sadr- es-bâk/ve Kapûdân- Deryâ'y sâd k ehmed Ali Pafla Hz. Sene 1285 fi 8 Ra. (29-âz.l868). 132

4 TÜRBELER ehmed Ali Pafla, alt defa Kaptan- Derya ve bir defa da sadr azam olmufltur. Türbeyi yapt rd s rada Ser Asker idi. Adile Sultan, II. ahmud ile 4. kbal Zernigâr Kad n' n k z 22-flevval-1241 (30-may s-1826) da do du. Küçük yaflta annesini kaybetti. Sultan II. ahmud'un Bafl Kad n' Nev-Fidan Kad n taraf ndan büyütüldü. 19-R.âh r-1261(27-nisan-1845) de ehmed Ali Pafla ile evlendirildi. "Sultan ufak, tefek, zarif, zeki, bilhassa pek asil ve flair ruhlu bir genç k zd. Sarayda pek iyi bir tahsil ve terbiye görmüfltü. Kocas ehmed Ali Pafla'ya derin ve gayet temiz bir sevgi ile ba l yd. Ondan üç çocu u oldu, bunlardan ikisi pek küçükken öldü." Önce kocas n, k sa bir süre sonra k z Hayriye Han m Sultan' kaybedince Nakflibendi Tarikatine girdi. ünzevi bir hayat sürmeye, zaman n ibadetle geçirme e bafllad. Eyüp Sultan Türbesi'nin yan ve Sultan 1. Ahmed Sebili'nin arka taraf nda bulunan "Kad nlar escidi"ne her sene ramazan süresince itikâfa çekilme i adet edinmifldi. Kendisi, meflayihi Nahflibendiyye'den ehmed Can Efendi hulefas ndan Bâlâ Tekkesi fleyhi Ali Efendiye ba l idi. Fakir çocuklar okutur, kendisi de okuyup yazmay severdi. Divân ve tekke edebiyat n iyi biliyordu. Osmanl hanedan içinde Divan' olan tek kad n flairdi. Adile Sultan' n F nd kl 'da, bugün Güzel Sanatlar Akademisi olan sahilsaray, Kandille'de bugün k z lisesi olan saray, Kuruçeflme'de Esma Sultan'dan kalma yal s, Üsküdar'- da Valde Ba 'nda ve Ka thane civar nda ayr ca saraylar vard. Kandilli'deki saray n 1856 da yapt rm fl idi. Efli, ehmed Ali Pafla'n n da Üsküdar'da fiemsipafla'da sonradan yerine tekel binalar yap lan sahilsaray vard. 1316(1898) tarihinde ve 75 yafl nda oldu u halde vefat etti. fiair smet Efendinin vefat n söyledi i tarih, türbe odas duvar nda as l d r: Râh- Hakk'da mahv olup bu menzili iden mekân Vâk f- esrar- Vahdet duhter-i ahmud Hân Hâkine yüz sürüb ismet oku târihini Cennet-i me'vây itdi Adile Sultan mekân 1316 Sandukas önündeki levhada flu kitabe yaz l d r: Cennetmekân Sultan ahmud/hân- Sâni Hazretleri'nin/Kerime-i muhteremeleri/fahr'ül-muhadderât/ Tâc'ülmesturât fukara-perver/erhûme dile Sultan/Tâbe serâh Hz. nin/rûhiçün el-fâtiha/fi gurre-i flevval-sene 1316 (12-flubat- 1899) Adile Sultan' n k z, Hayriye Han m Sultan, 10-haziran 1865 te, Kani Pafla'n n o lu Ahmed R fat Bey'le evlendirilmifl, alt ay sonra ayr larak, Nisan-1866 da, fiuray Devlet azas ndan flkodral ustafa fierif Pafla'n n o lu Ali R za Beyefendi ile evlendirilmiflti R.âhirinin onalt nc günü (26-tem, 1869) verem illetinden vefat etti. Çok genç idi. Annesi, ftiraknâme'sinde üzüntüsünü flöyle dile getirmifltir: Baflka bir ac da gösterdi bana zâlim felek Ya'ni kim zevcim Ali Pafla da gitdi adne dek Yadigâr kalm fl idi Hayriye Sultan bana Kalbi mahzunum an nla e lenirdi daima Nuri çeflmimdi surûri kalbi viran m idi Hemden ü yâri flefi-kim sinede can m idi Hüsnü hulki ve cemâli pek güzel idi k z m Hayre mail merhametin bî-bedel idi k z m Âh kim ol nev civânu gülfidan m nâgihan U rad bin derde asla bulmad çâre hemân Bülbüli ruhi lâtifi uçdu bâ - cennete âderiyle zevcini yand rd nâr- firkate Sol taraftaki türbe odas nda gömülü olan Resan Kad n Efendi, 28-art-1860 da do mufl, 2-kas m-1977 de Sultan Adile Sultan Türbesi 133

5 EYÜPSULTAN TAR H V. urad ile evlenmifl, 1879 da Fatma Sultan' ve az sonra da Aliyye Sultan' dünyaya getirmifltir (31-mart-1910) tarihinde vefat etmifltir. K z, Aliyye Sultan da türbede medfundur. Aliyye Sultan, 18-ramazan-1297 (24-a ustos.l880) de Ç ra an Saray 'nda do du. 85-C.ahir-1321(17-eylül-1903) de vefat etti. Kaynak (N.S.Örik, V.urad' n k zlar, Tarih Dünyas 3/ ) (H.fiehsüvaro lu, Adile Sultan, Resimli Tarih ec. 3/ ) (Cevdet Pafla, Tezâkir 14/36) (R.Akakufl, Eyüp Sultan S: ) ( st. Ans. Adile sultan 1/216) (G.Oransay, Asm. Dev. Kim Kimdi 1/127) ( nal, Son As r Tür fiairleri, Adile Sultan 1/14) (C.Atasoy, Kandili'de Tarih S:97-106) (Elif Naci, Adile Sultan, Hayat Tarih ec Say : 10 S: 27) (Ç. Uluçay, Padiflahlar n Kad nlar ve K zlar S: ) (Y.Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 14) ( nal, Ad geçen eser, S: 1453 R fat Bey) drisköflkü yolunda, Kaflgâri Dergâh avlusunda ve 1urtaza Efendi Camii ile Kaflgari fieyh sâ Efendi Türbesi aras ndad r. Aç k türbedir. Etraf duvar ve parmakl k ile çevrilidir. çinde üç kabir bulundu u halde dört kitabe vard r. Ahmed Pafla'n n muhteflem lahdinin flahidesin-deki kitabe fludur: "Surrei Hümâyun Enini esbak/es-seyyid el-hac Ahmed/ Bican Pafla'n n Ruhiçün fatiha. 13-sad-1290 (12-nisan-1873) Lahdin yan nda, günefl flual bir levhada: "Esbak Surre emini el-hac Ahmed Bican Pafla ruhuna fatiha" diye yaz l d r. Bu levhan n sol taraf nda ayn biçim di er bir levhada: "Bican Pafla'n n kerimesi Asiyye erzuka Han m' n ruhuna fatiha (1915), diye yaz l d r. Di er bir lahdin flahidesindeki kitabe fludur: skan- muhacirin/komisyon azas /ve Erkan- harbiye/ Ferikân- kirâm ndan/ erhum ve ma fur/osman Pafla'n n/rühuna fatiha. l-fiaban-1326 (29-a os.l908) Kitabe isri imzal d r. Yaz nefistir. Di er bir flahide üzerindeki kitabe ise fludur: erhum Biçân Pafla'n n/ahdumu iflkodra/defterdar Hac /Behaüddin Bey'in/rûhuna fatiha (1895) Ahmet Bican Pafla Türbesi Ahmet Bican Pafla Türbesi Cami avlusundaki sarn ç bilezi i Ahmed Bican Pafla'n n vefat tarihini tafl maktad r. Kitabesi fludur: S rrei Hümâyun emini esbak es-seyyid Hac Ahmed/Bican Pafla'n n ruhiçün fatiha. 13-Sefer Bican Ahmed Pafla, Enderundan yetiflmifl sonra bidayet-i askeri-i nizamiyeye dahil olmufltur. irlival a kadar yükseldi. Sonra Dar- fiuraya aza oldu (1843) de rütbelerin indirilmesinde Tophaneye nakl ile istihkam livas ve sonra Arabistan Ordusu meclisine aza oldu R. ahirinde (mart- 1848) ir-i iranl k ile Ç ld r Kaimmekan ve sonra beylerbeyi payesi olmufl ve azlinden sonra T rnova utasarr f olup bir sene sonra ayr ld. fieyhülislam Üryani-Zâde Esad Efendi'nin damad idi. Kaynak (Gezi notu) (Si.Osm. 2/35-36) (Osm. Arfl. Dairesi, Vakfiyeler Def. S: 6 S ra No. 172 Dosya No. 4 Gömlek: 7. Bican Ahmed Pafla'n n 1270 (1854) tarihli as l vakfiyesi) Ahmet Dede Türbesi ü meciler'de ve bu isimle bilinen Caddeye aç lan DAhmet Dede Soka ilerisinde ve yolun 90 derece dirsek yapt yerin biraz uza nda olup aç k türbedir. Etraf alçak bir duvarla çevrilmifltir. Ulu bir a ac n gölgeledi i türbedeki flahidede yaz yoktur. Ahmed Dede'nin kimli i belli de ildir. Fetih flehitleri'nden olabilir. Bu civarda Fatih'in top dökümbafl s n n aç k türbesi vard r. Gül Baba Türbesi bahsine bak n z. Ahmet Efendi Türbesi yüp Camii flad rvan avlusu civar nda, kad nlar abdest Emahallinin sa taraf ndad r. Kesme tafltan yap lm fl olup kap s demir olarak de ifltirilmifltir. Penceresi örülmüfl ve içindeki sanduka veya flahidesi kald r lm flt r tarihinde belediyece iflgal edilmifl ve kap s na Genel Elektrik levhas as lm flt. Bugün terk edilmifltir. Cephesinde alt s ra halinde haz rlanm fl 12 m sral bir kitabesi vard r. Baz m sralar yer yer silinmek üzeredir. Kitabe fludur: fieref-bahfl- zemin ba - âlem-i hüner bir kâmil isâl - sâye-i mihr-i cihân-bâb oldu nâ-bedid Çeküb gitdi elin ezhar- gülsen sib-i dünyâdan Bakaya yn'ni kim Yusuf Efendi Zâdei dânâ Olurken bezm-i irfana reflet-engiz ü rûh-efzâ O âliflâna oldu tahta tabut menzilgâh Serâmed ide hüsnü hulkiyle gülzâr- dehr içre Kelâm n gevher-i zibinde itmifldi ân n evlâ Behiflti flevk ile seyr eylesün ol zât- bt hemtâ Du'â idüb Necibâ didi bir târih-i müstesna K la Ahmed Efendi lâlezâr- cenneti me'vâ 1138 (1725) Kitabe, Suyolcu-Zâde Eyyübi Necib Efendi taraf ndan haz rlanm flt r. Ahmed Efendi ve Koca Yusuf Efendi için Çinili Çeflmesi ve Koca Yusuf Efendi Çeflmesi bahislerine bak n z. Türbe beflik çat l d r. Güzel bir hat ile yaz lm fl kitabesinin tarih m sras nda rakam yaz l de ildir. Ebced hesab ile 1138 tarihi bulunmufltur. 134

6 TÜRBELER Ahmet Efendi Türbesi önündeki hazire Türbenin sa taraf nda yine kesme tafltan yap lm fl bir türbedar odas vard r. Bunun da sivri kemerli pencereleri örülmüfltür. Cadde taraf ndaki cephesinde pencere yoktur. Ön cephesinin sa köflesine bafll kl mermer bir sütun yerlefltirilmifltir. Türbe ve odas n n üzerine elektirik kurumunca tu ladan bir kat ç k lm flt r. Bu kat n y kt r lmas ve türbe, eski durumuna getirilerek reva görülen bu sayg s zl a son verilmesi laz md r. Kaynak (Gezi notu) (F. Ayano lu, Tahrib Edilen Eski Eserler, Vak flar Der. 9/262) Aktürbe takc lar'da, Aflç bafl Camii mihrab ilerisinde ve OAflhane Soka üzerindedir. Karfl s nda Eski Saray A as, Yakub A a'n n mektebi ve lahdi, sol taraf nda ise, Levni'nin kabri bulunmaktad r. Sokak taraf ndaki cephesi, kesme tafl bir kaideye oturtulmufl olup, tamamen mermerden yap lm flt r. Dört köfle befl sütunu ve topuzlu demir parmakl kl dört penceresi vard r. Di er üç cephesi muntazam kesme tafltand r. Arka cephesinde dört, iki yan nda ise, ikifler penceresi mevcuttur. Sütunlar üstten flekilli silme kirifllerle biribirine ba lanm flt r. Kemerli kap s y k lm flt r. Tafllar yerdendir. Hiç bir yerinde kitabe yoktur. Tafllar ndan dolay, beyaz görünüfllü oldu u için Aktürbe diye ünlüdür. Türbede, önde dört ve arkada iki küçük olmak üzere alt kabir vard r. Öndekiler lahittir. otifli ve çiçek kabartmal lahit kapaklar da lm fl ve flahideleri yok olmufltur. Çok periflan durumda olup içinde hiç bir flahide kalmam flt r. Bu türbe hakk nda ecmua-i Tevârih'te flu bilgi vard r. "Otakc lar'da hamam karfl s nda Ak-Türbe denmekle maruf mahalde medfun olan ühürgen Ahmed Bey merhumun vefat na Bursal Hâflimî Efendi'nin dedi i târihtir: ührü gibi ad kalub gitti Ahmed Bey 1018 (1609)" Ahmed Bey'in, Bey s fat ndan dolay bir paflan n o lu ve devrinin ünlü bir mühür kaz y c s oldu u anlafl lmaktad r. Karfl s nda bulunan hamam, Abdurrahman fieref Bey Soka üzerinde ve ühendis Ali Dede Çeflmesi karfl s nda idi. Bugün yerinde Apartmanlar vard r. Aziz ahmud Hüdayi Efendi vakf idi. Renk ve boyalarla u raflt için Levni lakab yla an lan Abdülcelil Çelebi, Edirne'den stanbul'a gelmifl ve Nakkaflhane'ye girerek sanat ö renmifltir. Sonra tezhib ve ressaml a heveslenmifl ve bu vadide akranlar n geçmifltir (1735)'de vefat etti. Eserleri ve fliirleri vard r. Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, ec. Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 418) (Pakal n, Tarih Deyimleri S: 607) (S. Ünver, Levni) Aktürbe 135

7 EYÜPSULTAN TAR H Ayas Pafla Türbesi yüp Sultan Cami'nin, iç avlusunun, Bostan skele-si'ne Eaç lan kap s n n sol taraf nda Beybaba Soka n n sa köflesindedir. Dört mermer sütun üzerine oturtulmufl tek kubbeden ibarettir. Kubbe, tromplar üzerindeki sekiz yüzlü bir kasna a yerlefltirilmifltir. Sütunlar aras mermer, flebeke korkuluktur. Bunlar n üzerindeki demir flebekeler yok olmufltur. Asma kap s mermer söveli ve motifli olup anlarda ayet yaz l d r: Anlam fludur: "Zikrin efdali Lailâhe illallah uhammedün Resulullah" ve "ümin iki dünyâda diridir" manas na gelen "El-mü'minu Hayy ün Fiddareyn" yaz l d r. Sütunlar üstten kesmetafl kemerlerle biribirine ba lanm flt r. Hançerli Sultan Türbesi'nin bir benzeridir. Sokak taraf ndaki mezarl k duvar nda büyük bir hacet penceresi vard r ki flebeke demirlidir. Kubbesi, kurflun örtülü iken kald r lm fl ve kiremitle örtülmüfltür. Sonradan bu dahi kald r larak çimento ile s vanm flt r zelzelesinde kubbe çatlad ndan demir çemberle takviye edilmifltir. Ayas Pafla'n n mermer lahdinin bafl ve ayak flahideleri mihrab fleklindedir. Bafl taraf nda güzel bir sülüs ile: Ayas Pafla Türbesi Ayas Pafla Türbesi ntekale min dar'il-fenâi lâ dar'il-bekâi El-merhûm el-magfur Es-sa 'id'üfl-flehid Ayak tafl nda ise: El-muhtacü ilâ rahmet-illâh Ayas Pafla bin uhammed Fî evâhir-i sefer'il-muzaffer Senetli süte ve erba'in ve tis'amie 946 (Tem. 1539) tarih yaz l de ildir. Türbe, imar Sinan' n ilk eseridir. Tezkiret'ül-Bünyan'da: "Hikmet-i Hüdâ-y Ta'âlâ imar Acem Alisi fevt olup mimarl k mahlûl olur. Ol demlerde Veziriazam Ayas Pafla dahi ahirete nhlet eyler. erhumun mezar hususunda a'yan- rûzigâr bir mimar yoktur. Bu fenne mahir bir üstad olsa deyu tefehhus olunurken, Lütfi Pafla: -imar- Haseki olan Sinan Subafl olmak gerektir. Bu kare kadir kimesnedir, deyu mukarrer eder. Ol zaman ye-niçeri A as bu hakiri ça r p: -Pafla Hz. leri sene mimar etme i mukarrer etdi, yan nda caiz midir? De il ise tedarik eyle... ülahaza edib kabul etdim..." Sadr azam Ayas Pafla, Enderun'dan yetiflti. Saraydan Serdengeçti A al ile ç km fl, 1514 de Çald ran uharebesi'ne ifltirak etmiflti. Sonra Anadolu Beylerbeyi ve 1522'de Rodos Seferi'nde Rumeli Beylerbeyi olarak muhasarada bulunmufltu. Vefat na kadar, Kanuni Sultan Süleyman taraf ndan yap lan bütün seferlerde bulundu tarihinde sadr azam oldu ve ölünceye kadar bu mevkide kald. Ayas Pafla'n n son zamanlar nda, 17-sefer-946 (tem. 1539) tarihinde stanbul'da Yemifl'te bir dükkandan yang n ç karak, etrafa sirayet ile ertesi akflama kadar devam edip, büyük hasara yol açm flt. Bu s rada fliddetli bir veba da hümük sürmekte idi. Ayas Pafla bu hastal a tutularak 26-sefer-946 (13-Tem.l539) tarihinde vefat etti. Ayas Pafla okuyup yazma bilmezdi. Fakat cesur bir harp adam idi. "Erli iyle asr içinde nâmdar" oldu u söylenir. Zalim, haris ve servet düflkünü de ildi. stanbul'da F nd kl üzerinde, hâlâ Ayaspafla ad yla maruf semtte bir tak m binalar bulunan havuzlu bir bahçesi vard. Ayas Pafla'n n ikinci vezirli inde debdebesi ancak bir mirliva derecesinde idi. Sadr azam brahim Pafla 400 e yak n üsküflü ile gelirken, Ayas Pafla üsküflüye malik idi. Ayas Pafla kad nlara çok düflkündü. Evinde bir defada 40 beflik salland, vefat nda 20'den fazla evlad kald söylenir. Pafla'n n Vize civar nda, Saray Kasabas 'nda cami'i, medresesi, mektebi ve imareti vard. Camii bugün de mevcuttur. Burada bir saray oldu undan kasaba hâlâ Saray ismiyle an lmaktad r. K z, erve Hatun'un vak flar vard. Kaynak (H. Arayan, imar Sinan' n Yapt lk Eseri, Tarih Hazinesi Say : 5/221) (T.Topaç, Ayaz Pafla, st. Ana. 3/1486) (Si. Osm. 1)446) (Peçevi Tarihi, haz. F. Derin-V.Cabuk, fihrist S:6) (Ayvansaray Vefayet, Haz. F. Derin S: 25) (Hadikat/ ) (Daniflmend, Kronoloji 2/426) (Ata Tarihi 2/18) (R.Akakufl, Eyüp Sultan, S: 167) (Y. Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 18) (B. Unsal, st. Türbeleri Üzerine.. Vak flar Der. 16/82-95) ( si. Ans. 2/43) (Y. Öztuna, imar Sinan' n Hat ralar, Hayat Tarih ec Say 5/8) (A. Refik,. Sinan S: 19) (E. Çelebi, Haz. Dan flman 9/243) (Abdullah Kuran, imar Sinan S: 21) (Suphi Yaatei, imar Sinan' n Yap lar ndaki Kitabeler, st, Sil 6-14) (Hüsrev Tayla, imar Sinan' n Türbeleri, st, s: ) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 4. No ) 136

8 TÜRBELER Ayfle Bahri Kad n Türbesi yüp Sultan Camii'nin, Bostan skelesi'ne aç lan avlu Ekap s n n sol tarafindad r. Hemen arkas nda, Lala ustafa Pafla Türbesi ve önünde ise Abdülgani Efendinin kabri vard r. Yan taraf nda ve yol afl r yerde, Ayafl Pafla Türbesi, karfl s nda ve sol ilerisinde ise meflhur Hançerli Sultan Türbesi bulunmaktad r. Bahri Kad n aç k türbesinin etraf, kesmetafl, dört köfle sütunlarla çevrilmifltir. Sütunlar aras, klasik topuzlu parmakl k ile kapat lm fl pencerelerdir. Sütunlar üsten bir kirifl ile biribirine ba lanm flt r. Avlu kap s taraf ndaki cephesinde befl sütun ve dört pencere vard r. Ortadaki sütun üzerine bir kuzu çeflemeci i yap lm flt r. Aln nda flu kitabe vard r: flbu türbede medfûne olan Sâhib'ül-hayrât el-hace Aifle Bahri Kad n bu sebili fi sebil-allah cra eyledi. Hakk Ta'âlâ kabul eyliye Amin. Rühiçün el-fâtiha. Sene 1139 (1726) Çeflmenin küçük yala k r lm flt r. Ayfle Bahri Kad n' n tavus kuyruklu ve istalaktitli ve meyva kabartmal muhteflem flahidesi üzerinde flu kitabe vard r: erhume ve ma furlehâ Sarayl el-hace Aifle Bahri Kad n bin yüz Otuz dokuz senesi Sefer'ül'hayr mn on Dokuzuncu günü civâr- Rahmet-i rahmana intikal Eylemindir. Ruh çün el-fâtiha 1139 Bahri Kad n, 16 Ekim 1726 tarihinde vefat etmifltir. Rumilerle bezeli olan tafl n iki köflesine helezoni ince sütun kabartmalar yap lm fl ve üzerine de bir bafll k oturtulmufltur. Ayak tafl na, vazo içinde güzel çiçeklerle bezeli bir kabartma yap lm flt r. Bu tafl n bir ayn s sa taraf nda mevcuttur. kisi aras nda brahim Sârim Efendinin yüksek lahdi vard r. fiahide, Emetullah Kad n'a aittir. Fakat yanlamas na k r lm fl ve bu k r k üç m sra boyu uzam flt r tarihlerinde demir kenetlerle tamir edilmifltir. Türbenin sa köflesinde olan kabir, buradaki hacet penceresi önündedir. Üzerindeki kitabe fludur: Erci'i emri ile flevk-i sarây- ukbd Olacak zâika bahfl- ni'am rûh- revân Hazret-i Vâlide-i Fât ma Sultan oldu Hem avâr olmak için Hâlid-i Ensâr-a revân Kasr- dünyây idüb bezl-i Emetullah Hâtûn htiyar eyledi i çin garka- firdevsi hemen Kabr-i pür nurunu Yezdan 'dan istircâmdtr Rûh-i pâkize içün olanlar fâtiha-hân Her ziyaret iden ihlas ile- der târihin Bafl Kad n medfenini Hakk eyle gülzâr- cinân Sene 7752(1739) Hace Ayfle Bahri Kadrin hakk nda Sicill-i Osm. de flu bilgi vard n "Sultan III. Ahmed Han Hz.nin kad nlar ndan olup hac edip gelmifl ve vefat nda Eyyüb'e defnedilmifltir. K z, Fatma Sultan'd r." Kabir tafllar ndaki kitabelerden de anlafl laca üzere meflhur, Fatma Sultan Emetullah Kad n' n k z d r. Emetullah Kad n, Sultan III. Ahmed'in en sevgili efli olmufl ve onu Bafl Kad n yapm flt r. Kendisine, 21-Sefer-1119 (24- nisan-1707] tarihinde Bayezid'de, Darphâne ve civar ndaki arsay temlik etti. O da ayn y l Simkeflhane içinde, altl üstlü iki mescid, yan na çeflme, d fl na bir mekteb ve alt na güzel bir sebil yapt rd. S mkeflhane'yi ve di er emlâkini bu tesislere vakf etti. Vakfiyesinin tarihi 21-flaban-1119 (17 -kasim-1707) dir. Hay r sever ve nce düflünceli bir kad n idi Patrona ihtilalinde, mallar zapt edilerek Eskisaray'a gönderildi. Ya ma edilen mücevherleri aras nda, gayet büyük, siyah elmas tafll bir yüzük ile büyükçe zeytuni Roze elmas yüzük vard ki eflsizdi. K z Fatma Sultan, 1116 (1704) tarihinde do du. 17-receb 1145 (3-ocak-1733) tarihinde Öldü veya zehirletildi. Vefat nda, 29 yafl nda olup Damat brahim Paflan n eflidir. Kabri, Eminönû'nde Yenicami Türbesi bahçesindedir. Ayfle Bahri Kad n Türbesi ilk defa 1117 (1705] tarihinde vefat eden Abdülgani Efendi için yap lm fl ve kap s veya penceresi üzerine, bugün flahidesi Önünde duran büyük, mermer kitabe yerlefltirilmiflti tarihinde, vefat ndan biraz evvel flimdiki türbe yap lm flt r. Bu aç k türbe içinde baflka tafllarda vard r ki flunlard r: 1303 Cim 23 (29-mart-1886). Devletlû fierif Abdullah Pafla'n n efli el-üsteverât Han mefendi. Eyüp'te yal s vard Ca. gurre { 19-mart-1817). uhteflem lahid, kafesi destarl, Sab ka darbhane-i Amire Naz r brahim Sârim Efendi (Si. Osm. /151) 1244 (1828). Lahid, kafesi destarl. ukataat Naz r Hüsnü Hüseyin Beyefendi'nin o lu haco ân- Divân- Hümâyun'dan ehmed Emin Beyefendi Hüsnü Bey. o lunun vefat na dayanam yarak vefat etmifltir. 1263(1847). Sultan Kethüdes el-hac Osman Efendi 1275(1858). Rical-i Devlet-i Aliyye'den, brahim Sar m Efendinin halifesi Nefise Han m. 1288(1871). Sehzade-i civan baht Yusuf zzet Efendinin Lalas... Kaynak (gezi notu) (Si. Osm. 1/2050) (G. Ora say. Osm. Dev. Kim Kimdi, S: 133 (Ayransarayi, et. Tevarih. Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 172) (Ç. Uuçay.Padiflahlann Kad nlar S: ) (Hatlika 1/26-125) Bâb'üssa'âde A as Baba ustafa A a Türbesi takç lar Cami'inin sa bitifli inde bulunan Gazanfer OA a Sebili'nin sa taraf nda idi. Türbe, aç k türbe fleklinde olup kesmetafl söveli ve demir parmakl kl üç hacet penceresi vard. çinde bir kaç kabir, ustafa A a'n n 1032 (1622) tarihli sütun flahidesi ve ayr ca yerde bir de kitabe tafl bulunuyordu. çeri girme e izin vermedikleri için bu kitabe okunamam fll r. Türbe, 1980 senesi y kt r ld ve 137

9 EYÜPSULTAN TAR H Bahariye evlevihanesi Türbesi yerine gas lhane, imam meflrutas ve hela yapt r ld ve buran n uhrevi güzelli i mahv edildi. Bu y k m ve yap m s ras nda ustafa A a'n n flahidesi ve yekpare mermerden yap lm fl flad rvan parçalanarak caminin sol taraf ndaki yol üzerine b rak ld ve bir müddet sonra da yok edildi. Türbenin yan nda bulunan Abdi Efendi s byan mektebinin günümüze intikal eden k sm da bu s rada y kt r ld. 18 Ca (Aral k-1795) tarihli bir takrirde bu türbenin ad geçmektedir. Bahariye evlevihanesi Türbesi Kaynak (Gezi notu) (Osm. Arfl Evkaf Def. III. No: ahariye evlevihanesi sahas içinde ve semahanenin Byan nda idi. Hacet penceresi semahaneye bakmakta idi. evlevihane Ç kmaz 'na aç lan cümle kap s ndan girildi ine göre, sa ileride ve sahil taraf ndayd te evvele semahane y kt r lm fl ve bir müddet sonra da türbe çökmüfltür. Periflan durumda iken 1952 senesinde, buradaki kabirler, Bahariye fiehidlik evkiin'deki aç k türbeye nakledilmifllerdir. Buras, Eyüp Lisesi karfl s nda olup, bu yerdeki, 16 art fiehidleri de, Edirnekap s Sak za ac mezarl na nakledilmifltir. Silahdar A a Caddesi üzerindeki yeni aç k türbenin üç taraf demir parmakl kla çevrilmifltir. Arkas ndaki duvara eski yaz ile: Yâ Hazret-i evlânâ diye yaz lm flt r. Yaz ünlü hattat Hamid'indir. Parmakl klar üzerine evlevi sikkeleri yerlefltirilmifltir. Türbeye, orta yerdeki bir merdivenden ç k lmaktad r. Nakilleri yap lan flahsiyetler flunlard r: 1- Befliktafl evlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendi D Ö Nazif Dede Efendi Yunanistan' n Yeniflehir kasabas nda do du. Babas Yeniflehirli uhaddis Hac Halil Efendidir. Uzun müddet Yeniflehirde Horosahf Aziz Efendi medresesinde müderris oldu. Sonra hacca gitti. Dönüflünde medresenin yan na bir mevlevihane yapt. 1270(1853) de Befliktafl evlevihanesi fleyhi oldu. 16-flevval 1278 (16-nisan-1862) tarihinde vefat ederek Befliktafl evlevihanesi türbesine gömüldü. Bu mevlevihanenin yerine Ç ra an Saray 'n n yap lmas iste i üzerine nafl, 1286 (1869) da yeniden yapt r lan açka evlevihanesi Türbesi'ne nakledildi. Fakat befl sene sonra açka evlevihanesi yerine bir k flla yapt r lmas n n kararlaflt r lmas üzerine kemikleri, 1291 (1874) tarihinde Bahariye evlevihanesi Türbesi'ne nakledildi senesinde de bu türbenin çökerek y k lmas ndan sonra 1952 tarihinde flimdiki aç k türbeye nakil olundu. lim, flâir ve zarif bir zat olup maruf flair Yeniflehirli Avni Bey'in kay nbabas idi. 2- Yeniflehirli fiair Avni Bey, Bekir Pafla'n n o ludur de Yeniflehir'de do du (1855) de stanbul'a geldi. Befliktafl evlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendiye damad oldu. 15-zilhicce-1301 (6-ekim-1884) tarihinde vefat etti. Vasiyetteki üzerine 9 sene evvel ölen efli Emine Han mefendinin kabrine defn edildi. Nakil s ras nda tafl na "Yeniflehirli flair Avni ve Sikkezanbafl ailesi" diye yaz lm flt r. 3-Bahariye evlevihanesi fleyhi Hüseyin Fahreddin Dede Efendi Hayat için Bahariya evlevihanesi bahsine bak n z. 4-Bahariye evlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendi. D Ö Birinci Hasan Nazif Dede Efendinin torunu, Hüseyin Fahreddin Dede Efendinin o lu idi. 5- Zübeyde Han m Efendi. Vefat, , Nazif Dede'nin efli, Fahreddin Dede'nin annesi 6- Fatma Fasiha Han m Efendi. Vefat, 1906 D fieyh Fahreddin Dede efendi'nin k z, fieyh Selman Tüzün'ün annesi. kisi ayn kabirde gömülüdür. Fatma Han mefendi, 138

10 TÜRBELER Hüseyin Fahreddin Dede Efendi'nin k z olup veremden vefat etmifltir. Türbede gömülü olanlardan biri de Yusuf Pafla idi. Befliktafl evlevîhanesi fleyhi Neyzen Saki Dede Efendinin o ludur (1820) de mevlevihanede do du (1884) de vefat etti. Babas n n yerine fleyh olmad için çok üzülürmüfl. Neyzenbas olan Yusuf Pafla de erli bir musikiflinas idi. O lu, ehmed Celaleddin ( ) y llar aras nda Üsküdar usiki Cemiyeti'nin kurucusu ve hocas olmufltur. Yusuf Pafla'ya ait bir tafl, bu aç k türbeye konmam flt r. Türbede gömülü olanlardan biri de Befliktafl evlevi-hanesi fleyhi Neyzen ehmed Said Dede Efendi idi. Befliktafl evlevihanesi fleyhi ahmud Dede Efendinin o ludur (1851) de bu tekkeye fleyh oldu. ki y l sonra 1270 (1853) de öldü. Evvela Befliktafl evlevihanesi'ne gömüldü. Daha sonra kemikleri, açka ve daha sonra da Bahariye evlevihanesi türbesine nakledildi. Yeni aç k türbeye ad n belirten bir tafl konmam flt r. O lu Neyzen Yusuf Pa-fla'd r. Bahariye evlevihanesi bahsine bak n z. Bahariye evlevinanesi aç k türbesinden 250 m. kadar Eyüp Cami'ine do ru yürürsek, evlevi Sikke Kabartmal dört büyük flahide görürüz. Bunlar için. Hayali Said Efendi Haziresi bahsine bak n z. Kavnak (Gezi Notu) (V. Öztu a, Türk usikisi Ans k s m S: 197 ve S: 394) ( nal, Hofl fiada S: 285) ( nal, Son As r Türk fiairleri S:123) Balç k Tekkesi Türbesi Balç k Tekkesi Türbesi eshane Caddesi ile Cezeri Kas m Akar Çeflme Soka n n Fbirleflti i yerde ve Soka n sol köflesindedir. Karfl köflesinde tamir edildi i s rada bofl yere y kt r lan Eyüp Askeri Rüfldiyesi binas ve tam karfl s nda ise eski Feshâ e-i mire ile olla Lütf Ef.nin aç k türbesi bulunmaktad r. Türbenin bugün yaln z iki duvar ve cephesinde ikifler penceresi kalm flt r. Sultan II. ahmud devrinde flimdiki flekli ile tamir edilmifltir. Balç k Tekkesi escidi bahsine bak n z. Türbede üç lahit vard r. Hepsi ayn flekilde olup ayn taflç n n elinden ç km flt r. Birinci lahit, nce dört köfle sahideli ve küçük kavukludur. Tafl k r lm fl veya betona gömülmüfltür. Dört yüzünde devam eden bir kitabesi vard r. ehmed Bey ve flehr-i zilkade yaz lan okunabiliyor. Ayak tafl ise k r lm fl olup demir kenetle birlefltirilmifltir, üzerinde flu kitabe vard r: ntikal el-merhum ve ma fur-kh Osman Pafla bn-i Gazanfer Pasa, validesi merhum fiehzade Sultan Bayezid Han 'in tabe serah KerimeleriAifle Sultan'd r, Sene iflni ve tis'ün ve tis'amie fievvalinde dar- fenadan Dar- bekâye rthtet eyledi, (Ekim-1584).992 Rakam yaz l de ildir. Gazanfer Pafla, Enderun'dan yetiflmifl, fiehzade Beyazid'e damad olma la Beylerbeyi oldu. 967 (1559) tarihinden sonra bos kalm fl ve bir müddet sonra vefat etmifltir. fiehzade Beyazid, babas Kanuni'ye isyan etti i için ran'a kaçm fl ve orada 969 (eylül-1561) tarihinde idam edilmifltir. Burada gömülü olan Osman Pafla hakk nda tarihlerimizde bir bilgi yoktur. kinci lahdin bafltafl ayn biçimde olup yine dolama kavukludur. Ayaktafl sütun fleklindedir. Kitabesi fludur: ntikal el-merhum el-mebrûr ustafa Be bin Hasan Pafla lâ rahmet-i Allahü Tâ'âlâ F et-yevm'üs-sâdis ve'l Aflr n men muharrem 'ül-haram Sene 1015 (may s-1606) ustafa Bey, Tiryaki Hasan Pafla'n n o ludur. Hasan Pafla, 1020 tarihinde Budin valisi iken vefat etti. Üçüncü lahid de ayn biçim olup dolama kavukludur. Bafl tafl nda fatiha ve kel me-i tevhid yaz lar okunmaktad r. Ayak tafl sütun fleklindedir. Kitabesi fludur: ntikal el-merhûm el-mebrûr ehmed Hey men nesi' Üs-Sultan Bâyezid Hân F flehr-i rebi'ül-euvel sene 1032 (Ocak-1623) Türbenin arkas nda, arsas n n nihayetinde, çukurda bir kabir daha vard r. Bafl tafl nda flu yaz lar okunmaktad r: Kad intikal el-merhum el-ma fur ehmed Be bn-i Ahmed Be men Evlâd- el-merhûme smi-han Sultan Bint-i fiah Sultan merhum Sultan Bâyezit Han Hazretleri'nin kerimeyidir. F flehr- flevval 1017 (Ocak-1609) ehmed Bey, Ahmed Bey ile smi-han Sultan' n o ludur, smi-han Sultan ise, Kanuni'nin o lu flehid Bayezid'in k z d r. Had kat'ül-cevâmi'ye göre, türbede yukar da yaz lanlardan baflka flu zevat n kabirleri vard r ki tafllan bugün mevcut de ildir (1716) tarihinde vefat eden Sünbüli fieyh ahmud Efendi 1155 (1742) fieyh ahmud Efendinin o lu fiemsiye tarikinden Abdullah Efendi 1201 Ca. 6(24-flubat-1787). fieyh Abdullah Efendinin o lu Abdülgani Efendi 139

11 EYÜPSULTAN TAR H 1225 B. 10 (15-flubat-1810). fieyh Abdürrahman Efendi 1234 Ra. 14 (ll-ocak fieyh Salim Efendi Bunlardan baflka Tiryaki Hasan Pafla'n n baz akrabalar ile Tarihçi fiem'dânî Zade Süleyman Efendinin kabri de burada idi. Kendisi, 1193 (1779) tarihinde vefat etmifltir. Ayr ca 1965 tarihinde gördü üm, fakat kitabelerini okumaya f rsat bulamad m ve 1153 tarihli olmak üzere 10 kadar daha kabir vard. Bunlar hazirede idi den sonra yok edildi. Kaynak (Gezi notu] (Si.Osm. 3/619 Gazanfer Pafla. 4/324 ahmud Efendi) (Hadika 1/ ) (.Ziya, st. ve Bo aziçi S: 136) slambey Caddesi üzerinde ve slambey lk Okulu karfl s ndad r. Biraz ileride de slambey Camii vard r. Etraf biriketle çevrili, bir de demir kap s bulunan aç k türbenin içinde iki lahit bulunmaktad r. Biri Ömer Pafla'ya di eri ise Bayburtlu ustafa A a'ya aittir. Herikisinin de vefat tarihleri yaz lmam flt r. Halk rivayetine göre kardefl imifller. Kitabeleri aynen fludur: Ömer Pafla'n n Ruhîçün El-fâtiha Bayburtlu ustafa/a a'n n ruhu/için fatiha. ustafa A a'n n, slambey ahallesinde, 1169 (1755) ve Dü meciler ahallesi'nin üst taraf nda 1166 (1752) tarihli olmak üzere iki çeflmesi vard r. Si. Osm. göre, Bayburtlu ustafa A a, Kap Kethüdalar 'ndan olup 1194 recebinin 4 de (6-tem.l780) vefat etmifl ve Üsküdar'a gömülmüfltür. O lu ahmud Efendi ve torunu olup 1206 (1791) da vefat eden müderris ustafa Efendi yan nda gömüldüler. Bunlara Bayburdlu-Zâdeler denirdi. Bayburtlular Türbesi Bayburtlular Türbesi Osm. Arfl. dairesindeki 1246 (1830) tarihli bir inha (Atama) ya göre, bu tarihlerde Bayburdlu ustafa A a'n n Eyüp'te bir cami'i bulunmakta idi. Bunun, türbesi yan nda oldu u san lmaktad r. Bayburtlu ustafa A a'n n, stanbul'da Büyük Postahane arkas ndaki Hubyar Cami ve mektebine yap lm fl vak flar vard. Kaynak (. Tan fl k, st. Çeflmeleri 1) ) (Si.Osm. 4/447) (Osm. Arfl. Evkaf Def. II. No Bektafl Efendi Türbesi yvansaray ile Defterdar aras nda, Yavedud Camii Akarfl s nda, iki yolun birleflti i yerde bulunan eski Ç nar veye Yavedud Karakolu binas yan nda ve Ya hane De irmeni Soka üzerinde idi. Buradaki Sokaklar için 1934 tarihli fiehir Rehberi'ne bak lmal d r. Türbenin içindeki flahideler 1965 tarihinde Kozlu ezarl 'na ve bu mezarl n Ayvanl k ezarl duvar na yak n bir yerine nakledilmifltir. Tafl enteresand r. Yan nda Tersane Emini Yusuf Efendinin aile haziresi vard r. Bunlar da Bab- âli civar ndan buraya nakledilmifllerdir. Türbenin kap s üzerinde flu kitabe bulunuyordu: Zehi âli ziyâretgâh- zibâ türbe-i pür-nûr Ki medfün anda bir gencine-i kân- düri mensur fiehaflân- Cihan Sultan Süleyman Hân- Gâzi'nin mam hocas Bektafl Efendi kümmel-i cumhur Dil-i a âhdan tâ'dâd olunsa gerçi lây kd r Fazilet zâd- pâkinde hüveydâ zühd ile meflkûr Olunca mahîl âray- sefer ukbâya dünyâdan Bu vâlâ türbe-i zîbende olmufldu ana mahsur ürûr- dehr ile geçdi y k ld sakf ü divân O bir viranedir kim anda bir genc-i nihân mestur uhammed nâm O mahdûm- mükerrem nesl-i pâkinde Hulûs üzre makâm- cedd-i pâkin eyledi ma'mûr Bu alarâ'la ç kar Feyzi dü flakka- hâmedden târih ehemmed merkâd- cedd-i kiram n eyledin ma'mûr 1128 (1716) Kitabe yazan Feyzi brahim Efendi Cezeri Kas m Pafla Camii imam idi. Arapça ve farsça bilgisi geniflti. Sonra Kocamustafa Pafla camii imam oldu. Divan flairiydi (1723) de vefat etti. Türbe, Bektafl Efendinin torunu ehmed Efendi taraf ndan tamir edilmifltir. Dolama sar kl enteresan flahidesi üzerindeki kitabesi fludur: Galata'da karaköyün hemen karfl s nda ka'in fevkani Câmi-i fierif banisi ve Kanûn-i Sultan Süleyman Hân Hazretleri'nin imam- evveli ve hocas mevlâna Bektafl Efendi Hazretleri'nin kabri flerifleridir. 933 (1526) s Türbe, ahfad ndan Selanik valisi Zihni Pafla taraf ndan tamir edilmifl idi. Zihni Pafla, Ticaret ve Bay rd rl k bakan olup 1330 R. Ah r (mart-1912) da vefat etmifltir. Kabri, Kad köy'de, Erenköy tren istasyonu yan nda yapt rd camiinin mihrab önündedir. Yan ndaki lahitler için, Kemâl- Evvel Haf z ehmed Efendi Türbesi bahsine bak n z. Zeyl-i Atai'de "Asr- Süleymani'de mam- Sultani olup 140

12 TÜRBELER Beflir A a Türbesi hacet penceresinin Eyüp Sultan Camii avlusundan görünüflü Kasabai Ebî Eyyüb dahilinde zaviyei marufilesi olan Bektafl Efendi" vefat ettikte, efl-fieyh Ömer Efendi mam- Sultan olmufl ve 967 (1559) tarihinde vefat etmifltir," diye yaz l d r. Kaynak (Si. Osm. 2/22 Bektafl Efendi) (Türk Dili ve Ed. ans. 3/216) (Ay-vansarayi, ec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 127) (Hadika 2/36 (Z ya, st. ve Bo aziçi S: 348) (Atai S: 73) Beflir A a Türbesi yüp Sultan Caminin flad rvan avlusunu iç avluya Eba layan büyük kap n n sol taraf ndad r. Kemerli kap s d fl avluya aç lmakta olup büyük hacet penceresi ise iç avlu taraf ndad r. Bu pencerenin üzerine bir ayet-i kerime hak edilmifltir. Kap s üzerinde bafllayan ve sol taraf ndaki hacet penceresi üzerinde de devam eden, üç sat r halinde haz rlanm fl kitabesi fludur: A ay mesned-i dar'üs-sa'âdei sab k Beflir A a 'yi melek haslet kerem ferma Virüb sinin kesire o sadre revmâk u zîb ekârimiyle halay kdan Udi celb-i du'â Cihan n eyledi terk izz ü câh n âhir Çû bildi baki de ildir sa'âdet-i dünyâ Olunca âzim-i râh- baka hulûsunu gör C var- Hazret-i Hâlid ki menzil oldu ana Cenâb- Hazret-i Hakk afv idüb cerâmini akam n eyliye firdevs-i hemdemin havra Du 'a idüb didi bir bendesi ana târih Beflir'e zîr-i Livâi Resul ola mevâ 1159 (1746) Bu pencerenin, iç taraf ndaki iki yan duvar na bir sebil yap lm flt r. Çeflmeciklerinden akan sular önündeki ufak flirin yala a dolmaktad r. fiem'dânî-zâde Tarihi'nde "Ab- leziz bulunup bafl ucunda, fî sebili'1-lâh sebil bina olundu" demektedir. Türbenin, arka taraf ndaki hazireye bakan iki penceresi daha vard r. Burada semiz Ali Pafla'n n, Sadr azam Gürcü ehmed Pafla'n n ve Kethüda Can-Fedâ Hatun'un kabirleri vard r. Sol taraf nda ise Sultan I. Osman' n annesinin yapt rm fl oldu u cüzhâne odas bulunmaktad r. Ahflap sandukas puflidelidir. Beflir A a, Yapraks z Ali A a ç ra olarak Enderun'a girip Sultan III. Ahmed'in hizmetinde bulunmufltur. Sonra, müsahib olmufl ve 1116 (1713) de Dar'üs-sa'âde A as Sülayman A a ile K br s'a gönderilip ve bir müddet sonrada s r'a gitmesine izin verilmifltir. Sonra fieyhülharem olup 1129 tarihi sonlar nda (Aral k 1717) Amber ehmed A a yerine Dar'üs-sa'âde A as olmufl ve 13 sene Sultan Ahmed zaman nda bu görevde Beflir A a Türbesi 141

13 EYÜPSULTAN TAR H kalm fl ve Sultan 1. ahmud'un tahta geçmesi ile vazifede b rak lm fl ve vefat na kadar "ikbal ile hemhal" olmufltur. Vefat 13-C. evvel (3-Haz.l746) tarihindedir. stanbul'da Bab- âli kap s n n sol taraf nda camii, medresesi, sebili, çeflmesi, mektebi ve Nakflibendi Tekkesi vard r. Ayr ca, Eyüp'te Baba Haydar semtinde, Darül-hadisi, mektebi, kütüphanesi ve çeflmesi, edine'de mektebi ve sebili vard r ki bunlar bugün de mevcuttur. Ayr ca stanbul'un bir çok semtinde çeflmeleri vard r. Kaynak (Gezi notu) (Hadika 1/48) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 188) (fiem'- dani-zâde Tarihi. Haz.. Aktepe 1/ ) ( st. Ana. 5/2599) (. Aktepe, Patrona Halil syan, bak fihrist) (Si. Osm. 2/20) (Ayvansarayi, ec. Tevârih Haz. F. Derin-V. Çabuk S: ) (. Tan fl k, st. Çeflmeleri 1/132) ( / ) (Resmi Ahmed Efendi Hamilet'ül Kübera No. 37 Beflir A a) ç k türbe olup, B çakç Eyüp Soka üzerinde ve ADü meciler ektebi Soka 'n n karfl s ndaki 39 kap Nolu evin bahçesindedir. Set üzerindeki bahçenin gerisinde olup etraf, bir duvarla çevrilmifltir. çinde üçü servi olmak üzere befl a aç vard r. B çakç Baha'n n flahideleri dört köfle köfeke taflt r. Yan nda ayn biçim bir kabir daha bulunmaktad r. Üzerlerinde yaz ve tarih yoktur. B çakç Baha'n n Fatih'in b çakc bafl s oldu u ve stanbul'un fethinde bulundu u söylenmektedir. Ad Ferhad imifl. Fetih s ras nda flehid olup buraya gömülmüfl ve B çakç Baba ad na burada bir de mescit yapt r lm fl, fakat 186O'l tarihlerde y k lm fl. Fatih ve Eyüp vakfiyelerinde ad yoktur. Fakat, 12-Ca ( ) tarihli bir ilanla B çakç Ferhad escidi vakf na mütevveli tayin edildi i görülmektedir. Kaynak (Gezi notu) (Koçu, st. Ans. 5/2744) (Osm. Arfl uallim Cevdet Tas. Evkaf Def. No ) B çakç Baba Türbesi B çakç Baba Türbesi B çakç Baba escidi nin arsas senesinde buradaki gecekondular y kt r lm flt r. Buhuri fieyh Yakub Efendi Türbesi takç lar civar nda, Edirnekap ezarl 'n n bir Oköflesinde ve Fethi Çelebi Cadde ile Otakc bafl Soka 'n n birleflti i yerdedir. Örfi bafll kl flahidesinde ve lahdinin di er bir yerinde kitabe ve tarih yoktur. Lahdinin yan yüzlerinde flamdan, buhurdanl k ve karanfil kabartmalar yap lm flt r. Tamamen mermerdir. Dört köflesinde, dört sütunlar ve bunlar birlefltiren kiriflleri mevcuttur. Sütunlar aras demir flebekedir. Üzerine yerlefltirilen mermer kitabede flu yaz vard r: Tekbir-i fierifi k ra'at olunan vezinde besteleyen/ Ve ilk defa emâlik-i slâmiye'de fenn-i musikiyi/ Neflr ve ta'mim eden merhum ve ma fur'ün-leh tri Efendi'nin kabridir. fiehidlik bölü ü kumandan ustafa bn-i Abdül-Cebbar 1336 (1917) Yüzbafl ustafa Efendinin Edirnekap fiehidli i'ni tanzim ederken bu kabri de flimdiki flekliyle tamir ettirmifl ve etraf n yukar da yaz ld gibi çevirmifltir. Bu kabrin bestekar tri ile bir alakas yoktur. Hadika yazar Haf z Hüseyin Efendi bunun için flu bilgiyi vermifltir: "Gariptir ki BUHUR lafz Edirne'de do umuna tarih olmufltur. stanbul'un fethi s ras nda Fatih'in askerlerinden olup fetihten sonra stanbul'da oturur idi. Buhûrf terkibini gerek de ifltirmek ve gerek mankur buhûrû onun icad d r. 98 yafl nda Sultan Beyazid-i Veli zaman nda vefat etmifltir. Kabri, ustafa Pafla Tekkesi hizas nda, köflede bulunan Lala Hüseyin Pafla sebili karfl s nda örf ile mu'azzam kabirdir ki mezar tafl içinde fladan ve buhur resa olunmufltur. Bu fliiri bir ehl-i dil yazm flt r ki fludur: Nâmdafl- Hazret-i Yâkûb mahbûb'ül-kulûb Hurflid-i Yûsuf-lika fleyn-i güzin namdâr Eyleyüb icâd terkib-i buhûrî eyledi. Zikr ü teflbih ü du'a caline ân yadigâr Pir-i pâk ve zinde-dil Bayrâmi-meslek zât idi. Cây- kabr-i pâkini k ld kenâr- reh güzâr 818 (1415) Sâl-i mevliddir Buhûrî hay f ömründen niflan Pes Buhûrî hayf tarih oldu dehre ber-güzâr 916 (1510) lk rakam do umunu göstermektedir. 142

14 TÜRBELER Buhuri fieyh Yakub Efendi Türbesi Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, ec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 239) (. Ziya, st. ve Bo aziçi 1/260) (S. Ünver, utlu Askerler S: 16) (Rauf Yekta, evlevi yinleri II.) (Üsküdarl Hasib, Vefeyât- eflâhir) Cafer Pasa Türbesi ürbe, Kalenderhane Caddesi üzerinde ve K z l inare TCamii civar ndad r tarihinde, sa taraf ndan yeni bir yol aç ld ndan köflebafl olmufltur. Türbenin sa taraf nda ve Oad. üzerindeki büyük, kemerli ve kitabesiz, kesmetafl bir kap dan, türbenin avlusuna girilir. Dikdörtgen fleklindeki türbenin kap s üzerinde befl sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Eyledi Hazret-i Cafer Pafla Hürmet-i merkad-i evlâd- kiram Yapd bu türbei mânend-i behiflt Hem-çû fideva-i berin dar- selâm Kim tilâvet ola Kur'an- Azim Ravza-i cennet-i adn ola müdâm A 'zam-i hayr- cemil eyledi ki Hayr ile yâd ala tâ rûz- k yan Vasfidüb didinihâdi târih Oldu bu türbe cinan gibi makam 955(1587) Kitabe, fiair Nihâdi taraf ndan yaz lm flt r. Türbenin ahflab çat s yüzy llar evvel y k lm flt r. Alt üst pencereleri vard r. Kesmetafltan yap lm flt r. Cafer Pafla, enderûnden yetiflmifl, padiflah n silahdar olmufltur. Sonra Yeniçeri A as ve Sokullu ehmed Pafla'ya damat olmufltur. 976 (1568) tarihinde stanbul yang n nda a al ktan azl olunduysada daha sonra Rumeli Beylerbeyi oldu. Sonra Kubbe Niflan olarak vezir oldu. 995 seferinin de (21- ocak-1587) de vefat etti. Efli, vefat nda hamile olma la do umda ikiz çocu u olmufltur. simleri ehmed ve Cafer idi. Ayvansarayl Hüseyin Efendi Cafer Pafla'n n divânda kati olundu unu yazmaktad r. Cafer Pafla lahdinin bafl tafl nda, Kelime-i tevhid yaz l d r. Lahdin ön yüzünde befl sat r halinde haz rlanm fl flu kitabe vard r: Vezir-i hamifl ol Cafer Pafla Bu devr içre görüb üç pâdiflâh düb Sultan Süleyman Hân 'a hidmet Selim Hân 'a irince sürdü câh riflüb ba'dekû Sultan urad'a urad na riflemedi kemâh derken âlemi seyr ü temafla Adem iklimine irifldi râh Bir eksükli Beyân didi târih Behiflt ola makâm- Yâ-ilâhi Kitabe flair Beyâni taraf ndan haz rlanm flt r. Lahdin yan yüzlerinde üçer iri rozet vard r. Yan ndaki di er lahdin bafl ve ayak flahideleri silindir fleklinde olup firdolay yaz ve ayet ile doludur. Bu, "fiehid-i sa'id skender bey ibn-i Ca'fer Pafla" ya aittir. Tarihi arapça "Fi sene ve elf-1007 (1598) dir. Lahdin yan yüzleri çiçek desenleriyle bezelidir. Türbenin içindeki di er flahideler flunlard r: 990(1582). Nesli Evlad-i Resul Seyyid fieyh'ül-arab 992 (1584) tarihli üç küçük sütun flahide. Cafer Pafla'n n o ullar Ahmet Bey ve di erleri. Vebadan vefat etmifl olabilirler. 994 (1586) Lahit. Cafer Pafla'n n ehmet Bey C. evvel (Ekim-1604). El-masume Hadice bint-i Dervifl ehmed Beyefendi 1198 N. 23 (A os. 1784). Tarikat-i Kadiriyye'den Nevflehirli smail Efendi 1285 Z.3 (17-flubat-1869). Tarikat-i Aliyyei Sa'diyye'den Südlüce Dergâh- flerifi fleyhi Süleyman S dk Efendi halifesi ve bu makam- tarik-i sa'diyye'ye meflihat va'ziyine muvaffak olan Efl-fleyh el-hac Salih S rr Efendi fiahidesi sikkelidir. Tekkesi, türbenin arkas ndaki Ca'fer Pafla edrese- 143

15 EYÜPSULTAN TAR H Cafer Pafla Türbesi si içinde tesis edilmifltir. Ayinleri medresenin dershanesinde icra ediliyordu (1870). Tarikat-i aliyyei sa'diyye meflayihinden Eflfleyh el hac Süleyman Avni Efendinin k z fiehide fierife Sâliha Han m, 1287 Za. 24 (fiubat-1871). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye meflayihinden Efl-fleyh el-hac Süleyman Avni Efendi, El-K r mî, 1289 (1872). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye meflayihinden Eflfleyh el-hac brahim Ataaullah Efendinin efli Fatma Han m B 2 (2 Temmuz 1878). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye'den Ca'fer Pafla Dergâh- fierifi post-niflini K r m Efl-fleyh el-hac ustafa Efendi 1334 (1916). Ca'fer Pafla Dergâh- flerifi postniflini tarikat-i aliyyei Sa'diyye'den Efl-fleyh el-hac smail Hakk Efendinin o lu fieyr Emaneti ketebesinden ehmed Seyfeddin Efendi Türbe içinde, topra a gömülü bir kaç flahide daha vard r. Caddeye aç lan büyük, çift söveli ve kemerli kap dan türbe avlusuna girilir. Sol taraftaki türbenin ahflap oldu u san lan çat s çökmüfltür. Hadika yazar : "Hayrat n n cümlesi harapt r, "diyor. Bu sözden külliyenin, tarihlerinde de bugünkü durumda oldu u anlafl l yor. Fakat medresesi son senelerde onar lm flt r. Fakat, 7-fi (5-art-1827) tarihinde "Cafer Pafla türbesi'ne türbedarl k ve sair cihetlerin tevcihi yap ld na göre türbe, bu tarihten evvel onar lm fl olmal d r. Türbenin üç cephesi, tu la hat ll olarak kesme tafltan infla edilmifl olup, cadde taraf yekpare kesme taflt r. Alt üst 20 pencereden fl k al r. çinde üç dolap ve dört nifl vard r. Kap yan nda bir mihrapc mevcuttur. Türbedeki en eski flahide de 990 (1582) tarihli oldu una göre, ( senelerinde yap lm fl olmal d r. Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, ec. Tevârih, Haz. F. Derin V. Çabuk. S:502) (Si. O. 2/70-71) (Badika /278) (Y. Defliriz, Eyüp'te Türbeler S:23) (ac. Tevârik S: 129) (Daniflmend, Kromoloji 2/ ) (Pecevi Tarihi, Enderun Yay. bak, fihrist) (Ayvansarayi Vefayat, Haz. F. Derin S: 29) (Atâî, fiakay k S: 728) (Osm. Arfl. Daidesi, Evkaf Def. 11. No ) (Evkaf Def. No. 452) (Tarih-i Selaniki, Haz. pflirli S: ) Canan Han m Türbesi oyac Soka üzerinde ve Bahriye Naz r Hasan Hüsnü BPafla Türbesi'nin sol taraf ndad r. Ön cephesi tamamen mermerden olup üstü aç kt r. Di er cepheleri flebeke demirdir. Kap s üzerinde, 1325 (1907) tarihli "Külli nefs-i zaikat'ülmevt" ayet-i kerimesi bulunmaktad r. Türbeye mermer bir merdivenle ç k l r. Kap n n iki taraf ndaki hacet pencereleri flebeke demirlidir. çinde iki kabir vard r. fiahideleri yoktur. Sol taraf ndakinin arkas na mermer bir levha yerlefltirilmifltir. Üzerindeki kitabe fludur: Bahriye naz r esbak Hasan Hüsnü Pafla merhumun mahdumu ustafa Süreyye be ' n halifesi ve merhum Tekfur Da utasarr f Nure Be ' n Kerimesi yirmiüç yafl nda iken Canan Han m Türbesi 144