Yönetim Kurulu Baþkaný

Transkript

1

2

3 içindekiler Sahibi Rasim KAPLAN Birlik Baþkaný Yazý Ýþleri Müdürü Mehmet AKBULUT Editör Dr. Ali KORKMAZ Fotoðraflar Sermin YILMAZ Reklam Sermin YILMAZ ÖNSÖZ 2 TÜRKÝYE'DE ANA ARI YETÝÞTÝRÝCÝLÝÐÝ 4 FAZELYA BÝTKÝSÝ ve ARICILIK 6 ANA ARI VE KOVANA KAZANDIRILMASI 8 ARI SÜTÜNÜN ÝNSAN SAÐLIÐI ÝÇÝN ÖNEMÝ10 ORGANÝK ARICILIKTA ARI SAÐLIÐI12 VEZÝRKÖPRÜ ARICILIÐI 13 ARICILIK DESTEKLEMELERÝ14 BAL ARISI KOLONÝLERÝNDE GENOTÝPÝN ÖNEMÝ 16 Yazýþma Adresi Samsun Ýli Arý Yetiþtiricileri Birliði Ýl Tarým Müdürlüðü Kampüsü Samsun Telefon Fax saybir55@hotmail.com web Samsun Ýli Arý Yetiþtiricileri Birliði Yayýný Olan PETEK Dergisi Yaygýn Süreli Yayýndýr Dizgi/Baský Kardeþler Ofset Pazar Mh. Necatiefendi Sk. No * Samsun kardeslerofset55@hotmail.com IAPV (ÝSRAÝL AKUT ARI FELCÝ VÝRUSU) TÜRKÝYE'DE DE VAR! PEKÝ ÞÝMDÝ NE YAPACAÐIZ? 18 BALIN ÞEKERLENMESÝ20 SAYBÝRDEN HABERLER ULUSLARARASI MUÐLA ARICILIK VE ÇAM BALI KONGRESÝ YILI ÝLÇE ZÝYARETLERÝ 25 ORMAN ÝÞLETME MÜDÜRLÜÐÜ 27 ACI KAYIPLARIMIZ 30 1

4 2 Deðerli Dostlar, Arýcýlýðýn tarihsel geçmiþinin yüzyýllar ötesine vardýðýný hepimiz biliyoruz. Dolayýsýyla asýrlar ötesine gitmeden, yüzyýlýmýzda bile arýcýlýk ile ilgili yeterli derecede akademik çalýþmalarýn yapýlmamasýndan dolayý arýcýlýðýn halen istenilen seviyeye ulaþamamasý üzüntü vericidir. Ancak arýcýlýðýn geliþtirilmesi ve yaygýnlaþtýrýlmasý yönünde son dönemlerde atýlan adýmlarýn da umut verici olduðunu söylemeden geçemeyiz. Biraz gerilere giderek adeta bir yaþam biçimi gibi algýlanan Türkiye arýcýlýðýnýn, daðýnýk ve parçalý bir þekilde amatörce yapýldýðý yýllarý bir hatýrlayalým isterseniz. Ülkemizde arýcýlýðýn devasa sorunlarýnýn yanýnda çözümlerinin olmayýþý da mesleðin uygulanmasý ve geleceði açýsýndan büyük bir handikaptý. Arýcýlýðý bizden çok sonra keþfeden dünya, týp mesleði alanýnda da olmak kaydýyla, oturtmaya çalýþtýðý bilimsel zemin üzerinde ticari ranta dönüþtürerek büyük bir sektör haline getirirken, arýcýlýðýn bizdeki tanýmsýzlýðý arýcýlarýmýz için ayrýca aþýlmasý güç bir sorun olarak karþýlarýnda duruyordu. Hâlbuki tüm sorunlarýn çözüm noktasý, arýcýlýðýn ihtiyaç duyduðu bir zihniyet deðiþimi ve reformdu. Elbette, bu iþi baþarmak çok kolay olmayacaktý. Her yeni yapýlanmada ortaya çýkan, yeniden yapýlanmanýn sancýlarý olacaktý kuþkusuz. Türkiye arýcýlýðýnýn toparlanýp kendisine bir yol haritasý çizerek, arýcýlýðýn refah ve mutluluk içinde olmasý, arýcýlýk adýna geliþmenin ve ilerlemenin altýn çaðýný yaþamasý için, neþter atýlacak, sancý çekilecekti. Ve yýllardan sonra nihayet Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, bu anlamda arýcýlýkta sürdürebilirliðin saðlanacaðý, bilgi ve teknolojiyi kullanan, örgütlü ve etik ÖNSÖZ Rasim KAPLAN Yönetim Kurulu Baþkaný kurallarý olan arýcýlýðýn çalýþmalarýný baþlattý. Ýlk olarak, Bakanlýðýn arýcýlara saðladýðý yardýmlar ve destekler ile arýcýlýk teþvik edildi. Ardýndan üreticilerin örgütlenmesi ve kayýt altýna alýnabilmesi amacýyla arý yetiþtirici birlikleri ve merkez birliði kuruldu. 'Merkez Birliði' bu örgütlenmeye tam anlamýyla önderlik etti ve arýcýlýk potansiyelinin harekete geçmesini saðladý. Ancak arýcýlýðýn önem kazanmasý konusunda geç kalmýþ olmamýzýn nedenlerinden biri olarak konuyla ilgilenen kurumlarýn yeni oluþmuþ olmasý sebebiyle sýkýntýlar tam olarak giderilemedi. Bugün, arýcýlýðýn geleceði adýna saðlýklý bir yörüngeye oturtulmaya çalýþýlan sistem pek tabiî ki, beklentilerimize yeterli cevabý veremiyor olabilir. Ancak bunun sebebi olarak sistemi ve kurumlarýmýzý suçlayýp vicdanlarda cezalandýrmak, kanaatimce çözümün paydaþý olmak yerine kolaycý bir yolu seçmemiz anlamýný taþýr. Bu anlamda, çabanýn ve üretimin yanýnda yer alarak, "bardaðýn boþ deðil, dolu tarafýna" bakmamýz gerektiðine inananlardaným. Bu sorumluluðun bilinciyle tarýmýn temel direklerinden biri olan arýcýlýðýn kaygý, düþünce ve önerilerini ilgili makamlara aktarmak bir görev ve bizim örgütlü olmamýzýn da bir gereðidir. Bizlerin sadece il bazýndaki sorunlarýmýzý yerel yöneticilere duyurmak için bir araya gelmediðimizi ve bu nedenle kurulmadýðýmýzý tekrar tekrar ifade etmek isterim. Kaldý ki, "Birlikler" ayný zamanda arýcýlýðýn istiþare ve karar yerleridir. Bu sebeple gelin sadece ilimiz deðil ülke arýcýlýðýný da ele alýp sorunlarý ve çözümleri noktasýnda tartýþalým, fikirler üretelim. Dertlerimizi paylaþalým, ortak taleplerimizi dile getirelim. Dost acý söyler diyerek, arýcýlýðýn gerçeklerini göz önüne serelim, yanlýþlýklarýmýzý açýk yüreklilikle ortaya koyarak geleceðimizi þekillendirelim. Bilmeliyiz ki, hiçbir sorunun çözümü kolay deðildir. Emek ister, gayret ister. Bizlerin, gerekli fedakârlýkta bulunarak ekonomik alanda refaha ulaþmak için mücadelemizi devam ettirmek görevimiz olmalýdýr. Elbette ki, birçok sýkýntýlarý yaþadýk, yaþayacaðýz. Ama geleceðimizi kurtarmak için bu sýkýntýlarý göðüslemek ve baþarýya giden yolumuzu tamamlamak zorunda olduðumuzu unutmayalým. Deðerli dostlar; Hastalýðýmýza doðru teþhis koyalým bu hastalýðý el birliði ile tedavi edelim. Bunu yaparken de önce kendimizi sorgulayalým. Acaba bizim hiç mi ihmalimiz olmadý? Mesela, çok çalýþtýk, kaliteyi yakaladýk, dünya ve ülke pazarýnda ki yerimizi aldýk da birileri mi çýkardý bizleri oralardan? Bu ve benzer sorularý sormalý ve cevaplarýný öncelikle kendimize vermeliyiz. Diyorum ki, bu sorularýn cevaplarýný hep birlikte el ele arayalým, arýcýlýðýn yarýnlarý için 79 il birliðimizle çözümlerini hep birlikte bulmaya çalýþalým. Geçmiþteki sýkýntýlarýmýzýn tekerrür etmemesi için, sürekli birilerinin öncülüðüyle hareket edip sorunlarýmýzý çözme alýþkanlýðýndan kurtulmalýyýz. Örgütlü olduðumuz bilinciyle hareket eder, dünkü yanlýþ kararlarýmýzýn, hatalý iþ yapma biçimimizin bizi bu noktaya getirdiðinin idraki içinde olduðumuz sürece biz dersimize iyi çalýþýyoruz diyebiliriz. Aynaya bakmayý bilir, hatalarýmýzý sorgular, düzeltmeye baþlarsak, iþte o zaman arýcýlýðýn "zihniyet deðiþiminin" baþlangýcý olacaðýný açýk yüreklilikle söyleyebiliriz. Bu zihniyet deðiþimine de kurumsal yapýmýz içindeki herkesin çok ihtiyacý var. Bu gün, her alanda olduðu gibi gýda sektöründe rekabetin arttýðý kalitenin ön plana çýktýðý ve belirleyici olduðu bir dünyada kendi baþýmýza yaþýyormuþuz gibi davranmamýz doðru olur mu? Bu geliþmelere duyarsýz kalarak kapýlarýmýzý kapatýp, yeniliklere seyirci kalabilir miyiz? Kalamayýz. Çünkü "azýcýk aþým kaygýsýz baþým" kabilinden düþüncelerimiz bizleri bir arpa boyu ileriye götürmez. Diðer yandan her birimizin önceden dar açýdan baktýðý alanlar bu gün geliþmelere kapý açmýþ, tek baþýmýza mücadele etmenin mümkün olamayacaðýný bize göstermiþtir. Ya bir bütünün iþleyen parçasý olacaðýz ya da tek baþýmýza zorlu bir mücadele yürüteceðiz. Dilimize doladýðýmýz "eller aya biz yaya" yaklaþýmýný terk edip yolumuzu, belirleyip taleplerimizi gerekli mercilerde dile getirmek zorundayýz. Modern dünya tüm teknolojik argümanlarýný seferber etmiþ artýk hýzýna yetiþilemeyecek bir hýzla koþmaktadýr. Bu sebeple zaten geç baþladýðýmýz bu yarýþý yavaþ adýmlarla kazanmamýz mümkün deðil. Kaldý ki, dünya sýralamasýnda koloni sayýsý, flora yapýsý bakýmýndan ilk 3'ün içinde olan bir ülke için ürün veriminde, kalitesinde, ihracatta ve ülke içindeki pazarda hak ettiði yerde olmamasý komik bir hal alýyor. Baktýðýmýzda, bu meslek dalýna hizmet eden bütün kurum ve kuruluþlar ülke balýnýn verimliliðinden, kalitesine kadar birçok alanda bizi ileriye taþýyacak kapasiteye sahip. O halde, Merkez Birliðimiz baþta olmak üzere; Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, Orman Bakanlýðý, Üniversiteler, Ýl Arý Yetiþtirici Birlikleri ve arýcýlar üzerlerine düþen görevleri yerine getirmelidirler. Çünkü ortada bir baþarý varsa da hepimizin, baþarýsýzlýk varsa da. Dolayýsýyla tüm paydaþlarýmýz destek vermeli bu isteðe. Burada birlik yöneticilerimiz ve üyelerine çok büyük görevler düþmektedir. Deðerli meslektaþlarým, Bu yola çýktýðýmýzda bizleri çetin bir mücadelenin beklediðini ancak umudumuzu kaybetmemiz gerektiðini söylüyorduk. Çünkü daha zor þartlarla da mücadele etmiþ, zorluklarý hep beraber göðüslemiþtik. Deðerli dostlar, birlikte yüklendiðimiz mesleðin, emanetin hakkýný vermek için geliþmeleri izleyip, olaylarý takip eden deðil; yönlendirebilen, aktif ve dinamik yöneticiler olmalýyýz. Üyelerimizi sürekli bir deðiþim, geliþim ve ilerleme yoluna teþvik etmeliyiz. Deðerli arýcýlar, Birliklerimize sahip çýkýn, büyük hedeflere fedakârlýk etmeden varýlamayacaðýný, güçlü olmanýn bizlerin birlik ve beraberliðinden geçtiðinin bilincine varýn. Sizler her daim yanýmýzda olun ki, bizlerde bu büyük destekle her zorluðun üstesinden gelebilelim. Biz arýcýlar büyük bir dayanýþma örneði gösteren canlýlarla çalýþýyoruz. Onlarýn birliktelik azminden kendimize paylar çýkarabilelim. Ve gelin hep beraber arýcýlýðýn kalkýnma ateþini ve þevkini yakalým. Ýþte bu noktada ben birlik ve beraberliðin en üst düzeyde olacaðýna ve çok büyük baþarýlara imza atacaðýmýza inanýyorum. Bu birlik ve beraberlik sayesinde, mesleki sorunlarýmýzýn çözümü, meslektaþlarýmýzýn daha donanýmlý çalýþmasý ve kalitesi yüksek ürün üretmesi saðlanacaktýr. Bu geliþmelerde hiç þüphe yok ki kaliteli ülke arýcýlýðýna ivme kazandýracaktýr. Bir sonraki sayýmýzda; sorunlarýmýzýn en azýndan bir kýsmýný çözmüþ olarak buluþmak dileði ile siz deðerli dostlarýma saygýlarýmý sunuyorum. 3

5 4 Arýcýlýkta baþarýlý olmak için genç, saðlýklý ve kaliteli ana arý kullanýlmalýdýr. Ana arýlarýn gelecek kuþaklara aktaracaklarý (genetik) özellikler arýcýlýkta büyük önem taþýmaktadýr. Türkiye'de ana arý yetiþtiriciliði ilk olarak Türkiye Kalkýnma Vakfý (TKV) tarafýndan 1972 projelendirilmiþ, 1978 yýlýnda baþlatýlmýþtýr. Bu nedenle geçimini arýcýlýktan saðlayan hiçbir arýcýný arýlarýnýn geleceðini baþkalarýnýn inisiyatifine býrakmalarý doðru deðildir. Ana Arý Yetiþtiriciliðinde Uyulmasý Gereken Kurallar Ana arý, arý ailesinin en önemli bireyi olduðundan arýcýlýkta baþarý, kaliteli ana arýlarýn seçimiyle baþlar. Genç, verimli ana arýlarý bulunan koloniler daha verimlidir. Ana arý yetiþtiriciliðinde çok küçük detaylara bile dikkat etmek gerekir. Damýzlýk olarak seçilecek kolonilerin verimini, ana-baba hatlarýný bilmek gerekir. Bal arýlarýnda dil uzunluðu, kanat ölçüleri, abdomen halkalarýnýn rengi gibi morfolojik özellikler ve davranýþ özellikleri ýrk tespitine yardýmcý olur. Bir ýrkta saflýktan uzaklaþma varsa bu kendini dýþ görünüþüyle açýða verir. Bakýcýlýða uygun arý aileleri iyi geliþmiþ güçlü arýlý kovanlardan seçilmiþ, oðul hazýrlýðýna girmemiþ en az 10 çerçeve arýya sahip olmalýdýr. Bakýcý arý ailelerinde bir seferde bakýma alýnan yüksük sayýsý TÜRKÝYE'DE ANA ARI YETÝÞTÝRÝCÝLÝÐÝ Bahri YILMAZ Ziraat Yüksek Mühendisi Türkiye Arý Yetiþtiricileri Birliði Baþkaný uygulamalarda 20 ile 60 arasýnda deðiþir.. Ana arý yüksüðü sterilize saf balmumundan hazýrlanan ana arý hücre kalýplarý çerçeveler üzerine monte edilir. Ana arýlarýn geliþmesi ve bakýma alýnmalarý açýsýndan yüksük çaplarý çok önemlidir. Ana arý yüksüklerinin en geniþ olan kýsmý 9,5 mm dar kýsmý 9 mm dir Ana Arý Kullanmanýn Avantajlarý Arý ailesi genç ana arýlý olur. Bu da bal ve arý ürünleri verimini olumlu yönde etkiler, koloni geleceði garanti altýna alýnýr. Teknik olarak oðul arý üretimi kolayca saðlar. Zamansýz ana arý kayýplarý önlenmiþ olur. Bütün ana arýlar uluslararasý renk sistemine göre iþaretli olup, kayýt tutulmasýnda kolaylýk saðlar. Genç ana arý ile arýlarýný kýþlamaya hazýrlayan arýcý, arý ailelerini sigorta etmiþtir. Ülkemizde Ana Arý Üretim Çalýþmalarý 1978 Yýlý satýþý yapýlan ana miktarý 350 adettir. Günümüzde TAB üye izinli iþletmeler tarafýndan yýlda ortalama adet çiftleþmiþ ana arý üretilmekte ve arý yetiþtiricilerine verilmektedir. Ýhtiyaç yýlda 2 milyon ana arýdýr. Ana arý yetiþtiriciliði çalýþmalarýnýn baþladýðý 1972 yýlýndan bu yana dünyadaki yeni teknolojiler takip edilerek, ana arý üretiminin ülke arýcýlýðýnýn bir sektörü haline gelmesi saðlandý. Tarým bakanlýðý ve TKV yaptýðý eðitim çalýþmalarý ile Ardahan, Fethiye arýcýlýk üretme istasyonlarýnýn teknik elamanlarý eðitimleri 1979 yýlýnda yapýldý. Daha sonra Alata, Menemen, Ankara ve diðer araþtýrma enstitülerinde ana arý yetiþtiriciliði çalýþmalarý yapýldý yýlýnda önerilerim doðrultusunda TKV aldýðý bir karar ile ana ünitelerinde çalýþanlara iþletmeler devredilmiþtir. Ýþletmelerde çalýþanlar iþinin patronu oldular. Günümüzde ana üretiminin %78'ini bu iþletmeler yapmaktalar yýlýnda bal arýlarýnda suni tohumlama TKV'da baþlanýldý. Ciddi anlamda suni tohumlama çalýþmalarý TKV arýcýlýk merkezinde ve bazý arýcýlýk merkezlerinde yapýlmaya devam etmektedir. Ülkemizin Bal arýsý gen kaynaklarý suni tohumlama ile korunabilir ve geliþtirilir. Bal arýsý genetik çeþitliliðine baktýðýmýzda Kafkas ve Anadolu arý ýrklarý ile Karadeniz ormangülü bölgesi, Muðla çambalý bölgesi, Trakya bölgesi ve Güneydoðu Anadolu arýlarýmýz var. Bu arýlarýmýzýn genetik özelliklerini belirlemek ve korumak için TAB içinde olacaðý proje Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýna verildi. Türkiye de ana arý yetiþtiriciliðinde, ana arýlar çiftleþme testi ve saðlýk kontrolü yapýldýktan sonra daðýtýlmaktadýr. Damýzlýk ana arý ve ticari ana arý yetiþtiriciliði için Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýndan üretim izni almaktadýr. Bu izinler talimatlara göre uygulanýr. Türkiye de 150 iþletme üretim izinli ana arý üretiyor, aile arýcýlýðý olarak yapýlýyor. 2 iþletmede damýzlýk üretiliyor. 5

6 Prof. Dr. Ulviye KUMOVA Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Anabilim Dalý, Balcalý/ADANA FAZELYA (Phacelia tanacetifolia) BÝTKÝSÝ ve ARICILIK Dünya üzerinde yaþamýn sürekliliðinin saðlanmasýnda pek çok etken bir araya gelmektedir. Su ve hava gibi temel faktörlerin yanýnda, bu sistemin sürekliliðini saðlayan koþullardan biri de milyonlarca yýl süren evrim sonucu ortaya çýkan bitkipolinatör iliþkisidir. Ýkisinden birinin varlýðý tek baþýna bir olgu yaratmamakta, ancak ikisi birlikte yaþam üzerinde önemli rol oynamaktadýr. Bu nedenle polinasyon olgusu ve polinasyonda böceklerin, özellikle bal arýlarýnýn önemini ortaya koymaktadýr. Son yýllarda ülkemizde tarýmsal bir uðraþý olarak yaygýn olarak yapýlan arýcýlýk, bu geliþmeler karþýsýnda kendini yenilemek zorundadýr. Tüm dünyada baþlayan yüksek bitkilerin yetiþtirilmesi gündeme gelmektedir. Günümüzde yapýlan göçer arýcýlýðýn zorluklarý da göz önüne alýndýðýnda, mart-mayýs döneminde bölgelerin ekolojik yapýsýna uygun bitki deseninin düzenlenmesi arýcýlýk ve tarýmsal açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Bölgelerimizde arý kolonilerinin doðal kaynaklarla beslenmesi açýsýndan bu amaca hizmet edecek yeni bitki desenlerinin geliþtirilmesi, bölgeye adaptasyonu ve yetiþtirme tekniklerinin arý üreticilerine benimsetilmesi gerekmektedir. Bu açýdan fazelya bitkisi, bölgede kýþlýk ara ürün olarak yetiþtirilebilen ve çok yönlü kullaným alanlarýna sahip bir yem bitkisi olma özelliði ile arý tanacetifolia'dýr. Fazelya Avrupa ülkelerinde nektarý için yetiþtirilen ve gün boyunca arýlarýn üzerinden ayrýlmadýðý çekici bir bitkidir. Birçok Avrupa ülkesinde fazelyanýn arýlýklar önünde özellikle arýlar için yetiþtirildiði veya arýcýlarýn arý kolonilerini fazelyanýn yoðun bulunduðu bölgelere götürdükleri bildirilmektedir yýlýnda Amerika'dan Avrupa'ya getirilen fazelya tahýl hasadýndan sonra yeþil gübre ve örtü bitkisi olarak da yetiþtirilmektedir. Ayrýca bazý ülkelerde toprak erozyonunu önleme çalýþmalarýnda ve topraða azot baðlayýcý bir bitki olarak da yetiþtiriciliði yapýlmaktadýr. Son yýllarda çeþitli bitkilerle karýþým haline getirilerek arý merasý yapýlmasý konusunda pek çok çalýþma yürütülmüþ ve olumlu sonuçlar elde edilmiþtir. Arýcýlar tarafýndan tüm dünyada çok iyi bir nektar kaynaðý olarak bilinen fazelya, dünyadaki nektar bitkisi sýralamasýnda ilk 20 bitki içerisine girmekte, ABD, Rusya ve Almanya'da bal arýlarýnýn yararlanmasý için özellikle arýlýklarýn yakýn çevresindeki alanlara ekimi yapýlmaktadýr. Fazelyanýn nektar salgýsý mg/çiçek/gün, bal potansiyeli kg/da, polen verimi ise 0.5 mg/çiçek düzeyindedir. Fazelya bitkisi gün boyunca nektar salgýlamakta, balý amber renginde bazen açýk yeþil renkte, hafif aromatik kokuludur. Fazelya bitkisi, geniþ ve yaygýn bir þekilde monokültür tarýmýnýn yapýldýðý ve doðanýnýn sürekli olarak tahrip edildiði bölgelerde, yaklaþýk iki ay süren çiçeklenme periyodu boyunca arý kolonilerine maksimum düzeyde yarar saðlayabilecek bitkiler arasýndadýr. Çiçeklerinin bol miktarda polen ve nektar içermesi nedeniyle arýlar tarafýndan yoðun olarak ziyaret edilmektedir. Bu bitki kuluçka faaliyetlerinin erken baþladýðý ve nektar kaynaðý kýsýtlý olan martmayýs aylarý içerisinde bal arýlarýna sürekli ve bol miktarda nektar ve polen desteði saðlayabilmektedir. Ayrýca ekildiði yerlerde hava sýcaklýðýnýn yükselmesiyle birlikte nektar kaynaklarýnýn kurumaya baþladýðý ve göçer arýcýlýk öncesine rastlayan dönemlerde artan koloni populasyonunun nektar ve polen gereksiniminin karþýlanmasýnda kullanýlabilecek ideal bir bitkidir. organik tarým yetiþtiricilerine yeni çerçevesinde doðaya beklentiler dönüþ düþüncesine getirebilecek paralel olarak; arý özelliktedir. ürünleri üretimine, Fazelya, arý-bitki iliþkisine ve Hydrophyllaceae arýcýlýk çalýþmalarýna familyasýna ait tek farklý bir bakýþ yýllýk bitkidir. Dik açýsýnýn getirilmesi geliþmekte ve gerekmektedir. cm boylanmaktadýr. Arýcýlýkta Sap dikenimsi tüylerle verimlilik bir çok kaplý olup yapraklar etkene baðlý olarak sap üzerinde almaþýklý deðiþmektedir. olarak dizilmiþtir. Çiçek Ýlkbahardan yoðun nektar akýmýna kadar arý çeþite baðlý olarak eflatun, mavimsi-pembe, Arýotunun ekim zamaný Çukurova Bölgesi ve kolonilerinin istenilen populasyona ulaþmasý açýk mavi ve beyaz renkte olabilmektedir. Akdeniz sahil kuþaðýnda rakýmý 500 metreye kadar verimliliði etkileyen önemli bir faktördür. Bu Çiçekler sap üzerinde tek taraflý olarak olan yerlerde sonbaharda eylül-kasým aylarý arasýdýr. nedenle arýcýlarýn kolonilerini erken dizilmiþ, uzun, kývrýk, salkým þeklindedir. Kýþ aylarýnýn soðuk geçtiði yerlerde toprak ve hava ilkbaharda çok iyi beslemeleri, zengin bir Çiçeklenme sapýn alt kýsmýndan baþlamakta, sýcaklýklarýnýn elverdiði ilk zamanda yazlýk ekim nektar ve polen kaynaðý saðlayan bitki uca doðru ilerlemekte ve bir haftada olarak yapýlmalýdýr. Karadeniz Bölgesinde mart-nisan alanlarýna taþýmalarý veya nektar ve polen salkýmýn tamamý çiçeklenmektedir. Çiçek aylarýnda ekimi yapýlmakta, haziran ayýnda kaynaðý saðlayan bitkilerin yetiþtirilmesi yapýsý 5 taç yaprak, 5 çanak yaprak, 5 stamen, çiçeklenmektedir. Ekimi, çiçeklenme süresini gerekmektedir. 2 parçalý pistil ve 2 karpelden oluþmaktadýr. artýrmak amacýyla bir kaç defada 2-3 hafta aralýklarla Bu yaklaþýmlara paralel olarak ülkemiz Anavataný Kaliforniya olan fazelyanýn yapmak mümkündür. Böylelikle farklý zamanlarda arýcýlýðýnda yeni tekniklerin kullanýlmasý 13 türü bulunmakta, bunlardan yalnýzca 5 çiçeklenmeye gelen bir tarla elde edilerek yanýnda arýcýlýk açýsýndan ekonomik deðeri türü bulunmakta ve en yaygýn tür Phacelia çiçeklenme periyodu uzatýlabilir. 6 7

7 8 ANA ARI VE KOVANA KAZANDIRILMASI Prof.Dr. Muhsin DOÐAROÐLU Ana Arýnýn Özellikleri Ana arý bazý anormal durumlar hariç her kovanda bir tane bulunur. Arý ailesinin yani koloninin geliþmesi için yumurtlayan tek bireydir. Döllendiði halde dölsüz yumurta býrakabilir ve bu döllenmemiþ yumurtalardan erkek arýlar yetiþir. Vücut yapýsý olarak ince uzundur. Boyu erkek ve iþçi arýdan uzun fakat erkek arýdan daha ince yapýlýdýr. Karýn kýsmý uzun olduðundan kanatlarý vücuduna oranla daha kýsadýr. Yumurtlama döneminde yaðlý bir vücuda sahip olduðu ve kanatlarýnda vücuda oranla kýsa olmasý nedeniyle bu dönemde uçma yeteneði iyi deðildir. Ancak gözden yeni çýktýðýnda ince olduðundan ve oðul öncesinde de hýzla zayýflamasý nedeniyle bu iki dönemde kolayca uçabilir. Ana arý iþçi arý ile ayný yapýdaki yumurtalardan oluþtuðu halde vücut yapýsý iþçi arýlardan farklýdýr. Ýþçi arýnýn iþlemleri kolaylýkla yapabilmesi için vücudunda bulunan birçok özellik ana arýda bulunmaz. Gözleri en az geliþmiþ bireydir. Ýþçi arýlarda iyi geliþmiþ bir zehir kesesi ve iðne olduðu halde ana arýda zehir kesesi daha az geliþmiþtir. Ýðne ise hafif çýkýntýlý ve kývrýktýr. Ýnsana karþý nadiren kullandýðý iðnesini yalnýzca kendisine rakip olacak ana arýlara karþý kullanýr. Üreme organlarý iþçi arýda oldukça cýlýz olduðu halde ana arýda çok iyi geliþmiþtir. Döllenme sýrasýnda erkek arýlardan aldýðý spermayý depoladýðý bir sperm kesesi vardýr ve bu kesedeki spermi hayatý boyunca kullanýr. Ana arýnýn erkek arý gözlerine dölsüz iþçi arý gözlerine döllü yumurta býrakabilme özelliði tümüyle kendi isteðine baðlýdýr. Ana arýnýn kovanda bulunmasý ile iþlerin daha düzenli bir þekilde yürütülüyor olmasý onun yönetici özelliðinden deðil koloni düzeninin eksiksiz yürümesinden kaynaklanýr. Bu nedenle ana arýnýn doðrudan deðilse bile dolaylý olarak kovan yönetimini saðladýðý söylenebilir. Kovanda iþçi arýlarýn ana arý yetiþtirme eðilimleri 3 ana nedene dayanmaktadýr. Bunlar; 1.Kovandaki ana arýnýn kaybý, 2.Ana arýyý deðiþtirme isteði ve 3.Oðul verme isteðidir. Ana arý kaybý durumunda ana gözüne yumurta býrakacak bir ana arý olmadýðý için ana üretimi mecburen iþçi arý gözlerinde bulunan iþçi arý larvalarýndan yapýlýr. Yetiþtirilen ana arýnýn kaliteli bir ana arý olmasý için larvalarýn 3 günlükten az olmasý gerekmektedir. Seçilen larvanýn bulunduðu göz dýþa ve aþaðý doðru uzatýlýr ve içerisine bol miktarda arý sütü konularak iþçi arý olmak üzere býrakýlan kurtçuk ana arý olmak üzere yetiþtirilir. 2 Günlük larvalardan yetiþtirilen ana arýlar 11 gün sonra gözden çýkarlar ve ortalama 10 gün sonra yumurtlamaya baþlarlar. Böylece ana arý kaybý 21 gün sonra telafi edilmiþ olur. Ana arý üretiminin garanti altýna alýnabilmesi için çok sayýda ana arý gözü inþa edilir. Ancak yetiþtirme öyle bir zamanlama ile yapýlýr ki bunlar ayný anda gözden çýkmayýp belirli zaman aralýðý ile birbiri ardýndan gözden çýkarlar. Gözden ilk çýkan ana arý döllenip yumurtlama iþlerini yapabileceði anlaþýlýnca kendisine rakip olacak ana arýlarý öldürmesine izin verilir. Kovanda mevcut ana arýnýn deðiþtirilme isteði onun sakat, yaþlý, verimsiz ve anormal düzeyde eksik veya fazla salgý salgýlamasýndan kaynaklanýr. Arýlar tarafýndan oðul vermeden yapýlan bu ana arý deðiþtirme iþlemi özellikle bal mevsiminde çok görülür. Genelde 1-2 adet göz yapýlýr. Eðer dönem bir ana arýnýn yetiþtirilmesi ve bunun saðlýklý bir þekilde döllenmesi için uygun bir dönem deðil ise bu ana arý gözlerinin yok edilir ve mevcut bir ana arý varsa kovana verilir, yoksa verimli ana arýsý olan zayýf bir kovanla birleþtirilir. Böylece anayý deðiþtirmek isteyen arýlara verimli bir ana kazandýrýldýðý gibi, kýþý geçirme olasýlýðý zayýf olan bir koloniye de gerekli miktarda iþçi arý kazandýrýlarak ölme olasýlýðý taþýyan 2 koloniden güçlü bir koloni elde edilmiþ olur. Ana arý yetiþtirme nedenlerinin üçüncü sýrasýnda bulunan oðul eðilimi arýlarýn çoðalma içgüdüsünden kaynaklanýr. Ancak bu isteðin ortaya çýkmasý için mevsimin uygun olmasý yani bahar ile yaza geçiþ arasýnda kalan ve "oðul dönemi" denilen bir dönemde olunmasý, koloninin belirli bir düzeyin üzerine çýkmasý, nektar kaynaklarýnýn olabildiðince çok olmasý veya kaynaklarýn yetersizliði gibi durumlarýn oluþmasý gerekir. Koloniler oðul vermek suretiyle bir yandan koloni sayýsýný çoðaltýrken öte yandan da kendi analarýný yenileme olanaðý bulmaktadýrlar. Gözden çýkmýþ dölsüz ana arý 6 güne kadar beslenir ve kovanda istediði gibi hareket etmesine izin verilir. Henüz 3-5 günlük iken eðitim amacý ile birkaç uçuþ yapar Gün arasýnda ise çiftleþme uçuþuna çýkar. Hava koþullarý uygun ise genel olarak 2 günde 3 çiftleþme uçuþunda toplam 7-10 erkek arý ile çiftleþir. Çiftleþmeden 2-4 gün sonra ana arý yumurtlamaya baþlar. Ana arýnýn yaþam süresi normal koþullarda 7-8 yýldýr. Ancak doðal koþullarda tutulan kolonilerde ortalama 3 yýldan, modern arýcýlýk koþullarýnda ise daha verimli olduklarý 1-2 yýldan sonra deðiþtirilirler. Anasýz bir kovana ana arý kazandýrýlmasý: Anasýz bir kovanýn analandýrýlmasýnda 3 farklý yöntem uygulanabilir. Bunlar hazýr ana arý vermek, ana arý memesi vermek veya yumurtalý çerçeve vermektir. Hazýr ana arý verilirken unutulmamasý gereken en önemli husus ana arýnýn bölgesel koþullara ve uygulanan arýcýlýk modeline uygun olmasý, saðlýklý ve verimli yetiþtirilmiþ olmasý ve yeterince döllenmiþ olmasýdýr. Herhangi bir koloni ana kaybýna uðradýðýnda bunu telafi etmek üzere arýcý 4-5 çerçevelik ruþet denilen birkaç küçük kovanda ana yetiþtirir ve bu kovanlarda döllenmiþ ana arýlarý yedek tutar. Ana yetiþtirmek için güçlü kolonilerden bu ruþetlere 1-2 çerçeve arýlý ve yumurtalý çerçeve koyar ve bunlarýn bir yanýna ballý diðer yanýna da polenli bir çerçeve koyarak bu kovaný arýlýkta tenha bir yere býrakýr. Yaklaþýk bir ay sonra bu ruþetlerde döllenmiþ ve yumurtlamaya baþlamýþ ana arýlar bulunur. Hazýr bir ana arý kovana uygun bir ana arý kafesi ile verilir. Bunun için kovan anasýz olmalý, içinde ana arý yüksüðü veya memesi bulunmamalýdýr. Ana arý kafesi kovanda arýlý çerçevelerin ortasýna, tel kafes veya beslenme delikleri üste gelecek þekilde, ana arýnýn çýkýþ deliði de kýsmý üste ve arkaya gelecek þekilde çerçeve arasýna kýstýrýlarak yerleþtirilir. Çýkýþ deliðinde kek bulunmasýna ve bu kekin akmayacak kadar sert olmasýna ve delik üzerinde arýlarýn keki yemelerini engelleyecek bant veya þeridin çýkarýlmamasýna dikkat edilmelidir. Kovan kapatýldýktan 2 gün sonra delik üzerindeki bant veya þerit çýkarýlarak arýlarýn keki yemesi ve ana arýnýn serbest kalarak kendi kendine delikten çýkmasý saðlanýr. Kafes içerisinde ana arý ile birlikte iþçi arýlarýn bulunuþu ana arýnýn kabulünü zorlaþtýrabilir. Bu nedenle üretici ana arýyý kendi ruþetinden alýp kovana veriyorsa iþçi arý koymadan kafese sadece ana arý koymak suretiyle ana arýyý vermelidir. Ana arýlar dýþarýdan geldi ise iþçi arýlarýn uçurulmasý daha Saðlýklý sonuç verir. Bu amaçla kafes kapalý bir yerde açýlarak ana arý alýnýr ve iþçi arý olmadan baþka bir kafese veya ayný kafese konulmak suretiyle verilebilir. Ancak bu sýrada ana arý yalnýz baþýna uzun süre kafeste tutulmamalýdýr. Hazýr ana arý olmadýðý durumlarda kovanda genç larva veya yumurta yok ise koloni ana arý üretemez. Bu durumda kovana elde varsa ana arý memeleri olan bir çerçeve bu da yoksa yumurtalý bir çerçeve verilmelidir. Tek baþýna bir ana arý memesi vermek her ne kadar ana arý yetiþtirme açýsýndan yeterli olsa da hiçbir zaman bu uygulama yoluna gidilmemelidir. Çünkü bu uygulama verimsiz ana arýlarýn da kovanýn ana arýsý olmasýný saðlayacak ve koloninin bir yandan verimsiz olmasýna neden olacaðý gibi daha ileri durumlarda ölümüne de neden olabilecektir. Yetiþtirilen Ana Arýlarda Döl Kontrolü Bugüne deðin ülkemizde hiç deðinilmeyen ama aslýnda yetiþtiricilik açýsýndan ana arýlarda en çok üzerinde durulmasý gereken konulardan birisi Döl Kontrolü'dür. Döl kontrolü normal kovan koþullarýnda ana arýlarýn ne denli yüksek performans gösterebileceðinin göstergesi açýsýndan çok büyük önem taþýr. Bilindiði gibi bir ana arýnýn damýzlýk deðeri onun genetik yapýsýna ve hangi koþullarda yetiþtirildiðine baðlýdýr. Ýleri ülkelerde ana arýlar ana baba hatlarý belli, ýslah edilmiþ ve dölleri genetik açýdan yüksek kapasiteli bireylerden elde edilir. Buna ek olarak yetiþtirilme döneminde çeþitli seleksiyon yöntemlerine göre seçim uygulanýr ve bunlar yeterince döllendikten sonra normal ölçülerde kovanlar içerisinde döl verimi bakýmýndan test edildikten sonra üretim kovanlarýna verilir. Bu yüksek üretimin garanti altýna alýnmasý bakýmýndan büyük bir öneme sahiptir. Oysa bizdeki gibi rastgele bir yumurtanýn veya verimli olup olmadýðýna bakýlmaksýzýn bir ana arý memesinin kovanda kullanýmý verim açýsýndan hiçbir garanti taþýmadýðý gibi koloni yaþamý da risk altýndadýr. Belirtilen gerçekler altýnda üretici tarafýndan yapýlmasý gereken ana arýnýn yetiþtirilmesi sýrasýnda verimli ve hastalýklar bakýmýndan dirençli kolonilerin damýzlýk olarak kullanýlmasý, elde edilen ana arý memelerinde seleksiyon uygulanmasý veya bu yöntemler bilinmiyorsa ana arýlarýn koloniler tarafýndan doðal koþullarda yetiþtirilmesinin saðlanmasý ve yetiþtirilen ana arýlarýn yeterince döllendiðinden emin olunduktan sonra 4-5 çerçeveli ruþetlere konularak elde edilen kuluçkanýn kontrol edilmesidir. Kuluçkanýn kontrolü olarak bilinen döl kontrolünde ele alýnmasý gereken özellikler ana arýnýn kýsa sürede olabildiðince geniþ alanlar halinde yumurta atabilmesi, bu yumurta alanýnýn % 100' yakýn kýsmýnýn saðlýklý olarak sýrlanmasý ve bu sýrlý alandan yine saðlýklý bireylerin çýkýþ yapmasýdýr. Ana arýlarýn birbirine göre durumlarýnýn karþýlaþtýrýlmasý veya hangisinin daha verimli olduðunun belirlenmesi de bu özelliklerin ele alýnarak karþýlaþtýrýlmasý þeklinde yapýlýr. Ancak karþýlaþtýrýlmanýn saðlýklý bir þekilde yapýlabilmesi için ruþetlerin de ayný koþullarda tutulmasý gerekir. Ana arýlarýn mevsimin en uygun zamanýnda yetiþtirilmesi, döl kontrolünden geçirilerek ruþetlerde bekletilmesi ve zamaný geldiðinde kovanlara verilerek kullanýlmaya baþlanmasý ile kolonilerin saðlýklý bir 9

8 10 Necda Eldeniz ÇANKAYA Ziraat Yüksek Mühendisi Karadeniz Tarýmsal Araþtýrma Enstitüsü Samsun Ülkemizde geleneksel olarak yapýlan arýcýlýk faaliyetleri ile son yýllara kadar yalnýzca bal üretimi yapýlmakta ve doðrudan petekli veya süzme bal olarak tüketiciye sunulmaktaydý. Ancak son yýllarda arýcýlýk sektöründe insan saðlýðý açýsýndan baldan sonra arý sütü, arý zehiri, propolis ve polen gibi çok deðerli arý ürünleri üretilmektedir, toplanmaktadýr. Bu doðal arý ürünleri halk arasýnda birçok hastalýða karþý tedavi amacýyla kullanýlmaktadýr. Arý ürünleri arasýnda yer alan balýn enerji, polenin ise protein kaynaðý, propolisin antimikrobiyal, arý zehirinin ise antihistaminik, enerji içeriði yüksek ve büyüme hormonu kaynaðý olarak da kullanýlan arýsütünün insan saðlýðý ve beslenmesindeki önemini ortaya koymak için birçok çalýþma araþtýrýcýlar tarafýndan yapýlmýþ ve yapýlmaya devam etmektedir. Arýcýlýk ürünlerinin tedavi amacýyla kullanýlmasý çok eski zamanlara dayanmakta, günümüzde de bunu destekler nitelikte yeni araþtýrmalar yapýlmakta ve apiterapi merkezleri kurularak güncelliðini muhafaza etmektedir. Özellikle, günümüzde üretiminin yoðun olarak yapýldýðý arýsütü, Çin baþta olmak üzere Amerika ve Kanada'da Alternatif Týp "Apiterapi" alanýnda yoðun olarak kullanýlmaktadýr. Arýsütünün Kimyasal Yapýsý Arý sütü, 6-12 günlük yaþtaki iþçi arýlarýn kafa içi salgý bezleriyle (hypopharyngeal) yutak bezlerinden (mandibular) salgýlanan, ilk üç günlük iþçi arý larvalarý ile bir ömür boyu ana arýnýn beslenmesinde kullanýlan güçlü bir besin maddesidir. Krem renkli koyu kývamlý ekþimsi-kekre bir tada ve kendine has bir ARI SÜTÜNÜN ÝNSAN SAÐLIÐI ÝÇÝN ÖNEMÝ kokuya sahiptir. Kuru aðýrlýðýnýn yaklaþýk yarýsý kadar protein içerdiði yapýlan araþtýrmalarla ortaya konmuþtur. Arý sütünde ayrýca yað asitleri, þekerler, vitaminler ve bazý mineral maddeler de bulunmaktadýr. Arý Sütünün Kullanýmý Arý sütü, saf olarak tüketilebileceði gibi balla veya sütle karýþtýrýlarak da tüketilmektedir. Saf olarak tüketiminde sabah ve akþamlarý aç karnýna kahvaltý ve akþam yemeklerinden en az bir saat önce, dilaltýna alýnmasý uygun ve faydalý olmaktadýr. Yetiþkinler özellikle orta yaþ ve üzerinde olanlar, menopoz dönemindeki kadýnlar, sporcu ve vücut geliþtiriciler kullanabileceði gibi çocuklara da verilebilmektedir. Ancak arýsütü bazý kiþilerde alerjik reaksiyona neden olabileceði için dikkatli kullanýlmasý gerekmektedir. Arý Sütünün Faydalarý Arý sütü içeriðindeki maddelerin zenginliðinden dolayý birçok ülkede beslenme, kozmetik, tedavi edici ve onarýcý ve ticari madde olarak kullanýlmaktadýr. Hücrelerin yenilenmesini hýzlandýrdýðý, kansýzlýða ve baðýþýklýk sisteminin güçlenmesine neden olduðu için bazý ülkelerde "gençlik iksiri" olarak da bilinmektedir. Ticari olarak kullanýlan arý sütünün taþýnmasý kolay olduðu için kurutulmuþ olaný (toz) tercih edilmektedir. Araþtýrmacýlarýn yaptýklarý çalýþmalarda arýsütünün vücudumuza en az ana arýya saðladýðý yarar kadar faydalý olduðu ortaya konulmuþtur. Ayrýca içerisinde bulunan maddelerce zengin olmasýyla beraber baðýþýklýk sistemini güçlendiren ve ruhsal fiziksel dayanýklýlýðý arttýrýcý bir yað asidi olan 10-Hydroxy-2 Deconoic asit ile sepanin asiti ve hastalýklarýn iyileþme dönemlerinden sonra sindirimi düzenleyen ve iþtah açýcý özelliði olan oleic asidi de içermektedir. Böyle faydalý maddeleri yüksek oranda içerdiði için vücudumuzu strese ve dýþ etkenlere karþý güçlü kýlmaktadýr. Ayrýca antibakteriyel özelliðinden dolayý da soðuk algýnlýðý ve gribal enfeksiyonlara karþý korunmamýza da yardýmcý olduðu araþtýrýcýlar tarafýndan bildirilmiþtir. Bu sebeplerle arý sütü ve diðer arý ürünleri beslenme programlarýmýzda bulundurulmasý gerekmektedir. Arýsütünün propolis gibi anti-tümör özellikte olduðu bir takým Japon bilim adamý tarafýndan araþtýrmalarla ortaya koyulmuþtur. Ayrýca birçok kaynakta belirtildiði gibi arýsütünün bazý hastalýklarý iyileþtirme veya önlemede, saðlýklý olmamýzý desteklediði yönünde araþtýrmalar mevcuttur. Özellikle son yýllarda yapýlan araþtýrmalar yorgunluk, stres ve dýþ etkenlere dayanýklýlýk, soðuk algýnlýðý ve grip, astým, akciðer hastalýklarý, uykusuzluk, mide ülseri, böbrek hastalýklarý, ortopedik kýrýklar ve kemik erimesinin önlenmesi veya geciktirilmesi, hormonlarýn düzenlenmesi, üreme aktivitesi, kilo kazanýmý, kolesterol düzeylerinin kontrol altýna alýnmasý, kalp saðlýðý, arthritis(eklemlerin iltihaplanmasý) ve saç, cilt ve týrnaklarýn beslenmesi gibi durumlarda ve allerjen maddelerin baskýlamasý sonucu oluþan baðýþýklýk sistemimizdeki deðiþimlerin giderilmesi veya kontrol altýnda tutulmasý olaylarýnda özellikle arý sütü ve balýn büyük rol aldýðý araþtýrýcýlar tarafýndan belirtilmiþtir. Ayrýca kötü olarak telaffuz edilen tümörlerin kontrol altýnda tutulabildiði de araþtýrýcýlar tarafýndan belirtilmiþtir, ancak bu konudaki çalýþmalar henüz yeni olduðu için daha fazla araþtýrma 11

9 Mehmet Ali YETGÝN Ziraat Mühendisi Samsun Ýl Tarým Müdürlüðü Organik tarým her geçen gün dünyada yayýlmakta olan bir tarýmsal sektör olup doðal yaþama zararlý etkisi olmayan bir üretim yöntemidir. Arýcýlýkta da ayný prensip uygulanmakta, saðlýklý ve kaliteli bal üretimi noktasýnda hastalýk ve zararlýlara karþý doðayla dost yöntemler uygulanmaktadýr. Bu amaçla organik arýcýlýkta hastalýklarýn önlenmesi (koruyucu tedbirler) için; 1- Dayanýklý uygun ýrk ve hatlar seçilmeli, 2- Ana arýlarýn düzenli olarak yenilenmeli 3- Kovanlar arý saðlýðý için sistematik olarak kontrol edilmeli, 4- Kovanlardaki erkek arý gözleri kontrolü edilmeli, 5-Arýlýklarda kullanýlan malzeme ve teçhizatlar düzenli aralýklarla organik yöntemlerle dezenfekte edilmeli, 6- Kirlenmiþ maddeler veya kaynaklar zararsýz bir þekilde imha edilmeli, 7- Balmumunun düzenli olarak yenilenmesi, 8- Kovanlarda yeterli miktarda polen ve bal býrakýlmalý, ORGANÝK ARICILIKTA ARI SAÐLIÐI bileþimli ilaçlar kullanýlýr. Ancak koruyucu amaçlý kimyasal bileþimli ilaçlarýn kullanýmý yasaktýr Kimyasal olarak sentezlenmiþ allopatik ürünler tedavi amaçlý uygulanýrsa, bu dönem içerisinde tedavi altýndaki koloniler izole edilmiþ kovanlara yerleþtirilir ve tüm bal mumlarý organik arýcýlýktan gelen balmumlarý ile deðiþtirilir. Bu kolonilere bir yýllýk geçiþ süreci uygulanýr. Arý zararlýsý Varroa destructor parazitinin ortaya çýkmasý durumunda, organik kökenli formik asit, laktik asit, asetik asit, oksalik asit ve mentol, timol, okaliptol veya kafur kullanýlýr. Bu ürünler kullanýldýðýnda kolonilere bir yýllýk geçiþ süreci uygulanmaz. Biyolojik yöntem olarak erkek arý gözlü çerçeveler kullanýlýr. Yönetmelik bu amaçla erkek arý gözlü peteklerin imha edilmesine izin vermektedir. Bu yöntemi uygulamak için arýlarýn ilkbahar geliþme döneminde kuluçka bölümüne, üst çýtasýna boydan boya 1 cm uzunluðunda temel petek tutturulan veya tamamen boþ çerçeve verilerek erkek arý gözü yapmalarý saðlanmalýdýr. Kovanlarýn dezenfeksiyonu, pürmüz ile alev tutularak yapýlýr. Arýcýlýkta kullanýlan ekipmanýn dezenfekte edilmesi amacýyla su, kaynar su, buhar, kireç kaymaðý, sönmemiþ kireç, sodyum hipoklorit (çamaþýr suyu), doðal bitki özleri, alkol ve sodyum karbonat kullanýlabilir Dursun OKUR Vezirköprü Ýlçe Tarým Müdürü Arýcýlýk; bitkisel kaynaklarý, arýyý ve emeði bir arada kullanarak, insanýn var oluþundan bu yana beslenme, saðlýk koruma ve iyileþtirme amacýyla kullanmaktan vazgeçemediði bal, polen, arý sütü, propolis, arý zehiri gibi ürünler ile günümüzde arýcýlýðýn önemli gelir unsurlarýndan olan ana arý, oðul, paket arý gibi canlý materyal üretme faaliyetidir. Arýlarýn tozlaþmadaki etkin rolü de düþünülürse arýcýlýðýn tarým sektörü içerisinde asla küçümsenmemesi gereði ortaya çýkar. Vezirköprü Ýlçesi tarýmla geçimini saðlayan Samsun'un 3. büyük ovasýdýr. Tarým gelirinin yanýnda alternatif olarak doðal florasý ve yayla alanlarý ile dikkat çekmektedir. Vezirköprü'nün merkezinde fazla olmamak kaydýyla tüm köylerinde az veya çok sayýda arý kolonisi bulunmakta olup amatör ve profesyonel bir þekilde arýcýlýk yapýlmaktadýr. Bölgemiz bilhassa arý yetiþtiriciliðine uygun bir konumda olup, bal üretimi yönünden pek karlý bir konumda deðildir. Bölgemizde kýþýn geç baþlamasý ve serin geçmesi, ilkbaharýn erken baþlamasý nedeniyle arý kolonilerimiz diðer bölgelere göre daha erkenden mevcutlarýný tamamlamakta ve bal sezonuna güçlü þekilde girmektedir. Bu özelliðinden dolayý arýcýlýk için uygun koþullara sahiptir. Vezirköprü ilçe merkezi ve köylerinde adet fenni 500 adet ilkel olmak üzere toplam adet arý kolonisi bulunmaktadýr. VEZÝRKÖPRÜ ARICILIÐI baþlamasýnda öncülük edilmiþtir. Ýlçemiz sýnýrlarý içinde ortalama olarak ilkel kovanlarda 8 kg fenni kovanlarda ise 16 kg saf bal üretimi yapýlmaktadýr. Toplam bal üretimimiz yaklaþýk olarak 84 ton civarýndadýr. Ýlçemize dýþarýdan da bal gelmektedir. Ayný zamanda ilçemizden de ilçe dýþýna inþaat iþiyle uðraþanlar vasýtasýyla 10 ton kadar bal çýkýþý olduðu tahmin edilmektedir. Samsun'da Arý Yetiþtiricileri Birliði kurulmuþ olup ilçemizden de 15 arýcýmýz 892 kovanla bu birliðe üye olmuþlardýr. Ýlçemizde damýzlýk ana arý kullanýmý için 2003 yýlýnda Artvin Borçka'dan 300 adet ana arý getirtilmiþtir yýlýnda 15 arýcýya 892 koloniden 5.352,00 TL arýcýlýk desteklemesi verilmiþtir. Vezirköprü Ziraat Odasý tarafýndan bal üreticilerinin kullanýmý için bal saðým makinesi alýnmýþtýr ve bu makinenin arýcýlar tarafýndan ücretsiz olarak kullanýlabileceði belirtilmiþtir. Vezirköprü arýcýsýnýn en büyük sýkýntýsý ürettiði balý pazarlayamamasý ve balýnýn elinde kalmasýdýr. Bu da arýcýlýkla uðraþan çiftçilerimizi üzmekte ve arýcýlýk iþine soðuk bakmalarýna sebep olmaktadýr. Yapýlan bir diðer tespitte kovan ve çerçevelerin standart boyutta olmamasý ve bundan dolayý arýcýlarýn çalýþma düzeninin bozulmasý. Sorun tek düze kovanlarýn yapýlmasý ile çözülecektir. Ayrýca Vezirköprü'de bir diðer sýkýntý ise arýlarýný yaylaya çýkarmak isteyen arýcýlarýn yol þartlarýndan dolayý sýkýntý yaþamalarýdýr. Kaynaðý bilinmeyen yerlerden arý alýnmasý ve gelen arýlarýn kontrol altýna alýnamamasý da ilçe arýcýlýðýmýzýn geliþmesine olumsuz katkýda bulunmaktadýr. 9- Arýlarý rutubetten, stresten ve ani ýsý Ýlçemiz meralarýnýn arý barýndýrma deðiþimlerinden korumalýdýr. kapasitesi ise bu sayýnýn çok üzerindedir. Bu Koruyucu önlemlere raðmen, koloniler açýðý kapatmak, bölgemizde yetiþen bitki ve hastalanýr veya zarar görürse, derhal doðal çiçeklerin salgýlamýþ olduklarý nektar, tedaviye alýnýr, gerekirse koloniler ayrý polen ve propolislerin heder olmamasý için arý kovanlarda izole edilmelidir.tedavi amaçlý kolonisi sayýsýnýn artýrýlmasý yönünde ilçe tarým kullanýlacak olan veteriner týbbi ürünleri müdürlüðümüzün çalýþmalarý yoðun bir þekilde (ilaçlarý) bakanlýkça ruhsatlandýrýlmýþ ve devam etmektedir. Bu çalýþmalar gerek mevcut Türk ilaç kodeksine uygun olmalýdýr. arýcýlarýmýza teknik bilgi gerekse yeni arýcýlar Sonuç olarak bal arýsý Anadolu'nun öz Tedavi edici etkilerinin öngörülen yetiþtirmek amacýyla halk eðitim ile düzenlenen arýcýlýk kurslarý açýlmasý yönünde varlýklarýndan biridir. Arýcýlýk ise bu ülke tedaviye uygun olmasý kaydýyla kimyasal Veteriner týbbi ürünlerinin (ilaçlarýnýn) bileþimli ilaçlar yerine fitoterapik (bitkisel hýzla devam etmektedir. Bu amaçla 2000 insanýnýn çok eski bir geleneðidir. Bu anlamda uygulandýðý zamanlar; aktif farmakolojik ürünleri kullanarak yapýlan uygulamalara) yýlýndan bu yana ilçemize baðlý Bahçekonak Vezirköprü ilçemiz de doðal alanlarýn oldukça madde de dahil ürünün tipi, konulan teþhis, veya homeopatik (hayat enerjisi, benzerler Köyü, Taþlýyük Köyü, Sofular Köyü, Yenidüzce fazla olmasý nedeniyle saðlýklý ve kaliteli bal dozu, uygulama þekli, tedavi süresi ve ilacýn benzerleri ile tedavi edilir ve güçlendirici Köyü, Kabalý Köyü, Arýca Köyü, Hayranlý Köyü, üretimi noktasýnda önemini korumaktadýr. ilkelerine dayanan) tedavi yöntemleri kalýntý arýnma süresi kaydedilmeli ve ürünler Özyörük Köyü, Çekalan Köyü ve Merkez'de Dünya'da doðal olana dönüþ düþüncesinin kullanýlmalýdýr. Bu yöntemlerin etkili organik ürün olarak pazarlanmadan önce arýcýlýk kurslarý açýlmýþ olup isteyen her köyde yaygýnlaþmasýna baðlý olarak ilçemizde üretilen olmamasý durumunda, yetkilendirilmiþ yetkilendirilmiþ kuruluþa bilgi verilir. Bu kurs açýlacaktýr. Bu kurslar sonunda 211 kiþiye ballar da yapýlacak çalýþma ile hak ettiði kuruluþun sorumluluðunda, kimyasal kovanlar için geçiþ süresi uygulanýr. belge verilmiþ olup çoðunun arýcýlýða deðerden pazarda fiyatýný bulacaktýr

10 Caner DENGE TÜGEM Arýcýlýk Þube Müdürlüðü ARICILIK DESTEKLEMELERÝ Modern hayvancýlýðýn önemli yýlýna kadar sürdürülmüþtür. Bu destekleme, dallarýndan biri olarak kabul edilen arýcýlýk, farklý iklim koþullarýna sahip, çok zengin bitki örtüsü ve yedi coðrafi bölgeye ayrýlmýþ olan yurdumuzun hemen her yerinde baþarýyla yapmak mümkündür. Arýcýlýk topraða baðlý Bakanlýktan izinli ana arý üretici sayýsýný 140 adete yakýn sayýlara ulaþtýrmýþtýr. Arýcýlar, bu ana arý üreticilerinden kaliteli ana arý temin edip genç ana arý kullanýmý avantajlarýný yaþayarak görmüþlerdir. olmaksýzýn küçük sermaye ve az masrafla Ana arýnýn da mutlaka toplumun her bireyi tarafýndan Aktif Arýlý Kovan Desteklemesi: Arýcýlarýn beyanýna dayanýlarak ülke kovan varlýðýný, arý ve yöreye uygun ve kaliteli olmasý kolaylýkla yapýlabilen, bir yýl arý ürünleri üretimi konularýnda istatistikî bilgi toplanarak veri tabaný oluþturulmasý, gerekmektedir. Bu nedenle gibi kýsa süre içerisinde gelir hastalýklarla mücadele, gezginci arýcýlýðýn disiplin altýna alýnmasý ve üretimin arttýrýlmasýna ülkemizde öncelikle ana arý getirmeye baþlayan tarýmsal bir yönelik 2008 yýlýnda ülkemizdeki tüm arýcý ve arýlý kovanlarýn kayýt edilmesi amacýyla iþletmelerinin ihtiyacý olan uðraþ olarak büyük önem arz Bakanlýðýmýz ve Türkiye Arý Yetiþtiricileri Merkez Birliði (TAB) yaptýklarý protokol çerçevesinde damýzlýk materyal temini etmektedir. Arýcýlýk sektörü; arý sorununun giderilmesi Arýcýlýk Kayýt Sistemi (AKS) yürürlüðe girmiþtir. Ve bu yýldan itibaren Arýcýlýk Kayýt Sistemi ürünleri üretimi sonucunda yýlda gerekmektedir. Bunun içinde oluþturularak "Aktif Arýlý Kovan" desteklemesine geçilmiþtir Aðustos ayý itibarýyla yaklaþýk 600 milyon TL'nin yaný yeterli düzeyde damýzlýkçý ana yaklaþýk iþletme ve bu iþletmelerde bulunan adet koloni sisteme kayýt sýra arýlarýn bitkilerin arý üretim iþletmelerinin edilmiþtir. Hedefimiz ülkedeki bütün arýcý ve arýlý kovanlarýn AKS ye kayýt edilerek sistem polinasyonunda oynadýðý rol ile milli ekonomiye ciddi katký oluþturulmasý ve Bakanlýðýmýz Enstitüleri ve/veya bu konuda üzerinden destekleme ödemeleri yapýlmasýný saðlamaktýr. Yýllara göre miktarlarýný gösteren cetvel aþaðýya çýkartýlmýþtýr. saðlamaktadýr. Arýcýlýk uzmanlaþmýþ nitelikli ana arý sektörünün desteklenmesi üretim iþletmelerinin disipline sonucunda arýcýlýðýn edilerek adýna doðru ana arý geliþtirilmesi ve üretimin artýrýlmasý üretim yapmasýný saðlayacak yanýnda örgütlü arýcýlarýn Arýcýlýk Kayýt tedbirler alýnmasý yönünde çalýþmalar Sistemi kayýt olmalarý teþvik edilerek ülke yapýlmaktadýr yýlýndan itibaren ana arý arýcýlýðýnýn veri tabaný oluþturulmaktadýr. Bu desteklemelerinde tespit ve kayýt sistemle arýcýlarýn ve kovanlarýnýn kayýt iþlemlerinin zorluðu nedeniyle bu altýna alýnmasý ile yapýlacak çalýþmalarda sürekli ve güvenilir bir bilgi akýþýnýn saðlanmasý amaçlanmaktadýr. Ana Arý Desteklemesi: Arýcýlýkta verimi desteklemelerden vazgeçilmiþtir. Bölgesel damýzlýkçý iþletmelerin oluþturulmasý ve Arýcýlýk Kayýt Sisteminin dinamik hale getirilmesi ile ileriki yýllarda ana arý etkileyen en etkili ve önemli faktörün ana arý desteklemesi tekrar gündeme olduðu bilinmektedir. Bu bilinçle alýnabilecektir. Bakanlýðýmýz sektörde genç ana arý Bal Desteklemesi: Üretiminin kullanýmýný bilinçlendirmek ve arttýrýlmasýna yönelik olarak 2005 yýlýnda bal yaygýnlaþtýrmak için ilk defa 2003 yýlýnda ana desteklemesine baþlanmýþtýr. Ancak, arý desteklemesi adý altýnda arýcýlýða destek beklenilen faydayý saðlayamamasý nedeni ile verilmeye baþlamýþtýr. Sonraki yýllarda 2007 de bal desteklemesinden destekleme hemen hemen ana arý bedelinin vazgeçilmiþtir. 14 tamamýný karþýlayacak ölçüde verilerek

11 Doç.Dr. Ethem AKYOL Niðde Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Türkiye geniþ coðrafyasý, uygun toprak yapýsý, zengin florasý ve ekolojisi nedeniyle bal arýlarýnýn adaptasyonu için iyi bir yer olmasýnýn yanýnda iyi bir gen havzasý durumundadýr. Anadolu'nun iklim ve topoðrafik yapý zenginliði, içerdiði flora ve faunanýn da zengin olmasýna neden olmaktadýr. Bir çok arý ýrkýnýn gen merkezi durumunda olan Anadolu'da ayný ýrka ait olsalar da farklý morfolojik, fizyolojik ve davranýþ özelliklerine sahip arýlar (ekotip) bulunmaktadýr. Anadolu'da farklý coðrafik ve ekolojik bölgelere uyum saðlamýþ bölgesel ekotipleri de bulmak mümkündür. Ülkemiz arýcýlýk için uygun coðrafya, ekoloji ve floranýn yaný sýra arý kolonisi varlýðý, yýllýk bal ve bal mumu üretimi bakýmýndan dünyanýn önde gelen ülkeleri arasýndadýr. Ülkemiz yaklaþýk adet koloni varlýðý ve yaklaþýk ton bal üretimi ile dünyada 2. sýrada bulunmaktadýr. Koloni baþýna üretilen yaklaþýk 17 kg bal bu konuda geliþmiþ ülkelerdeki bal verim ortalamasýndan oldukça düþüktür. Daha önce ülkemizde bu konuda yapýlan çalýþmalarda) Muðla ekotipi koloni populasyon geliþimi, kuluçka etkinliði ve bal verimi ile birinci sýrayý almýþ, Kafkas ýrký ise sakinliði, uzun dili, kýsa sürede hýzlý geliþme ve iyi bal toplama gibi özellikleri ile tüm arýcýlar tarafýndan talep ve tercih edilen bir arý ýrký olarak tanýnmaktadýr. Günümüzdeki mevcut arýlarýn ýslah edilmemiþ materyal olmalarý ve Anadolu arý populasyonundaki geniþ varyasyon ülkemizde arýcýlýðýn geliþtirilmesi için büyük bir avantajdýr. Anadolu'da gezginci arýcýlýðýn yapýlmadýðý ilk dönemlerde yapýlan bal arýsý populasyonlarýný tanýmlama çalýþmalarý, Anadolu'daki bal BAL ARISI KOLONÝLERÝNDE GENOTÝPÝN ÖNEMÝ arýlarýnýn korumaya ve geliþtirmeye deðer iyi bir ýslah materyali olabileceðini göstermiþtir. Bu tanýmlamalarýn yapýldýðý dönemlerden bu yana geçen süre içerisinde bölgesel ekotiplerin morfolojik, fizyolojik ve davranýþ özellikleri ile ilgili birçok çalýþma yapýlmýþ, ancak arýlarýn üreme biyolojilerinden kaynaklanan bazý problemler ve çeþitli imkansýzlýklar nedeniyle bu ekotiplerin korunmasýna ve gen kaynaðý olarak kullanýlmasýna yönelik geniþ kapsamlý bir çalýþma kuruluþlar tarafýndan yetiþtirilen vasýfsýz veya test edilmemiþ ana arýlarýn üretilmesi ve ülke genelinde pazarlanmasý sonucu farklý ekolojik þartlara uyum saðlamýþ ekotiplerin melezleþmesine veya yok olmasýna neden olmaktadýr. Bu nedenlerden dolayý Anadolu bal arýsý populasyonlarýnýn yapýsal, fizyolojik ve davranýþ özelliklerinin belirlenmesi daha da önemli bir hal almýþtýr. Ülkemizde Anadolu arýsý (A. mellifera anatoliaca), Kafkas arýsý (A. mellifera caucasica), Ýran arýsý (A. mellifera meda), Doðu Ege adalarý arýsý (A. mellifera adami ), Trakya arýsý, Muðla arýsý ve Marmara arýsý olarak tanýmlanan arý ýrk ve ekotipleri bulunmaktadýr. Ancak bu arýlarýn yaygýn yetiþtiriciliði ülkemizde yapýlmadýðý gibi, kaliteli ana arý yetiþtiriciliði ve kullanýmý konusunda da yeterince çalýþma yürütülememektedir. Arýcýlarýmýz da bu konuda gittikçe bilinçlenmekte ve sektörün geliþmesine yol açacak bilgi altyapýsýna doðru hýzla gidilmektedir. Saf veya melez ana arý kullanýmýnýn arýcýlýkta verimliliðe önemli katkýsý olacaðý bilinen bir gerçektir. Bu konuda ülkemizde yapýlan çalýþmalar çok sýnýrlý olmakla birlikte yapýlan bazý araþtýrma çalýþmalarýnda ümit verici sonuçlar elde edilmiþtir. Ülkemizin en önemli iki genotipinden olan Muðla ve Kafkas arýlarýnýn morfolojik ve fizyolojik özelliklerinin belirlenmesine raðmen bunlarýn karþýlýklý melezlerinin özelliklerinin belirlenmesi konusunda yeterli düzeyde bir çalýþma yapýlmamýþtýr. Gezginci arýcýlýk koþullarýnda yapýlan araþtýrmada ise, bu iki arý genotipinin özelliklerinin bir ana arýda bir araya getirilmesi imkanlarý ve ekonomik kombinasyonun saptanmasý amaçlanmýþtýr. Bu çalýþma sonucunda bu gruplarda elde edilen ana arýlardan oluþturulan kolonilere ait ortalama bal verimleri ile kýþlama öncesi ve çýkýþýna ait arýlý çerçeve sayýsýna göre saptanan kýþlama yetenekleri aþaðýdaki çizelgede verilmiþtir. Çizelgeden de görüleceði gibi ülkemize özgü yapýlan bu çalýþmada gezginci arýcýlýk koþullarýnda elde edilen bal verimi bakýmýndan ülkemizin önemli arý genotiplerinin karþýlýklý çiftleþtirilmesinden gerçekleþtirilen Muðla Ana X Kafkas Baba melezi ana arýlarla oluþturulan kolonilerden oldukça yüksek düzeyde bal elde edildiði gibi ülkemiz koþullarýnda kýþlama yeteneði de oldukça yüksek olarak saptanmýþtýr. Bu örnekten de görüldüðü gibi arýcýlarýmýzýn herhangi bir arý ýrký ile arýcýlýk yapmasý yerine, imkan oluþtuðu takdirde üstün özelliklere sahip sertifikalý ve kaliteli ana arýlarla çalýþma yönünde tercihlerini kullanmalarý yerinde olacaktýr. Ancak bu sürece geçene kadar ve üstün özellikli ana arý yetiþtiren ana arý iþletmesinden ana arý temin edilemediði durumlarda, arýlýklarýnda bulunan ve mevcut koþullara uyum saðlamýþ, uysal ve bal verimi yüksek kolonilerden ana arý yetiþtirerek kolonilerinde kullanmalarý yerinde olacaktýr. Özellikle kolonilerin oðul vermesini bekleyerek arýlarýný çoðaltma yönünde bir uygulamadan yapýlamamýþtýr. Son yýllarda gezginci arýcýlýðýn artmasý, deðiþik kiþi ve 16 17

12 IAPV (ÝSRAÝL AKUT ARI FELCÝ VÝRUSU) TÜRKÝYE'DE DE VAR! PEKÝ ÞÝMDÝ NE YAPACAÐIZ? Yrd. Doç. Dr. Aslý ÖZKRIM Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Beytepe-ANKARA Geçtiðimiz dönem Hacettepe Üniversitesi Arý Saðlýðý Laboratuarý olarak Türkiye Arý Yetiþtiricileri Merkez Birliði (TAB)'ne sunduðumuz raporda Türkiye'nin muhtelif illerinde IAPV virüsünü teþhis ettiðimizi belirttik. TAB da araþtýrma sonuçlarýný tüm il birliklerine resmi olarak bildirirken, Tarým Bakanlýðý ilgili birimleri de haberdar edildi. Konu ile ilgili olarak ilinizdeki durumu Ýl Birliðinizden öðrenebilirsiniz. O andan itibaren laboratuar telefonlarýmýz susmadý. "Bizde de var mý acaba?" diyenler; "Neden bizden örnek almadýnýz" diyenler, "Örnek gönderebilir miyiz?" diyenler. Tabi ki her sorunun cevabý vardý ve her zaman olduðu gibi Hacettepe Üniversitesi Arý Saðlýðý Laboratuarýnýn kapýlarýnýn tüm arýcýlarýmýza açýk olduðunu bir bir söyledik arýcýlarýmýza. Tek bir soru kalmýþtý cevaplanmadýk: Peki þimdi ne yapacaðýz? Dertten haberdar etmiþtik arýcýlarýmýzý ama ya dermaný? ÞÝMDÝ LÜTFEN YAZDIKLARIMI ÝKÝ GÖZLE DEÐÝL, DÖRT GÖZLE OKUYUNUZ: ancak özel mikroskoplarla görülebilen, sinsi ve fýrsatçý düþmanlar Bizdeki grip virüsü, uçuk virüsüyle aynýlar Yani aynen onlarýn bizim yorulmamýzý, strese girmemizi, yanlýþ beslenmemizi, ateþlenmemizi bekleyip ortaya çýktýklarý gibi, arýlarýmýzdaki virüsler de kovanýn zayýf olmasýný, yanlýþ beslemeyi, çok sýk yolculuk ya da iklim þartlarý yüzünden strese girmiþ arýyý, baþka hastalýklardan yorulmuþ koloniyi bekliyorlar. Bekliyorlar beklemesine de bunun en baþlangýcý neresi? Kim getiriyor bunlarý kovana? Merak etmeyin yabancý deðil: Bizim VARROA! Aslýnda yýllardan beri taþýyýcýlýk yapýyordu bizim Varroa! Ama biz arýlarýmýzýn zayýflamasýný, kovanýn sönmesini, kývrýk kanadý, kopmuþ bacaðý hep sadece Varroa'dan bildik. Meðerse suçun yarýsý da beraberinde getirdiði virüslerinmiþ O halde Varroa nerde, virüs orda! Tüm Varroa'lar virus taþýr mý? Tabi ki Hayýr! Öyle olsa Türkiye'de koloni kalmazdý: HAKSIZ MIYIM. Dünyadaki tüm kenelerin Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi virusu taþýmadýðý gibi, kovandaki her Varroa'da bu virusleri taþýmýyor. Ama kovanýnýzda Varroa'nýn çok olmasý demek, kovanda IAPV, DWV, KBV, CBPV,. Gibi bir sürü karmaþýk harften oluþan bir sürü virüsün bulunma olasýlýðýnýn çok olmasý demektir. Ýþte bunu unutmayalým. PEKÝ ÞÝMDÝ NE YAPACAÐIZ? 1. Varroa mücadelesine çok daha fazla önem vereceðiz. Hem de sadece ilkbaharda deðil, SONBAHARDA da.. Çünkü virüsler, soðuk hava arýlarý zayýflattýðýndan kýþ aylarýný daha çok seviyorlar. Hem erkek arý gözü oluþturup Varroa'nýn içeri girmesini beklemek ve tüm Varroalar üremek için gözlere girdiðinde yavrulu petekleri kovandan çýkarmak gibi ilaç kullanmadan tuzak hazýrlayarak; hem de ilaçla mücadele mümkün olduðunca çok Varroa'dan kurtulmalýyýz. Ýlaç kullanýmýna gelince, birçok çeþit RUHSATLI Varroa ilacý var Türkiye'de.. Ýnanýn hepsi etkili, hepsi aktif.. Ama iþin sýrrý, kalýntý olasýlýðý az olaný kullanmak ve her sene hedef þaþýrtmak Daha Varroa bu sene kullandýðýnýz þeyi anlayana ve ona direnç geliþtirmeye baþlayana kadar, siz seneye baþka bir çeþit kullanýn, kullanýn ki feleði þaþsýn Bütün çeþitler bitince yine baþa dönün. Merak etmeyin Varroa, o zamana kadar en baþtakini çoktan unutmuþ olur EN ÖNEMLÝSÝ: Aman bu çeþitlere Mavrik, Kenaz, Bayticol girmesin. Bu güçlü ilaçlar ARI ÝLACI olmadýðýndan düþük dozda bile verseniz arýya da güçlü gelecek ve onu zayýf ve yorgun düþürecektir. Zayýf ve yorgun düþen arý, virüslerin istediði tek þeydir. Bu nedenle bir yýl önce Bayticol vb. bir ilaçla yapacaðýnýz çok baþarýlý bir Varroa mücadelesinin ardýndan; birden bire çok þiddetli bir virüs enfeksiyonuyla tüm arýlarýnýzý kaybedebilirsiniz. Çünkü virüsler, kovana Varroa'yla gelirler ama Varroalar dip tahtasýna düþtüðünde onlarla birlikte gitmezler. 2. Arýlarýnýza özellikle Sonbaharda kýþa girerken, kendi ballarýný býrakýnýz. Nasýl ki yeni nesiller, çocuklarýnýz torunlarýnýz, hormonlu yiyecekler yüzünden zayýf çelimsiz, arýlarýmýz da her geçen gün daha zayýflýyor. Biz insanlar bile saðlýðýmýz için baldan medet umarken, arýlar ne yapsýn, kendi ballarý ellerinden alýnýyor. Arýya saðlýk, direnç, güç baldan gelir. Biliyoruz ki anne sütünün yerini hiçbir mama tutamaz. Anne sütüne en yakýn denir ama anne sütünün aynýsý denemez, bal da anne sütü gibi mucizevî bir karýþým. Onun yerini hiçbir þey tutamayacaktýr. Virüsler istedikleri fýrsatý, kendi balýyla güçlü beslenen kolonilerde bulamayacaktýr. 3. Tabii ki mevsime göre özellikle ilkbaharda, nektar akýmýna kadar kek ya da þurup kullanmak zorundasýnýz. Ancak, kýþtan çýkmýþ yorgun koloniyi ve yeni oluþacak genç bireylerin midesini korumak, midesinde yaþayan yararlý mikroplarýn mideyi doldurarak yer tutmasýný ve sinsi, fýrsatçý viruslere yaþama þansý vermemesini saðlamak için þeker kaynaðý olarak sükrozla hazýrlanmýþ þurup ya da kekler yerine, fruktoz kaynaklý ya da invertaz enzimiyle mayalanarak hazýrlanmýþ þuruplarý tercih ediniz. UNUTMAYIN KÝ, þekeri kaynatmak, içine limon tuzu (kýrým tartarý) eklemek invert þeker haline dönüþtürmez, sadece þuruptaki HMF(Hidroksimetilfurfural) miktarýný arttýrýr ve HMF arýlar için çok tehlikelidir. Zehirlenen arý, zayýflayan arý, içinde kötü mikroplar için yer açýlmýþ arý virüslerin beklediði tek þeydir. 4. Protein ve vitamin desteði: Tüm bunlarý yaptýktan sonra zaten virüslerden büyük çoðunlukla kurtulmuþ olursunuz ama yine de özellikle arýnýn immün sistemini güçlendirecek protein kaynaðý olarak henüz polenin gelmediði dönemde proteinli ve vitaminli kek de ek bir yarar saðlayabilir. Þimdilik bu kadar, eminim Aslý Hoca yine "hastalýk þu, ilacý da þu" demedi diyeceksiniz Ama hem diðer virüslere, hem de IAPV'ye karþý ruhsatlý bir ilaç Türkiye'ye gelinceye dek bekleyeceðiz.. Diðer yandan, ilaçlarýn þimdiye kadar arýlarýmýza ve ballarýmýza neler yaptýðýný da biliyoruz. O nedenle, her hastalýkla farklý yöntemlerle de olsa mücadele etmeyi, arýmýza daha çok emek vermeyi alýþkanlýk haline getireceðiz. Ne diyelim, "Kim demiþ arýcýlýk kolay iþtir" diye Saygýlarýmla Virutik hastalýklarda maalesef tedavi amaçlý yapýlacak çok fazla þey yok. Bu virüsler öyle bir meret ki, yavru çürüklüðü 18 yapan mikroplardan bile çok çok küçük, yaparak her ilkbahar ve Sonbahar'da 19

13 20 Balýn Þekerlenmesi (Kristalizasyon) Bal bazen þekerlenerek yarý katý bir durum alýr. Bu doðal olay balda bulunan þekerlerden olan glikoz düzeyinin, esas þekerlerin üçte biri düzeyinde olduðu zaman kendiliðinden çökelmesi ile gerçekleþir. Glikoz su kaybeder ve kristal bir hal alýr. Balýn þekerlenmesi çok doðal bir olay olup balýn gerçek bal özelliði taþýdýðýný göstermesi bakýmýndan önemlidir. Zira sahte ballarýn þekerlenmesi mümkün deðildir. Ancak þunu da belirtmekte fayda bulunmaktadýr ki, þekerlenme olayý bir balýn kalitesinin belirlenmesi açýsýndan hiçbir önem taþýmamaktadýr. Dolayýsýyla þekerlenmeyen her bal da sahte veya þüpheli bal demek deðildir. Sývý balda þekerlenme istenmezken, kontrollü kristalleþme krem bal üretimi için sýklýkla kullanýlmaktadýr. Bu amaçla þekerlenme olayý kontrol edilebilmekte ve krem bal adýnda yeni bir ürünün üretilmesine neden olmaktadýr. Kendiliðinden þekerlenmenin sonuçlarý, iþlenmemiþ ve ham ürün þeklinde ortaya çýkmaktadýr. Kontrollü þekerlenmenin sonuçlarý ise tereyaðý gibi yayýlýp kullanýlabilen bir arýcýlýk ürünüdür. Þekerlenme Niçin Olur Bal çok doymuþ bir çözelti olduðu için þekerlenmektedir. Balda suya oranla (sýklýkla %20'den az) oldukça fazla bulunan þeker oraný (%70'den fazla) bu doymuþluk durumunun ortaya çýkmasýna neden olmaktadýr. Glikoz, daha stabil doymuþ durumda çökelme eðilimindedir. Glikozun monohidrat þekli, þekerlenmenin baþlatýcýsý durumundaki kristallerin oluþumu için gerekli çekirdek baþlangýç noktalarý olarak görev yapmaktadýr. Diðer BALIN ÞEKERLENMESÝ Dr. Ali KORKMAZ Samsun Ýl Tarým Müdürlüðü küçük parçacýklar veya hava kesecikleri de kristalizasyonun baþlamasý için çekirdek baþlangýç noktasý oluþturabilmektedirler. Þekerlenmeye Etki Eden Faktörler Pek çok faktör balda þekerlenmeye etki etmektedir. Bazý ballar süzme iþlemi sonrasýnda birkaç gün içinde þekerlenirken bazý ballarda asla þekerlenme görülmez. Süzme iþlemi sonrasýnda petek gözünden çýkarýlan bal hemen sonra hýzla þekerlenebilir. Balýn þekerlenmesi olayý onun glikoz ve nem içeriðine baðlýdýr. Balýn tüm yapýsý glikoz ve glikozun dýþýnda þekerler, mineraller, asitler ve proteinler gibi tanýmlanmýþ 180'den fazla madde içermektedir. Ve bu maddeler de þekerlenmeyi etkilemektedir. Buna ek olarak þekerlenme toz, polen, mum veya propolis kalýntýsý ve balda bulunan hava kabarcýklarý tarafýndan da baþlatýlabilmektedir. Bu faktörler balýn tipi ve balýn nasýl elde edilip iþlendiðine baðlý olarak etkili olmaktadýr. Sýcaklýk, nispi nem ve saklama kaplarý baþta olmak üzere depolama koþullarý da þekerlenme için balýn eðilimini etkileyebilmektedir. Baldaki Þekerlerin Þekerlenmeye Etkisi Bal, her þeyden önce birbirine yakýn oranda olan glikoz ve fruktozdan meydana gelmiþtir. Ayrýca maltoz ve sukroz da bulunmaktadýr. Balda þeker yoðunluðu o kadar yüksektir ki, þekerleþmeye baþlangýç oluþturan çekirdek olarak görev yapmaya eðilimlidirler. Bal ýsýtýldýðý zaman þeker kristalleri tekrar çözülerek bal sývý þekle gelir. Balýn kristalleþme eðiliminin nedenleri üzerine yapýlan çalýþmalar glikoz üzerine yoðunlaþmýþtýr. Glukoz/Su oraný 1.7'den küçük olan ballar uzun süre sývý kalma eðilimindedirler. Ancak bu oran 2.1'den büyük olmasý durumunda þekerleþme hýzlanmaktadýr. Çalýþmalar yüksek düzeyde fruktoz içeren ballarýn uzun zamanlar sývý kaldýðýný göstermektedir. Þekerlenme Önlenebilir mi Kendiliðinden þekerlenme öncelikle, uygun depolama, ýsýtma ve/veya filtreleme iþlemleriyle kontrol altýna alýnabilir. Ayrýca þekerlenme hýzý þiþeleme sýrasýnda C'de kontrol altýnda tutulur. Düþük sýcaklýk uygulamasý kristalleri daðýtarak þekerlenmeyi geciktirir. Baldaki parçacýklarýn filtreleme ile uzaklaþtýrýlmasý da þekerlenmeyi baþlatacak olan çekirdeðin oluþumunu etkileyebilir. Suya göre düþük glikoz oranýna sahip olan bal büyük olasýlýkla sývý kalýr ve þekerlenme önlenir. Her ne kadar balýn pek çok çeþidi süzme sonrasýnda þekerlense de adaçayý gibi %30 düzeyinden daha az glikoz bulunan ballar þekerlenmeye direnebilmektedir. Þekerlenmenin Bal Kalitesine Etkisi Tüketicinin itirazý açýsýndan þekerlenmiþ bal kabul edilemez özelliktedir. Þekerlenme tamamlandýðý zaman orijinal baldakinden daha yüksek su içeriðine sahip olan sývý tabaka tarafýndan kristalleþmiþ tabaka kaplanýr. Bu durum fermentasyon için öncülük yapabilir ve mayalarýn büyümesi için istenen ortamý oluþturur. Bu durum da balýn bozulmasýna neden olarak tüketimine olumsuz etkide bulunur. Depolamanýn Þekerlenmeye Etkisi Þekerlenme olayý oda sýcaklýðýnda nadiren günler içinde olmakla birlikte, haftalar veya aylar içerisinde baþlar. Þekerlenme iþlemi düzgün depolama ve uygun depolama sýcaklýðýnda önlenebilir. Uzun süreli depolama için hava geçirmeyen, neme dayanýklý paslanmaz çelik kaplar kullanýlmalýdýr. 100C'nin altýndaki soðuk depolama koþullarý þekerlenmeyi önlemek için idealdir. Orta düzey sýcaklýktaki (10-210C) depolama koþullarý genellikle þekerlenmeyi teþvik etmektedir. Daha sýcak depolama koþullarý ise (21-270C) þekerlenmeyi önlemekte ancak balýn deðerini düþürmektedir. Çok sýcak (270C üzeri) koþullar ise þekerlenmeyi engellemekte, ancak balýn deðerini düþürdüðü gibi fermentasyon sonucunda balýn bozulmasýný teþvik etmektedir. Ýþlem görmüþ ballar C arasýnda depolanmalýdýr. Ýþlem görmemiþ ballar ise 100C aþaðýsýnda depolanmalýdýr. Balýn Raf Ömrü Bal, atmosferde bulunan neme oldukça duyarlýdýr. Aðzý sýký sýkýya kaplý kaplarda saklandýðý durumlarda korunabilir. Ancak bal depolama esnasýnda fiziksel ve kimyasal etkenlere karþý da oldukça duyarlýdýr. Depolama esnasýnda kararmaya eðilimli olup aroma ve tadýný kaybedebilmektedir. Balýn bu yapýsý ýsýya baðlý iþlem tarafýndan etkilenmekte olup bu durum raf ömrünü de etkilemektedir. Pratik sonuç bakýmýndan balýn raf ömrü genellikle iki yýl olarak kabul edilmektedir. 21

14 SAYBÝRDEN HABERLER. 2. ULUSLARARASI MUÐLA ARICILIK VE ÇAM BALI KONGRESÝ. Muðla Valiliði, Muðla Üniversitesi ve Muðla Arý Yetiþtiricileri Birliðinin ortaklaþa hazýrladýklarý ve bu yýl 2.si düzenlenen Uluslar arasý Muðla arýcýlýk ve çam balý kongresi 5-8 Ekim 2010 tarihleri arasýnda gerçekleþti. Birliðimizden de katýlým saðlanan kongreye; Ulusal ve uluslararasý akademisyenler, firmalar, il arý yetiþtirici birlikleri ve çok sayýda arýcý katýldý. Ulusal ve uluslar arasý akademik çalýþmalarýn anlatýldýðý sunularýn yaný sýra, Türkiye arýcýlýðýnýn ve arýcýlýlarýnýn sorunlarýný anlatan sunu ve tartýþmalarýn yer aldýðý kongre programýnda arýlýklara yapýlan gezilerde saha çalýþmalarý da yakinen gözlemlenmiþ oldu. Kongrenin 1. günü Muðla Arý Yetiþtiricileri Birliðinin arýcýlýk müzesi açýlýþý yapýldý. Türkiye de bir ilk olan müze arýcýlýðýn dünden bu güne olan yaþantýsýnda tüm davetlileri hoþ bir yolculuða çýkardý. Gerek dolu dolu hazýrlanmýþ kongre programý, gerekse ev sahiplerinin misafirperverliði ile tüm katýlýmcýlar için arýcýlýk adýna faydalý bir kongre oldu. Bu kongrenin çok uzun yýllar varlýðýný idame ettirmesini temenni ederiz. 2.Uluslararasý Muðla arýcýlýk ve çam balý kongresinin; çam balý üretimi yapan arýcýlarýn bölgeye göç ettikleri tarihlerde olmasý çam balý üretimi yapan arýcýlarýmýzý da ziyaret etmemize olanak tanýdý. Kongrenin 2.günü Terme ilçesi üyelerimizden Mehmet Çiftçinin Muðla /Bodrumdaki arýlýðýný ziyaret ettik. Kilometrelerce uzakta gerçekleþen bu anlamalý ziyaret üyemizi oldukça mutlu etti. Çam aðaçlarý gölgesinde, arý sesleri ve üyemizin muhteþem arýlýðýnýn manzarasý eþliðindeki sýcak sohbetimiz ve ikramlarýn sonunda üyemize bol hasatlar dileyerek yanýndan ayrýldýk. 23

15 SAYBÝRDEN HABERLER YILI ÝLÇE ZÝYARETLERÝ Üyelerimizi anlamaya ve kendimizi anlatmaya baþlamýþtýk yaz aylarýnda üyelerimizi anlama yolculuðumuz devam ediyor. Bu seferki gezilerimiz ilçelerdeki üyelerimizi kapsamakta. Anlamak için dinledik, karara varmak için tartýþtýk, paylaþmak için bir araya geldik. Bu kapsamda tüm ilçelerimizi ayýrt etmeksizin ziyaretlerde bulunup bilindik yüzlerle bilinmeyenleri konuþup, sorulmayanlarý sorduk ve anlaþýlmayanlara açýklýk getirdik

16 SAYBÝRDEN HABERLER. ORMAN ÝÞLETME MÜDÜRLÜÐÜ tarihinde Samsun Orman iþletme Müdürlüðünde yapýlan toplantýya Birlik Baþkanýmýz Rasim Kaplan da katýldý. Macaristan'dan da bir heyetin bulunduðu toplantý bölge ormanlarýnda yeni yetiþtirilmeye baþlanan bazý ürünleri kapsýyordu. Birliðimiz adýna Baþkanýmýz Rasim Kaplan toplantýda Samsunda da bal ormaný kurulmasý ile ilgili isteðini dile getirdi. Orman Genel Müdür Yardýmcýsý Ýsmail BELEN, bu isteði olumlu karþýlayarak bu çalýþmalarýn Samsunda da baþlatýlmasýný isteyerek konunun üzerine durulacaðýný belirtirken, Amasya Orman bölge Müdürü ve Samsun Orman Ýþletme Müdürü konuyla ilgili hassasiyetle davranacaklarýný dile getirdiler. Ayrýca birkaç ilde olduðu gibi Samsunda da bal ormaný ve hatta bal ormanlarýnýn kurulmasý için destek ve yardýmda bulunacaklarýný, Samsun Ýli Arý Yetiþtiricileri Birliði ile bu konuda ortak çalýþmada bulunacaklarýný ifade ettiler. 27

17 29

18 ACI KAYIPLARIMIZ RECAÝ ÇÝÇEK( ) Terme ilçesi üyemiz tarihinde geçirdiði bir kaza sonucu hayatýný kaybetti. DAVUT UYAR( ) Terme ilçesi üyemiz tarihinde geçirdiði trafik kazasý sonucu hayatýný kaybetti. KEMAL AY( ) Çarþamba ilçesi üyemiz tarihinde ani bir rahatsýzlýk sonucu hayatýný kaybetti. Arýcýlarýmýz için Allah'tan rahmet ve yakýnlarýna tekrar baþsaðlýðý diliyoruz

19