Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Transkript

1 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Temmuz 1988 No. 4

2 ÖNSÖZ say Bültenimizin 31 Mart 1988 ıs ı nda, KKTC Merkez Bankas tarihinde sona eren üç ayl ın ı n üç ayl ı ı k döneme ili k Kâr ve Zarar Hesab şkin bu 1988 tarihli Bilânçosuna, Devlet Plâ.n l ama Örgü haz Safi Yurtiçi Has ı ile 31 Mart ılas ı ön tahminlerine, Hazine ve tünce ı rlanan 1988 y 1988 tarihinde sona eren alt ı l ı Gayri bunlar ın ayn ı ayl ık Muhasebe Dairesinin 30 Haziran ı s ı döneme ait Bütçe uygulama sonu z ın ilgi duyaca ra genel istatistiki de ğı ğerlendirmelere na inand yer verilirken okuyucular ve ığı m ız di ğ er güncel konulara da e ğinilmi ı m ı- ştir. 1

3 IÇINDEKILER Sefa I. Bölüm KKTC' de Merkez Bankas ı ve B nkac ılık Faaliyetleri 3-21 II. Bölüm Ekonomik Geli şmeler Üretim, İstihdam ve Fiyatla 24 a) Üretim art ışı ve kaynaklar ı kullan ım ı 30 b) İstihdam 32 c) Fiyat hareketleri ve ücreti :r Mali ve Parasal Geli ş meler 35 a) Mali Geli şmeler 40 b) Parasal Geli şmeler Ticaret, Pazarlama ve öde eler Dengesi 41 a) Ticaret ve Pazarlama 47 b) ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ın ın üç ayl ık esaplar ı 52 Bilanço Kâr ve Zarar Hesab ı 54 Hesaplar hakk ında aç ıkiamal r IV. Bölüm Bankac ılık İstatistikleri V. Bölüm Tablolar ın listesi 2 53

4 I. Bölüm Kuzey K ıbrı s Türk Cumhuriyetinde Merkez Bankas ı ve Bankac ılık Faaliyetleri 35/1987 say ılı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında belirtilen çerçevede bankalar taraf ı ndan getirilen k ı sa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şıl ığı nda avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri Bankam ızca sürdürülmüştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından miktar ı cari y ı l bütçe ödenekleri toplam ın ın %5'ini geçmemek üzere Hazineye k ısa vadeli avans hesab ı aç ılmas ı yetkisine kar şı l ık, 31 Aral ık 1986 tarihi itibariyle milyon TL miktar ı nda olan Hazine k ısa vadeli avans ı müteakip y ıllarda art ı r ılmayarak sabit kalm ış ve bunun yerine Hazinenin k ı sa vadeli avans ihtiyaçlar ın ın kar şılanmas ında Maliye Bakanl ığın ı n tarih ve 36/79-54/87 say ı l ı karar ı ile Hazine cari hesab ı bünyesine al ı nan Döviz Istikrar Fonu ve Fiyat istikrar Fonu kaynaklar ından yararlan ılm ışt ı r. 31 Mart 1988 tarihi itibariyle avans ve reeskont i ş lemleri Tablo l'de, avans ve reeskont i şlemlerinden doğ an borç bakiyelerinin , ve tarihleri itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de verilmi ştir. Küçük esnaf ve sanatkâr kredilerinin sa ğ l ıkl ı kiyesi çarpmaktad 1987 ır. y Şöyleki 1986 y ıl ı bir biçimde enidi ı l ı g sonunda milyon TL tutar şle ği göz e ında olan borç ba- TL'ye ula şm ışt ı sonunda milyon IL'ye ve 30 Haziran 1988'de milyon miktar ın r tarihli Yönetim Kurulu karar ı n genelde 4 milyon Ti. 'ye ve ek i ı ş ile küçük esnaf kredi mezunlar ı yeri açacak üniversite ve yüksek okul olmuş için ise 10 milyon TL'ye kadar yükseltilmesinin bu yönde olumlu katk tur. 30 Haziran 1988 tarihi itibariyle ıs ı borç bakiyesinin milyon TL miktar gösterilen ilyon ındaki k t okul mezunu ad ına ısm ın ı olduğu saptanm ışt n 23 üniversite veya yüksek kredi uygulamas ı ır. Imalatç kapsam ı-ihracatc ına al ı ınmas ı kredilerinin de te şvikli kategoride reeskonta getirilen senet tutar yla 30 haziran 1988 pozisyonu itibariyle bu Geçmi ş yıl kar ın ı şılaşt ırmalar n 495 milyon ına göre di Tı, 'ye ula ğ şt ığın ı görürüz. amaçlar ı için pek ra ğbette olmad ığı er kategorilere giren senetlerin reeskont lar ı nda ise borç taksitlerine ili gözlenmektedir. Baz ı şkin kamu kurum ve kurulu mükellefiyetlerin yerine getirilmedi ş- etmek gerekir. ğine i şaret 3

5 Tablo 1 31 Mart 1988 İ ibanyle Avans ve Reeskont lemleri Milyon TL Kredi Türü Hazine kefaletini haiz avans Bor u Borç Baki esi K.T.Sanay işletmeleri Hol ding Ltd. K.M.S. C fruvex İşi. Ltd Tar ımsal onat ım Kurumu Toprak Ü ünleri Kurumu Devlet ür tme Çiftlikleri T.C.M. K nsolide Fonu inki şaf Sandığı Senet Senet Adedi Toplar j_n Hazineye k ısa vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkâr Sanayi Senetleri II ihracat Senetleri II Ticari Senetler Tar ım Senetleri II 11 Koop. Senetleri Hazine C ri Hesab ı K. Vak ıf ar Bankas ı Ltd K. Vak ıf ar Bankas ı Ltd. K. Ticar t Bankas ı Ltd. Türk Ba kas ı K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank td. K. Vak ı lar Bankas ı Ltd. Türk B. kas ı Ltd. K. Kre Bankas ı Ltd. K. Tica Türk Ba K. Kre Asbank K.T.Ko TC Zir K. Vak K.T. K et Bankas ı Ltd. kas ı Ltd. Bankas ı Ltd. ltd. p Merkez Bankas ı Ltd. at Bankas ı flar Bankas ı Ltd op Merkez Bankas ı Ltd. 400 O GENEL TOPLAM

6 Tablo 2 Avans ve Reeskont BON. dakiyelerinin 31 Aral ık 1986, 31 Aral ı k 1987 ve 30 Haziran 1988 itibariyle Kar şılaşt ırmas ı Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Avans I/ II tl tl 13ç ırstlı_ K.T.Sanayi I şletmeleri Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex İşl. Ltd. Tar ı msal Donat ırn Kurumu Süt Endüstrisi Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri T.C.M. Konsolide Fonu inki şaf Sand ığı 31 Aral ık Milyon Ti. Borç Bakiyesi 31 Aral ık 30 Haziran Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanaatkâr Sanayi Senetleri 11 II /I tl 11 Ihracat Senetleri Ticari Senetler Tar ı m Senetleri ıı Özel Avanslar II Hazine Cari Hesab ı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas 52.1 ı Ltd. Türk Bankas ı ltd K. Kredi Bankas ı Ltd TC Ziraat Bankas ı 56.4 K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. Asbank Ltd K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk bankas ı Ltd. K.Kredi bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı ltd. K.Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K.T.Koop. Merkez Bankas ı Ltd. TC Ziraat Bankas ı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K.M.S. Cypfruvex İşi. Ltd

7 İmalatç ı-ihracatc ı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Senetleri I I 11 K. Ticaret Bankas ı Ltd. 11 II Türk Bank s ı Ltd. 1 1 t l K. Kredi B kas ı Ltd. I I I I Türkiye İş Bankas ı A. Ş G =net Toplam

8 Para ve Kambiyo İşleri Yasas ındaki tan ı ma göre "Yetkili Bankalar", Kuzey K ıbr ı s Türk Cumhuriyetinde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya, döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışı na mesnet te şkil eden turistlere mahsus döviz al ı m bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İş leri ile ilgili Bakanl ı kça yetkili k ılınan bankalar ı anlat ı r. KKTC Mer kez Bankas ı d ışı nda yetkili bankalar şunlard ı r: T.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K ıbr ı s Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Faisal İslam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. olup, ayr Sözü ı edilen bankalar resmi kurdan döviz pozisyonu bulundurmayetkisini K ıbr ı ca getirilmesi zorunlu döviz d ışında haiz s Türk Cumhuriyetinde ve yurt d kalan dövizler kar ışı na yerleik ki şı l ığında Kuzey cinsleri üzerinden döviz tevdiat ve mevduat d hesaplar şiler ad ına a şı şağıdaki döviz açabilirler: ABD Dolar ı Avustralya Dolar ı Avusturya Şilini Bat ı Alman Mark ı Belçika Frang ı Danimarka K ronu Fin Markkas ı Frans ız Frang ı Hollanda Florini Isveç K ronu Isviçre Frang ı Italyan Lireti Japon Yeni Kanada Dolar ı Kuveyt Dinar ı Norveç Kronu Sterlin Suudi Arap Riyal ı K ıbr ıs Liras ı Bu hesaplara uygulanacak faizlerin Bankam ı z taraf ı ndan belirlenmesi öngörülmektedir. Belirlenen faiz hadleri Maliye Bakanl ığın ın önerisi üzerine Bakanlar Kurulunun alaca ğı kararlar rürlüğ ı n Resmi Gazetede yay e girer. Bankalarca özel ve ı mland ığı tarihten ba Alman Mark ı ve K tüzel ki ş ilerin Sterlin, şlayarak yü- ı br oranlar ıs Liras ı ı Amerikan 9 Kas ı cinsinden döviz hesaplar Dolar ına ı, Bat ı m 1987 tarihinden ba ş şlayarak uygulanacak azami faiz aşağıdaki şekilde saptanm ışt ı r. Vadesiz 6 ay vadeli 1 Y ıl vadeli Sterlin Amerikan Dolar ı B.Alman Mark % 6 ı K ıbr ıs Liras ı % 5 % 7 % 2 % 6 % 5 % 8.5 % % 8 3 % 6 % 4 % 7 7

9 Bankalar ın Merkez Ban Bankas ı nezdi de açacaklar ı döviz mevduat hesaplar ı na, özel ve tüzel mevduat hesaplar ına uygul an azami faiz oranlar ı art ı 1/4 uygulan ır. Turistik amaçl ı ve yaln ı z efektif olarak al ın ıp sat ılabilecek döviz cinsleri şunlard ır: Yunan Drahmisi Portekiz Esküdosu Irak Dinar ı Iran Riyal ı IrlandaLiras ı İspanyol Pezetas ı Yeni İsrail Şekeli Lübnan Liras ı Lüksemburg Frang ı Meksika Pezosu Suriye Liras ı Ürdün Dinar ı Yugoslav Dinar ı "Yetkili Müesseseler" Par ve Kambiyo İşlezri ayas las ındaki tan ıma göre atmaya bulu ndurmay a nan Para ve Kambiyo Yasas ı kura lariygörevli ı uyar ınca dövi ıp s kıl müesseseleri a lat ır. Bu müesseselerin Maliye i ş lerle g etkili ı Bakanl ıktan çal ışma izni almal r ı zorunludur. Çal ışma izni ald ıktan sonra faaliyete y geçen yetkili müesseselerin isi ve kay ıtl ı büro adresleri a şağıda gösterilmi ştir. 8 Birinci Döviz Al ım Sat ı m Şti. Ltd. 158/A Girne Caddesi, Le ko şa. F ı r ınclogullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lef o şa. Elmaslar Yat ı r ı m Şti. Lt 89/D Taner Küçük İş H ı Girne Caddesi, Lefko şa. Merimann Currency Exc ange Co. Ltd. 49/E II. Selim Caddesi, efko şa. Erto ğrul Akbel and Sons Ltd. Osman Paşa Cad. Musta a Hac ı Ali Apt. 2, Lefkoşa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Le ko şa. Nafa Döviz Al ım Sat ı m Şti. Ltd. Zafer Çar şıs ı No. 10 A atürk Caddesi, Girne. Orhan Kâhya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girn Uluçay Exchange Co. td. 13 Nam ık Kemal Meyd n ı, Mağusa. Er-tem Yat ı r ı m Şti. L d. 2-G K ışla yolu, Ma ğus Batu Exchange Co. Lt 52 Îstiklâl Cad., Mağ a. Haşim Hakan Exchang Office Ltd. a Eti Sokak No. 6 Neci o ğ lu Apt. Lefko ş.

10 Kuzey K ıbr ıs Türk C umhuriyetinde uygulanacak resmi döviz ve efektif al ış ve sat ış kurlar ı Para ve Kambiyo Bakanl ığı taraf İş ı leri Yasas ın ı n 7. maddesine dayan kas ndan yetkilendirilmi ı ş ılarak Maliye nca günlük olarak tesbit ve Kuzey K ıbr ı s Türk Cumhuriyeti Merkez Ban- Para ve Kambiyo İş Resmi Gazetede yay leri Yasas ı ın ı n ayni maddesi alt mlanmak suretiyle ilan olunur. ında Maliye Bakanl ığı taraf ından yetkilendirilen bankalar da Kuzey K bit ve ilân olunan resmi kurlara bak ıbr ı s Türk Cumhur Merkez Bk ı lmaks ız ın kendiiyeti anas döviz ve efektif al i ınca tes- ış ve sat ış ş kurlar ın ı lemlerinde uygu layac "kendi i ş serbestçe tesbit edebilirler. ler d ışı lemlerinde" ifadesi ihracat ve görünmeyen muamelelerden sa Buradaki nda, Bankalarca di anlat ğ ı er döviz al ım sat ğ ı m ı ve lanan döviz- r. Yetkili müesseseler de döviz al ile yerlerinde halk ış ve sat ışlar ı ndatahsisi uygulayacakl ilgili i şlemleri ın kolayl ıkla görebilece ğ i bir ar ı şekilde te kurl ı i ş şhir etmek zorundad ırlarar Döviz rezervlerimiz bankalar rundan tuttuklar ı ın dövizlerden olu resmi kurdan tuttuklar ı kalar s ın şmaktad ı dövizlerle bankalar ku- ıfland ırmas ına göre Kas r. KKTC Merkez Bankas ım, Aral ı ı ve Di ğer Ban- k 1987 ve Ocak-Haziran 1988 aylar ı itibariyle devletin kur hesab ında göre 1987 y ı l ı tutulan dövizler Tablo 3'de gösterilmi dolar sonunda resmi kur hesab ı ında ş de ğ tir. Buna erinde olup bunun 9,371.8 bin ABD tutulan dolar toplam döviz 47,577.5 bin ABD edilmi ş ı de ğ erindeki k ısm ı edilen miktar durumda s idi. Haziran 1988 sonu itibariyle toplam resmi döviz ve ı taahhüt ra ile 43,404.6 bin ABD Dolar görülmektedir. ı ve 4,605.1 bin ABD Dolar ı olarak 9

11 Tablo 3 er Bankalar Tasnifine göre KKTC Merkez B ı ve Diğ Kas ım H ran 1988 aylar ı itibariyle Devletin ları Dövizin ABD Dolar ı Kur Hesab ın Kar şılı ı ve Mevcut Taahhütler Bin ABD $ Bankalar Toplam Döviz Toplam Taahhü Serbest $ 28 Kas ım 1987 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Ocak 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Ocak 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Şubat 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla ( ) Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla 30 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bank Di ğer Bankalar Top s ı am , ( ) ( ) May ıs 1988 K.K.T.C. Merkez Bank Di ğer Bankalar 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Mb-rkez Ban Di ğer Bankalar s ı plam as ı oplam ' ( )

12 Yine KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğ er Bankalar s ın ıfland ırmas ına göre bankalar kurundan özel ve tüzel ki şiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hehesaplardaki dövizlere ait bilgiler Tablo 4'te verilmi ştir. Sözü edilen tablonun tetkikinden görülece ği üzere 1987 y ılı sonunda 3357 adet döviz tevdiat ve adet döviz mevduat hesab ı nda toplam olarak bin ABD Dolar ı de ğerinde döviz muhafaza olunmuştur. May ı s 1988 sonu itibariyle ise 3230 adet döviz tevdiat ve adet döviz mevduat hesab ında toplam olarak bin ABD Dolar ı değerinde döviz muhafaza olundu ğ u görülmektedir. 11

13 Tablo 4 KKTC Merkez B Kasım May ıs Özel ve Tüzel Ki şile Hesaplar ın ı ve Diğer Bankalar Tasnifine göre 1988 Aylar ı itibariyle Bankalar Kurundan adına tutulan Döviz Tevdiat ve Mevduat ABD Dolar ı Karşılığı ve Hesap ürüne Göre Dökümü Bin ABD $ Tarih Bankalar Döviz Tevdiat Hesap Miktar adedi $ Döviz Mevduat Hesap Miktar adedi $ Toplam Döviz $ 30 Kas ım 1987 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1987 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Ocak 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 29 Şubat 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar Toplam Mart 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar Toplam 30 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Banka Di ğer Bankalar Toplam 31 May ıs 1988 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam ı

14 Döviz rezervlerimiz devlet kuru ve bankalar kuru ad ı alt ı nda iki ba şl ık alt ında görülmektedir. Devlet kuru hesab ında tutulan dövizler tahsise tabi dövizlerdir. Bankalar kuru ba şl ığı alt ı nda gösterilen dövizler ise, özel ve tüzel ki ş ilere ait dövizlerden olu şmaktad ı nam ve hesaplar görülece r. iz rezerlerinin v art ış ına tuttuklar ı ği üzere Devlet pozidöv ız ını syonundaki dövizler Kas h gösteren 'den Tablo 5 Dolar ı miktar ı ım nda iken sürekli bir azalma ile Aral 1987 'de 50.4 milyon ABD Ocak 1988 'de 44.7 ABD Dolar ık ı ve Şubat 1987 'de 47.6 ABD Dolar 1988 'de ise 35.9 ABD Dolar ı, ına Bu arada resmi kur ile serbest kur aras dü şmüştür. kar şı ındaki fark giderek geni bir tedbir mahiyetinde olmak üzere ve anomaliyi bertaraf etmek dü ş ledi. Buna ş üncesiyle 25 Ş ubat 1988 tarihinden itibaren T.C. Merkez Bankas uygulanmaya ba şland ı kurlar %7'ye ç ı. Yüzde be ından farkl ıkar ş ilâve ile ba şlat ı ıld ı ılan farkl kurlar ı uygulama ve daha sonra piyasa durumu muvacehesinde peyderpey aza m ütea 20 Nisan 1988 den itibaren tekrar TC Merkez Bankas lt ılâ kib ren başland ı ı Kurlar ak. Mart 1988 'de ya ı yak aynen uygmaya ında el koyaca şanan ba ulan y ş ğı ş ka bir olay da Hükümetin döviz mevduat eklinde ortaya sürülen görünürde politik amaçl ına kodular sonucu döviz tevdiat ve mevduat hesaplar ı başlanmas as ı ı ıls ız ndaki paralar dedi- olmuş tur. Sahte haberin derhal resmen yalanlanmas ın h ızlaçekilmeye ı ve tüm talepleri kar şılamak amac ı hale getirilmesiyle yla tats 13/15 ı Mart 1988 tarihlerinde bol miktarda efekti fin haz z durum önlenmi milyon ABD dolar ş oldu. Buna kar ı şın r ı miktar hesaplar ı ı nda olan özel ve tüzel ki Şubat 1988 'de 65.3 toplam ı şilere Mart 1988 'de 59.1 milyon ABD dolar ait tevdiat ve mevduat da durumun iyile şmeye başlad ığı ına dü ş görülmektedir. May tü. Müteakip aylar- ı s 1988 ay ına ait döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar verilmi ştir. ın ın cins ve vadeler ine göre döküm ü Tablo 6 'da 13

15 Tablo 5 Tarih Döviz Niteli ği Döviz Rezenflerinin Art ış Hızı Miktar Bin ABD $ Bir önceki ayla kar şılaşt ı r ılmas ı Kas ım 1987 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam Aral ık 1987 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Ocak 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam ubat 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Mart Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam _64, »3& J.Z.Z

16 Tablo 6 Döviz Tevdiat Hesap lar ı Mayıs 1988 ay ı na ait Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ın ın Cins ve Vadelerine Göre Dökümü Bin US $ Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam Döviz Mevduat Hesaplar ı Sterlin B. Alman Mark ı ABD Dolar ı K ıbr ıs Liras ı $ Kar şı l ığı Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam Kur fark ı Genel toplam

17 Par n ın Türkiyeye kaç ış' veya dövize dönü ştürülmesi Türk Liras ı mevduatta, p ş eklinde zaman zaman ortaya ç kan sorunlar, Türk Liras ın ı n ülkemizde tedavülü zorunlu para olmas ı ve bu s ıfatl s ın ırs ı z ödeme gücünü haiz bulunmas ın ı n bir geara politikalar ı ile uyum içinde hareket etmemiz re ği olarak Türkiyede uygulanan p icap ederken fiiliyatta böyle bi durumun sa ğ lanamamas ından kaynaklanmkt a a idi. önemin verilmesi bunun Yüksek enflasyon kar şıs ı nda re 1 faiz kavram ına gerekli yan ı s ı ra döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ın ı tasarruf seçene ği olarak nir bir düzeye ahatl ıkla mümkün hale getirilmesiyle bu onuda daha düzenli b söyleyebiliriz. Tasarruf mevduat ı faize k. r şı kuşkusuz fazla duyamevduat rl ıd ır. Kas ım ın ın, bir önceki Ş Şubat aya 1988 aras ında ayda %2 civar ı da büyüyen tasarruf oranla Mart 1988'de %6 t ırman ş gösterdi ği müşahade olunmuştur. Bunun esas nedeni 4 Mar 1988'de yürürlü ğe giren yeni faiz kararnamesinin mevduat faiz hadlerine getirdi ı art ışlard ır.türk 19 T ve Liras ı 88 May ı s mev duat ın art ış h ız ın ı 1988 ' de de tasarruf an gösteren Tablo 7'den görülece ğ i üzere Nis mevduat ında bir önc,,,ki aya or la ayda %6 civar ında büyüme kaydedilmi ştir da Aral ık Resmi mevduat ı n KKTC erkez Bankas ı ile di ğer bankalar aras ın rilmi ştir. Buna g göre : 34.6 bölünüm ortalama olarak Aral ık 1986'da 66.7 : 33. ve May ıs 1988 süresindeki bölünümü Tablo 3, 8'de vey 1 z arf ında 65.4 Ocak-May ı s 1988 döneminde 6.9 : 31.1 oranlar ı nda gerçekle şmi ştir. 16

18 Tablo 7 Türk Li ras ı M evduat ın Art ış H ızı Milyon Ti. Kas ım 1987 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Mevduat ın Niteliğine göre Dökümü Bir önceki ayla kar ıla t ırmas ı Resmi Ticari Tasarruf Ocak 1988 Resmi Ticari Tasarruf l2a1j2gl3 tı l Resmi Ticari Tasarruf Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Nisan 1988 Resmi Ticari Tasarruf Nlayj.ş.içogş Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Resmi Ticari Tasarruf Toplam

19 Tablo 8 K.K.T.C. M rkez Bankas ı ve Di ğ er Bankalar N zdinde Resmi Mevduat Milyon Ti. Aral ık 1986 Ocak 1987 şubat 1987 Mart 1987 Nisan 1987 May ıs 1987 Haziran 1987 Temmuz 1987 A ğustos 1987 Eylül 1987 Ekim 1987 Kas ı m 1987 Aral ık 1987 Ocak 1988 şubat 1988 Mart 1988 Nisan 1988 May ıs 1988 K.K..C. Merkez B nkas ı , % Di ğer Bankalar % Toplam

20 ve Türk Liras ı Mevduat art ış h ız ı ile Toplam Plasman art ış h ız ın ı n Aral ık 1986 May ı s 1988 dönemindeki kar şılaşt ı rmas ı Tablo 9'da, İ skonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlar ın ı rilmi n dökümü ve geçmi ş ş dönemle kar art tir. Tablo 9'un tetkikinden görülece şılaşt ırmas ı ise Tablo 10'da göstegerisinde ğ i üzere h Aral ış ı h ız ın ı n kalmaktad ı r. Şöyleki May art ış ı ız ı k 1986 pozisyonu kar mevduat şılaşt s 1988 itibariyle % art ı r ıld ığında mevduatta gerçekle Aral ışa kar ık 1987 şı l ı k plasmanlardaki art şen ış s ı sı ra ile % ve ra ile % 4.7 ve % düzeyinde kalm ışt ır. Plasmanlar ın sektörel da 1987 de %42.4 ve May ğı l ı m ı ıs nda Yurtiçi ve Yurtd ı şı Kurum ve Kurulu 1988 de % 43.8 oranda pay alm Ticaret Aral ık şlar ın ıştır. düş ın pay erken Tar ı Aral ı Hükümet ve Kamu ı m ın pay ı k 1987 de % 17.2' de en May selmi Aral ştir. ık 1987' d %141'd. ıs 1988'de %16.0'a en May ı s 1988'de % 16.2'ye yük- 19

21 Tablo 9 Türk Liras ı Mevduat Art ış H ızı ile Toplam Plasman Art ış H ızının Kaişılaşırması Toplam Ti. M -vduat Bir önceki Toplam ayla kar şılaş- Plasman t ırmas ı % Milyon TL Bir önceki ayla kar şılaşt ırmas ı % Aral ık 1986 Mart 1987 Nisan 1987 May ıs 1987 Haziran 1987 Temmuz 1987 A ğustos 1987 Eylül 1987 Ekim 1987 Kas ım 1987 Aral ık 1987 Ocak 1988 Şubat 1988 Mart 1988 Nisan 1988 May ıs ı

22 Tablo 10 İ skonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlann ın Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaştırması Milyon IL Hükümet ve Kamu Kurum ve Tar ı m Madencilik imalat Sanayii Yük taşı mac ılığı Yurtiçi ve yurtd ışı ticaret Bina ve inşaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto senetleri Kuruluşlar ı Aral ık 1987 % Miktar Mayıs 1988 Miktar Not: Hükümet ve Kamu Kurum ve kurulu şlar ı kalemi kar şısında gösterilen miktar Bankam ızca Hazineye k ısa vadeli avans ve çe şitli sektörlerdeki kamu kurum kuruluşlar ı na Hazine Kefaleti Kar şıl ığı verilen avanslar ı da içermektedir. Tablo 2'de görüleceği üzere Aral ı k 1987 sonu itibariyle bu şekilde Hazineye verilen K ısa vadeli avans milyon İL ve çe ş itli Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı na verilen avanslar ise milyon Ti, miktar ında idi. 21

23

24 IL Bölüm EKONOMIK GELIŞMELER 23

25 Ekonomik Gelişmeler 1. Üretim, istihdam ve Fiyat ar a) Üretim Art ışı ve K ynaklar ın kullan ı m ı : 1985, 1986 ve 198Tabl 7 y ıllar ında büyüme h ızlar ı G.S.M.H.'n ın da ğıl ımı ve se törel katma de ğerlerinin cari üretici fiyatlar ı ve Tabl. 12'de sabit üretici fiyatlar ıyla kar şılaşt ırmal ı olarak gösterilmi ştir. Cari fiyatlarla 1985'de 126,874.2 milyon TL olan G.S.M.H. 1986'da 195,142.7 milyon Ti, ve 1987'de milyon TL'ye ula şm ışt ır. öylece 1985'den 1986'ya %53.8 ve 1986'dan 1987'ye 48.2 büyüme h ız ı görülmekte Böylece 1985'de milyon Ti, olan G.S.M.H. 1986'da milyon Ti, olarak gerçekle şmi ş tir. Bu itibarla 1986'da % 4.8 ve 1987'de % 6.8 olarak gerçekle şmi ş 1977 sabit fiyatlanyl milyon Ti, ve 1987'de sabit fiyatlarla büyüme h ız ı bulunmaktad ır. Sabit üret G.S.Y. İ.H.'s ının sektör payl %22.3, %21.7 ve %21.7 oranl lar ı ile ikinci s ı ray ı ve Ta i şgal etti ğini görürüz. Bunl tedir y ılı Gayri Safi Buna göre y ıl zarf ında sabi dir. Büyüme h ızı ithalat ve Lokantac ıl ıkta %24.0, T olarak saptanm ışt ı r. 24 ci fiyatlar ı ile hesaplanan 1985, 1986 ve 1987 y ıllar ı r ına göz att ığı m ızda her üç y ılda, Kamu Hizmetlerinin r ı ile ilk s ıray ı, Ticaretin %19.1, %18.7 ve %18.7 oranı m ı n 16 O, %12.5 ve %12.1 oranlar ı ile üçüncü s ıray ı ar ı Sanayi ve Ula şt ırma Haberle şme kesimleri izlemek- urt içi Has ıla ön tahminleri Tablo 13'te verilmi ştir fiyatlar ıyla %8.1 oran ında büyüme beklenmekteergilerinde %30.5, Turizm Sektörünü olu ş turan Otelcilik r ımda %15.1, Mali Müesseselerde %9.9 ve İnşaatta %.9.6

26 G.S.M.H.in ın Dağılım ı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları Tablo 11 (Cari üretici fiyatlar ı yla Milyon IL) 1. Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık c) Bal ıkç ı l ık 2. Sanayi a) Maden ve Ta şocakç ı l ığı b) İmaliit Sanayii c) Elektrik ve Su 3. inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve perakente ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ı l ık 5. Ulaşt ırma - Haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri İ thalât Ver ileri Net D ı Al ı m Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f.) Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü Büyüme H ız ı Dağıl ım Yüzdesi ,

27 'ar,' Tablo 12 me H ızları G.S.M.H.'nın Dağıl ım ı ve Sektörel Katma De ğ erlerin Büyü (Sabit üretici fiayatlan yla Milyon Ti) Büyüme H ızı Dağıl ım Yüzdesi Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ıl ık k ilik Sanayi a) Maden ve Ta şocakç ılığı b) imalat Sanayii c) Elektrik ve Su 3. inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve Perakente Ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ıl ık 5. Ulaşt ırma - Haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri ithalat Ver ileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ı Alim Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f) Kaynak: Devlet Planlama örgütü

28 Tablo YILI GAYR İ SAFI YURT İÇİ HASILA ÖN TAHM İN İ ( İ zafi banka Hizmet Masraflar ı Dağıt ılm ış Şekliyle) (Üretici Fiyatlar ı İle) Sektörler Cari Fi- Sabit Fi-.Cari Fiyatlarla yatlarla yatlarla Indeks Zincir- (Milyon TL) (Milyon ro 1977' leme 100 indeks 1. Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık c) Bal ıkç ı l ık Sanayi a) Taşocakç ıl ığı b) İmalk c) Elektrik-Su inşaat Ticaret a) Toptan ve Peraktende Ticaret b) Otel Lokanta Ulaşt ırma - Haberle şme Mali Müesseseler Konut Gelirleri Serbest Meslekler '9. ENDÜSTRILER TOPLA MI Kamu Hizmetleri TOPLAM Ithalat Vergileri , Gayri Safi Yurt Içi Has ıla Kaynak: Devlet Planlama Örgütü Milyon Ti. Sabit Fiyatlarla Indeks Zincir- 1977= leme 100 indeks

29 I IL y ıllar ına ait ar şılaşt ırmal ı Kaynaklar Harcamalar Dengesi Tablo 14'tedir. Cari fiyatlarla GSM 'n ı n Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1986'da %93.0 iken bu oran 1987'de %94.1'e ükselmi ş D ış Aç ığın pay ı ise %7.0'den %5.9'a dü ş- müştür. Böylece Toplam K naklarda Yurt içi Kaynaklar lehine bir geli şme olmuş ve dışa ba ğı ml ıl ık aza m ışt ı r y ılında toplam kaynaklar ın %19.49'u Yat ı r ı mlara ve %80.50'si Tüke ime gitmi ş olup bu oranlar 1987 y ıl ı için de geçerlidir. Sabit sermaye yat ırı lar ında kamunun pay ı 1986'da %27.67'den 1987'de %38.77'e yükselmi ş Ö zel Sektrün pay ı ise %72.32'den %61.22'ye dü şmüştur. Toplam Tüketimde 1986 ve 19 7 y ıllar ı kar şılaşt ı r ıldığı nda Kamu ve Özel Sektör rasyolar ında kayda de ğer bir < ı e ği şiklik olmam ışt ı r. 28

30 Tablo 14 Kaynaklar - Harcamalar Dengesi (Milyon IL) 1 L TOPLAM KAYNAKLAR 1. GSMH (a.f) 2. D ış Aç ık IL TOPLAM YATIRIMLAR 1. Sabit Sermaye a) Kamu b) Özel 2. Stok De ği şmeleri a) Kamu b) Özel III. TOPLAM TÜKETIM 1. Kamu Tüketimi 2. Özel Tüketim IV. TOPLAM YURT İÇ İ TASARRUFLAR Cari Sabit* Cari Sabit* Deği şme (%) Cari Sabit* GSMH'ya oran ı * 1977 Sabit Fiyatlar ıyla Kaynak: Devlet Planlama Örgütü

31 4+f* trı$ r.. b) Istihdam 1985, 1986 y ıllar ında isti 15'te verilmi ştir. Her üç y ıl etmekte bunu yaklaşık olara Sektörü izlemektedir. in şaa Şöyleki sektörün pay ı 1985't selmi ştir. 1985'te olan çal ı selmi ş, i şsiz say ısı ise 1405' Bu suretle i şsizlik oran ı 1985 mektedir. hdam ın sektöre' da ğılı m ı karşılaşt ırmal ı olarak Tablo a %30 ar ında bir payla Tar ım birinci s ıray ı işgal %23 payla Kamu hizmetleri ve %10 payla Sanayi sektöründe h ızl ı bir t ı rmanma göze çarpmaktad ı r. %7.2'den 1986'da %9.0'a ve 1987'de %10.2'ye yük- an nüfus 1986'da 64086'ya ve 1987'de 66212'ye yüken 1568'e yükselmi ş ve 1987'de 1210'a düşmüştür. de %2.3, 1986'da 2.4 ve 1987'de %1.8 olarak görül- 30

32 Tablo 15 İstihdamm Sektörel Da ğılım ı ve Nüfus 1. Tar ı m 2. Sanayi Sektörler a) Madencilik ve Taşocakç ılığı b) Imalât Sanayii 1 e) Elektrik - Su 3. Inşaat 4. Ticaret-Turizm a) Toptan ve perakente ticaret b) Otelcilik Lokantac ılık 5. Ulaşt ırma-haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Serbest Meslek ve Hizmetler 8. Kamu Hizmetleri (KIT ve Belediyeler dahil) 1985 Sayı Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı _, Sayı Toplam Çal ışan Nüfus Oranı I Sayı Toplam Çalışan Nüfus Oranı I _ I I Toplam Çal ışan Nüfus Işsiz Say ısı Toplam Nüfus Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

33 c) Fiyat Hareketleri ve Ücret er 1986, 1987 y ıllar ı ile 19 8 y ıl ının ilk alt ı ayındaki fiyat hareketleri kar şıverilmi ştir. Devlet Planlama örgütünce yeni bir laşt ırmal ı olarak Tablo 16'da tüketim harcamalar ı anketi ap ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre ağı rl ıkl ı, yeni bir tüketi kal ıb ı hazırlanarak 1 Ocak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya başlanm ış Hayat pahal ıl ığı 1984'te %43.01 olarak saptanm ış olu Tablo 17'de gösterilmektedir. Ir. %70.72, 1985'te %43.04, 1986'da %48.09 ve 1987'de bunun mal ve hizmet gruplar ına göre da ğılım ı Yüksek enflasyonist ort mda maaş ve ücretlerin sat ın alma gücünü koruan beri eşel mobil sistemi uygulanmaktad ır mak düşüncesiyle 1983 y ılın y ıl ı sonuna kadar her dört sonundaki hayat pahal ılığı art ışı dikkate al ınarak maaş ve ücretlere yans ıt ılan art ışlar 1986 y ılından itibaren her üç ay sonundaki duruma göre ayarlanmaya ba lanm ışt ı r. Asgari Ücret Komisyonunca 1 Ocak 1987' den itibaren ayda ,- İL olarak saptanan asgari ücret, sözü edilen Komistavsiye karar ı uyar ınca 1 Ocak 1988'den itibaren yonun 9 Aral ık 1987 tarihli ayda TL'ye yükselti mi şti r. 32

34 Tablo 16 Hayat Pahal ıl ığı Ocak Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ı m Aral ık Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 33

35 Tablo 17 Hayat P l ılığımn Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağıl ım ı Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim ilaç ve T ıp E ğitim Ta şıt Hizmetler Eğlence ve Okum Sigara Şahsi Harcamalar Kaynak: Devi t Plânlama Örgütü 34

36 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı 1985 yılında 45.8 milyar IL, 1986 y ıl ında 70.5 milyar Ti. ve tadile tabi olmak üzere 1987 y ıl ında milyar Ti. olarak gerçekle şmi ştir. 1985'te bütçe harcamalar ının %46.9'u oran ında olan yerel katk ı, 1986 da %47.2'ye 1987'de %55.6'ya yükselmi ştir. Böylece nisbi bir iyile ş me gözlenmektedir yıl ı Bütçesinde %44.9 olarak öngörülen yerel katk ı ilk alt ı ayl ık uygulamada %64.6 olarak görülmektedir. Öte yandan 1985 ve 1986 y ıllar ında GSMH'n da gerçekle ş ın yaklaşık olarak %17'si oran ın- en yerel gelirler 1987'de tadile tabi bütçe gerçekle göre GSMH'n ın %24.4% oran ş ında gerçekle me rakmlar a ına şmi ş sözkonusudur. (Tablo 18 ve 19) tir. Burada da belirgin bir i yileşme 1987 y ıl ı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklar ı 73.8 milyar IL's ına bali ğ ol- muştur. Sözkonukı aç ık TC Ziraat Bankas ı kredileri ve di ğer borçlanmalarla kar şılanmaktad ır. (Tablo 20) TC Ziraat Bankasından sağ lanan krediler faizler hariç olmak üzere 1987 y ı l ı sonunda 55.9 milyar Ti, tutar ındad ır. Bunun yı llara göre dökümü Tablo 21'de verilmektedir. 35

37 Tablo 18 o. G.S.M.H. ile Karşılaşt ırmal ı Bütçe Analizi Milyar TL,. Bütçe Yerel Gelirleri 1. Vergi Gelirleri w b) Dolayl ı Vergiler 2. Di ğer Gelirler II. Bütçe Giderleri 1. Cari Giderler a) Personel Giderleri b) Di ğer Cari Giderler c) Transferler - Sosyal - Di ğer 2. Savunma Giderleri 3. Yat ı r ımlar III. D ış Yardım ve Borçlanmalar - D ış Yard ı mlar - Dorçlanmalar (Aç ık) Not: G.S.M.H Gerçek- G.S.M.H. le şme Yüzdesi Gerçek- G.S.M.H Gerçek- G.S.M.H. Gerçekle şme le me Yüzdesi le me Yüzdesi 6 a l ık e ğışe ı ir , Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama örgütü

38 Tablo 19 Karşılaştırmal ı Bütçe Özeti Bütçe Finansman ı Yerel Kaynaklar D ış Yard ı m Borçlanma Gerçek- % leşme i 37.2 Gerçekleşme Gerçek- % I esme De!I euilir Bütçe Milyar Ti, 1988 % 6 ayl ık Gerçekle me I Cari Harcamalar Savunma Harcamalar ı Yat ı r ım Harcamalar ı , Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

39 Tablo 20 Yıllar itibariyle Bütçe Aç ıklar ı Milyar 'il, 1975 yıl ı aç ığı 1976 II II It 1980 " It 1981 It " Il II II Il 1982 " " " 1984 I, II 1985 il ı l 1986 II II (D ği şebilir) Bütçe Aç ığı G.S.M.H. Yüzdesi sonu birik i ş bütçe aç ığı 73.8 Kaynak: Ekonom ve Maliye Bakanl ığı Devlet lânlama Örgütü 38

40 Tablo 21 T.C. Ziraat Bankas ından Sağlanan Kredilerin (faizler hariç) y ıllar itibariyle dökümü Milyar TL Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 39

41 b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ıbr ıs Türk Cumh Ekonomik İşbirli ği Protokolün. alan maddeler peyder pey uyg 26/1987 say ıl ı Kuzey K ı 1 Haziran 1987, 35/1987 say ıl 22/1987 say ı l ı Para ve Kambi hinden itibaren yürürlü ğe ko 38/1982 say ı l ı Para ve Kambi rak Bakanlar Kurulunca yap ı l tarih ve 116 say ı l ı Resmi G Böylece öngörülen yeni düze maktad ı r. riyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Para, Kambiyo, Bankac ıl ık lama alan ına konulmaktad ı r. r ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar yeni Merkez Bankas ı Yasas ı o İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise muştur. 22/1987 say ıl ı yasa o İşleri Yasas ı alt ında verilen Para ve Kambiyo İşleri Tüzük etede yay ımlanarak ayni gün lemeler için gerekli alt yap ı aras ında imzalanan Bölümü alt ında yer (De ği şiklik) Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 1 Kas ım 1987 tariile de ği şik şekliyle yetkilere dayan ılaü de 2 Kas ım 1987 yürürlüğe girmi ştir. haz ırlanm ış bulun- 40

42 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi: a) Ticaret ve Pazarlama tedir. Toptan ve perakente ticaret KKTC ekonomisinde önemli bir yer i şgal etmek- Bu sektörden do ğan katma de ğer cari fiyatlarla 1985'te milyon Ti., 1986'da milyon t ve 1987'de milyon Ti. olarak gerçekle şmi ştir. Böylece sektörün GSY İH içindeki pay ı 1985'te %19.3, 1986'da %18.1 ve 1987'de %18.2 olarak görülmektedir. Istihdam aç ısından bak ıldığında toptan ve perakente ticaret sektöründe çal ışanlar 1985'te 4519, 1986'da 4544 ve 1987'de 4651 olarak saptanm ışt ır. Bu suretle ki şi başına Katma Değer 1985'te 5.3 milyon Ti., 1986'da 7.6 milyon İL -;,e 1987'de 11.1 milyon 11 şeklinde ortaya ç ıkmaktad ı r. Tablo 22 incelendi ğinde y ıllar ı itibariyle d ışal ımın %41-46 arasındaki bölümünün Türkiye'den ve %54-59 aras ındaki bölümünün di ğer ülkelerden, dışsat ı m ın ise %11-22 aras ındaki bölümünün Türkiye'ye ve %78-89 aras ındaki bölümünün ise di ğer ülkelere yap ıldığını görürüz. Genelde dışal ımlar ı m ızda Türkiye birinci s ı ray ı al ırken onu Birle şik Krall ık dışındaki Avrupa Ortak Pazar Ülkeleri, Birle şik Krall ık ve Uzak Doğu Ülkeleri izlemi ş, dışsat ımlar ı m ızda ise en büyük pay Birle şik Krall ığa ve daha sonra Türkiye, Orta Doğu İslam Ülkeleri ve di ğer Avrupa Ortak pazar Ülkelerine gitmi ştir (Tablo 23). Tar ım ürünleri dışsat ı mlar ı m ızın %56 ile %78 aras ında deği şen bir oran ını oluştururken %22 ile %43 aras ında değişen bir oran ı da sanayi ürünlerinden olu ş- muştur. D ışal ımda yaklaşık %10 tar ımsal ürünlere kar şı l ık %90 sanayi ve mineral ürünleri görülmektedir (Tablo 24 & 25). D ış ticaret aç ığı m ız dolar baz ında yılda 166 milyon ABD $'na yükselmi ştir döneminde d ışsat ı m ın d ışal ım' kar şılama oran ının 927 ile %47 aras ında deği şti ği görülmektedir (Tablo 26). D ış ticaretimizin geli şmesinde ulaşım ve haberle ş me en büyük etkenlerdendir. Politik ve Ekonomik nedenlerle KKTC deniz ve hava limanlar ı na uluslararas ı ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği ş ekilde düzenli uçak ve gemi seferleri yap ılamamaktad ır. D ış dünya ile haberle şme imkânlar ı m ız da arzu edilen düzeyde de ğildir. bütün bunlara kar şın çok say ıda yabanc ı ülke ile ticari ili şkiler tesis edilmi ş olup durumun iyileştirilmesi yönünde çal ışmalar sürdürülmektedir. 41

43 Tablo 22 K.K.T.C.erıin Türkiye ve Diğer Ülkelerle olan D ış Ticareti Milyon ABD $ AM. Y ıllar D ış Al ı m Türkiye Di ğer Ülkeler Toplam Türkiye D ış % Sat ı m Diğer 0-1keler Toplam (Ocak-Nisan devresi Kaynak: Ticar et ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

44 Tablo Ülkeler D ış % D ış D ış al ım sat ı m al ı m Değer Değer Değer I. Türkiye II. Di ğer Ülkeler 1.irleşik Krall ı k 2.Di ğer AET ülkeleri 3.Orta Do ğu Islâm Ülkeleri 4.Uzak Doğu Ülkeleri 5.Di ğer Toplam , i j Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Ülkeler Itibariyle D ış Ticaret , Devlet Plânlama Örgütü 1986 % D ış % D ış sat ı m al ım Değer Değer 1987 % D ış % sat ı m Değer ı Milyon ABD $ 1988 (Ocak-Nisan) D ış % D ış alim sat ım Değer Nğer , O

45 t Tablo 24 Dış Sat ımm Yapısı Milyon ABD $ Grup Tar ım Ürünleri a) Narenciye b) Patates e) Canl ı Hayvanlar d) Di ğer Tar ım Ürünleri r Sanayi Ürünleri a) i şlenmi ş Tar ı m b) Di ğer Sanayi Ürünleri Mineraller TOPLAM Kaynak : Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

46 Tablo 25 Mal Gruplar ına Göre D ış Al ım Milyon ABD $ 1985 Grup 1986 % 1987 % Yiyecek ve Canl ı Hayvan 2. içkiler ve Tütün 3. Yak ınan gayr ı yanmayan hammadde 4. Mineral yak ıtlar, ya ğlay ıc ı madde ve ilgili olanlar 5. Hayvan ve Sebze ya ğlar ı 6. Kimyevi Maddeler 7. Ham maddesine göre tasnif edilenler 8. Makine ve Nakliye Araçlar ı 9. Çe şitli Mamuller , (Ocak-Nisan) TOPLAM Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

47 Tablo 26 D ış Ticaret Milyon ABD $ Y ıllar D ış Al ı m D ış Sat ı m Aç ık D ışsat ı m ın D ışal ımı Kar şılama Oran ı (Ocak-Nisan %39.4 %47.1 %35.4 %32.9 %28.2 %28.3 %32.3 %33.9 %24.9 %

48 (b) Ödemeler Dengesi 1985 yıl ı nda 96.7 milyon ABD $ olan ticaret aç ığı 1987 y ı l ı nda milyon ABD $'na yükselmi ştir. Genelde dış sat ı mlar ı m ız dış al ı mlar ı m ız ın yaklaşık olarak üçte birini karşı layabilmektedir dönemi d ış ticaretini gösteren Tablo 25 incelendi ğinde en iyi performas ın, ihracat ın, ithalât ın %47.1'ini kar şıladığı 1980 y ı- l ında, en kötü performans ın ise ihracat ın sadece %24.9'unu kar şılayabildi ği 1987 yılında olduğu görülür. Görünmeyen i şlemlerde, turizmin katk ısı 1987'de milyon ABD dolar 1985'de 47.3 milyon ABD $'dan ına yükselmi lu katk ş ve di ğ ısıyla Cari er görünmeyenlerin de olum- Işlemler dengesindeki aç 1987'de 20.7 milyon ABD $' ık 1985'te 22.7 milyon ABD $' ına ından rist say düşmüştür y ısı ılında K.K.T.C.'ye g elen tu- ise di olup en yüksek düzeydedir. Bunun %80.3'ü Türkiye ğer ülke turistlerinden olu şmaktad %19.7'si ı r. Di ğer Görünmeyen Işlemler kalemi yurt d ışı ndan gelen havaleler, Türk Barış Gücünün Kuzey K ıbr ıs'taki harcamalar ı ve Birle şmi ş Milletler Bar ış Gücü ve İngiliz Üs Bölgesinde çal ışanlar ın kazançlar ından, sivil uçak kiralamas ı için yap ılan ödemeler, yabanc ı ülkelerde okuyan ö ğrencilerin masraflar ı, yabanc ı ülkelerde tedavi olanlar ın harcamalar ı ve hükümet görevlileri ile d ış temsilciliklerin harcamalar ı ç ıkt ıktan sonra kalan miktar ı göstermektedir. 47

49 Tablo 27 Ödemeler Dengesi Milyon ABD $ Deği şme % I. Cari işlemler A. D ış Ticaret 1. D ışsat ı m 2. D ışal ım D ış Ticaret Dengesi B. Görünmeyen i şlemler 1. Turizm (net) 2. Di ğer Görünmeyenler (net) Görünmeyen i şlemler Dengesi Cari i şlemler Dengesi II. Sermaye Hareketleri 1. T.C. Yardım ve Kredileri 2. Di ğer D ış Yard ımlar 3. Bedelsiz D ışal ı m 4. K ısa Vadeli Di ğer Sermaye Hareketleri Sermaye Hareketleri Dengesi Genel Denge III. Rezerve Hareketleri (-Art ış +Azal ış) IV. Net Hata ve Noksan Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 48