Mut Orman İşletmesinde Karaçam, Sedir ve Kızılçam Ağaç Türleri İçin Dip Çap Göğüs Çapı İlişkileri

Transkript

1 Süleyman Demrel Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü, 9-3,(5)- Mut Orman İşletmesnde Karaçam, Sedr ve Kızılçam Ağaç Türler İçn Dp Çap Göğüs Çapı İlşkler R.ÖZÇELİK 1 Süleyman Demrel Ünverstes Orman Fakültes Orman Müh. Bölümü Isparta Özet: Bu araştırmada, Mut Orman İşletmes Karaçam, Sedr ve Kızılçam meşcerelernde dp kütük çapı (d,3 ) le göğüs yükseklğ çapı arasındak lşknn belrlenmes amaçlanmıştır. Her br ağaç türü çn, doğrusal, parabolk, logartmk ve üssel olmak üzere dört değşk regresyon model denenmş ve bu modellerden belrtme katsayısı (R ) le tahmnn standart hatası (S yx ) ölçütlerne göre en y sonucu veren model belrlenmştr. Elde edlen sonuçlara göre; d,3 d 1,3 lşks çn Karaçam ağaç türünde parabolk regresyon modelnn, Sedr ve Kızılçam ağaç türlernde se üssel regresyon modelnn en başarılı olduğu bulunmuştur. Pratk olması bakımından doğrusal modeln de güvenle kullanılableceğ sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelmeler: Dp kütük çapı, Göğüs yükseklğ çapı, Regresyon analz Relatonshps Between the Dameter Stump Heght (d,3 ) and Dıameter Breast Heght (d 1,3 ) for Pnus ngra, Cedrus lban, and Pnus bruta n Mut Forest Enterprse Abstract: In ths study, the am was the determnaton of relatonshp between the dameter at stump heght (d,3 ) and dameter breast heght (d 1,3 ) for Pnus ngra, Cedrus lban, and Pnus bruta stands n the Mut forest Enterprses. For each tree speces, lnear, quadratc, logarthmc, and multplcatve regresson models were tested and accordng to coeffcent of determnaton (R ), and standart error of estmaton (S yx ), the best regresson models were determned. Accordng to results obtaned from ths study for Pnus ngra, Cedrus lban, and Pnus bruta, the best models for the relatonshps between thed,3 and d 1,3 are quadratc, quadratc, and multplcatve model, respectvely. On the other hand, smple lnear model can be used for practcal purposes. Keywords: Dameter at stump heght, Dameter breast heght, Regresson analyss Grş Ağaç hacm tabloları yardımıyla ağaç hacmnn hesaplanmasında göğüs çapı veya göğüs çapı le boy bağımsız değşken olarak seçlmektedr. Çap ve boya dayalı hacm tabloları yalnız çapa dayalı hacm tablolarına göre daha güvenlr sonuçlar vermesne karşın çapa göre boyun ölçümü daha zor ve zaman alıcı olduğundan, uygulamada pratk olması bakımından genellkle tek grşl ağaç hacm tabloları kullanılmaktadır. Ancak bu tabloların kullanılablmes çn göğüs çapının ölçümü gerekmektedr [1]. Dp kütük çapı le göğüs çapı arasındak lşknn belrlenmes, özellkle plansız ya da kayıt altına alınamayan kesmler sonucu meşcereden uzaklaştırılan ağaçlara lşkn çeştl özellklern tahmn edlmes çn zorunludur []. Ağaçlar yaklaşık olarak.3 m yükseklkten kesldğnden, kesk ağaçların hacmlendrlmesnde ağaç hacm tablolarından yararlanılamamaktadır. Bu nedenle dp çap-göğüs çapı lşklernn blnmesne htyaç duyulmaktadır. Bu lşknn blnmes durumunda; 1- Kesk ağaçların göğüs çaplarının hesaplanmasıyla meşcerenn gerçek çap dağılımı belrleneblecek, -Hasılat araştırmalarında kesk ağaçların hacmlendrlmesyle meşcerenn yapısı hakkında daha gerçekç blgler elde edleblecek, 3- Bölgesel hacm tablolarının kullanılmasıyla, dp kütük dahl toplam gövde hacm hesaplanablecektr [1]. Dp kütük çapı-göğüs çapı lşksnn belrlenmes çn değşk araştırmacılar tarafından brçok araştırma yapılmıştır. Alemdağ ve Honer (1977)[3], Demaerschalk ve Omule (198)[4], Want ve Wllams (1987)[5], Omule ve Kozak (1989)[6], Johnson ve Wegel (199)[7], Kozak ve Omule (199) [8], Uğurlu ve Özer (1977)[9], Özer, (1981)[1], Gray (198)[11], Yavuz (1996 ve ). Değşk meşcere elemanları arasındak lşklerde olduğu gb, dp kütük çapı-göğüs çapı lşks de ağaç türü, meşcere yapısı ve yetşme ortamı özellklerne bağlı olarak farklılıklar göstermektedr. Bu nedenle söz konusu lşklern ağaç türlerne ve değşk yörelere göre belrlenmes daha güvenlr sonuçların elde edlmesn sağlayacaktır [1,]. Bu çalışmada, Mersn Orman Bölge Müdürlüğü Mut Orman İşletme Müdürlüğü Karaçam, Sedr ve Kızılçam meşcerelernde yapılan dp çap ve göğüs çapı ölçümlerne bağlı olarak, dp kütük çapı-göğüs çapı arasındak lşknn belrlenmes amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Materyal Dp çap-göğüs çapı lşklernn belrlenmes amacıyla kullanılan verler, Mut Orman İşletme Müdürlüğü Karaçam, Sedr ve Kızılçam meşcerelernden elde edlmştr. Ağaç türler çn değşk meşcerelerden elde

2 R.ÖZÇELİK edlen verlere lşkn bazı statstksel blgler Tablo 1 de verlmştr. Tablo 1 den de görülebleceğ gb, her üç ağaç türünden de yeterl sayıda örnek ağaçta ölçüm yapılmış olup (Karaçam çn 176, Sedr çn 3 ve Kızılçam çn 37); göğüs çağı değerler karaçam da 3-88 cm, sedr de 4-87 cm ve kızılçam da 8-57 cm arasında değşmektedr. Tablo 1. Karaçam, Sedr ve Kızılçam Örnek Ağaçlarına İlşkn Km İstatstksel Özellkler Ağaç türü Karaçam Sedr Kızılçam Değşkenler Artmetk Standart Örnek Sayısı Ortalama Mnmum Maksmum Sapma (n) (cm) (cm) ( X ) (cm) (S) (cm) d,3 (cm) d 1,3 (cm) d,3 (cm) d 1,3 (cm) d,3 (cm) d 1,3 (cm) Yöntem Karaçam, Sedr ve Kızılçam ağaç türlerne lşkn Dp çap-göğüs yükseklğ çapı lşklernn belrleneblmes amacıyla, öncelkle her br ağaç türü çn yapılan örnek ağaç ölçümlerne lşkn verlern koordnat sstem üzerndek dağılımları ncelenmş ve bu dağılımlara uygun olableceğ düşünülen çeştl regresyon modeller denenmştr (1-4 nolu eştlkler). Denenen regresyon modellernden bazı statstksel ölçütlere (Belrtme Katsayısı ve Tahmnn Standart Hatası) bağlı olarak en y sonucu veren model seçlmştr. y= a x (Doğrusal = Lnear )... (1) a + 1 y= a + a x + a (Parabolk = Quadrc)... () 1 x 1 ln( x) y= a + a (Logartmk = Logarthmc)......(3) a y= a1x (Üssel = Power)...(4) En uygun modeln seçmnde (5) ve (6) nolu eştlklerde verlen Belrtme Katsayısı (R ) ve Standart Hata (S yx ) ölçütler kullanılmıştır. Belrtme katsayısı en yüksek ve standart hatası en düşük olan regresyon model en uygun model olarak seçlmştr. R ( yˆ y ) = 1 ( y y)...(5) S yx ( yˆ y ) =...(6) n p Bu denklemlerdek; ŷ =Göğüs çapının regresyon denklemnden elde edlen değern, y =Göğüs çapının ölçülen değern, p=regresyon denklemndek parametre sayısını, n=örnek sayısını göstermektedr Bulgular Karaçam Ağaç Türü İçn Dp Çap-Göğüs Çapı Modellerne İlşkn Bulgular Karaçam ağaç türü çn örnek ağaç ölçümler le dp çapgöğüs çapı lşks çn denenen regresyon modellerne lşkn parametre tahmn değerleryle, modellern ölçüt değerler Tablo de verlmştr. Tablo den de görüleceğ gb; Karaçam ağaç türü çn en uygun regresyon model nolu regresyon modeldr. nolu regresyon model çn R =, 977 ve S yx =,44 cm olarak bulunmuştur. Yalnız belrtme katsayıları dkkate alındığında 1 nolu model de uygun regresyon model gb gözükmesne karşın, standart hata değer nolu modele göre daha büyüktür Tablo. Karaçam Ağaç Türü D,3 D 1,3 İlşksne At Parametre ve Ölçüt değerler Model No Regresyon Denklemler R S yx (cm) Karaçam (1) D 1,3 = -,936 +,87 D,3,977,45 Karaçam () D 1,3 = -1,941 +,817 D,3 +,6 D,3 P<,1,977,44 Karaçam (3) D 1,3 = -65,85 + 7,357 ln(d,3 ),853 6,1 Karaçam (4) 1,1478 D 1,3 =,457 D,3,978,66

3 Mut Orman İşletmesnde Karaçam, Sedr ve Kızılçam Ağaç Türler İçn Dp Çap Göğüs Çapı İlşkler Sedr Ağaç Türü İçn Dp Çap-Göğüs Çapı Modellerne İlşkn Bulgular Sedr ağaç türü çn örnek ağaç ölçümler le dp çapgöğüs çapı lşks çn denenen regresyon modeller çn elde edlen parametre tahmn değerler ve modellern ölçüt değerler Tablo 3 de verlmştr. Tablo 3 den de görüleceğ gb; Sedr ağaç türü çn en uygun regresyon model R s en büyük ve S yx s en küçük olan 4 nolu regresyon modeldr. 4 nolu regresyon model çn R =,981 ve S yx =,3 cm olarak hesaplanmıştır..tablo 3. Sedr Ağaç Türü D,3 D 1,3 İlşksne At Parametre ve Ölçüt değerler Model No Regresyon Denklemler R S yx (cm) Sedr (1) D 1,3 = -,613 +,88 D,3,976,11 Sedr () D 1,3 = -,64 +,833 D,3 -, D,3 P<,1,977,11 Sedr (3) D 1,3 = -53, ,96 ln(d,3 ),881 4,77 Sedr (4) 1,59 D 1,3 =,655 D,3,981, Kızılçam Ağaç Türü İçn Dp Çap-Göğüs Çapı Modellerne İlşkn Bulgular Kızılçam ağaç türü çn örnek ağaç ölçümler le dp çapgöğüs çapı lşkler çn denenen regresyon modeller çn parametre tahmn değerler ve modellern ölçüt değerler Tablo 4 de verlmştr. Bu tablodan da görüleceğ gb, ölçüt değerler dkkate alındığında Kızılçam ağaç türü çn en uygun regresyon model 4 nolu regresyon modeldr. 4 nolu regresyon model çn R =, 97 ve S yx =,9 cm olarak bulunmuştur Tablo 4. Kızılçam Ağaç Türü D,3 D 1,3 İlşksne At Parametre ve Ölçüt değerler Model No Regresyon Denklemler R S yx (cm) Kızılçam (1) D 1,3 = -3,553 +,913 D,3,93,91 Kızılçam () D 1,3 = -, +,835 D,3 +,11 D,3 P<,1,94,91 Kızılçam (3) D 1,3 = -74,58+ 9,15 ln(d,3 ),856 3,54 Kızılçam (4) 1,133 D 1,3 =,5 D,3,97,11 Sonuç ve Önerler Karaçam, Sedr ve Kızılçam türlerne göre dp çap-göğüs çapı lşkler çn denenen regresyon modeller arasında en y sonuç; Karaçam çn parabolk regresyon model (Tablo ), Sedr ve Kızılçam çn se, üssel regresyon model (Tablo 3, 4) le elde edlmştr. Parabolk ve üssel regresyon modellernde, bağımlı değşkenn hesaplanablmes çn üssel hesaplama şlem gerekmektedr. Bu nedenle bağımlı değşken değerlernn hesaplanarak tablolaştırılması büyük kolaylık sağlamaktadır. Tablo 5 de 1-1 cm arasında ve 1 er cm ara le her üç ağaç türü çn en y sonucu veren regresyon modellerne bağlı olarak, dp çapa karşılık gelen göğüs çapı değerler verlmştr (Tablo 5). Tablo, 3 ve 4 den de görülebleceğ gb doğrusal modeln uygulanması durumunda da ve 4 nolu modellere yakın sonuçların elde edlebleceğ görülmektedr. Doğrusal regresyon denklemnn uygulanması durumunda se, bağımlı değşken kolaylıkla hesaplanablmektedr. Tablo, 3 ve 4 de doğrusal regresyon model çn elde edlen denklemler aşağıdak gb yazılablr. d 1,3 = d,3 (Karaçam) d 1,3 = d,3 (Sedr) d 1,3 = d,3 (Kızılçam) Yukarıda verlen doğrusal denklemlerde sabt term modelden çıkarılarak katsayılar yenden hesaplandığında; Karaçam çn, d 1,3 =,86 d,3 ; Sedr İçn, d 1,3 =,81 d,3 ; Kızılçam çn, d 1,3 =,8 d,3 ; eştlkler elde edlmektedr. Elde edlen bu sonuçlar; Gray (198) tarafından yapılan çalışmanın bulguları le uyum göstermektedr. Gray (198); çalışmasında tür ayrımı gözetmekszn göğüs çapının dp çapın %8 ne karşılık geldğn belrtmektedr. Şekl 1 de; her üç ağaç türüne lşkn dp çap (d,3 )- göğüs çapı (d 1,3 ) lşkler ncelenecek olursa; 55 cm dp

4 R.ÖZÇELİK çap değerne kadar, her üç tür çnde; dp çap-göğüs çapı lşksnn benzer br yapı gösterdğ söyleneblr. Ancak, Kızılçam ın dğer türlere göre (Karaçam ve Sedr), aynı dp çap değerlerne karşılık daha büyük göğüs çapı değerlerne; Karaçam ın se, en küçük değerlere sahp olduğu, cm dp çap değerne kadar Sedr n Kızılçam a göre daha yüksek göğüs çapı değerler aldığı, bu çap değernden sonra se Kızılçam ın üstünlük sağladığı görülmüştür. Şekl de, Gray (198), Yavuz (1996) ve bu çalışma le Karaçam ağaç türü çn hesaplanan dp çap-göğüs çapı lşks karşılaştırılmış, her üç çalışmada lşklern benzer br durum gösterdğ görülmüştür. Şekl 3 de de; Uğurlu ve Özer (1977) tarafından Kızılçam ağaç türü çn ortaya konan dp çap-göğüs çapı lşks ve bu çalışma le aynı ağaç türü çn elde edlen lşk karşılaştırılmış, 65 cm dp çap değerne kadar her k çalışmada da dp çap-göğüs çapı lşksnn benzer br durum gösterdğ, ancak bu değerden daha büyük çaplar çn, bu çalışma le ortaya konan lşknn daha yüksek çıktığı görülmektedr. Gray (198) çalışmasında; Kızılçam çn, Uğurlu ve Özer (1977) tarafından ortaya konan lşky kullanmıştır. Sedr ağaç türü çn daha önce yapılmış benzer br çalışma bulunmamaktadır. Sonuç olarak; yöresel bazda (Mut Orman İşletme Müdürlüğü) çeştl nedenlerle meşcereden uzaklaştırılan ağaçlara lşkn dp kütük çapının fonksyonu olarak göğüs çapının tahmn edlmesnde; en y sonuçları vermeler nedenyle, Karaçam çn parabolk modeln, Sedr ve Kızılçam çn üssel modeln; kolayca hesaplanablr olması nedenyle de doğrusal modeln kullanılması önerleblr. Göğüs Çapı (cm) Karaçam Sedr Kızılçam Dp Çap (cm) Şekl 1. Karaçam, Sedr ve Kızılçam Türler İçn Dp Çap (d,3 )-Göğüs Çapı (d 1,3 ) İlşks Göğüs çapı (cm) Özçelk Yavuz Gray Dp Çap (cm) Şekl. Karaçam İçn Gray (198),Yavuz (1996) ve Özçelk (4) Tarafından Hesaplanan Dp Çap (d,3 )-Göğüs Çapı (d 1,3 ) İlşks Göğüs Çapı (cm) 1 Özçelk Uğurlu ve Özer Dp Çap (cm) Şekl 3. Kızılçam İçn Uğurlu ve Özer (1977) ve Özçelk (4) Tarafından Hesaplanan Dp Çap (d,3 )-Göğüs Çapı (d 1,3 ) İlşks

5 Mut Orman İşletmesnde Karaçam, Sedr ve Kızılçam Ağaç Türler İçn Dp Çap Göğüs Çapı İlşkler Tablo 5. Karaçam, Sedr ve Kızılçam çn Dp Kütük Çapı Değerlerne Karşılık Gelen Göğüs Çapı Değerler D,3 Karaçam Sedr Kızılçam D,3 Karaçam Sedr Kızılçam D,3 Karaçam Sedr Kızılçam (cm) d 1,3 (cm) d 1,3 d 1,3 (cm) (cm) d 1,3 (cm) d 1,3 d 1,3 (cm) (cm) d 1,3 (cm) d 1,3 d 1,3 (cm) 1 6,3 7,5 6,8 41 3,6 33,4 33,6 7 6, 6,7 63,6 11 7,1 8,3 7,6 4 33,4 34,3 34,5 73 6,9 61,6 64,6 1 8, 9,1 8, ,3 35, 35, ,8 6,5 65,6 13 8,8 9,9 9, , 36, 36,4 75 6,7 63,4 66,6 14 9,6 1,7 9, , 36,9 37, ,6 64,3 67,6 15 1,5 11,5 1, ,9 37,8 38, ,5 65, 68, ,3 1,3 11, ,8 38,6 39, 78 65,4 66,1 69,6 17 1,1 13, 1, ,7 39,5, 79 66,4 67, 7, , 14, 13, 49 39,5,4 41,1 8 67,3 67,9 71, ,8 14,8 14,1 5,4 41,3 4, , 68,8 7,7 14,6 15,6 14, ,3 4,1 43, 8 69,1 69,7 73,7 1 15,5 16,5 15,7 5 4, 43, 44, 83 7, 7,6 74,7 16,3 17,3 16, ,1 43,9 44,9 84 7,9 71,5 75,7 3 17, 18,1 17, ,9 44,8 45, ,8 7,4 76,7 4 18, 19, 18, ,8 45,6 46,9 86 7,8 73,3 77,8 5 18,9 19,8 19, 56 45,7 46,5 47, ,7 74, 78,8 6 19,7,6, ,6 47,4 48, ,6 75,1 79,8 7,6 1,5, ,5 48,3 49, ,5 76, 8,8 8 1,4,3 1, ,4 49, 5,7 9 76,5 76,9 81,9 9,3 3,,7 6 49, 5, 51, ,4 77,8 8,9 3 3,1 4, 3,6 61 5,1 5,9 5,7 9 78,3 78,7 83,9 31 4, 4,9 4,5 6 51, 51,8 53, , 79,6 85, 3 4,8 5,7 5, ,9 5,7 54,7 94 8, 8,5 86, 33 5,7 6,6 6,3 64 5,8 53,6 55, ,1 81,4 87, 34 6,5 7,4 7, 65 53,7 54,5 56,6 96 8, 8,3 88,1 35 7,4 8,3 8, ,6 55,4 57, , 83, 89,1 36 8,3 9,1 9, 67 55,5 56, 58, ,9 84,1 9, 37 9,1 3, 9, ,4 57,1 59, ,8 85, 91, 38 3, 3,9 3, ,3 58, 6,6 1 85,8 86, 9,3 39 3,8 31,7 31,7 7 58, 58,9 61,6 31,7 3,6 3, ,1 59,8 6,6 Kaynaklar [1] Yavuz, H., Taşköprü Orman İşletmesnde Sarıçam ve Karaçam Ağaç Türlermze İlşkn Dp Çap- Göğüs çapı-orta Çap İlşkler le Kabuk Hacmnn Hesaplanması, K.T.Ü Orman Fakültes Bahar Yarı Yılı Semnerler, Semner No:, 67-75s. [] Yavuz, H.,. Dşbudak Ağaç Türü İçn Dp Kütük Çapı İle Göğüs Çapı Arasındak İlşknn Belrlenmes, K.T.Ü Orman Fakültes Güz Yarı Yılı Semnerler, Semner No:7, 1s. [3] Alemdağ, İ.Ş., Honer, T.G., Metrc Relatonshps Between Breast-Heght and Stump Dameter for Eleven Tree Speces Form Eastern and Central Canada, Canadan Forest Servce, Forest Management Insttute, Informaton Report, FMR-X-. [4] Demaerschalk, J.P., Omule, S.A.Y, 198. Estmatng Breast Heght Dameter Form Stump Measurements n Brtsh Columba, Forest Chroncle, 58(3): [5] Want, H.U.Jr., Wllams T.B., Lower Bole Dameter and Volume of Four Appalachan Hardwoods, Northern Journal of Appled Forestry, 4 (1): [6] Omule, S.A.Y., Kozak, A., Stump and Breast Heght Dameter Tables for Brtsh Columba Tree Speces, FRDA Report 6, 67s. [7] Johnson, D.S., Wegel, D.R., 199. Models for Estmatng DBH form Stump Dameter for Southern Indana Oaks, Northern Journal of Appled Forestry 7 (): [8] Kozak, A., Omule, S.A.Y., 199, Estmatng Stump Volume, Stump Insde Bark Dameter and Dameter at Breast Heght form Stump Measurements, Forestry Chroncle, 68 (5): [9] Uğurlu, S., Özer, E., Kızılçamlarda Kütük Çapından Yararlanarak Göğüs Çapının Bulunması, O:A.E. Dergs, Clt No: 3, Sayı:1, s.71-77, Ankara. [1] Özer, E., 1981, Sarıçamlarda Kütük Çapından Yararlanarak Göğüs Çapının Bulunması, O.A.E. Derg No: 53, Clt:7, s.-3, Ankara. [11] Gray, N., 198. Ağaçlarda Kütük Çapı, Orta Çap, Göğüs Çapı İlşks, O.A.E. Dergs, Temmuz Sayısı,Clt:8, 69-79