Eda BOZKURT Serap BED R Dilek ÖZDEM R Erol ÇAKMAK

Transkript

1 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Eda BOZKURT Serap BEDR Dilek ÖZDEMR Erol ÇAKMAK Öz Orta gelir tuza (OGT), iktisat yaznnda yeni bir konu olmakla beraber özellikle orta gelirli ülkelerin maruz kald önemli bir tkanklktr. 1960'lardan sonra orta gelir grubunda yer alan az sayda ülkenin yüksek gelirli ülke kategorisine ulam olmas konunun orta gelirli ülkeler için önemini arttrmaktadr. Çalmada Türkiye'nin dönemine ilikin yllk verileri kullanlarak yaknsama ve ARDL analizi yaplmtr. Bulgular, Türkiye'nin yüksek gelirli ülkelere yaknsad; yüksek eitimde okullama ve yurt içi tasarruf oranlarnn kii bana düen gelir üzerinde pozitif ve anlaml etkilere sahip olduunu göstermektedir. Sonuçta Türkiye de OGT'den kurtulmak için sanayisizleme riski ortadan kaldrlmal ve eitim sistemi yenilik ve teknoloji odakl olmaldr. Anahtar Kelimeler: Orta Gelir Tuza, ARDL Yöntemi, Ekonomik Büyüme Middle Income Trap and the Case of Turkey Abstract Middle income trap (MIT) is a major bottleneck in particular faced by the middle-income countries as well as a new topic in literature. After the 1960s, the importance of the subject is increased that few countries located in the middle income group have reached high-income countries category for countries. In this study,the convergence and ARDL analysis was performed using annual data of Turkey for the period The results show thatturkey is converge to highincome countries; higher education enrollment and domestic savings rates have a positive and meaningful effect on per capita income. Ultimately, the risk of Dr., Atatürk Üniversitesi, Açköretim Fakültesi, ktisat Bölümü, edabozkurt@atauni.edu.tr Yrd.Doç.Dr., Erzurum Teknik Üniversitesi, BF, ktisat Bölümü, serapbedir29@hotmail.com Yrd.Doç.Dr., Atatürk Üniversitesi, BF, ktisat Bölümü, pdilek@atauni.edu.tr Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi, BF, ktisat Bölümü, cakmak@atauni.edu.tr 22 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

2 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK deindustrialization should be removed to get rid of the MIT in Turkey and the education system should be focused on innovation and technology. Keywords: Middle Income Trap, ARDL Method, Economic Growth JEL Classification Codes: O1, O47, O49 Giri ktisadi büyüme ve kalknma her gelime evresindeki ülke için büyük bir öneme sahiptir. Genel olarak büyüme yüksek gelirli, kalknma ise düük ve orta gelirli ülkelerle ilikilendirilmektedir. Fakat 2000 li yllarn banda gündeme gelen OGT kavram büyüme ve kalknma literatüründe yeni tartmalara neden olmutur. OGT ile kalknma sürecini tamamlayp belli bir gelir kategorisine ulaan ülkelerin gerçek anlamda yüksek gelirli ülke olabilmeleri için orta gelir aamasnda yapsal bir dönüüm ve adeta yeniden kalknma süreci geçirmeleri öngörülmektedir. Orta gelir grubu içinde yer alan Türkiye 1955 ylnda alt orta gelir grubuna yükselmi ve 50 yl boyunca alt orta gelirli ülke kategorisinde kalmtr. Türkiye nin üst orta gelirli bir ülke olmas ancak 2005 ylnda gerçeklemitir (Felipe vd., 2012: 22). Türkiye nin alt orta gelir grubunda oldukça uzun süre kalmas üst orta gelirden yüksek gelire geçite benzer bir süreç yaanacana iaret saylabilir. Ayrca Türkiye balangç koullar kendine benzer olan ülkeler gibi yüksek gelir snfna yükselememitir. Örnein; Dünya Bankas verilerine göre 1960 ylnda Güney Kore nin kii bana düen geliri dolar iken Türkiye de kii bana düen gelir dolardr li yllara geldiinde ise kii bana düen gelir bakmndan Türkiye Güney Kore nin gerisine dümeye balam, aradaki fark günümüzde oldukça ciddi boyutlara ulamtr. Türkiye nin dolar olan kii bana düen gelirine karlk Güney Kore dolar ile Türkiye nin iki katndan daha fazla gelire sahiptir. Kii bana düen gelirin seyri Türkiye de OGT riskine çok ciddi sinyal vermektedir. Bu sebeple OGT Türkiye açsndan üzerinde durulmas gereken önemli bir konudur. Çalmada öncelikle orta gelir tuzann teorik alt yapsna deinilmitir ve genel bir deerlendirme yaplmtr. kinci ksmda konunun literatürdeki yeri ulusal ve uluslararas çalmalara yer verilerek özetlenmitir. Üçüncü ksmda dönemi için Türkiye ekonomisinde yaknsama ve zaman serisi analizi yaplmtr. Çalma, genel bir deerlendirmenin yapld sonuç bölümüyle tamamlanmtr. 1. Orta Gelir Tuzann Kuramsal Çerçevesi OGT 1, iktisadi büyüme ve kalknma konular içinde yeni bir konu olmakla beraber hzl bir ekilde yaygnlk kazanmtr. Genelde kavram, ülkelerin 1 OGT yerine literatürde eit olmayan büyüme, büyümede duraanlama, hzl büyüme yorgunluu ve yava büyüme ifadeleri kullanlmaktadr. Ayrntl bilgi için bkz. Eichengreen, B., Park, D. ve Shin, K. (2013), When Fast Growing Economies Slow Down: International Evidence and Implications for China, NBER Working Paper, 18673, National Bureau of Economic Research, Cambridge. Alkin, E. (2012), Orta Gelir Tuza Önemli Bir Sorundur, Finans Dünyas, stanbul, 1-2. Cai, F. (2012), Is There a Middle-income Trap? Theories, Experiences and Relevance to China China&World Economy, 20(1), Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

3 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei karakterleri vastasyla somutlatrlmaya çallmaktadr. Fakat OGT popülerliine ramen tanmlamada belirli bir sözlük anlamna sahip deildir (Felipe vd., 2012: 7). OGT ilk kez Dünya Bankasnn (2007) An East Asian Renaissance Ideas for Economic Growth balkl raporunda yer alm ve gittikçe daha fazla dikkat çekici bir konu haline gelmitir. Rapora göre; Orta gelirdeki ülkeler 21. yüzyl dünyasnda ekonomik çeitlilie ayak uyduramadklar için zengin ülkelere göre daha yava büyüyecektir. Yani orta gelir tuzana yakalanan ülkeler düük ücretli, fakir ülkelere kar standart imalat sanayi ürünlerinde rekabet gücü zayflayan; dier taraftan yenilie dayal büyüyen zengin ülkelere ise yaknsamakta zorlanan ülkelerdir. (Gill ve Kharas, 2007: 17-18). Raporda ifade edilen mekanizma orta gelire ulaan ülkelerin adeta düük gelirli ülkelerle yüksek gelirli ülkeler arasnda skp kalmasna iaret etmektedir. Düük gelirli ülkeler düük emek maliyeti avantaj ve yurt dndan transfer ettikleri basit teknolojiyle ürettikleri ucuz maliyetli ve emek youn ürünlerle uluslararas piyasalarda rekabet edebilirler. Emek ve sermayenin verimlilii, düük tarm sektöründen daha yüksek verimlilie sahip imalat sektörüne kaymasyla birlikte ülkenin üretkenlik düzeyi, dolaysyla da gelir düzeyi artmaktadr. Fakat ülkelerin orta gelir düzeyine ulamalaryla beraber krsal kesimdeki eksik istihdam giderek azalmakta, ücretler artmakta ve dolaysyla uluslararas rekabet gücü dümektedir. novasyon yoluyla üretkenlik düzeyini artramayan ülkeler orta gelir düzeyinden yüksek gelir düzeyine geçememektedirler. Yüksek beceri düzeyi gerektiren yenilikçi ürünlerde gelimi ülkelerle, emek youn ürünlerde ise emein ucuz olduu düük gelirli ülkelerle rekabet edemeyen ülkeler OGT ye dümektedirler (Öz, 2012: 2). OGT zamana bal olarak hzl büyüyen ekonomilerde bir çeit vites küçültme meselesidir. Kii bana düen gelirin zaman bal deiimi izlendiinde OGT nin oluumu ekil 1 yardmyla takip edilebilir. ekil 1: Ekonomilerde Gelime Yolu Kaynak: Tho, Asian Development Bank Institute, 2013: Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

4 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK ekil 1'e göre ülkelerin gelimelerinde be basamak görülmektedir. A-B yolu geleneksel ekonomi ve azgelimilii, B-C yolu ilk geliimi, C noktas orta gelir düzeyini, C-D yolu D noktasndaki yüksek gelir seviyesine geçi için sürdürülebilir büyümeyi, C-E yolu ise durgunluu ve düük büyümeyi yani OGT yi temsil etmektedir. C noktas emein kalitesinin sanayinin yapsna uygun olarak dönüüm kazanmas gereken yani düük beeri sermaye youn üretimden yüksek beeri sermaye youn üretime geçiin salanmas gereken noktadr. Ayrca C noktasnda yüksek gelir düzeyine geçi için nitelikli igücü temini öncelikli amaçtr. B-C yolu gibi gelimenin erken evrelerinde emek arznn bolluu, teknolojinin gelimemi olmas ve sermayenin yetersizlii sebebiyle emek youn üretim uygun olmakla birlikte sürdürülebilir bir büyüme için sermayenin verimli kullanm esas alnmaldr. Çünkü orta gelir düzeyine ulam ülkeler yükselen ücret düzeylerine bal olarak emek youn sektörlerde karlatrmal üstünlüklerini kaybetmektedirler. Orta gelirdeki ülkeler yüksek beeri sermaye ve teknolojik alt yapyla desteklenen yenilikçi ekonomik düzene sahip olamadklarnda yalnzca emek sektörlerdeki hakimiyetlerini kaybetmi olmakla kalmayp, C-D yolundan çkp C-E yolu olan OGT ye taklmaktadrlar (Tho, 2013: 3-5). Sonuçta OGT, zamana bal olarak düzenli art eilimine giren kii bana düen gelirin art eilimini kaybederek balangç düzeyine göre yükselmi olmakla beraber yeniden duraan düzeye ulamasyla kendini göstermektedir. OGT, temelde ampirik bir olgu iken niçin meydana geldiini açklayan baz teoriler üretilebilmektedir (Cheong vd., 2010: 30). Genelde literatürde OGT, Solow un tasarruf, nüfus art ve teknolojiyi içinde barndran teorisine dayandrlmaktadr (Aiyar vd., 2013: 3-9). Solow Modeli nde teknoloji, ekonomiye otomatik olarak aniden giren ve ekonominin dier unsurlarndan bamsz cennetten düen bir meyve (manna from heaven) gibidir (Jones, 1998: 37). Solow Modeli ne göre uzun dönemde büyümeyi belirleyen temel faktör teknolojik ilerlemelerdir. Neoklasik görüte her ülke birbirinden çok farkl iki büyüme deneyiminden geçmektedir. Bunlardan birincisi geçici bir fiziksel sermaye birikimi, ikincisi duraan hal altndaki üretim deneyimidir. Fiziksel sermaye birikimi, büyümenin ilk aamalarnda ekonomik genilemenin sermaye birikiminin emek gücünün büyümesinden daha hzl büyümesiyle mümkün olaca fikrine dayanr. çi bana büyümeyi arttrmaya dayal bu büyüme yolu uzun dönemde sürdürülebilir deildir. Bunun nedeni sermaye birikiminin getirisinin azalmas ve sonuçta kâr orannn kabul edilebilir minimum eiin altna dümesidir. Uzun zamandr bilinen bu üretim süreci bir faktörün birikiminde haslaya yaplan ilavelerin hep bir öncekinden az olmas düüncesine dayanr. Duraan hal altndaki üretim deneyiminde ise elde edilen kazancn sfra inmesi yüzünden sermaye birikimi hz kaybetmekte ve net sermayenin daha fazla genilemesini salayan ey kalmadndan duraan hal iyice görünür hale gelmektedir. Bu duraanlk hali yukarda ifade edildii gibi dsal olarak nitelendirilecek teknoloji ile giderilebilir (Yeldan, 2010: ). te bu noktada, OGT nin kuramsal kökenleri aslnda ana akm iktisadnn standart büyüme modelinin doal bir uzants olarak karmza çkmaktadr. Sermaye birikimine dayal bir üretim modeli, nihayetinde sfr büyüme ile dengelenmektedir. Bu denge ise OGT eklinde ifade edilebilir (Yeldan vd., 2012: 33). OGT nin Malthusyen Tuzak ve Lewis in kili Dual Yap Modeli ile de ilikisi mevcuttur (Cai, 2012: 56). Malthus un Nüfus Kanunu nüfusun geometrik, gda Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

5 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei ürünlerinin ise aritmetik olarak artacana dayanmaktadr. Malthus, yüksek bir gelir düzeyinin ancak daha fazla çocuk sahibi olmaya neden olacan ileri sürmektedir. Ayrca Malthus, kii bana düen gelir arttkça nüfusun daha hzl artacan, ölüm oranlarnn düeceini ve azalan marjinal verimlilik sebebiyle kii bana düen gelirin yeniden geçimlik düzeye ineceini ve böylece ekonomik büyümenin durma noktasna geleceini iddia etmektedir (Skousen, 2011: 82 83). Nüfus artnn ekonomiler için yoksulluk gibi birtakm olumsuzluklar yaratt kabul edilebilir bir görütür. Bu nedenle Malthus un görüü OGT nin oluaca yönünde deerlendirilebilir. Fakat teknoloji ve sermaye birikiminin büyük ölçüde ihmal edildii bir modelde aritmetik olarak artan gda arz karsnda geometrik olarak çoalan nüfus ile OGT ilikisinin ispat oldukça zayf görünmektedir. Çünkü günümüzde nüfus ve ekonomik büyüme üzerine yaplan çalmalar nüfusun ya yapsndaki deiimlere, bamllk oranna ve beeri sermaye gibi faktörlere odaklanmaktadr. Son olarak OGT ye teorik delil araylar hususunda Lewis in kili Dual Yap Modeli ele alnabilir. Genel bir yaklam tarz olarak OGT, Lewis tipi bir gelime sürecine dayandrlmaktadr (Agenor vd., 2012: 4). Lewis tarafndan gelitirilen gelimekte olan ülkelerde yaygn olan dual ekonomi modeli Malthusyen tuzakla Solow tipi büyüme arasnda bir aamadr. Bu ekonomik büyüme safhasnda yoksulluk iddetli bir hale gelmektedir ve gelir düzeyi de temel geçimlik seviyededir. Gelimenin balangç safhasndan Lewis Dönüm Noktasna kadar tarmdaki fazla emek dier sektörlerce absorbe edilir. Gelimenin ilk aamas boyunca düük gelirli ülkeler yurt dndan ithal ettikleri teknolojileri kullanarak emek youn üretimle düük maliyetli üretim yapmaktadrlar. Bu ülkeler emein düük verimlilie sahip olduu sektörlerden tahsis ettii emekle baarl üretim süreçleri geçirebilirler. Bununla birlikte bu ülkeler orta gelir düzeyine ulanca krsal kesimdeki istihdam havuzu boalr ve ücretler yükselir. Bu yüzden emek youn üretimde rekabet gücü zayflar ve sektörlerin ve kaynaklarn yeniden tahsisi gerekir. te bu nokta Lewis Dönüm Noktasdr ve OGT açsndan deerlendirilecek olursa ülkeler bu noktada OGT ye yakalanmaktadr (Cai, 2012: 51-57). Teorik alt yaps hangi teoriyle açklanrsa açklansn OGT zamanla ülkelerin yenilik oluturma kabiliyetlerini gelitirememelerinin sonucudur. Yenilik yaratma yeteneinin gelimemesi ise üç önemli faktöre baldr: Bunlar; i) Beeri sermayenin yeterli düzeye ulatrlamamas, ii) Beeri sermaye yetersizliine bal olarak ihracatta yüksek teknolojili ürünlerin paynn artrlamamas ve iii) Yurt içi tasarruf orannn düük düzeyde kalmasdr (Eichengreen vd., 2013: 14-16). Bu durumun bir yansmas olarak orta gelir düzeyini aamayan ülkeler çok sayda problemle karlamaktadr. Bunlardan en önemlileri düük yatrm oranlar, mamul mal üretimindeki büyümenin yava kalmas ve mamul mal üretiminin yeterince çeitlendirilmemesidir (Pamuk, 2014: 348). Dolaysyla OGT ve olas yan etkileri için sunulan reçete ise öyle sralanabilir (Worldbank, 2012: 21-22; Pamuk, 2014: ): Tarmdan kent ekonomisine geçen igücünün kaçnlmaz olarak zayflamas sebebiyle emek verimliliinin artrlmas, malat sanayide baarya önem verilmesi, Ülke içi tasarruf orannn yükseltilmesi, Enerji bamllnn azaltlmas, 26 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

6 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK Makroekonomik istikrarn salanmas, Gelir ve frsat eitsizliklerinin giderilmesi, Bölgesel farkllklarn azaltlmas, Yeniliklerin hzlandrlmas ve açk bir yenilik sistemi oluturulmas, ktisadi ve siyasi kurumlarda iyilemenin birbirini desteklemesi, Yapsal reformlar uygulamaya yönelik güçlü piyasa ekonomisinin tesis edilmesi, Kadnlarn igücüne katlmnn erkek igücünün aleyhine deil yüksek büyüme ve istihdam oranlaryla artrlmas, Yeil büyüme üzerinde younlama salanmas, Sosyal güvenlik teviklerinin genilemesi ve mali sistemin güçlendirilmesi, Dünya çapnda karlkl faydal ilikiler kurulmas. 2. Literatür Özeti Dünya Bankasnn (2007) öncü niteliindeki çalmasnn ardndan OGT ile ilgili aratrmalar artmtr. Bu bölümde betimleyici aratrmalarla birlikte ekonometrik tekniklerle kurgulanm analizlere yer verilmitir. Ohno (2009) çalmas deskriptif niteliklidir ve Dou Asya-Afrika ülkelerini ayrca özelde Vietnam ekonomisini birtakm tanmlayc istatistikler kullanarak gözden geçirmitir. Ohno, OGT için cam tavan (glass ceiling) benzetmesinde bulunmutur. Buna göre yabanclarn önderlii altnda basit üretim faaliyetlerinden teknoloji ve yönetim bilgisi üretimine geçi safhas arasndaki süreç cam krlganlna sahiptir ve örnein Vietnam krlganlk tehdidi altndayken Güney Kore ve Tayvan riskten kurtulmutur. Ayrca riskten kurtulu için ülkelerde politika gelitirme süreci temelden deitirilmelidir. Braknz yapsnlar zihniyetinden ziyade uygun hükümet politikalaryla desteklenmi özel sektör dinamizmi ve rehberliinde OGT den çk salanmaldr. Kharas ve Kohli (2011) çalmalarnda ülkelerin OGT ye düme sebeplerini ve tuzaktan kurtulmak için anahtar olgularn neler olduunu aratrmlardr. OGT den syrlmada Latin Amerika ve Dou Asya ülkeleri için üç kritik süreç belirlemilerdir. Bunlardan ilki üretim çeitlendirmesindeki uzmanlamadr. kincisi fiziksel sermaye birikiminden ziyade toplam faktör verimliliine odakl büyümedir. Toplam faktör verimliliinin artrlmas için temel koul, ilk ve orta öretimden yüksekörenime geçii baarabilmektir. Üçüncüsü ise ekonomide merkezilemeden ademi merkezilemeye geçitir. Üç önemli geçi süreci güçlü liderlik ve uzun vadeli deiiklikleri sürdürme becerisi gerektirmektedir. Carnovale (2012), periyodunda 22 ülkeyi incelemi ve ülkeler için dört kategori oluturmutur. Kategoriler; 29 yl ya da daha az süre orta gelir düzeyinde kalp yüksek gelire geçii salayanlar (5 ülke), 30 yl ya da daha fazla orta gelir düzeyinde kalp yüksek gelire geçii salayanlar (2 ülke), geçi periyodunun banda olanlar (4 ülke) ve OGT ye taklmlardan (11 ülke) olumaktadr ülke için yaplan analizde etnik-dini parçalanma ve adil olmayan gelir dalmnn orta gelir geçii üzerindeki etkisi aratrlmtr. Etnik-dini 2 29 yl ya da daha az süre orta gelir düzeyinde kalp yüksek gelire geçii salayan ülkeler; Hong Kong, Japonya, Güney Kore, Malta, Singapur, 30 yl ya da daha fazla orta gelir düzeyinde kalp yüksek gelire geçii salayan ülkeler; Portekiz, Trinidad ve Tobago, geçi periyodunun banda olan ülkeler; Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Peru ve Tunus ve OGT ye taklm ülkeler; Arjantin, Belize, Botsvana, Brezilya, ili, Kosta Rika, Gabon, Malezya, Mauritius, Panama ve Uruguay. Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

7 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei parçalanma ve adil olmayan gelir dalmnn sosyal sermaye yetersizliine sebep olaca belirtilmitir. Bunun da OGT ye skp kalmada etkili olacana karar verilmitir. En büyük etnik grubun nüfus içindeki pay/says artan ve Gini Endeksi 0,40 üstünde olan ülkeler tuzaa skan ülkeler olarak tespit edilmitir. Felipe vd. (2012), döneminde 124 ülkeyi dört gruba ayrarak tarihsel olarak gelir geçilerini, süreleri ve büyüme hzlarn aratrmlardr. Ülkeleri, kii bana düen GSYH'si (gayrisafi yurtiçi hasla) dolardan az olanlar düük gelirli, ile dolar arasnda olanlar alt orta gelirli, ile dolar arasnda olanlar üst orta gelirli ve dolardan yüksek olanlar yüksek gelirli ülke eklinde gruplandrmlardr. Ülkelerin alt orta gelir tuzandan kurtulmas için kii bana düen gelirin yllk en az %4,7 ve üst orta gelir tuzandan kaçnmalar için en az %3,5 büyümesi gerekli eik deerdir. Ayrca ülkelerin en fazla 28 yl içinde alt orta gelir grubundan ve en fazla 14 yl içinde üst orta gelir grubundan yukar çkmalar gerekmektedir. Aksi takdirde orta gelir tuzana taklm olurlar. Örnein, analiz sonuçlarna göre Türkiye alt orta gelir grubuna 1955 ylnda, üst orta gelir grubuna ise 2005 ylnda ulamtr. 50 sene alt orta gelir grubunda kalmtr ve ortalama yllk büyüme oran %2,6 olmutur. Türkiye, Bulgaristan ve Kosta Rika ile beraber orta gelir bandnda en uzun süre kalan ülkelerden biridir. Lin ve Treichel (2012), yaptklar çok ülkeli çalmada Latin Amerika, Karayipler ve Çin özelinde OGT nedenlerini aratrmlardr. Ülkelerin düük katma deerli ürünlerden yüksek katma deerli ürünlere geçii baarl bir ekilde salayamadklar için OGT ye takld vurgulanmtr. OGT den kurtulu için hükümetler karlatrmal üstünlük avantajlarna göre kamu ve özel sektör ibirlii ile özel sektörün faaliyetlerini desteklemelidir. Doal kaynaklarn ve niteliksiz igücünün youn kullanld sektörlerde sürekli bir yapsal iyileme ile dinamik büyüme elde edilebilir. Bu da eitim, aratrma-gelitirme (Ar-Ge) gibi yatrmlarn gelitirilmesi ile söz konusudur. Paus (2012), ili, Dominik Cumhuriyeti, Ürdün, rlanda ve Singapur un yer ald 5 ülke üzerine çalm, OGT den kurtulma yolunun mikroekonomik davranlar ve sektörel ekonomik koullar makroekonomik konsept içinde deerlendirmek olduunu belirtmitir. Ayrca teknoloji, biriktirme yetenei öne çkan en önemli kavramdr ve doru teknolojik seçimlerin yaplmas gerekmektedir. Woo (2012), Çin üzerine yapt çalmasnda Catch-Up Index (CUI) olarak adlandrd bir endeksle büyüme yavalamas üzerine bir aratrma yapmtr. CUI, bir ülkenin gelir düzeyinin ABD gelir düzeyine oran eklinde hesaplanmaktadr dönemi için endeks oluturulmu ve endeks deeri %50 den yüksek olanlar yüksek, %55 ile %20 arasnda olanlar orta ve %20 den düük olanlar düük gelirli ülkeler eklinde snflandrlmtr. CUI'ya göre Çin döneminde orta gelirli bir ülke olmutur. Çin orta gelir düzeyine piyasalama ve uluslararaslama ile ulamtr. Çin in yüksek gelir düzeyine ulaabilmesi için yeni baz stratejilere ihtiyac vardr. Fakat sadece igücü piyasasn serbestletirerek ya da finans sektörünü gelitirerek deil bamsz bir yarg, özgür bir basn, demokratik seçim konular üzerinde durulmas gereklilii vurgulanmtr. Eichgreen vd. (2013), döneminde OGT yi 45 ülke için ve Chow- Probit Testleri ile aratrmlardr. Aratrmada OGT nin ve dolarla iki seviyede oluabilecei savunulmutur. OGT den kurtulmak için en etkili faktörlerin beeri sermaye ve yüksek teknolojili ürünlerin ihracat içindeki 28 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

8 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK paynn artrlmas olduu tespit edilmitir. Dier taraftan siyasal rejim yani demokratikleme ile yavalama olasl arasnda anlaml bir iliki saptanmtr. Zhang vd. (2013), Çin üzerine bir aratrma yapmlar ve yüksek gelir düzeyine geçiin yönetimle yakndan ilikili olduunu bunun da nitelikli beeri sermayeye dayandn öne sürmülerdir. Yazarlara göre Çin deki en önemli iki problem adil olmayan eitim ve gelir dalmdr. Çin de bir taraftan ücretler yükselirken gelir dalm adaletsizlemektedir. Dier taraftan halkn eitim, salk ve gda düzeylerinin yükseltilmesiyle beeri sermaye olumakta ve bu da büyüme yorgunluundan uzak durmay salamaktadr. Çalmada Çin in Guizhou ve Sichuan Bölgesindeki okul öncesi ve ilkokul çandaki 3-5 ve 8-10 ya aralndaki çocuk üzerinde anket yaplm ve beslenme-salk sorunlarnn beeri sermayeyi tükettii ifade edilmitir. Aiyar vd. (2013), OGT nin belirleyicilerini dönemini kapsayan 11 dönem için seçilmi Asya ve Latin Amerika ülkeleri baznda incelemilerdir. Probit Regresyonu, Bayesian ve Arlklandrlm En Küçük Kareler Modeli kullanlmtr. Kii bana düen GSYH yllk büyüme orannn kurumlar, demografi, altyap, makroekonomik ortam ve politikalar, üretim yaps, ticaret yaps ve dier deikenler ile ilikisi aratrlmtr. OGT de en önemli deikenlerin gayrisafi sermaye girilerindeki ani azalmalar ve çklar ile zayf ihracat çeitlilii olduu belirlenmitir. Egawa (2013) çalmasnda gelir dalm eitsizliinin OGT yaratp yaratmayacan aratrmtr. Analizinde Çin, Malezya ve Tayland için Regresyon Testi ve Duyarllk Analizi kullanlmtr. Gelir dalm eitsizliinin büyüme oranlar üzerinde olumsuz etki yaratt ve OGT sebeplerinden biri olduu sonucuna varmtr. Robertson ve Longfeng (2013), OGT yi stokastik ve yapsal krlma testleri ile incelemilerdir. Kii bana düen GSYH deerlerini birim kök testlerinden Geniletilmi Dickey-Fuller, Zivot-Andrews ve Lumsdaine ve Papell testleri kullanarak açklamlardr. 189 ülkenin 46 snn orta gelirli ve 23 ünün orta gelir tuzanda olduunu ifade etmilerdir. Yeldan vd. (2012), OGT nda Türkiye ekonomisini makro, bölgesel ve sektörel açdan deerlendirilmilerdir. Öncelikle büyüme muhasebesi yöntemiyle toplam faktör verimlilikleri hesaplanmtr. Toplam faktör verimliliinin büyümeye katks; i) döneminde ortalama olarak artm, ii) döneminde dalgal ve oynak bir seyir izlemi, iii) 2000 sonrasnda ise azalmtr. Yaplan analizler çerçevesinde Türkiye, OGT açsndan üç farkl bölgeye ayrlmtr. Birincisi OGT'nin olmad gelimi ve sanayilemi bölgeler, ikincisi OGT riskinin olduu bölgeler, üçüncüsü ise OGT'nin ve yoksulluk riskinin olduu bölgelerdir. Gürsel ve Soybilgen (2013), Türkiye de kii bana düen gelirin bileenlerini 2005(1)-2013(1) dönemi için incelemilerdir. Türkiye de nüfus artna bal olarak çalabilir nüfusun artt fakat önümüzdeki dönemde çalabilir nüfus artnn yavalayarak 2030 larda sfrlanaca ve demografik frsat penceresinin kapanaca tespit edilmitir. Türkiye nin OGT ye dümesini engelleyecek esas etkenin emek verimlilii olduunu, verimlilik artlarnn da bata eitim sistemi olmak üzere igücü piyasas, vergi sistemi, enerji piyasas vb. alanlarda yapsal reformlarla olacan vurgulamlardr. Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

9 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Genel olarak literatür özeti dikkate alndnda OGT; beeri sermayeden Ar-Ge ye, gelir dalmndan sektörel ve bölgesel politikalara, yarg ve basn özgürlüünden siyasal rejime her alanda yapsal dönüüme ayak uyduramayan orta gelirli ülkelerin yaayaca sancl bir süreç olarak ifade edilebilir. Bu genel durumun yannda çalmalarn en temel ortak yan OGT nin Afrika, Asya-Pasifik ve Latin Amerika ülkelerinde youn olarak görülebilecei ve insan sermayesinin zenginletirilmesine dayal üretkenlik kazanmlaryla ekonomik düzenin yeniden inas ile alacadr. 3. Ampirik Analiz 3.1. Veriler Orta gelir grubundaki bir ülkenin kii bana düen gelirlerini düzenli olarak artrarak yüksek gelir kategorisine yaklamas beklenmektedir. Bu sebeple aratrmada ilk olarak Türkiye nin yüksek gelirli ülkelere gelir yaknsamas içinde olup olmad tespit edilmitir. Yaknsama için dönemine ait 2005 yl sabit fiyatlaryla Türkiye nin ve yüksek gelirli ülkelerin kii bana düen gelir verileri ele alnmtr. Yaknsamann tespitinden sonra OGT literatüründe en çok kullanlan göstergelerden yüksek eitimde okullama oran (EGT), yurt içi tasarruf oran (TAS) ve imalat sanayinin GSYH içindeki paynn (SAN) kii bana düen gelir üzerindeki etkisi Türkiye de ayn dönem için aratrlmtr. Veriler Dünya Bankas ve Türkiye statistik Kurumu web sitelerinden elde edilmitir Yöntem Yaknsama analizleri ekonomik büyüme teorileriyle ampirik analizler arasnda ba kurmalar sebebiyle aratrmaclar arasnda sklkla kullanlmaktadr. Yaknsama analizleri için koullu-koulsuz ve katsaylarn içeren iki ölçüt söz konusudur. Koulsuz yaknsama, ekonomilerin homojen olmas sebebiyle ayn duraan duruma geldikleri balangçta göreli olarak geride olan ülkelerin ileri olan ülkelerden ortalama olarak daha hzl büyümesini öngörür. Yani önde giden ülkeyle aradaki açn kapanaca ve yakalamann oluaca esastr. Balangçtaki gelir seviyesi ile büyüme oran arasnda negatif bir iliki olduunu ve bu nedenle yoksul ülkelerin daha hzl büyüyeceini öne sürer. Koullu beta yaknsamas ekonomilerin heterojen olmas nedeniyle farkl duraan duruma geldiklerine ve baz yapsal karakteristiklerin benzer olmas ile negatif ilikinin gerçekleeceine dayanr. Sigma yaknsamas ise standart sapmann zaman içinde azalma eilimi göstermesine dayanmaktadr. Bu hali ile sigma yaknsamas örneklemin bütününü ele almakta, örneklem içerisinde farkl davran biçimi sergileyen ülkeleri ortaya koyamamaktadr. Sigma yaknsamas kii bana gelirin standart sapmasnn zamanla sürekli bir ekilde azaldn varsaymaktadr. 3 Yaknsamada gelitirilen modellerde kii bana gelir serilerinin duraan olup olmamasna göre yaknsama olgusunun aratrld zaman serisi yöntemleri de yer almaktadr. Bu yaklamda ayet seriler duraansa verilerin uzun dönemde ortalamalara yönelmesinden dolay yaknsamann gerçekletii kabul edilmektedir. Duraan olmayan serilerde ise meydana gelen oklar sonucunda ortalamadan 3 Ayrntl bilgi için baknz. Barro, R.J. ve -i Martin, X. (1995), Economic Growth, New-York, McGraw- Hill Inc., Barro, R.J. ve Sala-i-Martin, X. (1992), Convergence, Journal of Political Economy, 100(2), Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

10 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK uzaklald ve seriler arasnda raksamann olutuu ileri sürülmektedir. ki ülkeli bir modelde t zamanndan balayarak t+n zamannda gerçekleecek yaknsama bu iki ülke arasndaki gelir fark sonlu olmayan bir periyotta eitlik (1) ile gösterilmitir (Nahar ve Inder, 2002: 2012). (1) Yukarda ifade edilen yaknsamann tespiti Lee ve Strazicich (2003) tarafndan gelitirilen ve yapsal krlmalar dikkate alan test ile yaplmtr. Yapsal krlmalar dikkate almayan birim kök testleri sapmal sonuçlar verebilmektedir. Bu nedenle çalmada yapsal krlmalar dikkate alan Lee ve Strazicich (2003) testi kullanlmtr. Lee ve Strazicich (2003) testi A ve C Modeli olmak üzere iki test istatistii hesaplanmasna imkân vermektedir. Krlmalarn içsel olarak belirlendii çift krlmal LM testi (2) nolu denklem ile elde edilmektedir. (2) Burada, t=2,...t eklindedir. ; nin ye göre regresyonundan elde edilen katsaylardr. ise ile elde edilmektedir. ve ve nin ilk gözlemleridir. Bo hipotez eklinde tanmlanr ve LM test istatistii hipotezini test eden t istatistiidir. eklinde ifade edilmektedir (Lee ve Strazicich, 2003: 1083). Elde edilen test istatistiinin kritik deerden büyük olmas halinde yapsal krlmal birim kök temel hipotezi reddedilmektedir. Yaknsamann tespitinden sonra Türkiye ekonomisi için OGT çerçevesinde kii bana düen GSYH yi etkileyen faktörler belirlenmeye çallmtr. Bu amaçla öncelikle serilerin duraanl Lee ve Strazicich (2003) testi ile snanm ve ardndan eitlik (3)'deki model oluturulmutur. (3) (3) nolu eitlikte LGDP, kii bana GSYH'nin logaritmasn; TAS, yurt içi tasarruf orann; SAN, imalat sanayinin GSYH'deki payn ve EGT, yüksek eitimdeki okullama orann göstermektedir. Modelde yer alan deikenlerin iaretlerinin pozitif olmas beklenmektedir. Çalmada LGDP, TAS, SAN ve EGT deikenleri arasndaki ksa ve uzun dönem ilikilerinin belirlenebilmesi için Pesaran ve Shin (1999) ile Pesaran vd. (2001) tarafndan gelitirilen gecikmesi datlm otoregresif modellere dayanan ARDL (autoregressive distrubuted lag) snr testi yaklam kullanlmtr. ARDL yönteminde deikenlerin bütünleme derecelerinin I(0) veya I(1) olmalarna baklmakszn ebütünleme ilikisi test edilebilmektedir. Bu amaçla öncelikle deikenler arasnda uzun dönemli bir ilikinin olup olmad aadaki kstsz hata düzeltme modeline uygulanan F testi ile aratrlmaktadr. (4) Wald kst testine göre sfr hipotezi " yani "Uzun dönemli bir iliki yoktur" eklindedir ve alternatif hipotezi ise uzun dönemli bir ilikinin olduu ( eklindedir. Optimum gecikme uzunluunun (p) belirlenmesinden sonra eitlik (3) En Küçük Kareler Yöntemi ile tahmin edilmektedir. Pesaran, deikenlerin düzeyleri arasnda Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

11 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei ebütünleme ilikisi yoktur, varsaym altnda her iki test istatistiinin dalmnn açklayc deikenlerin I(0) ya da I(1) olmalarndan bamsz olarak standart dalmlara uymadn göstermitir. Dolaysyla analizinde iki uç durum için asimptotik kritik deerler üretmitir. Açklayc deikenlerin I(0) olduu durumda üretilen kritik deerin soluna düen bir F istatistii ebütünleme ilikisinin olmad, deikenlerin I(1) olmas durumunda ise üretilen kritik deerin sana düen F istatistii ebütünleme ilikisinin olduu anlamndadr. Eer hesaplanan F istatistii bu iki kritik deer arasna düerse uzun dönem ilikisi hakknda herhangi bir karar verilememektedir. Deikenler arasnda bir uzun dönem iliki elde edildikten sonra ikinci aamada ARDL (p 1, q i ) eklindeki uzun dönem denklemi tahmin edilmektedir. Buna göre tahmin edilecek uzun dönem denklemi öyledir: (5) Bu modelde yer alan parametreler kullanlarak Bardsen in (1989) izlemi olduu yöntemle uzun dönem katsaylar elde edilebilir. Örnein, tasarruf deikeni için uzun dönem katsaysn elde etmek için aadaki formül kullanlabilir: (6) Uzun dönem tahminleri elde edildikten sonra deikenler arasndaki ksa dönem ilikisi ise hata düzeltme modelinin tahmini ile yaplr. (7) Hata düzeltme katsays ( ), ksa dönemde meydana gelen dengeden sapmalardan sonra tekrar dengeye dönülüp dönülmediini, dönülüyorsa sapmann ne kadarnn telafi edildiini göstermektedir ve eitlik (8)'deki gibi tanmlanmaktadr: (8) Son olarak deikenler arasndaki neden-sonuç ilikisi ve nedenselliin yönü tespit edilebilir. Engle ve Granger a (1987) göre iki I(1) serisi arasnda uzun dönemli bir iliki varsa en azndan tek yönlü bir nedensellik ilikisinin olduu düünülebilir. Ancak nedenselliin yönü uzun dönem ebütünleme denkleminden (ECM) elde edilebilir (Açkgöz vd., 2009: 6). Bu amaçla çalmada kullanlan Granger nedensellik testine ilikin denklem eitlik (9)'daki gibidir: (9) Burada 'ler tahmin edilecek parametreler, ise ilikisiz hata terimleridir. denklem (8) den tahmin edilecek hata terimidir. Hata düzeltme modellerindeki gecikmeli açklayc deikenlere ilikin F istatistikleri ksa dönem nedensellik etkilerinin, t-istatistikleri ise gecikmeli ecm deki 'ye ilikin (i = 0, 1, 2, 3, 4) olarak uzun dönem nedensellik etkisinin anlaml olup olmadn göstermektedir. 32 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

12 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK 3.3. Aratrma Bulgular Tablo 1 yardmyla Türkiye ve yüksek gelirli ülkeler arasndaki kii bana düen gelir farkn ifade eden gelir (g) serisinin seviyede hem sabitli hem de sabitli trendli model için duraan olduu görülmektedir. Serinin duraan olmas Türkiye de kii bana düen gelirin yüksek gelirli ülkelere yaknsama içinde olduunun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ancak yaknsamann tespiti tek bana OGT riskini deerlendirmek için yeterli bir ölçüt deildir. Bu nedenle olas bir gelir tuzana taklmadan devaml bir gelir artyla yüksek gelirli ülke kategorisine ulama arzusunun gerçekletirilmesinde eitim düzeyi, yurt içi tasarruf oranlar, imalat sanayinin özellii gibi belirleyicilerin de göz önünde bulundurulmas önemlidir. Tablo 1: Yaknsamann Tespiti çin Lee ve Strazicich (2003) Birim Kök Testi Sonuçlar Gecikme Krlma Hesaplanan t Kritik t Önem Deikenler Model Deeri Tarihleri statistii Deeri Düzeyleri % A % %10 g C %1 %5 %10 Not: Model C için krlma konumlar Lee ve Strazicich (2003) Tablo 2 den 1 :0.2 2 :0.6 olarak alnmtr. Modelde yer alan deikenler için birim kök snamas yaplm ve sonuçlar Tablo 2 de verilmitir. LGDP, TAS ve EGT deikenlerinin sabitli ve trendli modelde I(0), SAN deikenin ise I(I) yaps sergiledii görülmektedir. Tablo 2: Lee ve Strazicich (2003) Birim Kök Testi Sonuçlar Deikenler LGDP TAS SAN Deeri 1 :0.2 2 :0.6 1 :0.2 2 :0.4 1 :0.4 2 :0.6 Model Gecikme Deeri A 3 C 3 A 0 C 1 A 3 C 1 Krlma Tarihleri Hesaplanan t statistii Kritik t Deeri Önem Düzeyleri %1 %5 %10 %1 %5 %10 %1 %5 %10 %1 %5 %10 %1 %5 %10 %1 %5 %10 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

13 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Gecikme Krlma Hesaplanan Kritik t Önem Deikenler Model Deeri Deeri Tarihleri t statistii Deeri Düzeyleri % A % EGT 1 : %10 2 : % C % % % A % SAN 1 : %10 2 : % C % %10 Not: deerleri Model C için geçerli olup krlma konumlar Lee ve Strazicich (2003) Tablo 2 den alnmtr. ; fark operatörünü ifade etmektedir. ARDL yönteminin gecikme saysna duyarl olmas nedeniyle tahminden önce optimum gecikme says belirlenmelidir. Bunun için hata karelerindeki sral korelasyon sorununu elimine eden ve kalntlarn karelerine ilikin minimum deeri veren Schwarz Bayesian Kriteri (SBC) baz alnmtr. Ayrca her bir gecikme uzunluu için 1 ve 4. sra kalntlara otokorelasyon testi uygulanmtr. Bunun için baml deikenin gecikmeli deeri de modelde yer aldndan Breusch-Pagan Lagrange Çarpan (LM) istatistii kullanlm ve sonuçlar Tablo 3'de verilmitir. SBC kriterine göre optimum gecikme uzunluu trendsiz model için 1 ve trendli model için 4 olarak belirlenmitir. Tablo 3: Optimum Gecikme Uzunluuna likin statistikler Deterministik Trendsiz Modeller Deterministik Trendli Modeller p SBC (1) (4) p SBC (1) (4) (0.945) (0.449) (0.060) (0.007) (0.588) (0.319) (0.206) (0.061) (0.017) (0.032) (0.257) (0.065) (0.873) (0.025) (0.642) (0.002) Not: p, SBC ye göre seçilen gecikme uzunluudur. (1) ve (4), 1 ve 4. sra otokorelasyon testine ilikin LM istatistiidir. Parantez içindeki deerler olaslk deerlerini göstermektedir. Optimum gecikme uzunluunun tespitinden sonra snr testi uygulanmtr. Tablo 4'de snr testi sonuçlar görülmektedir. SBC kriteri ile seçilen 1 ve 4 optimal gecikme uzunluklarnda hesaplanan F istatistiklerine göre F-iii, F-iv ve F-v'den elde edilen deerler dorultusunda %5 önem seviyesinde deikenler arasnda iliki olmad yönündeki sfr hipotezi reddedilmitir. Dier bir ifadeyle test sonuçlarna göre deikenler arasnda ebütünleme ilikisi vardr. 34 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

14 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK Tablo 4: Snr Testi Sonuçlar: Ebütünleme likisinin Belirlenmesi Deterministik Trendsiz Modeller p F_iii t_iii * * Deterministik Trendli Modeller p F_iv F_v t_v * * * Not: k, modeldeki bamsz deiken saysdr. k=3 için %5 kritik alt ve üst deer snrlar: F- iii tablosunda [3.23; 4.35]; F-iv tablosunda [3.38; 4.23]; F-v tablosunda [4,01; 5,07]; t-iii tablosunda [-2.86; -3.78]; t-v tablosunda [-3.41; -4.16]'dir (Pesaran vd., 2001). * iareti hesaplanan test istatistiinin %5 üst snrn üstünde olduunu göstermektedir. Deterministik trend içeren ve içermeyen durumlar için srasyla 1 ve 4 gecikmeli koullu ECM ile tahmin yaplm ve deterministik trend içermeyen snr testi denklemleri için anlaml katsaylar elde edilememitir. Trend içeren denklem tahminlerine ilikin katsaylar ise Tablo 5'de sunulmutur. Modelde DSAN, DEGT ve DEGT(-1) deikenleri anlamsz, dier tüm deikenler ise anlaml bulunmutur. Dier bir ifadeyle kii bana gelir düzeyini etkileyen bamsz deikenler ksa dönemde kii bana gelir üzerinde anlaml bir etkiye sahiptir. Modelde hata düzeltme katsays negatif ve %1 düzeyinde anlaml olarak elde edilmitir. Bu sonuç t -1 dönemindeki bir sapmann t döneminde 1.413'lük hzla düzeltildiini ve bir oktan sonra dengeye dönülmesinin yaklak 8 ay (0,7 yl) alacan ortaya koymaktadr. Tablo 5: ARDL Yaklamna Dayal Hata Düzeltme Modeli Tahmin Sonuçlar Deikenler Katsay Std. Hata t-ist. p DLNGDP(-1) DLNGDP(-2) DLNGDP(-3) DTAS DTAS(-1) DTAS(-2) DTAS(-3) DSAN DSAN(-1) DSAN(-2) DEGT DEGT(-1) DEGT(-2) C ECMT(-1) Tansal Test statistikleri R AIC Düzeltilmi SIC Regresyon Std. Hatas F-istatistii (0.000) Breush-Goldfrey LM testi (0.192) White Testi 1.28 (0.29) Jarque-Berra NT 0.18 (0.90) Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

15 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Çalmada otokorelasyon, normallik, deien varyans ve modelin istikrarl olup olmad test edilmitir. Bu balamda Breusch-Goldfrey seri otokorelasyon LM testi sonucunda otokorelasyon olmad; Jarque-Berra normallik testi sonucunda hata teriminin normal dald; White testi sonucunda ise deien varyans sorununun olmad sonucuna ulalmtr. Ayrca CUSUM ve CUSUMQ testleri de modelin istikrarl olduunu göstermektedir. 15 ekil 2: CUSUM ve CUSUMQ Testleri CUSUM 5% Significance CUSUM of Squares 5% Significance Uzun dönem katsaylarn veren tahmin sonuçlar Tablo 6'da verilmitir. Uzun dönem katsaylarna göre TAS (0,0096) ve EGT (0,0074) deikenlerinin iaretlerinin pozitif ve istatistiki olarak anlaml olduu görülmektedir. SAN deikeni (0,0036) ise negatif ve istatistiksel olarak anlamsz bulunmutur. Tablo 6: ARDL Modeli Tahmin Sonuçlar: Uzun Dönem Katsaylar Deiken Katsay Std. Hata t statistii Prob TAS SAN EGT C Bu ilikilerin daha net ortaya konulabilmesi için deikenler arasndaki nedensellik ilikisi ve ilikinin yönü belirlenebilir. Bu dorultuda koullu Granger nedensellik testi uygulanm ve sonuçlar Tablo 7'de verilmitir. Buna göre TAS, SAN ve EGT deikenlerinin ksa dönemde LGDP'nin Granger nedeni olduu sonucuna ulalmtr. 36 Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

16 Tablo 7: Granger Nedensellik Testi Sonuçlar Y/X TAS SAN EGT LGDP E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK Deterministik Trend TAS ( ) (0.7404) (0.9544) SAN (0.7653) (0.8310) (0.9788) EGT (0.5124) ( ) (0.3629) LGDP * * * (0.0039) ( ) ( ) -- Not: Parantez içindeki deerler olaslk deerlerini göstermektedir. ECM(t-1) t-stat ( ) ( ) ( ) * ( ) Sonuç Çalmada Türkiye için dönemine ilikin yllk veriler kullanlarak yaknsama analizi ve deikenler arasndaki ksa ve uzun dönem dinamik ilikiler ARDL yöntemiyle analiz edilmitir. Yaknsama analizi, Türkiye nin yüksek gelirli ülkelere gelir yaknsamas içinde olduunu göstermitir. Gelir yaknsamas ilgili ülkenin bir üst gelir snfna yükselmesinde önemli bir iaret salamasna ramen tek bana yeterli deildir. Bu sebeple OGT literatüründen yola çklarak kii bana düen gelir ile yüksek eitimde okullama oran, yurt içi tasarruf oran ve imalat sanayi arasndaki ilikiler aratrlmtr. Analiz sonucunda, kii bana gelir düzeyini etkileyen bamsz deikenlerin ksa dönemde kii bana gelir üzerinde anlaml bir etkiye sahip olduu tespit edilmitir. Hata düzeltme katsaysna göre ise kii bana gelir düzeyi üzerine gelen bir ok çok hzl bir ekilde düzeltilmektedir. Benzer ekilde uzun dönemde de kii bana gelir üzerinde eitim düzeyinin ve tasarruf oranlarnn belirleyici olduu sonucuna ulalmtr. Yani yüksek eitimde okullama orannda ve yurt içi tasarruf oranndaki artlar kii bana düen geliri de artrmaktadr. Dier taraftan etkilerin daha net görülebilmesi için Granger nedensellik testi uygulanm ve tüm deikenlerin ksa dönemde kii bana gelirin Granger nedeni olduu sonucuna ulalmtr. Sonuç olarak Türkiye de imalat sanayinin gelir artc etki salamad, yüksek eitimde okullama oran ve yurt içi tasarruf orannn ise pozitif etki yaratt görülmektedir. Elde edilen bu pozitif sonuçlarda özellikle son on ylda says hzla artan üniversitelerin etkili olduu düünülebilir. Fakat burada OGT açsndan önemli olan beeri sermaye stokunun niceliinden çok niteliidir. Esasnda yüksek eitimde okullama oran ve yurt içi tasarruf oranlarndaki iyilemenin yansmas olarak imalat sanayinin gelir artrc güce sahip olmas beklenmektedir. Çünkü beeri sermaye büyümenin kaynaklarn üretkenlik kazanmlarna dönütürüyorsa ülkelerde sanayisizleme ortadan kalkmaktadr. Türkiye de benzer bir durumun gerçeklemesi için eitim sisteminin yenilik ve teknoloji odakl olmas gerekmektedir. Sürdürülebilir büyümeye beeri sermaye öncülüünde toplam faktör verimliliinin artmas veya yüksek yatrm oranlar vastasyla ulalabilir. Mevcut oranlar Türkiye yi dolar seviyesinde tutmakta baarl olabilir. Ancak Türkiye gibi orta gelirli ülkelerde OGT den kurtulu ve sürdürülebilir bir büyüme için, beeri sermaye önderliinde toplam faktör verimliliklerinin ve yurt içi tasarruf oranlarndaki artn üretime dönütürülmesi zorunludur. Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk

17 Orta Gelir Tuza ve Türkiye Örnei Kaynakça Açkgöz,., Balclar, M. ve Saraçolu, B. (2009), Opennes and Financial Develoment: Time Series Evidence from Turkey", Anadolu International Conference in Economics, June , Eskiehir, Türkiye Agenor, P.R., Canuto, O. ve Jelenic, M. (2012), Avoiding Middle-Income Growth Traps, The World Bank Working Paper, 98, Poverty Reduction and Economic Managament Network (PREM), Economic Premise, Washington DC. Aiyar, S., Duval, R., Puy, D., Wu, Y. ve Zhang, L. (2013), Growth Slowdowns and the Middle Income Trap, International Monetary Fund Working Paper, 13/17, Newyork. Alkin, E. (2012), Orta Gelir Tuza Önemli Bir Sorundur, Finans Dünyas, stanbul, 1-2. Bardsen, G. (1989), Estimation of Long-Run Coefficients in Error-Correction Models, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 51(3), Barro, R.J. ve Sala-i Martin, X. (1992), Convergence, Journal of Political Economy, 100(2), Barro, R.J. ve Sala-i Martin, X. (1995), Economic Growth, New-York, McGraw-Hill Inc. Cai, F. (2012), Is There a Middle-income Trap? Theories, Experiences and Relevance to China, China&World Economy, 20(1), Carnovale, M. (2012), Developing Countries and the Middle-Income Trap: Predetermined to Fall?, New York University May. Cheong, K.C., Duc, P.M. ve Thang, N. (2010), From Low Income to Industrialized Vietnam in the Next Decade and Beyond, Hanoi. Eichengreen, B., Park, D. ve Shin, K. (2013), Growth Slowdowns Redux: New Evidence on the Middle Income Trap, NBER Working Paper, 18673, Cambridge. Egawa, A. (2013), Will Income Inequality Cause A Mddle-Income Trap in Asia?, Bruegel Working Paper, 06, Belgium. Engle, R.F. ve Granger, C.W.J. (1987), Co-Integration and Error Correction Representation: Estimation and Testing, Econometrica, 55(2), Felipe, J., Abdon, A. ve Kumar, U. (2012), Tracking the Middle-income Trap: What Is It, Who Is in It, and Why?, Levy Economics Institute of Bard College Working Paper, 715, Newyork. Gill, I. ve Kharas, H. (2007), An East Asian Renassance Ideas for Economic Growth, The World Bank, Washington DC. Gürsel, S. ve Soybilgen, B. (2013) Türkiye Orta Gelir Tuzann Eiinde, Betam Aratrma Notu (13)154, 1-7. Jones, C. (1998), Introduction to Economic Growth, 2nd Edition, W. W. Norton&Company. Kharas, H. ve Kohli, H. (2011), What is the middle Income Trap, Why do Countires Fall into It and How Can It be Avoided?, Global Journal of Emerging Market Economies, 3(3), Lee, J. ve Strazicich, M.C. (2003), Minimum Lagrange Multiplier Unit Root Test With Two Structural Breaks, The Review of Economics and Statistics, 85(4), Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk 2014

18 E. BOZKURT, S. BEDR, D. ÖZDEMR, E. ÇAKMAK Lin, J.Y. ve Treichel, V. (2012), Learning from China s Rise to Escape the Middle Income Trap A New Sctructural Economics Approach to Latin America, World Bank Working Paper, 6165, Development Economics Vice Presediency, Washington DC. Nahar, S. ve Inder, B. (2002), Testing Convergence in Economic Growth for OECD Countries, Applied Economics, 34, Ohno, K. (2009), The Middle Income Trap: Implications for Industrialization Strategies in East Asia and Africa, GRIPS Development Forum, Japan. Öz, S. (2012), Orta Gelir Tuza, Ekonomik Aratrma Forumu Politika Notu, 1-4, Pamuk,. (2014), Türkiye nin 200 Yllk ktisadi Tarihi, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, 2. Basm, stanbul. Paus, E. (2012), "Confronting the Middle Income Trap: Insights from Small Latecomers", Studies in Comparative International Development, 47(2), Pesaran, M.H. ve Shin, Y. (1999), An Autoregressive Distributed Lag Modeling Approach to Cointegration Analysis Econometrics and Economic Theory in the 20th Century: The Ragnar Frisch Centennial Symposium (ed. Strom S.), , Cambridge University Press, Cambridge. Pesaran, M.H., Shin, Y. ve Smith, R.J. (2001), Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, 16, Robertson, P.E. ve Longfeng, Y. (2013), On the Existence of a Middle Income Trap, Economics Discussion, The University of Western Australia, Department of Economics Working Paper, 13/12, The University of Western Australia, Department of Economics Skousen, M. (2011), ktisadi Düünce Tarihi: Modern ktisadn nas (Çev. M. Acar, E. Erdem, M. Toprak), Adres Yaynlar, stanbul. Tho, T.V. (2013), The Middle-Income Trap: Issues for Members of the Association of Southeast Asian Nations, Asian Development Bank Institute Working Paper, 421, Tokyo. Yeldan, E. (2010), ktisadi Büyüme ve Bölüüm Teorileri, Efil Yaynevi, Ankara. Yeldan E., Taç, K., Voyvoda, E. ve Özsan, M.E. (2012), Orta Gelir Tuzandan Çk: Hangi Türkiye? Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz, Türk Giriim ve Dünyas Konfederasyonu (Türkonfed), stanbul. World Bank (2012), China 2030, Building a Modern, Harmonious, and Creative High-Income Society, World Bank Development Research Center of the State Council, the People s Republic of China, Washington DC. Woo, W.T. (2012), China Meets the Middle-Income Trap: The Large Potholes in the Road to Catching-Up, Journal of Chinese Economic and Business Studies, 10(4), Zhang, L., Yi, H., Luo, R., Liu, C. ve Rozelle, S. (2013), The Human Capital Roots of the Middle Income Trap: The Case of China, Agricultural Economics, 0(0), 2013, Maliye Dergisi Say 167 Temmuz-Aralk