TEK SAYFALI FAALYET RAPORLARININ STANDARD & POOR S ÖLÇENE GÖRE BLG ÇER NN ANALZ

Transkript

1 TEK SAYFALI FAALYET RAPORLARININ STANDARD & POOR S ÖLÇENE GÖRE BLG ÇER NN ANALZ Yrd.Doç.Dr. Ali Rza KAYMAZ * Doç.Dr.Veysel KULA * ÖZET Bu çalma, anonim irketlerin tek sayfadan oluan faaliyet raporlarnn bilgi içeriinin analizini hedeflemitir. Türkiye de faaliyet gösteren borsaya kote olmam 40 adet anonim irketin 2003 ylna ait faaliyet raporlarnn Standard & Poor s irketinin )effaflk ve Açklama ölçeine göre incelenmesinde bu faaliyet raporlarnn açklama seviyesi düük bulunmutur. Ölçein alt gruplarna bakldnda, en çok bilgi verilen konular yönetim kurulu yaps, ortaklk younlamas ve i odaklanmas hakknda iken, en az bilgi verilen konular denetçiler, üst düzey yöneticilerin tazminat ve yönetim kurulu görevleri hakkndadr. ABSTRACT This study aims at analysing the information content of onepage annual reports of public companies. Drawing on a sample of 2003 annual reports of 40 Turkish firms, the results show that the information content of the reports is very poor based on the Transparancey and Disclosure Scale of Standard & Poor s. The subgroups with more information are structure of board of directors, ownership concentration and business focus, while only the little information is provided on auditors, executive renumeration and process and roles of board of directors. GR )irketlerin bata hissedarlar olmak üzere borçverenler, çalanlar, müteriler ve tedarikçileri de kapsayan tüm yarardalara olan sorumluluklarndan birisi de faaliyetlerinde effaf olmak ve gerekli bilgileri açklamaktr. )effafl ve bilgi açklamay salayan * Afyon Kocatepe Üniversitesi, 6ktisadi ve 6dari Bilimler Fakültesi, 6letme Bölümü. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 49

2 önemli araçlardan bir tanesi de faaliyet raporlardr. Faaliyet raporlar, bir faaliyet dönemindeki faaliyet sonuçlarnn duyurulduu irket yönetimince hazrlanan mali raporlardr. Faaliyet raporlarnda ele alnan effaflk ve açklamaya ilikin ölçek oluturma çabalar gözlemlense de, Wallace, Olusegun ve Araceli nin belirttii ekilde ölçeklerde kullanlacak unsur says ve bu unsurlarn seçimine dein üzerinde anlalan bir teori yoktur 1. Bu nedenle effaflk ve açklamaya dein, farkl kurumlar farkl yaklamlar gelitirmektedir. Örnein, iyi bir kurumsal yönetim sistemi geliimi için bir rehber niteliinde OECD tarafndan ilk defa 1999 ylnda çkarlan ve 2004 ylnda revize edilen Kurumsal Yönetim 6lkeleri nin bir alt grubu da Açklama ve )effaflk tr 2. Bu ilke grubu, finansal durum, performans, ortaklk ve yönetim de dahil olmak üzere irketi ilgilendiren tüm önemli konularda doru açklamann zamannda yaplmasn öngörmektedir 3. Öte yandan Credit Lyonnais Securities Asia (CLSA) da 2001 ylnda 57 unsuru kapsayan toplam 7 alt bölümden oluan bir kurumsal yönetim ölçei gelitirmitir 4. Disiplin balkl ilk altbölümde yer alan sorulardan birisi faaliyet raporunda kurumsal yönetimden bahsedilip bahsedilmediine ilikindir. )effaflk baln tayan alt-bölümde ise on adet unsurun yer alp almad sorgulanmaktadr 5 1 Wallace, R.S. WALLACE, Kamal Nader OLUSEGUN and Mora ARACELI, The Relationship Between the Comprehensiveness of Corporate Annual Reports and Firm Characteristics in Spain, Accounting and Business Research, Vol.25, No.97, 1994, s OECD, OECD Principles of Corporate Governance, OECD Publications, France, 2004, s OECD nin Açklama ve )effaflk 6lkeleri ayrca u hususlar da içermektedir: irketin finansal ve faaliyet sonuçlar, irket hedefleri, büyük hissedarlar ve oy haklar, yönetim kurulu üyeleri ile üst yönetimin ücretlendirme politikas, niteliklerini, seçim süreçlerini de içerir ekilde yönetim kurulu üyeleri hakknda bilgi, ilgili taraf ilemleri, öngörülen risk faktörleri, çalanlar ve yarardalar hakkndaki konular ve kurumsal yönetim yaplar. 4 CLSA, Corporate Governence in Emerging Markets, CG Watch Report, 2001( 5 Sözkonusu on unsur unlardr: varlk üzerinden getiri ve özkaynak üzerinden getiri gibi 3-5 yllk finansal hedefleme yaplp bildirilmesi, yllk faaliyet raporunun Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 50

3 Türkiye de ise faaliyet raporlarnn içeriklerine ilikin düzenleme sadece halka açk irketler için yaplmtr. Bu konuda Sermaye Piyasas Kanunu na tabi halka açk irketlerin faaliyet raporlarnn içerii hakknda Sermaye Piyasas Kurulu nun düzenlemesi mevcuttur. Sermaye Piyasasnda Mali Tablo ve Raporlara 6likin 6lke ve Kurallar Hakknda Tebli e göre yllk faaliyet raporlarnda genel bilgileri içeren giri bölümü yan sra faaliyetler ile ve kar datm önerisi ile ilgili bölümler de olmaldr 6. Faaliyet raporlarndaki açklama seviyesine odaklanan bir dier çalma ise Standard & Poor s tarafndan gerçekletirilmitir. Standard & Poor s tarafndan gelitirilen )effaflk ve Açklama balkl ölçek toplam 98 hususun irketlerin faaliyet raporlarnda olup olmadn ele almaktadr. Bu ölçek, ilk defa 2001 ylnda Latin Amerika ve Asya daki üç yüzden fazla irkete, daha sonra da 2002 ylnda Japon irketlerine uygulanmtr. )effaflk ve Açklama ölçei u üç bölümden olumaktadr: ortaklk yaps ve yatrmc haklar, finansal effaflk ve bilgi açklamas ile yönetim kurulu ve üst zamannda açklanmas, alt aylk faaliyet raporlarnn açklanmas, dört aylk faaliyet raporlarnn açklanmas, faaliyet raporlarnn yönetim kurulu onayndan hemen sonra açklanmas, faaliyet raporlarnn açk ve bilgilendirici olmas, hesaplarn genel kabul görmü muhasebe ilkelerine uyumlu olmas, piyasann hassas olduu bilgilerin hemen açklanmas, yatrmclarn üst yöneticilere eriimi ve bilgilendirmelerin hzlca güncelletirildii web sitesi kullanm. 6 SPK nn Tebliine göre faaliyet raporlarn giri bölümünde u bilgiler yer alr: raporun dönemi, ortakln unvan, dönem içinde yönetim ve denetleme kurullarnda görev alan bakan ve üyelerin, murahhas üyelerin ad ve soyadlar, yetki snrlar, bu görevlerinin süreleri (balangç ve biti tarihleriyle), dönem içinde esas sözlemede deiiklik yaplmsa bunun nedenleri ve yaplan deiikliklerin neler olduu, ortakln sermayesinde dönem içinde meydana gelen deiiklikler, sermaye artrm yaplmsa, hisse senedi datp datmad, datmamsa nedenleri, ortak says, hisse senetleri fiyatlarnn yl içinde gösterdii gelime, son üç ylda datlan temüttü oranlar, ortaklk sermayesinin % 10'undan fazlasna sahip olan ortaklarn adlar, paylarnn miktar ve sermayedeki oranlar, varsa, çkarlm bulunan menkul kymetlerin (tahvil, kâr ve zarar ortakl belgesi, finansman bonosu, kâra itirakli tahvil, hisse senetleri ile deitirilebilir tahvil, intifa senedi ve benzeri) tutar, bunlarn ortakla getirdii yük ve ödeme imkânlar ve ortakln faaliyet gösterdii sektör ve bu sektör içerisindeki yeri hakknda bilgi. Faaliyetler alt bölümünde ise; yatrmlara, mal ve hizmet üretimine, finansal yapya ve idari faaliyetlere ilikin bilgiler yer alr. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 51

4 yönetim yaps ve süreci 7. Ölçein bu üç bölümü içerisinde yer alan toplam 12 alt bölüm, ve her bir alt bölüm ile ilgili 2 örnek soru Tablo 1 de gösterilmitir. Çalmann ikinci bölümünde faaliyet raporlarnda açklama ve effaflk seviyesine ilikin literatür aratrmas sonuçlar verilecektir. Üçüncü bölümde, Türkiye de yerleik 40 Anonim )irketten oluan örneklemin 2003 ylna ait tek sayfalk faaliyet raporlarnn içerii Standard & Poor s )irketinin )effaflk ve Açklama ölçei baznda analiz edilecektir. Anonim irketlerce üretilen faaliyet raporlar arasnda tek sayfalk faaliyet raporlar, kanuni zorunluluk olan olaan yllk genel kurulda yasal ekil gerekliliini yerine getirmek için üretilmi gözükmektedirler. Bu tür raporlarn içerik olarak hissedarlar aydnlatc youn bilgi yüklü olmas beklenemez. Mevcut çalma, Standard & Poor s ölçeinde bu raporlarn effaflk ve açklama boyutu hakknda saysal veriler salamaktadr. 7 Standard & Poor s, Transparency and Disclosure: Overview of Methodology and Study Results-United States, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 52

5 Tablo 1. Standard & Poor s effafl.k ve Aç.klama Ölçe3i nin Alt-Boyutlar. ve Örnek Kriterler 1) ORTAKLIK YAPISI VE YATIRIMCI HAKLARI Ortaklk Yapsnn effafl! 3) YÖNETM KURULU YAPISI VE SÜREC Yönetim Kurulu Yap4s4 Hissedar gruplar tanm Yönetim kurulu bakannn ad Hissedarlarn kimlikleri (kii, kurum vs) hakknda bilgi Ortakl4k Yo6unla7mas4 Yönetim kurulu bakan hakknda detayl bilgi Yönetim Kurulu Görevi En büyük hissedarn kimlii Yönetim kurulunun irketteki fonksiyonlar En büyük üç hissedarn kimlii Sadece yönetim kurulunun karar verecei ilerin listesi Oylama ve Genel Kurul Prosedürleri Hissedarlar ilgilendiren önemli tarihlerin belirtilmesi Yönetim Kurulu Üyelerinin Yeti7tirilmesi ve Tazminat4 Yönetim kurulu üyelerine eitim veriliyor mu? Olaan genel kurul toplantlar hakknda bilgi Yönetim kurulu üyelerinin sahip olduklar hisse says 2) FNANSAL EFFAFLIK VE BLG AÇIKLAMASI Üst Düzey Yöneticilerin Tazminat4 ve De6erlemesi "# Odaklanmas )irket müdürlerinin adlar )irket stratejisi hakknda bilgi )irket müdürlerinin geçmileri hakknda bilgi Faaliyet gösterilen i sahas hakknda detayl bilgi Muhasebe Politikas4 De6erlemesi 2003 yl için dörder aylk bazda finansal bilgiler Muhasebe politikas hakknda bilgi Muhasebe Politikas4 Detaylar4 Varlk deerleme metodlar hakknda bilgi Amortisman saptama metodlar hakknda bilgi lgili Taraflar Yap4s4 ve lgili Taraflar le 7lemler )irketin itirakleri hakknda bilgi Yönetim kurulu üyelerinin irketle yapt ilemler hakknda bilgi Denetçiler Hakk4nda Bilgi )irketi denetleyen denetim irketinin ad Denetim raporunun bir nüshas Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 53

6 I. LTERATÜR ARATIRMASI Bu bölümde, Standard & Poor s ölçeini kullanan çalmalardan önce dier ölçekler ile açklama seviyesini ölçen çalma sonuçlar hakknda bilgi verilecektir. Be ASEAN ülkesinde (Singapur, Malezya, Endonezya, Filipinler ve Tayland) borsaya kote olan 145 irketin 1993 ylna ilikin faaliyet raporunu inceleyen Craig ve Diga 8 çalmalarnda bu be ülkenin en az herhangi birinde zorunlu olan 530 açklama unsurunu kullanmlardr. Bu unsurlar be alt grupta ele alnmtr: )irket ile ilgili genel bilgi, yöneticiler ve yönetim kurulu ile ilgili bilgi, irket sermayesi ile ilgili bilgi, finansal bilgiler ve son gelimeler ile tahminler. Çalmada, açklamaya dein zorunluluklarn bu be ülkede önemli ölçüde uyum gösterdiini ve bu zorunluluklarn büyük oranda muhasebe ile ilgili meslek standartlarnca ortaya konduu saptanmtr. Ancak uygulamada ise, finansal açklamaya ilikin zorunluluklara uyumun düük olduu, ayrca igücü, istihdam, çevresel faaliyetler, transfer fiyatlama politikalar, devlet tevikleri ve katma deer hakknda fazla bilgilere yer verilmedii saptanmtr. Santema ve Rijt 9 çalmalarnda, Hollanda irketlerinin faaliyet raporlarnda irket stratejilerini ne ölçüde açkladklarn aratrmlardr. Toplam 73 irketin 1997 ve 1998 faaliyet raporlarnn incelendii çalmada, stratejiye ilikin misyon ve amacn varlndan stratejiyi gerçekletirmeye yönelik geçmite gerçekletirilen ve gelecekte gerçekletirilecek faaliyetlere uzanan on unsura odaklanlmtr. Çalma bulgular, irket stratejisine ilikin açklama kapasitesinin vasat olduu ve özellikle hedef, kontrol, iletme birimleri amaçlar ve gelecee yönelik faaliyet planlarna ilikin az bilgi sunulduu eklindedir. 8 Russell CRAIG ve Joselita DIGA, Corporate Accounting Disclosure in ASEAN, Journal of International Financial Management and Accounting, Vol.9, No.3, 1998, ss Sicco SANTEMA ve Jeroen Van De RIJT, Strategy Disclosure in Dutch Annual Reports, European Management Journal, Vol.19, No.1, 2001, s.102. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 54

7 Patton ve Zelenka ylnda Çekeslovakya Prag Menkul Kymetler Borsas nda kote olan 50 irketin faaliyet raporunu inceleyen çalmalarnda açklama boyutu deikeni olarak üç ölçek kullanmtr. Birinci ölçek, Çek kanunlarna göre irketlerin faaliyet raporlarnda yer vermesi zorunlu olan 37 hususu içermektedir. 6kinci ölçek ise açklanmasnn zorunlu olup olmadnn saptamasnda küçük çapta belirsizlik olan 12 husus ve son ölçekte de açklamalarnn zorunlu olup olmadnn belirlenmesinde büyük ölçüde belirsizlik olan 17 hususu içermitir. Her üç ölçekte belirtilen hususlarn yaklak yarsna faaliyet raporlarnda yer verilmitir (Birinci ölçek ortalamas %56, ikinci ölçek %50, ve üçüncü ölçek %43). Bu oranlar da faaliyet raporlarnn, açklanan mali tablolardaki bilgileri tekrar etmekten öte daha fazla bilgi içerdiini göstermektedir. Elli tane 6spanyol irketinin 1991 faaliyet raporunu inceleyen çalmalarnda Wallace, Olusegun ve Araceli 11 endekslerini tüm örneklemin faaliyet raporlarnda yer alan, açklanmas zorunlu 16 husustan oluturmulardr. Analizde, hesaplarn açklamalarnda yer alan niteliksel bilgi boyutu derinlii her bir hususu açklayan kelimeler temelinde deerlendirilmitir. Çalmada, her bir boyut için örneklem irketlerin her birinin faaliyet raporlarnda yer verilen bilgilerin toplam bir skor kart oluturmutur. Böylece, hiçbir bireysel irket, seçilen hususlarda saptanan skor karttakinden daha fazla bilgi açklamamtr. Bu endekste en az bilgiyi içeren irketin açklama yüzdesi %29 iken, en çok bilgi %78 orannda yer almtr. Ortalama oran ise %59 dur. Camfferman ve Cooke 12 6ngiltere ve Hollanda dan 166 ar irketin 1996 faaliyet raporlarn inceledii çalmalarnda açklama ölçeini 93 husustan oluturmulardr. Bu 93 husus u 13 grupta yer almtr: duran varlklar, duran varlk deerlemesi, uzun vadeli 10 James PATTON ve Ivan ZELENKA, An Empirical Analysis of the Determinants of the Extent of Disclosure in Annual Reports of Joint Stock Companies in the Czech Republic, The European Accounting Review, Vol.6, No.4, 1997, ss WALLACE- OLUSEGUN-ARACEL6, a.g.es..44, 12 Kees CAMFFERMAN ve Terence E. COOKE, An Analysis of Disclosure in the Annual Reports of UK and Dutch Companies, Journal of International Accounting Research, Vol.1, 2002, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 55

8 yatrmlar, döner varlklar, maddi olmayan varlklar, ksa vadeli borçlar, uzun vadeli borçlar, gecikmi vergiler, koullu yükümlülükler, kdem tazminatlar, gelir tablosu, konsolidasyonlar ve hissedarlar hakknda bilgi. Çalma sonucunda 6ngiltere örnekleminin faaliyet raporlarndaki açklama orannn %58, Hollanda örnekleminin ise %54 olduunu bulunmutur. Hakknda en çok açklama yaplan konu 6ngiltere örneklemi için ksa vadeli borçlar (%91) iken Hollanda örneklemi için uzun vadeli borçlardr (%89). En az açklama yaplan grup ise 6ngiltere için maddi olmayan varlklar (%10), Hollanda için ise kdem tazminatlardr (%33). Japonya da yerleik 35 irketin 1988 ylna ait faaliyet raporlarn ele alan çalmasnda Cooke i Ticaret Kanunu nca açklanmas zorunlu 165 unsurdan oluan bir ölçek gelitirmilerdir. Çalmada gönüllü açklamalarn ortalamas %20, minimum deeri %7 ve maksimum deeri ise %41 çkmtr. Açklamas zorunlu olan hususlarn ortalamas ise %95 olup bu kategoride minimum deer %88, maksimum deer ise %100 dür. Robb, Single ve Zarzeski 14 Amerika dan 70, Kanada dan 69 ve Avustralya dan 53 olmak üzere toplam 192 irketin 1995 faaliyet raporlarn inceledikleri çalmalarnda finansal olmayan gönüllü açklama unsurlarn gelecee yönelik açklama ve geçmie yönelik açklama olarak iki gruba ayrmlardr. Gelecee yönelik açklama gruplar, irketin içinde bulunduu çevre, irket stratejisi ve irket eilimleri bölümlerinden olumutur. Geçmie yönelik finansal olmayan açklama unsurlar ise irketin çevresi, üretimi ve müterileri balkl bölümleri içermitir. Çalma sonucu, gelecee yönelik açklamann Amerika kökenli irketlerde %61, Kanada kökenli irketlerde %58 ve Avustralya kökenli irketlerde ise %55 orannda yer ald belirtilmitir. Geçmie yönelik açklamalar ise, faaliyet 13 T.E. COOKE, The Impact of Size, Stock Market Listing and Industry Type on Disclosure in the Annual Reports of Japanese Listed Corporations, Accounting and Business Research, Vol.22, No.87, 1992, ss Sean W.G. ROBB, Louise E. SINGLE ve Marilyn T. ZARZESKI, Nonfinancial Disclosures Across Anglo-American Countries, Journal of International Accounting, Auditing & Taxation, Vol.10, 2001, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 56

9 raporlarnda Amerika kökenli ve Avustralya kökenli irketlerde %49, Kanada l irketlerde %48 orannda yer almaktadr. Naser, Al-Khatib ve Karbhari Ürdün lü irketin 1999 ylna ait faaliyet raporlarn inceldikleri çalmalarnda, 104 adet unsurun raporlarda olup olmadn incelemilerdir. Aratrma sonucu, örneklem irketlerin faaliyet raporlarnn ortalama olarak bu ölçein %63 ünü içerdiini, minimum kapsama orannn %24 iken maksimum kapsama orannn %85 olduu ortaya çkmtr. Standard & Poors un 98 unsurdan oluan ölçeini Patel, Balic ve Bwakira 16 aralarnda Türkiye den 12 irketin bulunduu 19 gelimekte olan ülkeden toplam 354 ülkenin 2000 yl faaliyet raporlarna uygulamlardr. Çalmada Asya ülkelerinin faaliyet raporlarnn endeksin %43 ünü, Latin Amerika örnekleminin %29 unu ve Avrupa ile Orta Dou örnekleminin ise %36 sn kapsad bulunmutur. Patel, Balic ve Bwakira ya göre skorlar örneklemde oldukça düük açklama ve effaflk seviyesini göstermektedirler. Sözkonusu ölçekte en iyi skor %55 lik açklama düzeyi ile Güney Afrika dr. Ölçein %60 ndan fazla bilgi kapsayan faaliyet raporuna sahip irket says ise örneklemin %4 üne tekabül eden 15 irkettir. Çalmada Türkiye örnekleminin ölçek ortalamas %34 olup, 12 irketten 5 tanesi %40 n altnda, 7 si ise %40 ile %60 arasnda bilgi içeren faaliyet raporlarna sahiptir. Standard & Poor s ölçeini esas alan çalmalarda dünyann farkl bölümlerinde bu ölçee uyum oran u ekilde bulunmutur: Avrupa da %58, 6ngiltere de %70, Amerika da %42, Japonya da %61, Asya-pasifik te %48, Latin Amerika da % Kamal NASER, Khalid AL-KHATIB ve Yusuf KARBHARI, Empirical Evidence on the Depth of Corporate Information Disclosure in Developing Countries: the Case of Jordan, International Journal of Commerce and Management, Vol.12, No.3&4, 2002, ss Sandeep A. PATEL, Amra BALIC ve Liliane BWAKIRA, Measuring Transparency and Disclosure at Firm-Level in Emerging Markets, Emerging Markets Review, Vol.3, 2002, ss Standard & Poor s, a.g.e., s.7. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 57

10 II. ARATIRMA BULGULARI Çalmada anonim irketlere ait tek sayfal faaliyet raporlarnn açklama boyutunun Standard & Poor s ölçeine göre saptanmasna çallmtr. Bu amaçla, 40 adet anonim irketin 2003 ylna ait tek sayfadan oluan faaliyet raporlar üzerine ilgi ölçek uygulanmtr. Faaliyet raporlarnn elde edilmesinde Afyon Kocatepe Üniversitesi, 6ktisadi ve 6dari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü 3.Snf örencilerinin katks olmutur Aralk aynda örenciler 6letme Finansman dersi kapsamnda faaliyet raporlarn bizzat irketlerden temin etmilerdir. Toplanan tüm faaliyet raporlar içinde sadece tek sayfadan oluan krk irkete ait faaliyet raporu bu çalmann örneklemini oluturmutur. Örneklemdeki irketler, %22 si makine, %20 si inaat, %12 si orman ürünleri olmak üzere farkl imalat sektörlerinde faaliyet göstermektedirler. )irketlerin büyük younluu Türkiye nin bat ksmnda yer almaktadr (%85). )irketlerin 2003 yl sat ortalamalar ise 2,8 Milyar TL dir. Çalmada faaliyet raporlarnda Standard & Poor s ölçeinde yer alan 12 alt gruptaki toplam 98 unsurun yer alp almad aratrlmtr. Var olan her bir unsur için bir puan, olmayanlar için ise sfr puan verilmitir. Aadaki formülde de gösterildii üzere, her irket için (i) ölçekteki skoru, 12 alt gruptaki (j) unsurlar (k) tayp tamadna göre yüzde olarak ifade edilmitir. 7letmenin ölçe6e göre skoru i = C C S jk / 98 Bu ölçee göre, her bir alt grup ve toplam grupta sfra yakn skorlar açklamann yetersizliini, bire yakn skorlar ise açklamann üst seviyede olduunu göstermektedir. A) FAAL6YET RAPORLARININ AÇIKLAMA SEV6YES6 Örneklem irketlere ait faaliyet raporlarnda ortalama olarak %10,1 seviyesinde açklama yer almaktadr. Bu da ölçekte yer alan 98 unsurdan 9,919 una faaliyet raporlarnda yer verildiini göstermektedir. Ölçein alt gruplarn oluturan üç ksmnn açklama ortalamalar ise öyledir: ortaklk yaps ve yatrmc haklar %12, finansal effalk ve bilgi açklamas %9, yönetim kurulu yaps ve Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 58

11 süreci %8. Nihai 12 alt gruba ait unsurlarn faaliyet raporlarnda yer alma yüzdesi Tablo 2 de gösterilmitir. Tablo 2. Ölçek Alt-gruplar. Baz.nda effafl.k ve Aç.klama Yüzdeleri Grup Ad Soru Says Mevcut Ort. Mevcut % Ortaklk Yaps ve Yatrmc Haklar Finansal )effaflk ve Bilgi Açklamas Yönetim Kurulu Yaps ve Süreci Ortaklk yapsnn effafl 11 1,275 11,5 Ortaklk younlamas 8 1,5 18,7 Oylama ve genel kurul 9 0,725 8,0 prosedürleri 6 odaklanmas 15 2,075 13,3 Muhasebe politikas deerlemesi 9 0,800 8,8 Muhasebe politikas detaylar 3 0,350 11,6 6lgili taraflar yaps ve ilgili taraflar ile ilemler 4 0,250 6,2 Denetçiler hakknda bilgi 4 0,0 0,0 Yönetim kurulu yaps 8 1,769 22,1 Yönetim kurulu görevi 12 0,500 4,0 Yönetim kurulu üyelerinin yetitirilmesi ve tazminat 6 0,575 9,5 Üst düzey yöneticilerin 9 0,100 1,1 tazminat ve deerlemesi TOPLAM 98 9,919 10,1 Tablo 2 de de görüldüü üzere en çok açklama, yönetim kurulu yaps (%22 ortalama), ortaklk younlamas (%18) ve i odaklanmas (%13 ortalama) hakkndadr. Faaliyet raporlarnda bamsz denetçiler hakknda hiçbir bilgi olmamas örneklemdeki irketlerin bamsz denetime tabi olmamasndan kaynaklanmaktadr. Bunun dnda en az bilgi ise üst düzey yöneticilerin tazminat ve deerlemesi (%1 ortalama) ile yönetim kurulu görevleri hakkndadr. B) ÖLÇEK UNSURLARININ GÖZLEMLENMES6 Standard & Poor s ölçeinde yer alan 98 unsurdan örneklem faaliyet raporlarnda en fazla yer alanlar Tablo 3 te gösterilmitir. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 59

12 Tablo 3. En Çok Gözlemlenen Unsurlar Unsur )irket says Örneklem oran Yönetim kurulu bakannn ad 37 %92 Yönetim kurulu üyelerinin adlar 24 %60 )irket stratejisi hakknda bilgi 16 %40 Olaan genel kurul toplantlar hakknda bilgi 16 %40 Hesaplarn tek düzen muhasebe sistemine uygun olup 14 %35 olmad hakknda bilgi En son yaplan yönetim kurulu toplants hakknda bilgi 14 %35 Çkarlm adi hisse senedi adedi 13 %32 Faaliyet gösterilen i sahas hakknda detayl bilgi 13 %32 Gelecek yllara ilikin yatrm planlar 13 %32 %10 üzeri hisseye sahip olan hissedarlarn kimlii 12 %30 Yönetim kurulu üyelerinin sahip olduu hisse says 12 %30 En büyük hissedarn kimlii hakknda bilgi 11 %27 Hissedar kimlikleri (kii, kurum vs) hakknda bilgi 11 %27 Gelecekteki kazanç hakknda tahmin 10 %25 )irket varlklar hakknda bilgi 10 %25 Faaliyet raporlarnda en fazla yer alan unsur yönetim kurulu bakannn addr (%92 ortalama). Bunu %60 ortalama ile yönetim kurulu üyelerinin adlar izlemektedir. Bu iki unsur haricindeki unsurlar ise %50 nin altnda ortalama ile irketlerin yarsndan aznda gözlemlenebilmektedir. Tablo 4 ise örneklem faaliyet raporlarnda hiç gözlemlenmeyen unsurlar göstermektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 60

13 Tablo 4. Faaliyet Raporlar.nda Hiç Yer Almayan Unsurlar Çkarlm imtiyazl, oydan yoksun ve varsa dier grup hisse senedi adedi Kayda alnm fakat çkarlmam imtiyazl, oydan yoksun ve varsa dier grup hisse senedi adedi Hissedarlarn yönetim kuruluna nasl aday gösterilecekleri En iyi davran kodlarna referans Kurumsal yönetim sözlemesinin bir nüshas Esas sözlemenin bir nüshas Gelecekteki kazanç hakknda detayl tahmin Fon akm tablosunun uluslarars kabul görmü muhasebe ilkelerine göre hazrlanp hazrlanmad hakknda bilgi Denetim irketine denetim ücreti dnda yaplan ödemeler hakknda bilgi Yönetim kurulu üyelerinin önceki ileri hakknda bilgi Yönetim kurlu üyelerinin irkette baka ilerinin olup olmad )irkette ücretlendirme komitesi var m? Ücretlendirme komitesi üyelerinin adlar )irkette yönetim kuruluna aday gösterme komitesi var m? Yönetim kuruluna aday gösterme komitesi üyelerinin adlar 6ç kontrol sistemi var m? Strateji/yatrm/finans komitesi var m? Yönetim kurulu üyelerine eitim veriliyor mu? Yönetim kurulu üyeleri için performansa dayal ödeme var m? )irket müdürlerinin geçmileri hakknda bilgi )irket müdürlerinin sahip olduklar hisse says )irket müdürlerinin ücret belirlemesi )irket müdürlerinin ücreti )irket müdürlerinin ücretlerinin nakit, hisse, ya da farkl ödenmedii )irket müdürleri için performansa dayal ödeme var m? )irket müdürleri ile yaplan sözleme detaylar )irketi denetleyen denetim irketinin ad Denetim raporunun bir nüshas Denetim irketine ödenen ücret hakknda bilgi )irketin denetim komitesi var m? Denetim komitesi üyelerinin adlar ekilde ödenip Tablodan da anlalaca üzere hiç açklama yaplmayan unsurlar özellikle genel kurulda oylama prosedürleri, bamsz d denetçiler, yönetim kurulunun görevleri ve üst düzey yöneticilerin tazminatna ilikin alt gruplarda younlamaktadr. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 61

14 SONUÇ Çalmada tek sayfal faaliyet raporuna sahip 40 anonim irketten oluan örneklemin 2003 yl faaliyet raporlarnn effaflk ve açklama boyutu Standard & Poor s ölçei esas alnarak saptanmtr. Aratrma bulgular, tek sayfalk faaliyet raporlarnn ancak %10 orannda açklama içerdiini ortaya koymaktadr. Özellikle faaliyet raporunu imzalayan yönetim kurulu bakan ve üyelerinin adlarnn doal olarak faaliyet raporlarnda zaten gözükmesi bu oran yukarya çeken önemli bir unsurdur. Yönetim kurulunun görevleri ve ilgili taraflar arasndaki ilemler gibi kurumsallama göstergelerine dein açklamalar, raporlarda yaygnca yer almamaktadr. Ayrca, bu çalmada benimsenen metod gerei, herhangi bir unsur ile ilgili detayl olan yan sra ksa bir bilginin varl da, o unsura raporda yer verildii eklinde deerlendirilmitir. Bilginin derinliini ölçen bir ölçek kullanmnn bu oran daha da düürecei beklenebilir. Düük effaflk ve açklama orannn bir nedeni de örneklemin küçük, borsaya kote olmam irketlerden olumasndan kaynaklanabilir. Bilginin faaliyet raporu eklinde toplanmas, hazrlanmas ve açklanmas maliyetli bir süreçtir. Ayrca küçük irketler büyük irketler gibi yabanc kaynak arama durumunda olmayacaklar için bilgi verme durumunda da olmazlar. Bu da irketleri faaliyet raporlarnda açklama yapmaya yönelten faktör eksiklii olarak alglanabilir. KAYNAKÇA CAMFFERMAN, Kees ve Terence E.COOKE, An Analysis of Disclosure in the Annual Reports of UK and Dutch Companies, Journal of International Accounting Research, 2002, Vol.1, ss CLSA, Corporate Governence in Emerging Markets, CG Watch Report, 2001( COOKE, T.E., The Impact of Size, Stock Market Listing and Industry Type on Disclosure in the Annual Reports of Japanese Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 62

15 Listed Corporations, Accounting and Business Research, 1992, Vol.22, No.87, ss CRAIG, Russell ve Joselita D6GA, Corporate Accounting Disclosure in ASEAN, Journal of International Financial Management and Accounting, Vol.9, No.3, 1998, NASER, Kamal, Khalid AL-KHAT6B ve Yusuf KARBHAR6, Empirical Evidence on the Depth of Corporate Information Disclosure in Developing Countries: the Case of Jordan, International Journal of Commerce and Management, 2002, Vol.12, No.3&4, ss OECD, OECD Principles of Corporate Governance, OECD Publications, France, 2004, s.67. PATEL, Sandeep A., Amra BAL6C ve Liliane BWAK6RA, Measuring Transparency and Disclosure at Firm-Level in Emerging Markets, Emerging Markets Review, 2002, Vol.3, ss PATTON, James ve Ivan ZELENKA, An Empirical Analysis of the Determinants of the Extent of Disclosure in Annual Reports of Joint Stock Companies in the Czech Republic, The European Accounting Review, Vol.6, No.4, ss ROBB, Sean W.G, Louise E. S6NGLE ve Marilyn T. ZARZESK6, Nonfinancial Disclosures Across Anglo-American Countries, Journal of International Accounting, Auditing & Taxation, 2001, Vol.10, ss SANTEMA, Sicco ve Jeroen Van De R6JT, Strategy Disclosure in Dutch Annual Reports, European Management Journal, Vol.19, No.1, 2001, ss STANDARD & POOR S, Transparency and Disclosure: Overview of Methodology and Study Results-United States, WALLACE, R.S., OLUSEGUN, Kamal Nader and ARACEL6 Mora, The Relationship Between the Comprehensiveness of Corporate Annual Reports and Firm Characteristics in Spain, Accounting and Business Research, 1994, Vol.25, No.97, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VII,S.2, 2005) 63